Τρίτη 17 Μαΐου 2011

Υπάρχει «μεταπατερική» θεολογία;

Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

Η θεολογία τής Ορθοδόξου Εκκλησίας είναι η προφητική, αποστολική καί πατερική θεολογία καί γι’ αυτό δέν μπορεί νά αποδοθή μέ άλλους όρους, όπως μεταπροφητική, μετααποστολική καί μεταπατερική, ούτε βέβαια καί μέ τόν όρο μεταορθόδοξη. Συνήθως, άλλα ουμανιστικά ρεύματα λαμβάνουν τέτοια ορολογία, όπως νεωτερική καί μετανεωτερική εποχή.

Οι Πατέρες τής Εκκλησίας είναι διάδοχοι τών Αποστόλων στήν θεολογία καί τήν πράξη, μετέχουν τής ίδιας αποκαλυπτικής εμπειρίας. Βεβαίως, οι Πατέρες τής Εκκλησίας γιά νά διαφυλάξουν τήν αποκαλυπτική εμπειρία από τίς αλλοιώσεις τών αιρετικών καί νά καθοδηγήσουν τούς Χριστιανούς, χρησιμοποίησαν τήν ορολογία τής εποχής τους, γιά νά εκφράσουν τήν ίδια παράδοση πού είχαν, χωρίς νά τήν αλλοιώσουν. Έτσι, η δογματική ορολογία καθιερώθηκε από τίς Οικουμενικές Συνόδους καί έγινε πιά μέρος τής παραδόσεως, οπότε κανένας «νέος Πατέρας» δέν μπορεί νά τήν παραθεωρήση ή νά τήν παρακάμψη. Οπότε, δέν μπορεί νά γίνη λόγος γιά μεταπατερική θεολογία. Διαφορετικό είναι τό θέμα όταν αντιμετωπίζουμε τά σύγχρονα ρεύματα μέσα από τήν ορθόδοξη θεολογία πού δέν μπορεί νά αποκληθή «μεταπατερική» καί δέν αναφέρεται στήν αλλαγή τών δογμάτων.

Η λεγόμενη μεταπατερική θεολογία συνδέεται μέ τίς θεωρίες τού Ρώσου Αλέξη Χομιακώφ (1804-1860), ο οποίος στήν εποχή του έπαιξε σημαντικό ρόλο στά ρωσικά θεολογικά γράμματα. Δέν είναι κατάλληλος ο χώρος γιά νά αναπτυχθούν οι απόψεις του, αλλά μόνο νά σημειωθή ότι σύμφωνα μέ τόν Χομιακώφ, οι Πατέρες τής πρώτης χιλιετίας ομίλησαν στήν εποχή τους, καί έχουν αξία, αλλά η σχολαστική θεολογία (9ος-13ος αιώνας) υπερέβη τήν πατερική θεολογία, όπως καί η μεταγενέστερη ρωσική θεολογία ξεπέρασε καί τίς δύο προηγούμενες (πατερική καί σχολαστική). Τό λάθος τού Χομιακώφ είναι ότι συνέδεσε στενά τήν Ορθοδοξία μέ τόν πολιτισμό. Όμως η ορθόδοξη θεολογία παράγει πολιτισμό, αλλά δέν είναι πολιτισμός.

Πάντως, η θεωρία τού Αλέξη Χομιακώφ επηρέασε κατά διαφόρους βαθμούς τούς Ρώσους θεολόγους τής Διασποράς στό Παρίσι καί γι' αυτό σήμερα γίνεται λόγος γιά «μεταπατερική» θεολογία.
Ο Ρώσος φιλόσοφος Kireevski (Κιρεέφσκι) καί φίλος τού Χομιακώφ, έλεγε: «Είναι αδύνατον νά ανανεωθή η φιλοσοφία τών Πατέρων στήν μορφή πού είχε κατά τήν εποχή τους. Αυτή απαντά σέ ερωτήματα τής εποχής καί τού πολιτισμού μέσα στόν οποίο αναπτύσσεται». Ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης γράφει ότι «ο Χομιακώφ συμφωνεί καί μέ τήν παρατήρηση τού φίλου του γιά τήν ανάγκη νά αναπτυχθή μιά Ρωσο-Χριστιανική φιλοσοφία, η οποία νά απαντά στίς κοινωνικές καί θρησκευτικές απαντήσεις τής σύγχρονης κοινωνίας».

Ο π. Γεώργιος Φλωρόφσκι έχοντας υπ’ όψη του αυτή τήν θεολογία έκανε λόγο γιά «επιστροφή στούς Πατέρες», δηλαδή «επιστροφή στίς πατερικές πηγές καί στά πατερικά θεμέλια», καί μέσα από τήν προοπτική αυτή ομιλούσε γιά τίς λεγόμενες ελληνικές κατηγορίες σκέψεως πού δέν μπορούμε νά υπερβούμε. Έγραφε: «Η απομάκρυνση από τόν Χριστιανικό Ελληνισμό δέν είναι καθόλου πρόοδος, αλλ' οπισθοδρόμηση, επιστροφή πρός τά αδιέξοδα καί τίς αμηχανίες τού άλλου Ελληνισμού, εκείνου πού δέν είχε μεταμορφωθή καί από τόν οποίον δέν υπήρχε καμμιά διέξοδος, παρά μόνον μέσω τής πατερικής ολοκληρώσεως». Άν δέν δούμε τίς απόψεις τού π. Γεωργίου Φλωρόφσκι μέσα από τήν προοπτική αυτή, ότι δηλαδή δέν συμφωνούσε μέ τίς απόψεις τών Ρώσων εμιγκρέ, τόν αδικούμε.

Αυτό τό γνωρίζει ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος, γι’ αυτό στόν χαιρετισμό του στό γνωστό συνέδριο στήν Θεολογική Ακαδημία τού Βόλου, αφού αναφέρθηκε στό ότι η θεολογία τής Εκκλησίας δέν μπορεί νά αγνοή τόν σύγχρονο πολιτισμό, γράφει: «Τό μέλλον ανήκει εις μίαν αυθεντικήν "πατερικήν" θεολογίαν, πέραν από τόν νεοπατερισμόν καί τόν μεταπατερισμόν, εις μίαν εκκλησιαστικήν θεολογίαν, η οποία ζωογονείται από τήν έντασιν μεταξύ τού "ήδη" καί τού "όχι ακόμη" τής Βασιλείας τού Θεού».

Η ορθόδοξη θεολογία είναι εκκλησιαστική, δηλαδή φωνή τής Εκκλησίας, καί οι Πατέρες ομιλούσαν καί ομιλούν αυτήν τήν γλώσσα. Οπότε, δέν μπορεί νά υφίσταται ο όρος «νεοπατερική», «μεταπατερική» θεολογία, αφού η ορθόδοξη θεολογία είναι προφητική, αποστολική καί πατερική καί οπωσδήποτε εκκλησιαστική.–
Πηγή: http://parembasis.gr/2011/11_04_17.htm

5 σχόλια:

  1. Υπάρχει μετα-βιβλική θεολογία; Σαφώς και υπάρχει: η πατερική θεολογία. Ο όρος "ομοούσιος" δεν συναντάται πουθενά στη Βίβλο και εισήχθη, ως γνωστόν, από τον Μ. Αθανάσιο. Παρομοίως, πουθενά στην Κ. Διαθήκη δεν θα συναντήση κανείς τη διδασκαλία του αγ. Μαξίμου περί δύο θελήσεων. Αυτό σημαίνει ότι οι ανωτέρω πατερικές διδασκαλίες είναι αντίθετες με τη Γραφή, αφού η σχετική ορολογία τους δεν περιέχεται σε αυτήν; Μη γένοιτο. Ας μη συγχέουμε τα πράγματα, η ελληνική γλώσσα με τις προθέσεις της δίνει τη δυνατότητα να εκφράζουμε τη σκέψη μας με σαφήνεια. Εν προκειμένω η πρόθεση μετά- εκλαμβάνεται, σαφώς αυθαίρετα και εσφαλμένα, ως αντί-. Αυτό όμως δεν προκύπτει από κανένα από τα σχετικά κείμενα περί μετα-πατερικής θεολογίας που έχουν δημοσιευθή και εκφωνηθή δημοσία και όχι εν κρυπτώ, ώστε να υπάρχη περιθώριο παρεξήγησης και παρερμηνείας. Αν διαφωνούν επ' αυτού οι διαχειριστές του ιστοτόπου, που τους βλέπω λάβρους κατά της μετα-πατερικής θεολογίας, χωρίς προφανώς να αντιλαμβάνωνται τον όρο στον οποίο εναντιώνονται, ας δημοσιεύσουν επίμαχα σημεία, για να τεθούν στην κρίση των αναγνωστών.

    Μετα-πατερική θεολογία ΔΕΝ σημαίνει πως όσα λέχθηκαν από τους Πατέρες είναι πλέον άχρηστα ή ξεπερασμένα και γι' αυτό πρέπει να τα πετάξουμε στον κάλαθο των αχρήστων και να τα αντικαταστήσουμε με κάτι καινούργιο. Οι Πατέρες κλήθηκαν να απαντήσουν σε ερωτήματα που τέθηκαν στην εποχή που ζούσαν, με τα συγκεκριμένα πολιτιστικά και επιστημονικά αυτονόητα εκείνης της εποχής. Διετύπωσαν λοιπόν την εκκλησιαστική εμπειρία, όπως είχε καταγραφή στην Αγ. Γραφή και βιώθηκε από τις εκκλησιαστικές κοινότητες, χρησιμοποιώντας το φιλοσοφικό οπλοστάσιο της εποχής τους και την ορολογία του.

    Σήμερα δεν τίθενται τα ίδια ερωτήματα (περί Χριστολογίας, Πνευματολογίας κ.λπ.), τα οποία έχουν απαντηθή και επομένως δεν τίθεται θέμα αναθεώρησης των συγκεκριμένων διδασκαλιών, επικυρωμένων από Οικουμενικές Συνόδους, που αποτελούν άλλωστε και επίσημη δογματική διδασκαλία της Εκκλησίας.

    Τίθενται όμως νέα φιλοσοφικά και βιοηθικά ζητήματα, πάνω στα οποία πρέπει να τοποθετηθή η ορθόδοξος Θεολογία. Η τοποθέτηση αυτή προφανώς δεν μπορεί να γίνη παρά με βάση το επιστημονικό κοσμοείδωλο και το γλωσσάρι του σήμερα και όχι του χθες. Ούτε μπορούμε να ανατρέχουμε στα όσα λέχθηκαν πριν αρκετούς αιώνες με σκοπό την απάντηση συγκεκριμένων ζητημάτων της εποχής τους, ώστε να αντλήσουμε απαντήσεις σε ερωτήματα που τίθενται σήμερα και είναι ασφαλώς τελείως άσχετα με εκείνα του τότε. Αυτό αποτελεί μια πρόκληση για τη θεολογία της Εκκλησίας μας κι αυτή είναι η περίφημη "μετα-πατερική" θεολογία, που αποτελεί φυσικά το ζητούμενο και όχι κάτι που έχει ήδη μορφοποιηθή.

    Κατά τα λοιπά, διαχρονική παρακαταθήκη των Πατέρων της Εκκλησίας είναι το πνεύμα που διέπει τη διδασκαλία και τη βιωτή τους και αυτό το πνεύμα δεν είναι άλλο από το Πνεύμα το Άγιο που εμπνέει ΚΑΙ τη Θεολογία του σήμερα και του αύριο μέχρις συντελείας των αιώνων. Και όχι βέβαια μόνο του χθες, όπως βλάσφημα εξυπονοούν και αναπόφευκτα συνεπάγονται οι αυτόκλητοι "υπερασπιστές" των Πατέρων.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Αγαπητέ φίλε, νομίζω πως το άρθρο του Σεβασμιοτάτου Ναυπάκτου είναι σαφές ως προς το θέμα. Άλλο αν εσύ δεν κατανοείς ή δεν θέλεις να κατανοήσεις αυτά που γράφει. Ο Οικουμενικός, επίσης, Πατριάρχης, νομίζω πως ξεκαθαρίζει τα πράγματα. Όσον αφορά στην μομφή περί "λάβρων" "υπερασπίστών" των Πατέρων και τα λοιπά υπονοούμενα, τα προσπερνώ ως ανάξια λόγου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Αγαπητέ "πατερικέ", νομίζω πως όσα ἔγραψα είναι σαφέστατα ως προς το θέμα. Αλλο αν εσύ δεν κατανοείς ή δεν θέλεις να κατανοήσης αυτά που έγραψα.(Σε αντιγράφω κατά λέξη, αφοΰ τα συγκεκριμενα ταιριαζουν γαντι στον υποτιθεμενο αντιλογο σου!)

    Δεν κατάλαβα. Τον Οικουμενικό Πατριάρχη τον επικαλείσαι ως... αδιαφειλονίκητη αυθεντία; Κατά σύμπτωση όμως, μαζί του συμφωνεί και ο "οικουμενιστής" Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης Ζηζιούλας, σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα της μετα-πατερικής θεολογίας. Μηπως το αποσιωπάς αυτο δια τον φοβον των "αντι-οικουμενιστων";... Ηδη πάντως, το να επικαλείσαι τον Πατριαρχη είναι άκρως επισφαλές, για τον ίδιο ακριβώς λόγο...

    Είναι φανερό πως δεν προσπερνάς (ως "ανάξια λόγου";;) μόνο τα περί "λάβρων υπερασπιστών" των Πατέρων και τα "λοιπά υπονοούμενα", αλλά το σύνολο της παρέμβασής μου. Η αμηχανία και η ένδεια επιχειρημάτων από μέρους σου είναι κατ' εμέ η αιτία και ας το κρίνουν τέλος πάντων όσοι γίνουν κοινωνοί αυτού του διαλόγου.

    Εγώ δεν έγραψα για να αντικρούσω το λόγο κανενός, παρά μόνο για να μεταφέρω εν συντομία το τι σημαίνει "μετα-πατερικη" θεολογια κατά τους εισηγητές της. Κι αυτό είναι που έχει σημασία κι όχι το τι φαντάζεται ο κάθε Μητροπολίτης, όποιος κι αν είναι αυτός, η ο κάθε αγιορείτης Μοναχός, όποιος κι αν είναι αυτός. Και ο μεν σεβαστός και αγαπητός και ο δε. Αν όμως επιθυμούν να τοποθετηθούν επί του θέματος, όπως φυσικά έχουν κάθε δικαίωμα να το κάνουν, οφείλουν να αντεπιχειρηματολογήσουν στον ξεκάθαρα διατυπωμένο λόγο των εισηγητών της "μετα-πατερικής" θεολογίας και όχι να γενικολογούν και να ξιφουλκούν κατα τα φαντάσματά τους, ως άλλοι Δον Κιχώτες. Το ίδιο ισχύει και για όσους σπεύδουν λάβροι να αναπαράξουν το λόγο των ανωτέρω, αποσιωπώντας κάθε αντίθετη άποψη. Αν έχω άδικο, δεν έχης, φίλε "πατερικέ", παρά να δημοσιεύσης ολόκληρο το σχετικό άρθρο από το Περιοδικό "Σύναξη" του Παντ. Καλαϊτζίδη, το ρεζουμέ του οποίου προσπάθησα εν ολίγοις να παρουσιάσω.
    Κι ας βγάλη ο καθένας τα συμπεράσματά του.

    Ειμαι σχεδον βεβαιος πως η απουσια ουσιαστικων επιχειρηματων θα σε οδηγηση εκ νεου στο να πεταξης τη μπαλα στην κερκιδα, αν και ευχομαι να διαψευστω. Απο τη μερια μου ο,τι ειχα να πω το ειπα και ημουν, θεωρω, ξεκαθαρος στο λογο μου. Οποιος δεν μπορει η δεν θελει να καταλαβη, για να τελειωσω απο κει που αρχισα, προβλημα του. Σε τελικη αναλυση δεν απευθυνομαι σε αυτον η αυτους, αλλα σε οσους θελουν και μπορουν να διαβαζουν απροκαταληπτα, χωρις τα παραμορφωτικα ματογυαλια των εμμονων τους.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Αγαπητέ Ανώνυμε, το τι "φαντάζεται" ο "κάθε" Μητροπολίτης ή Μοναχός και όχι βέβαια ο Μητροπολίτης Περγάμου ή ο κ. Π. Καλαϊτζίδης, οι οποίοι προφανώς και σε εκφράζουν, είναι ενδεικτικά των διαφωνιών μας.

    Το ότι σπεύδεις να τους "ερμηνεύσεις" αισθανόμενος την ανάγκη να "μεταφέρεις εν συντομία" τις απόψεις τους, φανερώνει από μόνο του πως η λεγόμενη "μετα-πατερική" θεολογία είναι προβληματική.

    Και αν δεν το γνωρίζεις οι, για σένα "κάθε", διαφορετικής άποψης αρθρογράφοι, έχουν επιχειρηματολογήσει και αυτοί και πολλοί άλλοι, χωρίς "να γενικολογούν και να ξιφουλκούν κατα τα φαντάσματά τους", όπως γράφεις (το πως εσύ αντιμετωπίζεις όσους διαφωνούν με τις απόψεις αυτές και την έκδηλη ενόχλησή σου, φανερώνουν και τη διαφορά μας).

    Όσον αφορά στην απουσία "επιχειρημάτων" που γράφεις ή στην "αμηχανία", θα σε παρακαλούσα να αφήσεις το δεικτικό και υπεροπτικό ύφος, χαρακτηριστικό άλλωστε στους "μετα-πατερικούς" και να διαβάσεις προσεκτικά τα επισυναπτόμενα, ενδεικτικά, άρθρα, αν σου διαφεύγουν.

    Με την ευχή να καταλάβεις που έγκειται η διαφωνία μας στον "υποτιθέμενο" αντίλογό μου, όπως σημειώνεις, δεν θα επιθυμούσα να συνεχίσω πλέον μαζί σου, δεν έχει νόημα άλλωστε.

    Οι αναγνώστες του ιστολογίου βγάζουν τα συμπεράσματά τους και παρακαλώ να σταματήσουμε εδώ.

    http://www.zoiforos.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=3825

    http://paterikos.blogspot.com/2011/07/blog-post_16.html

    http://paterikos.blogspot.com/2011/03/blog-post_07.html

    http://paterikos.blogspot.com/2011/02/blog-post_18.html

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Πραγματικά οι αναγνώστες, ιδίως αυτοί που γνωρίζουν πρόσωπα και πράγματα, μπορούν να κρίνουν και να συγκρίνουν επίπεδο λόγου και επιχειρηματολογίας και να βγάλουν τα συμπεράσματά τους, σ’ αυτό θα συμφωνήσουμε απολύτως!

    Όσο για το πώς αντιλαμβάνονται την «πατερικότητα» οι θεωρούντες εαυτούς ως «υπερασπιστές των Πατέρων», φαίνεται ξεκάθαρα από την κατάληξη του δεύτερου αντιλόγου του αγαπητού οικοδεσπότη της ιστοσελίδας: στην πρόκληση να δημοσιεύση αυτούσιο το σχετικό κείμενο του Παντ. Καλαϊτζίδη στο περιοδικό «Σύναξη», όπου με κάθε λεπτομέρεια εκτίθενται οι προβληματισμοί για την ανάγκη μιας μετα-πατερικής θεολογίας, παραπέμπει μονομερώς σε τέσσερεις παρακαλώ (!!) ιστοτόπους με περιεχόμενο αναιρετικό, υποτίθεται, αυτών των αιτιάσεων, στην πραγματικότητα δε παντελώς άσχετο προς αυτές, αλλά σχετικότατο με τις ανυπόστατες φαντασιώσεις και ανασφάλειες των συντακτών τους, ισχυρίζομαι εγώ. Αν αυτό θα πη δημοκρατικό, χριστιανικό και … πατερικό φρόνημα, συγχωρέστε με, αλλά δεν θα μπορέσω να συμφωνήσω.

    Ευλογημένη χρονιά, εύχομαι, αγαπητέ κ. Σιούλη, όσο κι αν χάσμα μέγα ἐστήρικται μεταξὺ ἡμῶν καὶ ὑμῶν. Σας εύχομαι επίσης την ευλογία του οσίου πατρός ημών Γεωργίου Καρσλίδου, τον οποίο αμφότεροι ευλαβούμεθα και του οποίου την τίμια κάρα προ ολίγων ωρών στο Μοναστηράκι του προσκύνησα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή