Σάββατο 30 Απριλίου 2011

Τα συμπεράσματα της σύσκεψης για το μάθημα των Θρησκευτικών

Σάββατο, 30 Απριλίου 2011

Πραγματοποιήθηκε σήμερα στο Διορθόδοξο Κέντρο της Εκκλησίας της Ελλάδος μετά από απόφαση της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου ευρεία σύσκεψη με θέμα τις αλλαγές που ανακοινώθηκαν για το μάθημα των θρησκευτικών.

Στη σύσκεψη συμμετείχαν ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος κ. Ιερώνυμος και οι Σεβ. Μητροπολίτες Δημητριάδος κ. Ιγνάτιος, Καισαριανής κ. Δανιήλ και Μεσσηνίας κ. Χρυσόστομος και εκπρόσωποι των Θεολογικών Σχολών Αθηνών και Θεσσαλονίκης, της Πανελλήνιας Ένωσης Θεολόγων και εκπρόσωποι άλλων θεολογικών συνδέσμων.

Στη σύσκεψη κατέληξαν ομόφωνα ότι::

- Ενώ αριθμητικά οι ώρες διδασκαλίας του μαθήματος των θρησκευτικών στο Νέο Λύκειο φαίνεται να παραμένουν οι ίδιες, στην πράξη μειώνονται από πέντε σε τρεις υποχρεωτικές ώρες, καθότι προφανώς ο μαθητής της Γ’ Λυκείου θα προτιμήσει να επιλέξει κάποιο από τα μαθήματα αυξημένης βαρύτητας που τον ενδιαφέρει παρά το μάθημα των θρησκευτικών.

- Είναι τουλάχιστον παράδοξο το μάθημα των θρησκευτικών να μετατρέπεται σε μονόωρο στη Β΄ Λυκείου σε αντίθεση με την επίσημη πρόταση του Υπουργείου Παιδείας στην οποία επισημαίνεται ότι τα μονόωρα μαθήματα παύουν να υφίστανται για παιδαγωγικούς και διδακτικούς λόγους.

- Η διδασκαλία του μαθήματος των θρησκευτικών σχετίζεται με θεμελιώδεις μορφωτικές, παιδαγωγικές και ανθρωπιστικές ανάγκες του σύγχρονου μαθητή και πολίτη.

- Για τους παραπάνω λόγους θεωρείται απαραίτητη η υποχρεωτική διδασκαλία του μαθήματος των θρησκευτικών για όλους τους μαθητές και η δίωρη διδασκαλία του σε όλες τις τάξεις του Λυκείου στην γενική και τεχνική εκπαίδευση

Τέλος, εκφράστηκε η εμπιστοσύνη των εκπροσώπων των Θεολογικών Σχολών, Ενώσεων και Συνδέσμων στους χειρισμούς της Ιεράς Συνόδου και τις ενέργειές της προς την Πολιτεία για την προώθηση της ως άνω ομόφωνης θέσεως.

Πηγή: Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών

Kυριακή 1 Mαΐου 2011, Tου Θωμά

Αρχιμανδρίτης Παντελεήμων Τζορμπατζόγλου

Ο απόστολος κι ευαγγελιστής Ιωάννης αρχίζει το Ευαγγέλιο του με την περικοπή που ακούσαμε στην Λειτουργία της Αναστάσεως, δηλώντας εξαρχής αυτό που αποτελεί και την κατάληξη του σχεδίου της Θείας Οικονομίας, ότι «εξαρχής υπήρχε ο Λόγος κι ο Λόγος ήταν με τον Θεό κι ήταν Θεός ο Λόγος. Από την αρχή ήταν αυτός με τον Θεό. Τα πάντα δημιουργήθηκαν διά μέσου αυτού κι από όσα έγιναν τίποτα χωρίς αυτόν δεν έγινε. Αυτός ήταν η ζωή κι η ζωή αυτή ήταν το φως για τους ανθρώπους» (ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, καὶ ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν Θεόν, καὶ Θεὸς ἦν ὁ Λόγος. Οὗτος ἦν ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν Θεόν. πάντα δι᾿ αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἓν ὃ γέγονεν. ἐν αὐτῷ ζωὴ ἦν, καὶ ἡ ζωὴ ἦν τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων, 1,2-4), για να υπογραμμίσει με τον τρόπο αυτό ότι ο αίτιος της δημιουργίας του σύμπαντος κόσμου, είναι ο Ιησούς Χριστός καθώς και της αναδημιουργίας, αφού ως Υιός και Λόγος του Θεού ενανθρώπισε εσχάτως. Από το σημείο αυτό αφορμάται και στην Α´Επιστολή του (η οποία μαζί με τις άλλες δύο του Πέτρου, την Ιακώβου και Ιούδα λέγονται Καθολικές επειδή δεν απευθύνονται σε μια τοπική Εκκλησία, όπως της Ρώμης, αλλά σε ομάδα Εκκλησιών μιας ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής, όπως ήταν η Μ. Ασία) για να τονίσει τις συνέπειες της εναθρωπήσεως του Υιού και Λόγου του Θεού στην ζωή μας.
Ο ευαγγελιστής Ιωάννης, μας λέγει λοιπόν, ότι ο Χριστός που ήταν ἀπ᾿ ἀρχῆς, δηλαδή ο Θεός, ο Λόγος της Ζωής, ήρθε κι έγινε άνθρωπος σαν κι εμάς και ανάμεσά μας κι εμείς οι απόστολοι είμαστε μάρτυρες του γεγονότος αυτού, διότι τον είδαμε, τον ζήσαμε και με τα χέρια μας τον ψηλαφήσαμε, ή με άλλα λόγια, όπως λέει κι ο λαός, «φάγαμε ψωμί κι αλάτι» μαζί του. Αυτή η σχέση μας δίνει μιαν άλλη οικειότητα ώστε να μπορούμε να μιλούμε γι Αυτόν σαν για τον φίλο μας και να καταθέτουμε την εμπειρία μας, ότι Αυτός είναι η πηγή και το φως της ζωής, αφού όλα αυτά τα χαρήκαμε στην ζωή μας. Γιατί, όμως, να τα κάνουμε όλα αυτά; Απλούστατα για να μοιρασθούμε αυτά τα μεγάλα και συγκλονιστικά που ζήσαμε· όπως εμείς είδαμε το Φως και γέμισε η ζωή μας από την Χάρη Του έτσι κι εσείς να χαρείτε μαζί μας για να γίνουμε όλοι μια ευτυχισμένη οικογένεια, «για να συμμετέχετε κι εσείς μαζί μας και τότε η συμμετοχή όλως μας να είναι συμμετοχή στον Πατέρα και στον Υίο του Ιησού Χριστό» (ἵνα καὶ ὑμεῖς κοινωνίαν ἔχητε μεθ᾿ ἡμῶν καὶ ἡ κοινωνία δὲ ἡ ἡμετέρα μετὰ τοῦ πατρὸς καὶ μετὰ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, Α´Ιωάν. 1, 3).
Τα γεγονότα δημιουργούν την παράδοση και το μέγιστο όλων των γεγονότων στην ιστορία είναι η εναθρώπιση του Χριστού. Η δράση, η διδασκαλία και τέλος ο θάνατος κι η Ανάσταση του Ιησού Χριστού, δημιουργούν την «παράδοση» της οποίας μάρτυρες είναι οι μαθητές. Οι εμπειρίες των μαθητών συνιστούν τον περίεχομενο της παραδόσεως, «αυτό που ακούσαμε, αυτό που είδαν τα μάτια μας, αυτό που αντικρυσαμε και τα χέρια μας ψηλάφησαν» (ὃ ἀκηκόαμεν, ὃ ἑωράκαμεν τοῖς ὀφθαλμοῖς ἡμῶν, ὃ ἐθεασάμεθα καὶ αἱ χεῖρες ἡμῶν ἐψηλάφησαν, Α´Ιωάν. 1,2), ταυτόχρονα δε και τον πυρήνα του κηρύγματος της Εκκλησίας, ότι δηλαδή ο Ιησούς είναι η Ζωή. Η συνειδητοποίηση του γεγονότος αυτού, σε συνεργασία με τις μοναδικές εμπειρίες που έζησαν οι μαθητές, τους δίνει την δύναμη, αλλά συνάμα και την υποχρέωση, να μη κρατήσουν για τον εαυτό τους όλα όσα έζησαν αλλά να βγουν στους δρόμους και τις πλατείες, να ταξιδέψουν όπου μπορούν για να μεταφέρουν τον χαρμόσυνο Νέο ότι «το αίμα του ιησού Χριστού πούναι ο Υιός του Θεού μας καθαρίζει από κάθε αμαρτία», (τὸ αἷμα ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ καθαρίζει ἡμᾶς ἀπὸ πάσης ἁμαρτίας, Α´Ιωάν. 1,7).
Ας αναλογισθούμε, λοιπόν, ποιο θα ήταν το κήρυγμα του αποστόλου Θωμά, όπου βρέθηκε να κηρύττει το ευαγγέλιο, κατά την παράδοση έφθασε μέχρι την Ινδία· θα άρχιζε και θα τελείωνε με την συγκλονιστική εμπειρία της ψηλαφήσεως. Σαν να τον ακούω να λέγει, κι εγώ δεν πίστευα ότι αναστήθηκε ο Κύριος όσο κι αν με διαβεβαιώναν οι άλλοι μαθητές· τους έλεγα ότι αν δεν βάλλω το δάχτυλο μου στα σημάδια των καρφιών και το χέρι μου στην πλευρά Του δεν θα πιστέψω· όταν μια μέρα εμφανίσθηκε μπροστά μας από το πουθένα στο Υπερώο και με φώναξε να βάλω το χέρι μου κι εγώ το έβαλα... τι να σας πω ήταν πράγματι η πληγή από την λόγχη στο πλευρό κι οι τρύπες από τα καρφία στα χέρια, κι αυτός ο Κύριος ήταν τώρα μπροστά μου Αναστημένος.... αυτός σας καταθέτω...τον είδα Αναστημένο!
Η επιθυμία του Θωμά να δει και να ψηλαφήσει τον Αναστάντα Χριστό, δεν συνιστά ούτε απιστία και πολύ περισσότερο ασέβεια, διότι ο ίδιος ο Χριστός ήρθε κι εγινε άνθρωπος και μας αποκαλύφθηκε για να Τον γνωρίσουμε. Ο Θωμάς συνεπώς δεν ζητούσε τίποτα περισσότερο από αυτό που είδαν οι άλλοι Απόστολοι, να έχει κι αυτός την προσωπική εμπειρία του Αναστάντος Χριστού. Πολύ σωστά θα διαπιστώσει ο Ιουστίνος φιλόσοφος και μάρτυς, ότι «τον άνθρωπο και τον Θεό τον γνωρίζεις μόνον όταν τον δεις» (ἄνθρωπον και Θεόν εἰδέναι ἐκ του ἰδέσθαι, Προς Τρύφωνα Ιουδαίο διάλογος, PG 6, 481B C)
Το μεγαλύτερο δώρο του Αναστάντος Χριστού, αυτό που μεταφέρουν οι Απόστολοι με την εμπειρία τους, είναι η λύτρωση του ανθρώπου από την ενοχή και τον φόβο του θανάτου, ώστε να ξαναβρεί ο άνθρωπος την χαμένη από την εποχή του Παραδείσου χαρά του και έτσι να αποκατασταθεί εκ νέου η οικογενεία του Θεού, αφού μετα την Ανάσταση ο Χριστός αποκαλει τους μαθητές Του, αδελφούς πλέον (Ιωάν. 20, 17).
Ο Αναστημένος Χριστός, με την Εκκλησία Του δια της Χάριτος των μυστηρίων, παρέχει «ὑμῖν τὴν ζωὴν τὴν αἰώνιον», ώστε απαλλαγμένοι από τον θάνατο να ζούμε την ζωή Του και έτσι «ἡ χαρὰ ἡμῶν ᾖ πεπληρωμένη». Η χαρά του Χριστιανού δεν προέρχεται από αυθυποβολή ή μέθη, αλλά είναι πηγαία και αυθόρμητη διότι είναι ο ίδιος ο Χριστός, ο αίτιος παντός αγαθού στην ζωή μας!
Χριστός Ανέστη! Χρόνια Πολλά!

ΕΝΑΣ... ΠΡΟΚΛΗΤΙΚΟΣ ΓΑΜΟΣ!

OTAN TO ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΓΙΝΕΤΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΥΠΕΡΘΕΑΜΑ!


Ο περίφημος΄΄Βασιλικός ΄΄ γάμος.. εντυπωσιάσε τόσο πολύ, που αν μη τι άλλο, προκάλεσε.Τη στιγμή που η φτώχεια χτύπησε σαν κεραυνός όλη την ανθρωπότητα και ο κόσμος πλέον έχει ξεχάσει πολλά από αυτά που του..προσέφερε το σύγχρονο μοντέλο ζωής, αφού αδυνατεί να ανταπεξέλθει σε αυτές τις εικονικές ανάγκες,έρχονται οι πρίγκιπες να μας επιδείξουν τα μεγαλεία και τα πλούτη που κατέχουν,όχι βέβαια από τον ιδρώτα τους αλλά από τα προνόμια που τους παρέχει το αναχρονιστικό πολιτικό σύστημα τους.

Την μεγαλύτερη ευθύνη και αυτή τη φορά την έχει η βιομηχανία της τηλεόρασης που προσπαθεί να ΄΄πουλήσει΄΄ ότι επίκαρο…προϊόν έχει στα χέρια της.Ενα βασιλικό ζεύγος που εκτός από τα προνόμια που διαθέτει έχει μαζί του και όλα τα μέσα ενημέρωσης,αν όχι προπαγάνδας,μαζί του!Μία ισχυρή συμμαχία που προκάλεσε για άλλη μία φορά το δημόσιο αίσθημα.

Πόσο μακριά είναι όλοι τους από την σκλήρη πραγματικότητα που βιώνει σήμερα η ανθρωπότητα;

Από την Κένυα μέχρι την Αυστραλία και τις ΗΠΑ μέχρι τη Νορβηγία, όλος ο κόσμος είχε την Παρασκευή στραμμένο το βλέμμα στο Λονδίνο, για το γάμο του πρίγκιπα Ουίλιαμ με την εκλεκτή της καρδιάς του, Κέιτ Μίντλετον.

Λίγη ταπεινότητα και συναίσθηση δε βλάπτει!

Του Γιώργου Θεοχάρη

Πηγή: agioritikovima

Tα Θρησκευτικά στο «Τεχνολογικό Λύκειο»

Ωριμο αίτημα η αύξηση των ωρών διδασκαλίας του μαθήματος σε σχέση με το σημερινό πρόγραμμα στα
καταργούμενα «ΕΠΑΛ»
του Χάρη Ανδρεόπουλου *
Με το θέμα των Θρησκευτικών στο υπό ίδρυσιν Τεχνολογικό Λύκειο θ’ ασχοληθεί άρα γε η σημερινή (30/04/2011) σύσκεψη – ημερίδα που διοργανώνει στο Διορθόδοξο Κέντρο της Ιεράς Μονής Πεντέλης η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας μας, με τη συμμετοχή των Θεολογικών φορέων; Eκφράζουμε την απορία γιατί, απ’ όσο θυμόμαστε, τα τελευταία χρόνια, ουδείς συνδικαλιστικός ή επιστημονικός φορέας της θεολογικής κοινότητας ασχολήθηκε επισταμένως με το θέμα του μαθήματος των Θρησκευτικών στη Τεχνική και Επαγγελματική Εκπαίδευση (ΤΕΕ), με αποτέλεσμα το μάθημα στη ΤΕΕ – ειδικά, μάλιστα, στη ΤΕΕ - να έχει περιέλθει - με την ευθύνη να βαρύνει, φυσικά, τη πολιτεία - σε κατάσταση πλήρους απαξίωσης.

Eνδεικτικά να αναφέρουμε ότι τα τελευταία πέντε χρόνια, από τη μεταρρύθμιση που πραγματοποιήθηκε στη Β/θμια τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση με τον ν. 3475/2006, στα προγράμματα διδασκαλίας των νεοϊδρυθέντων Επαγγελματικών Λυκείων (ΕΠΑΛ), υπήρξαν μαθήματα γενικής παιδείας που βγήκαν κερδισμένα και μαθήματα που βγήκαν χαμένα. Ανάμεσα στα τελευταία συγκαταλέγεται (είχε κανείς αμφιβολία;..) και το θρησκευτικό μάθημα - και ιδού γιατί:

ΟΙ ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΣΤΑ ΕΠΑΛ

- Σην Α’ τάξη των ΕΠΑΛ. ενώ οι ώρες για τα μαθήματα της Ιστορίας (2 ώρες / βδομάδα), της Φυσικής (3), της Αλγεβρας (3) παρέμειναν οι ίδιες με το Γενικό Λύκειο (ΓΕΛ) και στη Νεοελληνική Γλώσσα αυξήθηκαν (4 στο ΓΕΛ, 5 στο ΕΠΑΛ!), στα Θρησκευτικά μειώθηκαν (2 στο ΓΕΛ, 1 στο ΕΠΑΛ)… Το βιβλίο που χρησιμοποιείται στην Α’ ΕΠΑΛ είναι το ίδιο - «Ορθόδοξη Πίστη και Λατρεία» - μ’ αυτό της Α’ ΓΕΛ.

- Στη Β’ τάξη των ΕΠΑΛ, τα Μαθηματικά έχουν περισσότερες ώρες (5) στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα απ’ ότι στα ΓΕΛ (4), όπως και η Φυσική (3 στο ΕΠΑΛ, 2 στα ΓΕΛ ), η Νεοελληνική Γλώσσα έχει τις ίδιες ώρες (2 στο ΓΕΛ, 2 στο ΕΠΑΛ), ενώ μειωμένες στο ΕΠΑΛ είναι οι ώρες διδασκαλίες στην Ιστορία (2 στο ΓΕΛ, 1 στο ΕΠΑΛ) και στα Θρησκευτικά (2 στα ΓΕΛ, 1 στο ΕΠΑΛ). Το βιβλίο που χρησιμοποιείται στη Β’ ΕΠΑΛ τιτλοφορείται ως «Βήματα πίστης και ζωής». Και πρόκειται για το παλαιό βιβλίο της Α΄ τάξης 1ου κύκλου των ΤΕΕ.

- Στη Γ’ τάξη των ΕΠΑΛ, τα Μαθηματικά και η Φυσική …ζούν και βασιλεύουν (με 5ωρο και 3ωρο, αντίστοιχα), η Νεοελληνική Γλώσσα συνεχίζει να υπάρχει (2ωρο), όπως και το μάθημα της Ιστορίας – έστω ως επιλεγόμενο (2ωρο). Τα Θρησκευτικά; Eξαφανίζονται!...

Φυσικά, η παραπάνω σύγκριση (την οποία πρωτοδημοσιεύμαμε στο υπό τον τίτλο «Η αγωνία του θεολόγου» άρθρο μας στην «Ελευθερία» (17/08/2008, http://www.eleftheria.gr/viewarticle.asp?aid=1450&pid=19&CategoryID=19 και Θεολογικό ιστολόγιο, http://theologylar.blogspot.com/2008/08/blog-post_18.html ) ουδεμία αντιπαράθεση επιδιώκει με τα άλλα μαθήματα και δη με τα μαθήματα θεωρητικής κατεύθυνσης (Ιστορία, Νεοελληνική Γλώσσα, κλπ.), στη συνάφεια των οποίων, εξ άλλου, ευρίσκεται και το μάθημα των Θρησκευτικών. Απλώς επιχειρεί να καταδείξει, με τη συγκριτική παράθεση αντικειμενικών δεδομένων, την συρρίκνωση που επιχειρήθηκε στο θρησκευτικό μάθημα, στο ευρύτερο επίπεδο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

ΑΥΞΗΣΗ ΩΡΩΝ = ΝΕΕΣ ΟΡΓΑΝΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ

Και για να’ χουμε συνολική εικόνα για το «ψαλίδισμα» που γίνεται στο ωρολόγιο πρόγραμμα για το θρησκευτικό μάθημα στο (ισότιμο με το ΓΕΛ, σ’ όλα τα’ άλλα πλην Θρησκευτικών…) ΕΠΑΛ, να πούμε ότι τα Θρησκευτικά στο ΓΕΛ έχουν σύνολο ωρών διδασκαλίας 5, ενώ στο ΕΠΑΛ μόλις 2 (ούτε τις μισές ώρες, δηλαδή).

Με πρόχειρους υπολογισμούς προκύπτει ότι αν τα Θρησκευτικά είχαν 5 ώρες στο ΕΠΑΛ – όσες στο ΓΕΛ – θα υπήρχαν ακόμη 50 – 100 θέσεις για πλήρες ωράριο θεολόγων. Μετά απ’ όλα αυτά δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολο να αντιληφθεί κανείς ποιες ειδικότητες καθηγητών μαθημάτων γενικής παιδείας (ξανα-) βγήκαν κερδισμένες και ποιες (ξανα-) βγήκαν χαμένες απ’ αυτήν την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 2006 στο χώρο της Β/βάθμιας τεχνικής εκπαίδευσης…

Και ερχόμαστε στο 2011. Από το υπ. Παιδείας ανακοινώθηκε ότι μετά τις διακοπές του Πάσχα θα δοθεί στη δημοσιότητα το σχέδιο για την ίδρυση του νέου σχολείου που θα λέγεται Τεχνολογικό Λύκειο και θα ενσωματώνει το σημερινό ΕΠΑΛ (επαγγελματικό λύκειο) και την ΕΠΑΣ (επαγγελματική σχολή). Σύμφωνα, μάλιστα με δημοσιεύματα σε έγκυρες εφημερίδες η Α’ τάξη του Τεχνολογικού Λυκείου θα είναι κοινή με την Α’ τάξη του «νέου Γενικού Λυκείου», ενώ στη δεύτερη τάξη του Τεχνολογικού Λυκείου θα κάνουν οι μαθητές επιλογή τομέα με 10 ώρες μαθήματα γενικής παιδείας και μαθήματα επιλογής και στη τρίτη τάξη θα παρακολοθούν αμιγώς τεχνικά μαθήματα ειδικότητας.

ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΘΕΤΙΚΕΣ

Νομίζουμε ότι οι θεολογικοί φορείς (Θεολογικές Σχολές, ΠΕΘ, «ΚΑΙΡΟΣ», Εκκλησία, κλπ.) παράλληλα με την ενασχόλησή τους για το μάθημα στο «Νέο Λύκειο» (ΓΕΛ) και του αγώνα να παραμείνει υποχρεωτικό ως πεντάωρο (αντί του τρίωρου που προτείνει το υπ. Παιδείας) θα πρέπει ν’ ασχοληθούν και με το θέμα της θεσμικής αναβάθμισης του μαθήματος - και - στο νέο Τεχνολογικό Λύκειο καθώς ως φαίνεται οι συνθήκες που διαμορφώνονται είναι θετικές (όπως, π.χ. ότι το μάθημα στην Α’ Τεχνολογικού Λυκείου πρόκειται να είναι δίωρο, ενώ στο σημερινό ΕΠΑΛ είναι μονόωρο, ότι αφ’ ής στιγμής προβλέπονται μαθήματα γενικής παιδείας στη Β’ Τεχνολογικού Λυκείου μπορούμε κάλλιστα να διεκδικήσουμε δίωρο για τα Θρησκευτικά (που σήμερα είναι μία ώρα στη Β’ ΕΠΑΛ), ενώ αναλόγως των εξελίξεων και στ’ άλλα ανθρωπιστικής φύσης μαθήματα, στη Γ’ Τεχνολογικού Λυκείου μπορούμε να διεκδικήσουμε να ενταχθεί το μάθημα ως μονόωρο, έστω και ως επιλεγόμενο (σήμερα είναι ανύπαρκτο στη Γ’ ΕΠΑΛ).

* Ο Χάρης Ανδρεόπουλος είναι δημοσιογράφος, συνεργάτης της εφημ. «Ελευθερία» Λάρισας, της πύλης εκκλησιαστικών ειδήσεων «Αmen.gr» και θεολόγος καθηγητής (Γυμνάσιο και ΓΕΛ Γαλαξιδίου, http://gym-galax.blogspot.com )
Πηγή: http://amen.gr/index.php?mod=news&op=article&aid=5520

Παρασκευή 29 Απριλίου 2011

Θεολόγοι Κύπρου και Μάθημα των Θρησκευτικών





Ένα πολύ ενδιαφέρον ιστολόγιο συναδέλφων από την Κύπρο με σχέδια μαθημάτων για όλες τις τάξεις και διαγωνίσματα, καθώς και ασκήσεις διαδραστικές για τους μαθητές μας. Αξίζει να το επισκεφτείτε, ιδιαίτερα στην ετικέτα "Μαθήματα" εδώ.

Αφιέρωμα στο Γέροντα Παΐσιο από την ΕΤ3

Ας φιλονικήσουμε κι εμείς μια φορά όπως όλοι οι άνθρωποι.


Δύο Γέροντες ζούσαν ως μοναχοί πολλά χρόνια μαζί και ποτέ δεν μάλωσαν. Είπε ο ένας στον άλλον:
-Ας φιλονικήσουμε κι εμείς μια φορά όπως όλοι οι άνθρωποι.
Ο άλλος αποκρίθηκε:
-Δεν ξέρω πώς γίνεται η φιλονικία.
Και του λέει ο αδελφός:
-Να, θα βάλω στη μέση ένα τούβλο. Εγώ θα λέω ότι είναι δικό μου κι εσύ να λες, όχι, δικό μου είναι, και από δω γίνεται η αρχή.
Έβαλαν πράγματι στη μέση ένα τούβλο. Λέει ο ένας:
-Αυτό είναι δικό μου.
Ο άλλος είπε:

-Όχι, είναι δικό μου.
Είπε τότε ο πρώτος:
-Έ, αν είναι δικό σου, πάρ΄ το και πήγαινε.
Και έφυγαν, χωρίς να βρουν αιτία για φιλονικία.

Γεροντικό

Πηγή: http://1myblog.pblogs.gr/

Ο ΛΟΓΟΣ Ο ΚΑΛΟΣ


Ὁ λόγος ὁ καλός κάνει τόν κακό καλό, ἔλεγε ὁ Ὅσιος Μακάριος, ἐνῶ ὁ κακός ὁ λόγος καί τόν καλόν ἐρεθίζει. Κάποτε ὁ ὑποτακτικός τοῦ Ὁσίου, συνήντησε
στό δρόμο του ἕνα εἰδωλολάτρη ἱερέα πού περπατοῦσε βιαστικά.
- Αἴ σατανά, ποῦ τρέχεις; τοῦ φώναξε ἀπερίσκεπτα. Ἐκεῖνος τότε θύμωσε καί ἔσπασε τό ραβδί του στίς πλάτες τοῦ καλογέρου, ὥσπου τόν ἄφηκε μισοπεθαμένο. Σέ λίγο φάνηκε καί ὁ Ὅσιος στό δρόμο. Βλέποντας τόν εἰδωλολάτρη νά τρέχη γιά νά κρυφτῆ, τοῦ φώναξε μέ καλοσύνη.
- Ὁ Θεός νά σέ εὐλογῆ, προκομμένε ἄνθρωπε. Ἐκεῖνος (ὁ εἰδωλολάτρης) στάθηκε σαστισμένος καί τόν ρώτησε:
- Τί καλό εἶδες σέ μένα, Ἀββᾶ, καί μοῦ μιλᾶς ἔτσι;
- Σέ βλέπω πού τρέχεις, τοῦ εἶπε ὁ Ὅσιος. Λυπᾶμαι μόνο πού δέν ἔχεις καταλάβει, ὅτι μάταια κοπιάζεις.
- Ἡ κουβέντα σου γλυκαίνει τήν ψυχή μου, εἶπε ἥρεμος, ὁ εἰδωλολάτρης. Αὐτό εἶναι σημάδι πώς εἶσαι πραγματικά ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ. Πρίν ἀπό λίγο, ὅμως, μέ βρῆκε ἕνας κακός καλόγερος καί χωρίς λόγο μέ ἔβρισε. Ἀλλά καί ἐγώ τόν πλήρωσα καλά. Τόν ἄφησα ἀναίσθητο ἀπό τό ξύλο.
Ὁ γέροντας κατάλαβε πώς αὐτός ἦτο ὁ ὑποτακτικός του. Ψάχνοντας λίγο πιό πέρα τόν βρῆκε σέ κακή κατάσταση. Ἐζήτησε τότε ἀπό τόν εἰδωλολάτρη νά τόν βοηθήσῃ, νά τόν μεταφέρουν στήν καλύβη τους. Σάν ἔφθασαν ἐκεῖ, ἐκεῖνος γύρεψε συγχώρηση ἀπό τόν Ὅσιο Μακάριο γιατί εἶχε κακομεταχειρισθῆ τόν μαθητή του καί τό παρακάλεσε νά τόν κάνει Χριστιανό.

Πηγή: http://www.i-m-patron.gr/eipegeron/kalos_logos.html

Πέμπτη 28 Απριλίου 2011

Η εορτή της Ζωοδόχου Πηγής


Με το όνομα Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλί ή Παναγία η Μπαλουκλιώτισσα φέρεται ιερό χριστιανικό αγίασμα που βρίσκεται στη Κωνσταντινούπολη έξω από τη δυτική πύλη της Σηλυβρίας, όπου υπήρχαν τα λεγόμενα "παλάτια των πηγών" στα οποία οι Βυζαντινοί Αυτοκράτορες παραθέριζαν την Άνοιξη. Πήρε την ονομασία του από το τουρκικό όνομα Balık (= ψάρι) και περιλαμβάνει το μοναστήρι, την εκκλησία και το αγίασμα.

Για την αποκάλυψη του Αγιάσματος υπάρχουν δυο εκδοχές:
α) Η πρώτη, που εξιστορεί ο Νικηφόρος Κάλλιστος αναφέρει ότι: Ο μετέπειτα Αυτοκράτορας Λέων ο Θράξ ή Λέων ο Μέγας (457 - 474 μ.Χ.), όταν ερχόταν ως απλός στρατιώτης στην Κωνσταντινούπολη, συνάντησε στη Χρυσή Πύλη έναν τυφλό που του ζήτησε νερό. Ψάχνοντας γιά νερό, μιά φωνή του υπέδειξε την πηγή. Πίνοντας ο τυφλός και ερχόμενο το λασπώδες νερό στα μάτια του θεραπεύτηκε. Όταν αργότερα έγινε Αυτοκράτορας, του είπε η προφητική φωνή, πως θα έπρεπε να χτίσει δίπλα στην πηγή μια Εκκλησία. Πράγματι ο Λέων έκτισε μια μεγαλοπρεπή εκκλησία προς τιμή της Θεοτόκου στο χώρο εκείνο, τον οποίο και ονόμασε «Πηγή». Ο Κάλλιστος περιγράφει τη μεγάλη αυτή Εκκλησία με πολλές λεπτομέρειες, αν και η περιγραφή ταιριάζει περισσότερο στό οικοδόμημα του Ιουστινιανού. Ιστορικά πάντως είναι εξακριβωμένο, ότι το 536 μ.Χ. στη Σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως, υπό τον Πατριάρχη Μηνά 536 - 552 μ.Χ.), λαμβάνει μέρος και ο Ζήνων, ηγούμενος «του Οίκου της αγίας ενδόξου Παρθένου και Θεοτόκου Μαρίας εν τη Πηγή».
β) Η δεύτερη, που εξιστορεί ο ιστορικός Προκόπιος, τοποθετείται στις αρχές του 6ου αιώνα και αναφέρεται στον Ιουστινιανό. Ο Ιουστινιανός κυνηγούσε σ' ένα θαυμάσιο τοπίο με πολύ πράσινο, νερά καί δένδρα. Εκεί, σαν σε όραμα, είδε ένα μικρό παρεκκλήσι, πλήθος λαού και έναν ιερέα μπροστά σέ μιά πηγή. «Είναι η πηγή των θαυμάτων» του είπαν. Και έχτισε εκεί μοναστήρι με υλικά που περίσσεψαν από την Αγιά Σοφιά. Ο Ι. Κεδρηνός αναφέρει ότι χτίστηκε το 560 μ.Χ.


Χρονοδιάγραμμα κυριοτέρων γεγονότων και συμβάντων
626 μ.Χ.Επιδρομή των Αβάρων, αλλά οι βυζαντινοί σώζουν το ιερό αγίασμα.
790 μ.Χ.Ο Ψευδο-κωδινός αναφέρει ότι η αυτοκράτειρα Ειρήνη επισκεύασε την εκκλησία, που ειχε πάθει μεγάλη καταστροφή από σεισμό.
869 μ.Χ.Νέα επισκευή, ύστερα από νέο σεισμό, από τον Βασίλειο Α' τον Μακεδόνα (867 - 886 μ.Χ.) κατα πληροφορία του Νικηφόρου Καλλίστου.
924 μ.Χ.Σε επιδρομή των Βουλγάρων ο Συμεών καίει την εκκλησία, αλλά αναστηλώνεται αμέσως αφού το 927 μ.Χ. έγιναν εκεί οι γάμοι του ηγεμόνος των Ρώσων Πέτρου με τη Μαρία, εγγονή του Ρωμανού Λεκαπηνού.
966 μ.Χ.Έχει διασωθεί η περιγραφή μιας επίσημης τελετής στη γιορτή της Αναλήψεως, στην οποία έλαβε μέρος ο Νικηφόρος Φωκάς (963 - 969 μ.Χ.) με όλη την αυλή. Η πομπή έφτανε με πλοίο και από τη Χρυσή Πύλη συνέχιζε με άλογα. Το συγκεντρωμένο πλήθος ζητωκραύγαζε και προσέφερε λουλούδια και σταυρούς. Όταν εμφανιζόταν ο αυτοκράτωρ ο Πατριάρχης τον ασπαζόταν και στη συνέχεια έμπαιναν μαζί στο ναό, όπου στο χώρο του ιερού είχε στηθεί εξέδρα, απ᾽ όπου ο αυτοκράτωρ παρακολουθούσε τη λειτουργία. Στο τέλος της γιορτής ο αυτοκράτωρ καλούσε τον Πατριάρχη σε επίσημο τραπέζι.
1078 μ.Χ.Η μονή της Πηγής θεωρείται τόπος εξορίας, αφού εκεί απομονώνεται ο Γεώργιος Μονομάχος.
1084 μ.Χ.Ο Αλέξιος Α' Κομνηνὸς (1081 - 1118 μ.Χ.) περιόρισε τον φιλόσοφο Ιωάννη Ιταλό στη μονή της Πηγής για να καταπαύση ο αναβρασμός που είχε δημιουργηθεί από τις ιδέες του.
1204 - 1261 μ.Χ.Το ιερό της Πηγής περιέρχεται στους Λατίνους.
1328 μ.Χ.Ο νεαρός Ανδρόνικος Γ' ο Παλαιολόγος (1328 - 1341 μ.Χ.) χρησιμοποιεί τη μονή ως ορμητήριο πριν καταλάβει την Κωνσταντινούπολη.
1330 μ.Χ.Ο Ανδρόνικος Γ', που βρίσκεται ετοιμοθάνατος στο Διδυμότειχο, πίνει νερό από το αγίασμα της Πηγής που του έφεραν και γιατρεύεται.
1341 μ.Χ.Ιερέας της Πηγής, ονόματι Γεώργιος, είναι μάρτυρας σε νοταριακή πράξη.
1347 μ.Χ.Η Ελένη, κόρη του Ιωάννου Καντακουζηνού, παρουσιάζεται στο μέλλοντα σύζυγό της Ιωάννη Ε' Παλαιολόγο (1341 - 1391 μ.Χ.) ντυμένη με την επίσημη ενδυμασία της αυτοκράτειρας, μέσα στον ιερό χώρο της Πηγής. Σύμφωνά με παλαιό έθιμο η μέλλουσα αυτοκράτειρα όταν έφθανε στην Πόλη από τα μέρη της ξηράς έπρεπε να συναντηθεί με τον αυτοκράτορα στην Πηγή.
1422 μ.Χ.Κατα τη διάρκεια της πολιορκίας της Κωνσταντινουπόλεως ο σουλτάνος Μουράτ Β' εγκαταστάθηκε μέσα στην εκκλησία.
1547 μ.Χ.Ο Pierre Gylles σημειώνει το 1547 μ.Χ. ότι η εκκλησία δεν υπάρχει πια, αλλά οι ασθενείς εξακολουθούν να επισκέπτονται την Πηγή.
1727 μ.Χ.Ο μητροπολίτης Δέρκων Νικόδημος έχτισε ναΐσκο και ανανέωσε τη λατρεία. Οι Αρμένιοι ζητούσαν συμμετοχή στο ιερό της Πηγής, αλλά η μεγάλη παράδοση και τα σουλτανικά φιρμάνια αναγνώριζαν την κυριότητα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.
1825 μ.Χ.Καταστροφή της πηγής από τους γενίτσαρους.
1827 μ.Χ.Ανεύρεση της Ιεράς εικόνας της Θεοτόκου εικονιζόμενη υπέρ της Ζωοδόχου Πηγής.
1833 μ.Χ.Ο πατριάρχης Κωνστάντιος Α' (1830 - 1834 μ.Χ.), με άδεια του σουλτάνου, έχτισε τη σημερινή εκκλησία, της οποίας τα εγκαίνια έγιναν το 1835 μ.Χ. Σήμερα, εκτός από τη μεγάλη εκκλησία, λατρευτικό κέντρο του μεγάλου κτιριακού συγκροτήματος αποτελεί ο υπόγειος ναός της Ζωοδόχου Πηγής, όπου η δεξαμένη με το αγίασμα και τα ψάρια.



Γράφοντας τον 14ο αι. μ.Χ. για το αγίασμα της Πηγής ο Νικηφόρος Κάλλιστος παραθέτει, από διάφορες πηγές, ένα κατάλογο 63 θαυμάτων, από τα οποία τα 15 φθάνουν ως την εποχή του.

Σήμερα στην αυλή της Ζωοδόχου Πηγής βρίσκονται οι τάφοι των Οικουμενικών Πατριαρχών. Το δε αγίασμα βρίσκεται στον υπόγειο Ναό και αποτελείται από μαρμαρόκτιστη πηγή, το νερό της οποίας θεωρείται αγιασμένο. Απ' εδώ διαδόθηκε ο τύπος της Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής σε όλο τον ορθόδοξο κόσμο. Είναι αξιοσημείωτο ότι ψηφιδωτή παράσταση της εικόνας σώζεται στον εσωνάρθηκα της Μονής της Χώρας.

Σε ανάμνηση των εγκαινίων του Ναού από τον Αυτοκράτορα Λέοντα η Εκκλησία καθιέρωσε την κατ΄ έτος εορτή της Ζωοδόχου Πηγής, την Παρασκευή της Διακαινήσίμου Εβδομάδας.

Ο Ναός αυτός έμεινε γνωστός στην ιστορία ως το αγίασμα του «Μπαλουκλί». «Μπαλούκ» στα τουρκικά σημαίνει ψάρι και η παράδοση μας λέει πως εκεί δίπλα στο αγίασμα, στις 23 Μαΐου 1453 μ.Χ. ένας καλόγερος τηγάνιζε ψάρια, όταν κάποιος του έφερε την είδηση πως πήραν την Πόλη οι Τούρκοι. Ο καλόγερος απάντησε πως μόνο αν τα ψάρια που τηγάνιζε έφευγαν απ΄ το τηγάνι και έπεφταν μέσα στο αγίασμα θα πίστευε ότι έγινε κάτι τέτοιο. Και πραγματικά τα ψάρια ζωντάνεψαν και έπεσαν μέσα στην πηγή του αγιάσματος. Μέχρι σήμερα δε, μέσα στην δεξαμενή της Ζωοδόχου Πηγής διατηρούνται επτά ψάρια και μάλιστα σαν να είναι μισοτηγανισμένα απ΄ την μια πλευρά.



Το Μπαλουκλί (Τα ψάρια της Ζωοδόχου Πηγής),
ποίημα του Γεώργιου Βιζυηνού


Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη
την Πόλη την μεγάλη.

Σαράντα μέρες έκαμεν ο 'γούμενος το ψάρι
στα χείλη του να βάλη.

Απ' τες σαράντα κι ύστερα, πεθύμησε να φάγη
τηγανισμένο ψάρι.

– Αν μας φυλάγ' η Παναγιά καθώς μας'ε φυλάγει,
την Πόλη ποιος θα πάρη;

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό, τρία ψαράκια πιάνει,
– Θεός να τα βλογήση!

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ' αργυρό τηγάνι,
για να τα τηγανίση.

Τα τηγανίζ' από την μια, και πά' να τα γυρίση
κι από το άλλο μέρος.

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση,
και τάχασεν ο γέρος!

– Μην τηγανίζης, γέροντα, και μόσχισε το ψάρι
στην Πόλη την μεγάλη!

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν πάρει,
μας κόβουν το κεφάλι!

– Στην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού ποδάρια!
Με φαίνεται σαν ψεύμα!

Μ' αν είν' αλήθεια το κακό, να σηκωθούν τα ψάρια
να πέσουν μες στο ρεύμα!

Ακόμ' ο λόγος βάσταγε, τα ψάρι' απ' το τηγάνι,
την μια μεριά ψημένα,

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την λεκάνη,
γερά, ζωντανεμένα.

Ακόμ' ώς τώρα πλέουνε, κόκκιν' από το μέρος,
όπου τα είχε ψήσει.

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν' αναστηθή κι ο γέρος
να τ' αποτηγανίση.


Ἀπολυτίκιον
Ήχος α'.
Ο ναός σου Θεοτόκε ανεδείχθη παράδεισος, ως ποταμούς αειζώους αναβλύζων ιάματα ώ προσερχόμενοι πιστώς, ως Ζωοδόχου εκ Πηγής, ρώσιν αντλούμεν, και ζωήν την αιώνιον, πρεσβεύεις γαρ συ τω εκ σου τεχθέντι, Σωτήρι Χριστώ, σωθήναι τας ψυχάς ημών.

Μεγαλυνάριον
Ύδωρ το ζωήρυτον της Πηγής, μάννα το προχέον, τον αθάνατον δροσισμόν το νέκταρ το Θείον την ξένην άμβροσίαν το μέλι το εκ πέτρας, πίστει τιμήσωμεν.
Πηγή: http://www.saint.gr/1475/saint.aspx

Συμβουλή προς θυμωμένο νέο


"…έχει δίκιο που θυμώνει με όσα απαράδεκτα διαπιστώνει καθώς μεγαλώνει. Με την ασυνέπεια λόγων και έργων των μεγάλων. Με την αδικία της κοινωνίας. Με τη χλιδή των ολίγων και την ανέχεια των πολλών. Με την υποκρισία και ανευθυνότητα των λεγομένων αρμοδίων στους διαφόρους τομείς της κοινωνικής ζωής. Αλλά μετά την οργή, πρέπει νηφάλια να καθήσει να σκεφθεί ποιο είναι το δικό του χρέος. Τώρα που βρίσκεται στην εφηβική ηλικία, να μην εκχωρεί την προσωπική του βούληση και ελευθερία σε συνθήματα άλλων που μπορεί να κινούνται από ιδιοτελείς επιδιώξεις. Να μη γίνει άχρωμο στοιχείο μιας μάζας, αλλά να μείνει υπεύθυνο κύτταρο της κοινωνίας. Και όταν μεγαλώσει, να μη μιμηθεί αυτές τις συμπεριφορές που σήμερα κατακρίνει. Να μη συμβιβαστεί με την κρατούσα νοοτροπία της ανεντιμότητος, της πλεονεξίας, της σκληροκαρδίας, της ασυνεπείας και του εγωκεντρισμού. Να συνεχίσει υπεύθυνα την αναζήτηση. Υπάρχουν στην ιστορία του λαού μας, στην ιστορία της Εκκλησίας μας, υπέροχα παραδείγματα ακεραιότητος, δημιουργικότητος, υπευθυνότητος, αυτοθυσίας για χάρη του λαού. Πολλά έχουν αμφισβητηθεί στο πέρασμα του χρόνου. Αναμφισβήτητα όμως παραμένουν η ελευθερία και η αγάπη. Η μία συμπληρώνει την αλλη. Της δίδει βάθος και ουσία. Η ελευθερία αρχίζει με την υπέρβαση του εγωκεντρικού εαυτού μας. Και η αγάπη εκφράζεται με σεβασμό στο κάθε ανθρώπινο πρόσωπο, εκδηλώνεται έμπρακτα, χωρίς απαίτηση ανταλλαγμάτων. Η επιλογή, τελικά, είναι δική του. Το μόνο που μπορώ να τον βεβαιώσω είναι ότι προσωπικά δεν έχω μετανιώσει οσάκις έμεινα πιστός στο πνεύμα του Ευαγγελίου. Η ορθόδοξη πνευματικότητα, βασισμένη στην εσωτερική ελευθερία και την αγάπη, οδηγεί σε μια συνεχή ωρίμανση, υπεύθυνη στάση ζωής και δημιουργικότητα".

Πηγή: Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος στην Καθημερινή

Η απιστία των παιδιών οφείλεται στους γονείς, Γέροντος Σωφρόνιου Αγιορείτου

του μακαριστού Γέροντα Σωφρόνιου Αγιορείτου – Έσσεξ

αποσπάσματα από το βιβλίο του (†)Αρχιμ. Σωφρονίου,
«Το Μυστήριο της χριστιανικής ζωής», Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου, Έσσεξ 2010

- Τά παιδιά μας ἔγιναν ἀνίκανα γιά τήν πίστη ἐξ αἰτίας τῶν γονέων
- Πώς ή γιατί συμβαίνουν όλα αυτά;
[...]Επειδή οι γυναίκες της εποχής μας έχασαν την υψηλή αυτή συνείδηση, άρχισαν να γεννούν προπαντός κατά σάρκα. Τα παιδιά μας έγιναν ανίκανα για την πίστη. Συχνά αδυνατούν να πιστέψουν ότι είναι εικόνα του Αιωνίου Θεού. Η μεγαλύτερη αμαρτία στις ήμερες μας έγκειται στο ότι οι άνθρωποι βυθίστηκαν στην απόγνωση και δεν πιστεύουν πια στην Ανάσταση. Ο θάνατος του ανθρώπου εκλαμβάνεται από αυτούς ως τελειωτικός θάνατος, ως εκμηδένιση, ενώ πρέπει να θεωρείται ως στιγμή αλλαγής της μορφής της υπάρξεώς μας ως ημέρα γεννήσεώς μας στην ανώτερη ζωή, σε ολόκληρο πλέον το πλήρωμα της ζωής που ανήκει στο Θεό. Αλήθεια, το Ευαγγέλιο λέει: «Ο πιστεύων εις τον Υιόν έχει ζωήν αιώνιον ο δε απειθών τω Υιώ ουκ όψεται ζωήν» (Ιωάν. 3,36). «Αμήν, αμήν λέγω υμίν ότι… ο πιστεύων τω πέμψαντί με έχει ζωήν αιώνιον, και εις κρίσιν ουκ έρχεται, αλλά μεταβέβηκεν εκ του θανάτου εις την ζωήν» (Ιωάν. 5,24). «Αμήν, αμήν λέγω υμίν, εάν τις τον λόγον τον εμόν τηρήση, θάνατον ου μη θεωρήση εις τον αιώνα» (Ιωάν. 8,51). Παρόμοιες λοιπόν εκφράσεις μπορούμε να αναφέρουμε πολλές.Συχνά ακούω από τους ανθρώπους: Πώς ή γιατί συμβαίνουν όλα αυτά;
Γιατί η πλειονότητα των ανθρώπων έχασε την ικανότητα να πιστεύει; Δεν είναι άραγε η νέα απιστία συνέπεια της ευρύτερης μορφώσεως, όταν αυτό που λέει η Γραφή γίνεται μύθος, απραγματοποίητο όνειρο;
Η πίστη, η ικανότητα για την πίστη, δεν εξαρτάται πρωτίστως από τον βαθμό μορφώσεως του ανθρώπου. Πράγματι παρατηρούμε ότι στην εποχή μας, κατά την οποία διαδίδεται η μόρφωση, η πίστη ελαττώνεται, ενώ θα έπρεπε ουσιαστικά να συμβαίνει το αντίθετο όσο δηλαδή πλατύτερες γίνονται οι γνώσεις του ανθρώπου, τόσο περισσότερες αφορμές έχει για να αναγνωρίζει τη μεγάλη σοφία της δημιουργίας του κόσμου. Σε τί λοιπόν συνίσταται η ρίζα της απιστίας;
Πριν απ’ όλα οφείλουμε να πούμε ότι το θέμα αυτό είναι πρωτίστως έργο των γονέων, των πατέρων και των μητέρων. Αν οι γονείς φέρονται προς την πράξη της γεννήσεως του νέου άνθρωπου με σοβαρότητα, με τη συνείδηση ότι το γεννώμενο βρέφος μπορεί να είναι αληθινά «υιός άνθρωπου» κατ’ εικόνα του Υιού του Ανθρώπου, δηλαδή του Χριστού, τότε προετοιμάζονται για την πράξη αυτή όχι όπως συνήθως γίνεται αυτό. Να ένα υπέροχο παράδειγμα ο Ζαχαρίας και η Ελισάβετ προσεύχονταν για πολύ καιρό να τους χαρισθεί τέκνο… Και τί συνέβη λοιπόν; «Ώφθη δε αιτώ (τω Ζαχαρία) άγγελος Κυρίου εστώς εκ δεξιών του θυσιαστηρίου του θυμιάματος. Και εταράχθη Ζαχαρίας ιδών, και φόβος επέπεσεν επ’ αυτόν. Είπε δε προς αυτόν ο άγγελος μη φοβού, Ζαχαρία διότι εισηκούσθη η δέησίς σου, και η γυνή σου Ελισάβετ γεννήσει υιόν σοι, και καλέσεις το όνομα αυτού Ιωάννην και έσται χαρά σοι και αγγαλίασις, και πολλοί επί τη γεννήσει αυτού χαρήσονται. Έσται γαρ μέγας ενώπιον του Κυρίου… και Πνεύματος Αγίου πλησθήσεται έτι εκ κοιλίας μητρός αυτού, και πολλούς των υιών Ισραήλ επιστρέψει έπι Κύριον τον Θεόν αυτών» (Λουκ. 1,11-16).
Βλέπουμε μάλιστα στη συνέχεια ότι ο Ιωάννης, ευρισκόμενος ακόμη στην κοιλιά της μητέρας του, αναγνώρισε την επίσκεψη της μητέρας του Χριστού, σκίρτησε από χαρά και η χαρά του μεταδόθηκε στη μητέρα του. Τότε εκείνη γέμισε με προφητικό πνεύμα. Άλλο παράδειγμα είναι η προφήτιδα Άννα.
Έτσι και τώρα αν οι πατέρες και οι μητέρες θα γεννούν παιδιά συναισθανόμενοι την άκρα σπουδαιότητα του έργου αυτού, τότε τα παιδιά τους θα γεμίζουν από Πνεύμα Άγιο, ήδη από την κοιλιά της μητέρας και η πίστη στον Θεό, τον Δημιουργό των απάντων, ως προς τον Πατέρα τους, θα γίνει γι’ αυτά φυσική, και καμία επιστήμη δεν θα μπορέσει να κλονίσει την πίστη αυτή, γιατί «το γεννώμενον εκ Πνεύματος πνεύμα έστιν». Η ύπαρξη λοιπόν του Θεού και η εγγύτητά του σε μας είναι για μια τέτοια ψυχή οφθαλμοφανές γεγονός. Και η απιστία των πολυμαθών ή των αμαθών στα μάτια των τέκνων αυτών του Θεού θα είναι απλώς απόδειξη ότι οι άνθρωποι εκείνοι δεν γεννήθηκαν ακόμη Άνωθεν, και ακριβώς εξαιτίας του γεγονότος αυτού δεν πιστεύουν στον Θεό, διότι είναι εξολοκλήρου σάρκα, γεννημένοι από σάρκα.
Εκείνο όμως που αποτελεί πραγματικό πρόβλημα για την Εκκλησία, τον προορισμό της, είναι το πώς να πείσει τους ανθρώπους ότι είναι αληθινά τέκνα και θυγατέρες του αιωνίου Πατρός πώς να δείξει στον κόσμο τη δυνατότητα μιας άλλης ζωής, όμοιας προς τη ζωή του ιδίου του Χριστού, ή τη ζωή των προφητών και των αγίων. Η Εκκλησία οφείλει να φέρει στον κόσμο όχι μόνο την πίστη στην ανάσταση, αλλά και τη βεβαιότητα γι’ αυτήν. Τότε περιττεύει η απαίτηση για οποιεσδήποτε άλλες ηθικιστικές διδασκαλίες.

ΠΗΓΗ: Πενταπόσταγμα

ΑΥΤΟ ΘΑ ΠΕΙ ΑΓΑΠΗ!


Κάποτε υπήρχε ένα ζευγάρι που αγαπιόταν πάρα πολύ…
Ο άντρας λάτρευε τη γυναίκα και της το έδειχνε με κάθε ευκαιρία…
Η γυναίκα του ήταν όμορφη, ευαίσθητη αλλά φιλάσθενη.
Ο άνδρας χρειάστηκε να φύγει στον πόλεμο,
όπου πέρασε πολλές δυσκολίες και παρ' ολίγο να χάσει και τη ζωή του.
Προσευχόταν καθημερινά να τον αφήσει ο Θεός να ζήσει για να γυρίσει ξανά στην πολυαγαπημένη του γυναίκα.
Όλη του η σκέψη ήταν να την σφίξει στην αγκαλιά του κι αυτό του έδινε κουράγιο να αντέξει την πείνα, το κρύο και τους τραυματισμούς.
Όταν τέλειωσε ο πόλεμος, γεμάτος χαρά,
ξεκίνησε για το σπίτι του.
Στο δρόμο όμως συνάντησε έναν οικογενειακό φίλο που τον συλλυπήθηκε για τη συμφορά που τους βρήκε.
"Ποιά συμφορά;" ρώτησε αυτός όλο ανησυχία. "Δεν το έμαθες; η γυναίκα σου έπαθε μια μολυσματική ασθένεια και έχει παραμορφωθεί το πρόσωπό της."
Ο άνδρας κάθισε στη μέση του δρόμου και έκλαψε πικρά.
Όταν έφτασε στο σπίτι του αργότερα το απόγευμα, η γυναίκα του κατάλαβε πως ο αγαπημένος της είχε χάσει το φως του...
Νόμιζε πως είχε τυφλωθεί στον πόλεμο σε κάποια μάχη...
Τον αγκάλιασε όμως με την ίδια αγάπη και έζησαν ευτυχισμένοι για 15 χρόνια.
Μετά η γυναίκα πέθανε και ο άνδρας αφού της έκλεισε τα μάτια, άνοιξε τα δικά του!!!
Για δεκαπέντε ολόκληρα χρόνια υποκρίθηκε τον τυφλό για να μην την πληγώσει...

Αυτό είναι αγάπη....
Να εθελοτυφλώ για να μη σε πληγώσω...

Το άρθρο επιμελήθηκε ο συνεργάτης του agioritikovima.gr Κυριάκος Διαμαντόπουλος
Πηγή: http://agioritikovima.blogspot.com/2011/03/blog-post_28.html#more

Τετάρτη 27 Απριλίου 2011

ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ ΠΡΟΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΟ ΚΑΝΑΛΙ ΣΚΑΪ


Προς
Εφημερίδα «Η Καθημερινή»
Κύριε Διευθυντά,
Τη Μ. Παρασκευή και το Μ. Σάββατο που οι Χριστιανοί σ’ όλον τον κόσμο και εμείς στην Ελλάδα ιδιαίτερα, εκ παραδόσεως, ζούμε πολύ έντονα το κορυφαίο για την πίστη μας γεγονός της Σταυρώσεως και της Αναστάσεως με τις εκκλησίες να γεμίζουν από πιστούς, ο τηλεοπτικός σταθμός Σκάι προέβαλε μια ξένη σειρά ντοκιμαντέρ με τίτλο «Τα μυστικά του Σταυρού». Σ΄ένα επεισόδιο της σειράς που παρακολούθησα το βράδυ της Μ. Παρασκευής πληροφορήθηκα ότι ο Χριστός δεν
αναστήθηκε, ότι ήταν παντρεμένος με τη Μαρία τη Μαγδαληνή και είχε και παιδί μαζί της ! Ως επιστήμονας κάθισα να δω και να καταλάβω από πού προκύπτουν τέτοια βαρύγδουπα, σοβαρά, ανατρεπτικά (και προκλητικά για εκατομμύρια Χριστιανούς) συμπεράσματα. Με κατάπληξη έως καταπληξία (σοκ), λοιπόν, άκουσα έναν Εβραίο αρχαιολόγο να εξηγεί ότι από μια επιγραφή με το όνομα ενός Ιησού σ’ έναν τάφο (που δεν έχει σχέση με τον ιερό τάφο ! ) και μιας Μαριάμ από τον ίδιο τάφο και από έρευνα σε οστά (από οστεοφυλάκια) των οποίων εξετάσθηκε το DNA προέκυψε ότι τα οστά χρονολογούνται την περίοδο που έζησε ο Χριστός άρα –κατά το ντοκιμαντέρ– ο τάφος ήταν του Ιησού Χριστού και επειδή δεν εμφανίζουν συγγένεια αίματος με τα άλλα γυναικεία οστά που βρέθηκαν στον ίδιο τάφο, άρα – κατά το ντοκιμαντέρ– τα οστά αυτά ανήκαν στη Μαρία τη Μαγδαληνή, που προφανώς ήταν σύζυγός του ! Συμπέρασμα και μήνυμα : ο Χριστός δεν αναστήθηκε (αφού βρέθηκαν τα οστά ενός Ιησού στον υποτιθέμενο τάφο του). Ο Χριστός δεν ήταν άγαμος και υιός Θεού (αφού παντρεύτηκε κι έκανε έρωτα με μια γυναίκα, από την οποία είχε και παιδί). Δεν ήταν (ελέχθη καθαρά στο φιλμ) παρά ένας αιρετικόςΙουδαίος δάσκαλος της σειράς με κάποιους μαθητές, οι οποίοι μετά τον θάνατό του (μολονότι ψαράδες και αγράμματοι…) διέσπειραν ψέματα περί αναστάσεως και θαυμάτων και διάφορα άλλα και μέσα από αυτή την προπαγάνδα γέννησαν τη χριστιανική θρησκεία και τον Χριστιανισμό. Τόσο απλά !
Με αυτές, λοιπόν, τις ατεκμηρίωτες εικασίες και με αυτά τα παιδαριώδη επιχερήματα οδηγήθηκαν σε συμπεράσματα που εμφανίζονται ως προϊόν επιστημονικής έρευνας : από το συνηθισμένο όνομα ενός Ιησού ταύτισαν αυτόν τον Ιησού με τον Ιησού Χριστό του Ευαγγελίου και τον τάφο του με τον τάφο του Χριστού, βρήκαν και τη γυναίκα του που ήταν δήθεν η Μαρία η Μαγδαληνή, που από κάποιες απόκρυφες μυθιστορηματικές ιστορίες έμαθαν ότι την φιλούσε στο στόμα (επαναλαμβάνεται στο φιλμ !) και βγήκε στη μέση και ένα παιδί από το πουθενά. Και για να πάρει το ντοκιμαντέρ επιστημονικό χαρακτήρα επιστρατεύεται η έρευνα του DNA, για να δείξει ότι τα οστά της άγνωστης αυτής γυναίκας δεν είχαν συγγενική σχέση με τον Ιησού, άρα ήταν σύζυγός του. Κι όλα αυτά με προκλητική
μονομέρεια, χωρίς να υπάρχει κανένας αντίλογος από ειδικούς επιστήμονες και χωρίς καμία αναφορά στα Ευαγγέλια. Κανένα απόσπασμα από τόσα ντοκιμαντέρ σχετικά με το ιστορικό πρόσωπο του Ιησού και τον αντίλογο της χριστιανικής θεολογίας (ορθόδοξης, καθολικής, προτεσταντικής) για ένα τόσο μεγάλο θέμα.
Όποιος από τους υπεύθυνους του τηλεοπτικού προγράμματος του Σκάι –ενός σοβαρού τηλεοπτικού σταθμού του οποίου παρακολουθώ τα δελτία ειδήσεων και τις ενημερωτικές εκπομπές– έκανε αυτή την επιλογή, χωρίς να το επιδιώκει σκοπίμως, πρέπει να γνωρίζει ότι προκάλεσε πολλούς τηλεθεατές του σταθμού (όχι μόνο τους
θρησκεύοντες) και ότι το θέμα σχολιάστηκε πολύ. Στο πνεύμα αυτό γράφονται οι γραμμές αυτές όχι ως επίκριση αλλά ως συμβολή σ’ έναν προβληματισμό που πρέπει να υπάρχει για τόσο σημαντικές τηλεοπτικές επιλογές.
Με εκτίμηση

Καθηγητής Γ. Μπαμπινιώτης

Πηγή: http://www.skai.gr/files/1/pdf/epistoli3.pdf

και http://exagorefsis.blogspot.com

Βασικός Νόμος της Ιστορίας: "Η Ηθική και ο Πατριωτισμός είναι απαραίτητα προαπαιτούμενα για την στοιχειώδη επιβίωση και την πρόοδο των λαών και των Εθνών"




Στις 11 Ιανουαρίου 1872 ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος εκφώνησε έναν σημαντικό λόγο στον φιλολογικό σύλλογο του Παρνασσού με θέμα:

"Ποιόν το εκ της Ιστορίας όφελος και πως δέον να σπουδάζομεν αυτήν".

Σε αυτή την ομιλία ένας από τους κεντρικούς άξονες γύρω από τον οποίο επιχειρηματολογεί ο Παπαρρηγόπουλος είναι ποια είναι τελικά η πρακτική χρησιμότητα της γνώσης της Ιστορίας και πως μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα πορίσματα της στην πολιτική και στην αυτογνωσία μιας κοινωνίας.

Προσπαθώντας λοιπόν να αποδείξει ότι η γνώση και τα πορίσματα της Ιστορίας παραμένουν πολύτιμα, υποδεικνύει ότι ... η σπουδή της οδηγεί στην διατύπωση Νόμων που διέπουν την ζωή των ανθρώπων και των λαών, χωρίς εξαιρέσεις, παρά την ποικιλομορφία του βίου στην εκάστοτε εποχή. Ο Παπαρρηγόπουλος αναφέρει δύο βασικούς τέτοιους Νόμους: την αδιάλειπτη πρόοδο στην οποία τείνουν τα Έθνη, αλλά και την αξία της σταθερότητας του ηθικού κόσμου των κοινωνιών των Εθνών ως βασική συνιστώσα της προόδου αυτής.

Και εξηγεί αυτολεξεί ο μεγάλος πνευματικός άνδρας:

"Αφ΄ής στιγμής γνωρίζομεν την ιστορίαν της ανθρωπότητος μέχρι της παρούσης στιγμής, ουδέν των επί της γης εθνών εμεγαλούργησεν η απλώς ηυδαιμώνισεν η απλώς συνετηρήθη άνευ ισχυρού θρησκευτικού συναισθήματος, οιονδήποτε άλλως τε και αν υπήρξε το δόγμα αυτού, άνευ ακριβούς των νόμων εκτελέσεως, άνευ πειθαρχίας, άνευ παιδεύσεως, άνευ εργασίας, άνευ οικονομίας, άνευ σωφροσύνης. Και επειδή αυτός υπήρξεν επί χιλιάδας ετών ο αναλλοίωτος νόμος της ανθρωπότητος, ουδέν δικαιοί ημάς να είπωμεν, ότι ειμπορεί να επέλθη εποχή, καθ΄ήν τα έθνη θέλουσιν ισχύσει και ευδαιμονήσει δια της απιστίας, της ανομίας, της ακολασίας και της αμάθειας".

Λίγο πιο κάτω ο Παπαρρηγόπουλος αναφέρεται στους Νόμους της Ιστορίας που αφορούν τα Έθνη γενικότερα. Παρατηρεί πως συχνά υπάρχουν γνωρίσματα που είναι κοινά ανάμεσα σε Έθνη, αλλά το βασικότερο γνώρισμα που τα διακρίνει αναμεταξύ του είναι οι φυσικές και ιερές παραδόσεις και η ανάμνηση της κοινής καταγωγής που μοιράζονται τα μέλη τους. Γιατί "Έθνος αυτόνομον χωρίς πατρίδα δεν υπήρξε ούτε θα υπάρξει". Και κλείνει τον συλλογισμό του με μια κατακλείδα που πιστεύω είναι επίκαιρη και σήμερα:

"Αλλοίμονον λοιπόν εις ημάς, εάν, δελεασθέντες υπό του σήμερον πολλούς παραφέροντος κοσμοπολιτικού πνεύματος, αποβάλλωμεν το της πατρίδος αίσθημα. Το όνομα ημών θέλει σβεσθή εκ της Βίβλου των ζώντων."

Ι. Β. Δ.

Πηγές

Κ. Θ Δημαράς, Κ. Παπαρρηγόπουλος, εκδόσεις ΜΙΕΤ

Πηγή: http://www.lsparnas.gr/

Και από: http://www.istorikathemata.com/2011/04/blog-post_07.html

Και από: http://emprosdrama.blogspot.com/2011/04/blog-post_5025.html

Ο αββάς Μακάριος και το κρανίο του αρχιερέα των ειδωλολατρών.


Διηγήθηκαν για τον αββά Μακάριο τον μεγάλο ότι περπατώντας κάποια φορά στην έρημο, βρήκε παραπεταμένο πάνω στο χώμα ένα κρανίο νεκρού.
Το κούνησε λίγο με το φοινικένιο ραβδί του λέγοντάς του:

-Συ, ποιος είσαι; Αποκρίσου με.
Το κρανίο του μίλησε και είπε:

-Εγώ ήμουν αρχιερέας των ειδωλολατρών που παρέμειναν σ΄ αυτόν τον τόπο,
κι εσύ είσαι ο αββάς Μακάριος που έχει μέσα σου το άγιο Πνεύμα.
Όποια ώρα λοιπόν σπλαχνίζεσαι αυτούς που είναι στην κόλαση, παρηγορούνται λίγο.
Τον ρωτάει ο αββάς Μακάριος:

-Και τι λογής παρηγοριά έχουν;
Και απαντά το κρανίο:

-Όση είναι η απόσταση μεταξύ ουρανού και γης, τόση είναι η φωτιά κάτω από μας.
Καθώς λοιπόν στεκόμαστε μέσα στη φωτιά από το κεφάλι ως τα πόδια, δεν είναι δυνατόν ο ένας να δει το πρόσωπο του άλλου, γιατί η ράχη του ενός είναι κολλημένη στη ράχη του άλλου.
Όταν όμως προσεύχεσαι για μας, βλέπει εν μέρει ο ένας το πρόσωπο του άλλου".
Έκλαψε τότε ο Γέροντας και είπε:

-Αλίμονο στην ημέρα που γεννήθηκε ο άνθρωπος, εάν αυτή είναι η παρηγοριά της κόλασης.
Τον ξαναρωτάει ο Γέροντας:

-Υπάρχει άλλο χειρότερο βάσανο απ΄ αυτό;
Και λέει το κρανίο:

-Το μεγαλύτερο βάσανο είναι κάτω από μας.
-Και ποιοι είναι σ΄ αυτό; ρωτά ο Γέροντας.
-Εμείς -απαντά το κρανίο- πού δεν γνωρίσαμε τον Θεό, βρίσκουμε έστω λίγο έλεος.
Εκείνοι όμως που γνώρισαν τον Θεό και τον αρνήθηκαν και δεν έκαναν το θέλημά του, αυτοί είναι που βρίσκονται κάτω από μας".
Μετά απ΄ αυτά πήρε ο Γέροντας το κρανίο του, το έθαψε στη γη και συνέχισε τον δρόμο του.

Γεροντικό

http://1myblog.pblogs.gr/

Η ωφέλιμος παιδεία και το ελληνικόν σχολείον


Εισήγησις εις την Διημερίδα της ΠΕΘ. 12–13 Μαρτίου 2011

του Ιωάννη Β. Κογκούλη
Καθηγητή Παιδαγωγικών της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ

Από την εφημερίδα «Ορθόδοξος Τύπος», 25/3/2011 και 1/4/2011

Ζοῦμε σὲ μιὰ ἐποχὴ σύγχυσης ἐξαιτίας τῆς παρατηρούμενης ἀνάμειξης ἰδεολογιῶν, βιοθεωριῶν, τυποποιημένων ὁραμάτων, ἐμπορευματοποιημένων πολιτικῶν σχημάτων καὶ ποικίλων εὑρημάτων τῆς καλούμενης μετανεωτερικότητας. Παρὰ τὶς βαρύγδουπες διακηρύξεις γιὰ τὴν ἀξία τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου καὶ τὸ δικαίωμα τῆς ἐλεύθερης ἐπιλογῆς, ἀόρατα πολυεθνικὰ πολιτικὰ καὶ πολιτιστικὰ σχήματα λειτουργοῦνὡς ἰσοπεδωτικὸς ὁδοστρωτήρας πάνω σὲ ἀνθρώπους καὶ στὰ προϊόντα τοῦ πολιτισμοῦ. Τὸν τελευταῖο μάλιστα καιρὸ φαίνεται νὰ εἶναι γεγονός, πὼς ἡ καλούμενη οἰκονομικὴ κρίση εἶναι πρωτίστως κρίση κοινωνικὴ καὶ θεσμική, κρίση ἀξιῶν καὶ πὼς εἶναι ἐμφανὴς ἡ συρρίκνωση στοὺς ἀνθρώπους τῆς πίστης, τῆς ἐλπίδας, τῆς ἀγάπης...

Ὅλα τὰ παραπάνω, σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν κοινὴ διαπίστωση πὼς ἰδιαίτερα σήμερα ἰσχύει αὐτό, ποὺ ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλὸς ἐπισήμανε γιὰ τὴν ἐποχή του, τονίζοντας μὲ ἔμφαση πὼς «ἀγρίεψε τὸ Γένος μας», ἀσφαλῶς ὄχι ἀπὸ τὴν ἀμάθεια, ἀλλὰ λόγω ἀπουσίας Παιδείας, καὶ πώς, κατὰ τὸν Ἅγιο Κοσμᾶ, «ἐγινήκαμενὡς τὰ θηρία»[1], θέτουν ἐπὶ τάπητος τὸ παρατηρούμενο στὴν Πατρίδα μας ἔλλειμμα Παιδείας.Ἔτσι, ἐπειδὴ πρὶν ἀπὸ λίγο καιρὸ ἀκούγαμε ἀπὸ ἐπίσημα χείλη πὼς ὅλα εἶναι θέμα Παιδείας, πιστεύω πὼς καθίσταται ἀναγκαία ἡ διερεύνηση τῶν ἀκόλουθων ἐρωτημάτων: Ἀπαρτίζεται, καὶ σὲ ποιὸ βαθμό, ἡ σημερινὴ ἑλληνικὴ ἐκπαίδευση ἀπὸ παιδαγωγοῦντα – προσωποκεντρικὰ σχολεῖα καὶ σχολές, στὰ ὁποῖα κεντρικὴ θέση ἔχει ἡ, κατὰ τὸν Ἅγιο Μέγα Βασίλειο, «ὠφέλιμος παιδεία», ἡ ὁποία βρίσκεται στὸν ἀντίποδα «τῆς ἀνοήτου καὶ βλαβερᾶς»[2]; Μήπως, ἆραγε, διεξάγεται στὸν τόπο μας ἕνας πολυμέτωπος κρυφὸς καί, παράλληλα, δόλιος πόλεμος ἐναντίον τῆς ὠφέλιμης Παιδείας;

Γιὰ νὰ ἀπαντήσει κανεὶς στὰ ἐρωτήματα αὐτὰ εἶναι ἀνάγκη νὰ διερευνήσει ἀφενὸς μὲν τὸ πῶς ἀντιλαμβανόμαστε τὴν Παιδεία καὶ ἀφετέρου νὰ ἐξετάσει τὴ σχέση τῆς ἐν λόγω Παιδείας μὲ τοὺς σύγχρονους προσανατολισμοὺς τοῦ σχολείου.

Ὡς γνωστόν, ὁ Πυθαγόρας θεωρεῖ ὅτι ἡ «ἀπαιδευσία πάντων τῶν κακῶν μήτηρ»[3], ὁ δὲ Δημόκριτος: ὅτι «ἡ Παιδεία εὐτυχοῦσι μὲν ἐστι κόσμος, ἀτυχοῦσι δὲ καταφύγιον»[4]. Ὁ Πλάτων ἀναφέρει πὼς «παιδεία δύναμις θεραπευτικὴ ψυχῆς», ἐνῶ ὁ Ἀριστοτέλης σημειώνει: «Ὅ,τι μὲν οὖν τῷ νομοθέτῃ μάλιστα πραγματευτέον περὶ τὴν τῶν νέων παιδείαν, οὐδεὶς ἂν ἀμφισβητήσειεν. Καὶ γὰρ ἐν ταῖς πόλεσιν οὐ γιγνόμενον τοῦτο βλάπτει τὰς πολιτείας»[5].

Στὴν Παλαιά Διαθήκη καὶ μάλιστα στὶς Παροιμίες, μεταξὺ τῶν ἄλλων, διαβάζουμε: «Ὁ ἀγαπῶν παιδεία, ἀγαπᾶ αἴσθησιν»[6].Ἐπίσης, «Ὁ δεχόμενος παιδείαν ἐν ἀγαθοῖς ἔσται»[7]. Οἱ Ψαλμοί, ἐκτὸς τῶν ἄλλων, ἀναφέρουν: «δράξασθε παιδείας»[8] καὶ «χρηστότητα καὶ παιδείαν καὶ γνῶσιν δίδαξόν με»[9].

Στὴν Καινὴ Διαθήκη ὁ Ἅγιος Ἀπόστολος Παῦλος σημειώνει: «Οἱ πατέρες…ἐκτρέφετε (τὰ τέκνα) ἐν παιδείᾳ καὶ νουθεσίᾳ Κυρίου»[10]. Σὲ ἄλλο σημεῖο ἀναφέρει: «πᾶσα γραφὴ θεόπνευστος καὶ ὠφέλιμος πρὸς διδασκαλίαν, πρὸς ἔλεγχον, πρὸς ἐπανόρθωσιν, πρὸς παιδείαν τὴν ἐν δικαιοσύνῃ, ἵνα ἄρτιος ἦ ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος, πρὸς πᾶν ἔργον ἀγαθὸν ἐξηρτισμένος»[11].

Στὴν πρὸς Ἑβραίους ἐπιστολή, μεταξὺ τῶν ἄλλων, διαβάζουμε: «εἰ παιδείαν ὑπομένετε, ὡς υἱοῖς ὑμῖν προσφέρεται ὁ Θεός… Πᾶσα δὲ παιδεία πρὸς μὲν τὸ παρὸν οὐ δοκεῖ χαρᾶς εἶναι ἀλλὰ λύπης, ὕστερον δὲ καρπὸν εἰρηνικὸν τοῖς διʼ αὐτῆς γεγυμνασμένοις ἀποδίδωσι

Δικαιοσύνης»[12].

Ὁ Ἅγιος Μέγας Βασίλειος, παράλληλα μὲ τὴ διάκριση ποὺ κάνει μεταξὺ «τῆς ὠφελίμου παιδείας καί…τῆς ἀνοήτου καὶ βλαβερᾶς»[13], ὁρίζει τὴν παιδεία ὡς ἑξῆς: «Ἔστι δὲ παιδεία ἀγωγή τις ὠφέλιμος τῇ ψυχῇ, ἐπιπόνως πολλάκις τῶν ἀπὸ τῆς κακίας κηλίδων αὐτήν»[14].

Στὸ ἴδιο μῆκος κύματος ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος θὰ γράψει: «Ἡ παιδεία μετάληψις ἁγιότητός ἐστι»[15] καὶ σ᾽ ἄλλο σημεῖο θὰ ἀναφέρει: «Βίος καθαρός, ὃν ἐκ παιδείας λαμβάνομεν»[16]. Ὁ ἴδιος θὰ ὁριοθετήσει καὶ τὴ χριστιανικὴ παιδεία σημειώνοντας: «Ἡ μὲν ἔξωθεν παίδευσις πολὺν ἀνελίττουσα λῆρον καὶ πολλὴν καταχέουσα τῶν ἀκροατῶν φλυαρίαν, κεναῖς τοὺς ἀκροατὰς ἀποπέμπει χερσὶ καὶ οὐδέν, οὔτε μέγα οὔτε μικρόν, καρπωσαμένους καλόν, ἡ δὲ τοῦ Πνεύματος οὒχ οὕτως, ἀλλὰ τουναντίον ἅπαν διὰ μικρῶν ρημάτων πᾶσι τοῖς προσέχουσι φιλοσοφίαν ἐντίθησι καὶ ἀρκεῖ ρῆμα πολλάκις ἕν λαβόντες ἐντεῦθεν, πάσης τῆς ζωῆς ἔχειν ἐφόδιον≫[17]. Παράλληλα ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος θὰ χαρακτηρίσει τὴν Παιδεία ὡς «γυμνασία», ἀφοῦ «πᾶσα παιδεία τοιαύτη ἐστι, καὶ αὕτη τοιαύτη ἔσται, ὥστε χρηστὰ χρὴ προσδοκᾶν καὶ τὸ τέλος ἡδὺ καὶ εἰρηνικόν»[18].

Ὡς πρὸς τὸ σχολεῖο παρατηροῦμε πὼς σ’ αὐτὸ λαὸς καὶ Πολιτεία ἔχουν ἐμπιστευθεῖ τὴ διαπαιδαγώγηση τῶν μαθητῶν, τὴν προετοιμασία τους ὡς αὐριανῶν ὑπεύθυνων πολιτῶν. Εἶναι ὅμως ἔτσι τὰ πράγματα; Συγκεκριμένα:

—Περιλαμβάνονται στοὺς προσανατολισμοὺς τῆς ἐκπαίδευσης προτάσεις πολιτισμοῦ, προτάσεις νοηματοδότησης τῆς ζωῆς τῶν μαθητῶν, ὅπου νὰ ἐπαληθεύονται οἱ προσδοκίες τοῦ Ε.Παπανούτσου, ὁ ὁποῖος ἔλεγε πώς, «Ὁραματιζόμαστε ἕνα νέο Ἕλληνα, ἕνα πολίτη τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας, ἐλεύθερο, ὑπερήφανο, δημιουργικό…

Τί ὠφελεῖ ἡ μόρφωση, ὅταν εἶναι ἡ ἐπίπλωση τοῦ νοῦ μὲ ἕτοιμες, φτηνές, ἀνούσιες γνώσεις;Ὅταν δὲν φωτίζει ἀληθινὰ οὔτε ζεσταίνει τὴν ψυχή;Ὅταν δὲν κάνει τὸν ἄνθρωπο ἱκανὸ νὰ σταθεῖ στερεὰ στὴ ζωὴ καὶ νὰ νικᾶ τὶς δυσκολίες μὲ τὴν ἀρετή του;»[19]

— Μήπως τὸ πρόβλημα τοῦ σημερινοῦ σχολείου ἀφορᾶ στὴν κρίση τοῦ νοήματός του, στοὺς μονομερεῖς προσανατολισμούς του καὶ στὴν προσφορὰ στοὺς μαθητὲς χρησιμοθηρικῶν γνώσεων μὲ στόχο τὴν κάλυψη κάποιων ἐφοδίων τῆς ζωῆς τους;

—Μήπως στὸ χῶρο τοῦ σχολείου ἡ ὠφέλιμη Παιδεία πνίγεται στὴν ψυχοφθόρα χρηματολατρία, χωρὶς νὰ ἰσχύει σήμερα αὐτό, ποὺ ὁ λαὸς παλαιότερα πίστευε πὼς τὰ παιδιὰ στὸσχολεῖο γίνονται ἄνθρωποι;

Ἡ Παιδεία, οὖσα πάντοτε προσανατολισμένη πρὸς συγκεκριμένους σκοπούς, νοεῖται κυρίως μὲν ὡς ἐκπαίδευση μὲ στόχο πρωτίστως τὴ μάθηση, ἀλλὰ παραλλήλως ὡς μόρφωση καὶ ὡς καλλιέργεια. Ἡ λέξη «μόρφωση» πλάσθηκε ἀπὸ τὸ ρῆμα μορφόω–ῶ, τὸ ὁποῖο σημαίνει παρέχω μορφὴ στὸ χάος, τὸ ἀδιακόσμητο, τὸ ἄτακτο, τὸ ἄμορφο σύνολον τοῦ βίου. Ἡ ἐν λόγῳ προσπάθεια ἀποτελεῖ τὴν καλλιέργεια. Ὁ ὅρος Παιδεία, ὑποδηλώνει τὴν παροχὴ μορφῆς καὶ στὴν ἄψυχο (ξύλο, μέταλλο, μάρμαρο) καὶ στὴν ἔμψυχο ὕλη, τὸν Ἄνθρωπο. Ὡς πρὸς τὸν Ἄνθρωπο σ᾽ ἐμᾶς ἐπιτυγχάνεται διὰ τοῦ ἐμφύτου πλαστικοῦ ἑλληνορθόδοξου πνεύματος μὲ τὴν ἀνάδειξή του σὲ μορφὴ ἀληθείας, ἤθους καὶ κάλλους.

Δυστυχῶς σήμερα ἀπὸ τοὺς ὑπεύθυνους, γιὰ τὴν ἐκπαίδευση τῶν μαθητῶν μας, παρατηρεῖται στὸ χῶρο τοῦ σχολείου ἕνας μονομερὴς προσανατολισμὸς παροχῆς πληροφοριῶν στοὺς μαθητὲς καὶ ὄχι Παιδείας. Αὐτὸς ὁ προσανατολισμὸς ἐκφράζεται ὡς «κοινωνία τῆς γνώσης» καὶ φαίνεται νὰ πηγάζει ἀπὸ τὸν καταλυτικὸ ρόλο τῶν «Νέων Τεχνολογιῶν» τόσο στὸ δημόσιο ὅσο καὶ στὸν καλούμενο ἰδιωτικὸ βίο. Στὸ χῶρο τοῦ σχολείου οἱ ὑπεύθυνοι τῆς ἐκπαίδευσης τῶν νέων τῆς Πατρίδας μας φαίνεται νὰ διευκολύνουν τὴν ἐπικυριαρχία τῆς Τεχνολογίας καὶ τῆς τεχνολογικῆς γνώσης μὲ ἀφετηρία τὴν πρόκληση τοῦ Τεχνολογικοῦ ἀλφαβητισμοῦ καὶ μιᾶς νέας «ἀνταγωνιστικῆς» πολυεπίπεδης γνώσης. Ἐνδιαφέρονται ἰδιαίτερα γιὰ τὴν προσφορὰ στοὺς μαθητὲς ἐμπορεύσιμης γνώσης, προκειμένου αὐτοὶ νὰ καταστοῦν ἱκανοὶ νὰ διεκδικήσουν μιὰ θέση στὴν ἀγορὰ ἐργασίας. Ἐλάχιστα ἐνδιαφέρονται γιὰ τὸ πῶς συνδέεται ἡ προσφερόμενη στὸ σχολεῖο γνώση μὲ τὸ ποιὸς θὰ διαχειριστεῖ αὐτὴ τὴ γνώση, ποιὸς θὰ κατανοήσει τὰ καθημερινὰ κοινωνικὰ προβλήματα, θὰ συνεργαστεῖ, θὰ διαπραγματευτεῖ, θὰ διαχειριστεῖ κρίσεις.

Τὸ ἐν λόγῳ χάσμα γίνεται ἀκόμη ἐντονότερο, ἂν λάβει κανεὶς ὑπόψη τὸ γεγονὸς ὅτι μὲ βάση τὴ μετανεωτερικότητα ἡ γνώση ὑποβαθμίζεται ἐννοιολογικὰ γιὰ νὰ ταυτιστεῖ μὲ τὴν πληροφορία, μετατρεπόμενη σὲ καταναλωτικὸ ἀγαθὸ μὲ συγκεκριμένη ἡμερομηνία λήξης[20], καὶ παράλληλα γίνεται ὅπλο στὰ χέρια αὐτῶν, ποὺ τὴν ἔχουν ἀποκτήσει, τὰ ὁποῖα, ἐὰν μὲν εἶναι ἁγνὰ καὶ καθαρὰ θὰ τὴν μετατρέψουν σὲ εὐλογία καὶ εὐτυχία, ἂν εἶναι διεφθαρμένα σὲ δυστυχία καὶ κατάρα. Στὴ μετανεωτερικότητα ἀπουσιάζει κάποια κοσμοθεωρία, ποὺ νὰ προσδίδει στὴν ἐπιστήμη ἕναν ρόλο. Ἀντίθετα τὸ μοναδικὸ κριτήριο νομιμοποίησης τῆς ἐπιστήμης καὶ τῆς γνώσης εἶναι ἡ ἀρχὴ τῆς ἀποδοτικότητας «input – output» (εἴσοδος – ἔξοδος)[21]. Ἡ ἀρχὴ αὐτὴ διερευνᾶ μὲ ποιὸν τρόπο, καταναλώνοντας λιγότερη ἐνέργεια, θὰ ἐπιτύχουμε μεγαλύτερη παραγωγή.

Τονίζει χαρακτηριστικὰ ὁ Lyotard: «Μέσα στὸ πλαίσιο τῆς ἀπονομιμοποίησης, τὰ πανεπιστήμια καὶ τὰ ἱδρύματα ἀνώτερης ἐκπαίδευσης καλοῦνται στὸ ἑξῆς νὰ διαπλάσουν ἁρμοδιότητες καὶ ὄχι πλέον ἰδεώδη».[22] Συνεπῶς, προκύπτει ἡ τραγικὴ κατάσταση νὰ συνδέεται ἡ ἐπιθυμία καὶ ἡ δίψα τοῦ ἀνθρώπου γιὰ γνώση μὲ τὴν ἐπιθυμία καὶ τὴ δίψα του γιὰ πλουτισμὸ καὶ μεγιστοποίηση τοῦ κεφαλαίου.[23]

Στὴ μετανεωτερικότητα, λοιπόν, στόχος τῆς ἐπιστήμης δὲν εἶναι νὰ καλλιεργήσει πνευματικὰ ἕναν λαό, οὔτε νὰ χειραφετήσει πολιτικὰ καὶ ἠθικὰ τὸν ἄνθρωπο, ἀλλὰ μονάχα τὸ κέρδος καὶ ὁ πλουτισμός.[24] Καὶ ἂν σκεφτοῦμε ὅτι τὰ κέντρα ἔρευνας χρηματοδοτοῦνται ἀπὸ μεγάλα κεφάλαια, τότε οὐσιαστικὰ ὁ ἀνυποψίαστος νέος ἐπιστήμονας ἐργάζεται γιὰ τὴ μεγιστοποίηση τοῦ κεφαλαίου, ἀλλὰ ἐπίσης καὶ γιὰ τὴ μεγιστοποίηση τῆς ἐξουσίας καὶ τῆς πολιτικοινωνικῆς δύναμης τοῦ κεφαλαίου.

Κατὰ τὸν Gianni Vattimo, ἡ τεχνολογία εἶναι ἡ νομιμοποίηση τῆς πλήρους ἀπανθρωποποίησης τοῦ ἀνθρώπου, διότι κρίνει καὶ μετρᾶ τὰ πάντα μέσα ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς χρηστικότητας (δηλαδὴ τὸ πόσο χρήσιμο εἶναι ἕνα πράγμα γιὰ τὴ ζωή μας) καὶ τὴν ἀρχὴ τῆς ἀποδοτικότητας (τὸ τί ἀποδίδει καὶ τί παράγει ἕνα πράγμα στὴ ζωή μας), ἐντάσσοντας μέσα στὶς δύο αὐτὲς ἀρχὲς ἀκόμα καὶ τὸν ἴδιο τὸν ἄνθρωπο.[25]

Ἐδῶ διαπράττεται τὸ μεγαλύτερο ὀλίσθημα, τὸ ὁποῖο σχετίζεται μὲ τὴ διαδικασία τῆς ἐκπαίδευσης. Ὅσοι ἀπὸ τοὺς εὑρισκόμενους στὸ τιμόνι τῆς ἐκπαίδευσης τῶν νέων ἀνθρώπων ἐνστερνίζονται τοὺς προσανατολισμοὺς τῆς μετανεωτερικότητας καὶ ἀγωνίζονται γιὰ τὴν ὑλοποίησή τους δὲν προβληματίζονται ὡς πρὸς τὸ ἀκόλουθο γεγονός: Ὅσο ἀναπτύσσεται ἡ ἐπιστήμη καὶ ἡ τεχνολογία τόσο μεγαλύτερη εἶναι ἡ ἀνάγκη τῆς παράλληλης αὔξησης τῆς ἠθικῆς εὐαισθητοποίησης τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος θὰ κληθεῖ νὰ τὶς χρησιμοποιήσει. Ὡς παράδειγμα μνημονεύουμε τὴ σχέση τῆς ἁλματώδους ἀνάπτυξης τῆς Βιολογίας μὲ τὴ Βιοηθική.

Μὲ βάση τὰ παραπάνω, ἀντιλαμβάνεται κανεὶς πόσο βλαπτικὸ εἶναι τὸ σχολεῖο, ποὺ εἶναι μονομερῶς προσανατολισμένο σὲ μιὰ μηχανικὴ ἐκπαίδευση τῶν μαθητῶν, χωρὶς παράλληλα νὰ τοὺς βοηθήσει νὰ γνωρίσουν τὸν ἑαυτό τους καὶ νὰ ἀναπτυχθοῦν σὲ ὑπεύθυνα πρόσωπα, τὰ ὁποῖα θὰ ἀντιμετωπίσουν τὴν κοινωνικὴ πραγματικότητα. Πόσο ἐπικίνδυνο εἶναι τὸ σχολεῖο, ποὺ ἀσκεῖ πληροφοριακὴ λειτουργία, καὶ δὲ διακονεῖ μιὰ ἠθικὴ – ἐκπολιτιστικὴ διάσταση μὲ τὴ μετάδοση στοὺς μαθητὲς ἀξιῶν. Στὸ σημεῖο αὐτὸ ἁπλὰ σημειώνουμε πὼς ὅσοι γνωρίζουν ἀπὸ Ἀναλυτικὰ Προγράμματα, ξέρουν πὼς ὁ πρῶτος ἀπὸ τοὺς ἀξιολογικοὺς ἄξονες, ποὺ λαμβάνεται ὑπόψη κατὰ τὴ σύνταξή τους εἶναι ἡ Κοινωνία. Ἑπομένως κανεὶς εἰδικὸς ἐπιστήμονας καὶ ὄχι ἀσφαλῶς ἐμπειρογνώμονας, δὲ μπορεῖ νὰ ἰσχυριστεῖ πώς, κατὰ τὴ σύνταξη Ἀναλυτικῶν Προγραμμάτων, δὲν ἐνδιαφέρεται γιὰ ὅ,τι ἀποτελεῖ τὴν ταυτότητα μιᾶς συγκεκριμένης Κοινωνίας.[26]

Ἑπομένως καθίσταται ἀκατανόητος ὁ ἰσχυρισμὸς ὅσων ὑποστηρίζουν πώς, βλέποντας κατάματα τὴν «πραγματικότητα», ἱστορικὰ προνόμια τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν τελειώνουν.[27] Τέτοιες θέσεις φαίνεται νὰ ἐνισχύουν τὸν ἐπιχειρούμενο διχασμὸ ὡς πρὸς τὴν ἰδιοπροσωπία καὶ μάλιστα τῶν νέων μελῶν τῆς κοινωνίας μας μεταξὺ τῆς δικῆς μας παράδοσης καὶ τῆς καλλιέργειας στὸ χῶρο τοῦ σχολείου ἑνὸς παγκοσμιοποιημένου πολιτιστικοῦ μορφώματος.

Ὁ παραπάνω προβληματισμὸς θέτει, πιστεύω, στὴν ὀρθὴ βάση καὶ τὸν προσανατολισμὸ τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν. Συγκεκριμένα, θέσεις ἀπὸ ὑπεύθυνους στὸ χῶρο τῆς ἐκπαίδευσης, ὅπως: «We have to teach to the children all religions» (πρέπει νὰ διδάξουμε στὰ παιδιὰ ὅλες τὶς θρησκεῖες) φαίνεται μᾶλλον ἀποπροσανατολιστικές.

Στὸ σημεῖο αὐτὸ παρενθετικὰ σημειώνω αὐτὸ καὶ ποὺ ἄλλες φορὲς ἔχω ὑποστηρίξει πώς, ὅπως τόσο καλύτερα μαθαίνουμε μιὰ ξένη γλώσσα ὅσο καλύτερα γνωρίζουμε τὴ μητρική μας, τόσο καλύτερα γνωρίζουμε μιὰ ἄλλη θρησκεία ὅσο καλύτερα γνωρίζουμε τὴ δική μας. Ὅμως, μὲ βάση τὰ ὅσα προαναφέρθηκαν, τὸ πρόβλημα δὲν ἀφορᾶ στὴ μετατροπὴ τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν σὲ θρησκειογνωστικὸ ἢ θρησκειολογικὸ ἤ, ἐφόσον διατηρήσει τὸ σημερινό του χαρακτήρα, σὲ προαιρετικό, οὔτε στὸ νὰ «γεμίσει» τὸ μυαλὸ τῶν μαθητῶν μὲ γνώσεις, ἴσως ὄχι καὶ τόσο ἀπαραίτητες.

Ὅσοι ζητοῦν τὴν μετάλλαξη τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν καὶ μάλιστα ὅσοι μιλοῦν γιὰ ἀνοιχτὸ μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν, δὲν διευκρινίζουν πρῶτον ἂν πιστεύουν πὼς ὑπάρχει ἢ ὄχι οὐδέτερη γνώση καὶ δεύτερον ἂν συμφωνοῦν πὼς ἡ ὀρθόδοξη πίστη ἢ εἰδικότερα ἡ δογματικὴ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας ἀποτελεῖ τὸ πλαίσιο ὁριοθέτησης τῆς φυσικῆς ἢ τῆς ὄντως ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου. Ἐπίσης δὲν τοποθετοῦνται, ἂν ἡ πληροφόρηση αὐτὴ εἶναι ἀπαραίτητη γιὰ τοὺς Ἕλληνες μαθητές, προκειμένου αὐτοὶ νὰ καταστοῦν ἱκανοὶ νὰ διακρίνουν μὲ βάση τὰ δικά μας δεδομένα τὶς φυσικὲς ἀπὸ τὶς ἀφύσικες ἐκεῖνες καταστάσεις, ποὺ ὁδηγοῦν τοὺς ἀνθρώπους στὴν κάθε εἴδους ἀνομία, εἴτε αὐτὴ ἀκούει στὸ ὄνομα γάμος ὁμοφυλοφίλων, συμμορία κλεφτῶν καὶ ἀπατεώνων, ποὺ λυμαίνονται τελευταῖα τὸν τόπο μας κ.λπ...

Ἐπίσης δὲ φαίνεται νὰ διευκρινίζουν ἂν συμφωνοῦν ὅτι ἡ ἄχρωμη ἠθικὴ ὁδηγεῖ τὸ νέο σὲ καταστάσεις ἀνασφάλειας, ἀπάθειας καὶ ἀπροσάρμοστης συμπεριφορᾶς ἢ ἂν ἐγκρίνουν νὰ καταρτίζονται οἱ νέες γενεὲς χωρὶς ἠθικὴ καὶ ἠθικό. Νὰ συρρικνώνονται οἱ μεταρρυθμίσεις, θὰ τολμοῦσα νὰ πῶ, σὲ ἕνα ἐπίπεδο τεχνικίστικης λογικῆς καὶ ὄχι μὲ βάση τὴ θέση τοῦ Πλάτωνα: «πᾶσα… ἐπιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης καὶ τῆς ἄλλης ἀρετῆς πανουργία καὶ οὐ σοφία φαίνεται».[28] Οἱ ἴδιοι φαίνεται νὰ ἐθελοτυφλοῦν στὰ ὅσα συμβαίνουν στὸν Εὐρωπαϊκὸ χῶρο καὶ σχετίζονται μὲ τὸ Ἰσλάμ. Δὲ βλέπουν πὼς οἱ Εὐρωπαῖοι, ζώντας σὲ μιὰ κοινωνικὴ ἠθικὴ ἀλλοτρίωση καὶ ἀπεμπολώντας κυρίως τὴν πίστη στὸ Θεὸ προσφέρουν στὸ Ἰσλὰμ τὸ κατάλληλο ἔδαφος, ὥστε, τὸ Ἰσλάμ, πρὸς ἴδιον ὄφελος, νὰ ἀφυπνίσει ναρκωμένες θρησκευτικὲς συνειδήσεις, προσφέροντας σ᾽ αὐτὲς πίστη καὶ κοινοτικὴ ζωή.

Ἐπειδὴ ὡς πρὸς τὴν «ὠφέλιμη παιδεία» καὶ εἰδικότερα τὴν ἠθικὴ καλλιέργεια τῶν μαθητῶν, καὶ ὄχι μόνο, ὁ ἀποπροσανατολισμὸς ἦταν καὶ εἶναι ἐντονότατος, εἶναι ἀνάγκη νὰ τοποθετηθοῦν οἱ ἐπιθυμοῦντες τὴν μετάλλαξη τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν στὰ ἀκόλουθα ἐρωτήματα:

— Πρέπει νὰ προσφέρει τὸ σχολεῖο στοὺς μαθητές, καὶ μάλιστα μέσω τοῦ καλούμενου μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν, τὴν ἀπαραίτητη βοήθεια προκειμένου αὐτοὶ νὰ εὐαισθητοποιηθοῦν ὡς πρὸς τὴν τιμιότητα, τὴ δικαιοσύνη, τὴν ἐλπίδα, τὴ χαρά, τὴν ἀγάπη, τὴν ἀνάγκη ὑπεράσπισης τῆς ὄντως ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου, τὴ διάκριση τοῦ οὐσιαστικοῦ καὶ ἀληθινοῦ καὶ παράλληλα νὰ μάθουν νὰ ἀντιστέκονται σ᾽ ὅ,τι χαρακτηρίζεται ὡς ἀνίερο, ἀναληθὲς καὶ ἄτιμο; Καὶ τὸ βασικότερο ὅλων:

— Μήπως ἡ προσπάθεια μετάλλαξης ἢ κατάργησης τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν στοχεύει στὴν ἀπόσπαση τῆς ἠθικῆς ἀπὸ τὴν πνευματικὴ ζωὴ καὶ στὴν ἀνάπτυξη μιᾶς νομικῆς ἠθικῆς ἀνταποκρινόμενης στὶς ἀπαιτήσεις τῆς παγκοσμιοποίησης, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ καρπὸ ἑνὸς νομικοῦ πειθαναγκασμοῦ καὶ ἑνὸς ἐξωτερικοῦ φρονηματισμοῦ, ὥστε νὰ διαχωρίζονται οἱ ἄνθρωποι σὲ καλοὶ καὶ κακοί;

Ὡς πρὸς τὸ τελευταῖο, μὲ βάση τὴν ὀρθόδοξη παράδοση καὶ ζωή, ἡ ἠθικὴ καλλιέργεια τῶν μαθητῶν καὶ μάλιστα στὸ πλαίσιο τῆς «ὠφέλιμης παιδείας», πηγάζει ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι «τὸ χριστιανικὸ ἦθος δὲν εἶναι ἀπόρροια νομικοῦ πειθαναγκασμοῦ ἢ ἐξωτερικοῦ φρονηματισμοῦ, ἀλλὰ φυσικὸς καρπὸς τοῦ ἐγκεντρισμοῦ στὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ, τὴν Ἐκκλησία».[29] Αὐτὸ σημαίνει πὼς ὁ Χριστιανισμὸς δὲν εἰσάγει μιὰ νέα ἠθικὴ γιὰ τὸν ἄνθρωπο, «ἀλλὰ νέο ἄνθρωπο, τὸν καινὸ ἐν Χριστῷ ἄνθρωπο, τὸν ἄνθρωπο ποὺ θεμελιώνει τὴ ζωή του στὴν ἀλήθεια ποὺ ἐλευθερώνει ἀπὸ τὸ θάνατο, στὴν ἀλήθεια ποὺ δὲν ταυτίζεται μὲ τὴ γνώση, ἀλλὰ μὲ τὴ ζωὴ ποὺ δὲν διαψεύδεται ἀπὸ τὸ θάνατο».[30] Μάλιστα σὲ σχέση τῆς ἠθικῆς μὲ τὸ δόγμα, τὸ ὁποῖο καὶ ὡς λέξη προκαλεῖ πολλούς, εἶναι ἀνάγκη νὰ τονιστεῖ πώς: «Δόγμα καὶ ἦθος, πίστη καὶ ζωὴ συνδέονται ὀργανικὰ καὶ ἀδιάσπαστα».[31] Ἀλήθεια, θὰ διασπάσουμε τὴν ὀργανικὴ αὐτὴ σύνδεση στὸ μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν; Καὶ αὐτὸ γιὰ νὰ μὴ προκαλοῦμε τοὺς αὐτοαποκαλούμενους «ἐκσυγχρονιστές»;

Ὅμως στὴν Ὀρθόδοξη Καθολικὴ Ἐκκλησία τὸ δόγμα ὑπάρχει ὡς ὁδηγὸς τοῦ ἀνθρώπου. Εἶναι ἕνας δείκτης, ποὺ δείχνει στὸν ἄνθρωπο τὸ σημεῖο τοῦ προορισμοῦ του.[32] Ἐπίσης, «στὴν Ὀρθόδοξη παράδοση ἡ ἀνθρωπότητα δὲν χωρίζεται σὲ καλοὺς ἢ κακοὺς ἀνθρώπους, σὲ ἠθικοὺς καὶ ἀνήθικους».[33] Οὔτε μετατρέπεται σὲ ἠθικὴ καλλιέργεια τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἰδιαίτερα τοῦ μαθητῆ σὲ καθηκοντολογία. Ἡ Ὀρθοδοξία δὲν εἶναι μιὰ ἠθικὴ θρησκεία. Στὸ χῶρο τῆς Ἐκκλησίας ἐπιδιώκεται ἡ ὑποβοήθηση τοῦ ἀνθρώπου γιὰ τὴν, μέσω τῆς ἄσκησης, καλὴ ἀλλοίωσή του, γιὰ τὴν ἀπαλλαγή του ἀπὸ τὰ προσωπεῖα, τὰ ὁποῖα προβάλλουν τὴ δική τους συμπεριφορά. Κατὰ συνέπεια, ἀπαιτεῖται νὰ μάθει τὸ παιδὶ καὶ ὁ ἔφηβος, ὅπως καὶ ὁ κάθε ἄνθρωπος, πῶς μέσα ἀπὸ τὴν ἄσκηση, ἐφόσον τὸ θελήσει καὶ μάλιστα μὲ βάση τό: «εἴ τις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν»[34], θὰ μπορέσει νὰ θρυμματίζει τὰ κοινωνικὰ προσωπεῖα.

Ἔτσι στὸ πλαίσιο μιᾶς ὑποχρεωτικῆς ἐκπαίδευσης, ἡ ὁποία φαίνεται νὰ εἶναι ἀνάπηρη, καὶ σὲ σημαντικὸ βαθμὸ ἀφελληνισμένη καὶ ἀποχριστιανισμένη, τὸ πρόβλημα ἐπικεντρώνεται ἂν προσφέρει στοὺς μαθητὲς Παιδεία, ἡ ὁποία, θεανθρωποκεντρικὰ προσανατολισμένη καὶ ὄχι θεοκεντρικά, νὰ ἀποτελεῖ γι’ αὐτοὺς τὸν ὁδοδείκτη πρὸς ὅ,τι εἶναι «σοφία, ζωή, ἁγιασμός, δύναμις, τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν».[35].

Ἡ «ὠφέλιμη παιδεία» δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ἐκφράζει ἕνα πολιτιστικὸ μόρφωμα, ποὺ θὰ τυποποιεῖ τὴ ζωὴ τῶν νέων ἀνθρώπων, τῶν μαθητῶν, ἱκανὸ νὰ καλύψει τὴν οἰκουμένη καὶ νὰ διευκολύνει τὴν παράδοση τῆς ἐξουσίας στὴν ὑπερδυναμικὴ ὀλιγαρχία καὶ νὰ συμβάλει στὴν ἀπρόσκοπτη διοχέτευση τοῦ πλούτου στὴ λέσχη τῶν Κροίσων. Ὅμως, ἂν μελετήσει κανεὶς τὰ Ἀναλυτικὰ Προγράμματα τῆς Ὑποχρεωτικῆς ἐκπαίδευσης καὶ εἰδικότερα τὰ διδακτικὰ βιβλία τῶν μαθητῶν, θὰ διαπιστώσει πὼς ἐπιδιώκεται μιὰ παγκοσμιοποιημένη πολιτιστικὴ μετάλλαξη. Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος γιὰ τὴν ἀντίθεσή μας σʼ ἕνα σχολεῖο μὲ τὴ μορφὴ Σύγχρονου Ψηφιακοῦ Φροντιστηρίου παροχῆς χρησιμοθηρικῶν γνώσεων, καὶ γιὰ τὴν ἀνάγκη ὕπαρξης τοῦ παιδαγωγοῦντος – προσωποκεντρικοῦ σχολείου, μὲ ἄριστα κείμενα καὶ καλοὺς δασκάλους ὑψηλοῦ ἐπιπέδου. Σ᾽ αὐτὸ τὰ παιδιά μας θὰ ἀναπτύξουν τὴν προσωπικότητά τους μὲ βάση τὴ δική μας ἰδιοσυστασία καὶ θὰ γίνουν ὄχι παγκοσμιοποιημένα – ὁμογενοποιημένα ἄτομα, ἀλλὰ –ὅπως ἀρχαία θεία Λειτουργία σημειώνει– «κοσμοπολίτες».[36]

Μὲ βάση τὰ παραπάνω εἶναι ἀναγκαία ἡ τοποθέτησή μας καὶ ὡς πρὸς τὴν ὀνομασία τοῦ πολύπαθου μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν. Ὡς γνωστό, στὴν ἑλληνικὴ ἐκπαίδευση ἡ ὀνομασία του ἀκολούθησε αὐτὴ τοῦ ἀντίστοιχου βαυαρικοῦ μαθήματος. Ἔτσι καὶ σήμερα ἡ ὀνομασία τοῦ ἐν λόγῳ μαθήματος ἀποτελεῖ ἀντιγραφὴ τοῦ ἀντίστοιχου Γερμανικοῦ, ποὺ εἶναι τὸ Religionsunterricht. Ὅμως, παρότι στὴν προκειμένη περίπτωση τὸ πρόβλημα δὲν εἶναι τὸ πῶς θὰ ὀνομαστεῖ κάποιο μάθημα, ἀλλὰ ποιὸ περιεχόμενο θὰ τὸ συγκροτεῖ, ἐπειδὴ ἡ ὀνομασία ἀποτελεῖ αἰτία ἀποπροσανατολισμοῦ του ἀπὸ τοὺς πραγματικοὺς σκοπούς του, εἶναι δυνατὸν νὰ ἀναζητηθεῖ λύση.

Μεταξὺ τῶν ὀνομασιῶν, ποὺ θὰ μποροῦσαν νὰ προταθοῦν γιὰ τὸ πολύπαθο μάθημα εἶναι: «Ἑλληνορθόδοξη Παιδεία», ἢ ἐὰν ἕνας τέτοιος τίτλος ἐνοχλεῖ, «Χριστιανικὴ Παιδεία». Ὅμως, ἐπειδὴ καὶ στὴν περίπτωση αὐτὴ ἴσως κάποιοι ἀπόγονοι τῶν ραγιάδων, ποὺ διατήρησαν τὴν ἰδιοπροσωπία τους στὴν ἀγκαλιὰ τοῦ Χριστοῦ καὶ τῆς Ἐκκλησίας Του ἐντοπίσουν κάποιον ἰδεολογικὸπροσανατολισμό, ἕνας τίτλος, ποὺ πιστεύω, ἀνταποκρίνεται στὸ παιδαγωγοῦν– προσωποκεντρικὸ σχολεῖο, εἶναι νὰ ὀνομαστεῖ τὸ ἐν λόγῳ μάθημα: «Παιδεία καὶ Ἑλληνορθόδοξη Κληρονομιά».

Καὶ ἐπειδὴ πολλὰ λέγονται γιὰ τὴν ἀνάπτυξη κριτικοῦ τρόπου σκέψης τῶν μαθητῶν, ἁπλὰ σημειώνουμε πὼς κριτικὸ τρόπο σκέψης ἀναπτύσσει καὶ ὁ βουτηγμένος στὴ διαφθορά, αὐτὸς ποὺ ἀτομοκρατικὰ κρίνοντας πατάει ἐπὶ πτωμάτων. Μέσα ἀπὸ τὸ μάθημα: «Παιδεία καὶ Ἑλληνορθόδοξη Κληρονομιά», ὅπως καὶ μέσα ἀπὸ τὸ καλούμενο μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν, ἀναπτύσσεται ὁ κριτικὸς τρόπος σκέψης συνδυάζοντάς την μὲ τὸ φιλάνθρωπο, τὴν ἀγάπη, τὴν ὄντως ἐλευθερία, τὴν ἀδελφοσύνη, τὴ δικαιοσύνη, τὴν ἀλληλεγγύη, τὴν εὐθύνη, τὸ νὰ βοηθηθεῖ αὐτός, ποὺ θὰ θελήσει νὰ γίνει ἀληθινὸς κύριος τοῦ ἑαυτοῦ του νὰ ἀντιμετωπίζει τὸ πρόβλημα τῆς ἀνασφάλειας καὶ τῆς ἀνεστιότητας. Τὸ παιδαγωγοῦν – προσωποκεντρικὸ σχολεῖο ἑδράζεται στὸ γνωστὸ στὴν ἑλληνορθόδοξη παράδοση κοινοτικὸ σύστημα. Αὐτὸ τὸ σύστημα προϋποθέτει ἀνὰ σχολεῖο μικρὸ ἀριθμὸ μαθητῶν καὶ ἐπαρκῆ ἐκπαιδευτικὸ προσωπικό. Τὸ παιδαγωγοῦν – προσωποκεντρικὸ σχολεῖο, στηριζόμενο σὲ δυὸ πυλῶνες ἀποσκοπεῖ στὀ: α) Νὰ βοηθηθοῦν οἱ νέοι, οἱ μαθητὲς νὰ ἀναπτύξουν τὴν προσωπικότητά τους καὶ β) Νὰ καλλιεργεῖται ἡ γνώση γενικότερα καὶ ἡ ἐπιστήμη καὶ ἡ τεχνολογία εἰδικότερα. Ἕνα τέτοιο σχολεῖο ἐγγυᾶται τὴ σωστὴ διαπαιδαγώγηση τῶνμαθητῶν καὶ τὴν ποιοτική τους κατάρτιση. Καὶ ἀσφαλῶς ἡ κατὰ τὸν Ἅγιο Μέγα Βασίλειο «ὠφέλιμη παιδεία», ἡ ὁποία βρίσκεται στὸν ἀντίποδα «τῆς ἀνοήτου καὶ βλαβερᾶς», δὲν ὁριοθετεῖται χρονικὰ ὡς τὴν ἡλικία τῶν 18 ἐτῶν, κατὰ τὴν ὁποία ὁλοκληρώνεται συνήθως ἡ Δευτεροβάθμια ἐκπαίδευση. Μὲ τὴν ἀπόκτηση τοῦ δικαιώματος ψήφου δὲν τερματίζεται ἡ ἀνάγκη γιὰ Παιδεία καὶ συνεχίζει ἡ ἐκπαίδευση καὶ ἡ ἐξειδίκευση. Οὔτε εἶναι τὸ σύγχρονο Πανεπιστήμιο ἀποκλειστικὰ ἕνα ἐκτροφεῖο εἰδικῶν. Οἱ ἐξειδικευμένες γνώσεις δὲν ἀρκοῦν, γιὰ νὰ κάνουν τὸν σπουδαῖο ἀρχιτέκτονα. Ἀπαιτεῖται ἡ συνολικὴ προσωπικὴ καλλιέργεια καὶ κυρίως ἡ ἀνάπτυξη ὑψηλοῦ βαθμοῦ αἰσθητικῆς ἀντίληψης καὶ εὐαισθησίας. Ὡς πρὸς τὶς γνώσεις ποὺ ἀποκτῶνται στὸ Πανεπιστήμιο τὸ μεγάλο πρόβλημα εἶναι, ἂν αὐτὲς ἀποβλέπουν στὴν ἐξυπηρέτηση τῆς ἀνθρώπινης ὑγείας, τῆς εὐημερίας, καὶ τῆς προκοπῆς ἢ ἂν ἐξυπηρετοῦν σκοποὺς ἀπάνθρωπους, ἐκμεταλλευτικοὺς καὶ καταστροφικούς. Αὐτὸ ὑπῆρξε καὶ τὸ ἐπίκεντρο τοῦ προβληματισμοῦ καὶ τοῦ διλήμματος τῶν φυσικῶν ἐπιστημόνων, ποὺ συνέβαλαν ἀποφασιστικὰ στὴν κατασκευὴ τῆς πρώτης ἀτομικῆς βόμβας. Ὁ ἐπιστήμονας βρίσκεται μπροστά σε τέτοιου εἴδους ἢ ἀνάλογα ἠθικὰ διλήμματα. Κατὰ συνέπεια, ἐντείνεται ὁ προβληματισμὸς γιὰ τὴν ἀναγκαία ἠθικὴ διαπαιδαγώγηση καὶ προετοιμασία τῶν ὑπὸ ἐκκόλαψη νέων ἐπιστημόνων, ὥστε αὐτοὶ νὰ μποροῦν νὰ ὑποψιάζονται γιὰ τὴν ὕπαρξη καὶ τὴν ἀνάγκη ἐπίλυσης ἀνάλογων διλημμάτων μὲ τρόπο θετικὸ γιὰ τὴ ζωή, τὴν ὑγεία καὶ τὴν ἀνθρώπινη εὐημερία καὶ εὐτυχία. Ὁ νέος ὑπὸ ἐκκόλαψη ἐπιστήμονας θὰ πρέπει τουλάχιστον νὰ μάθει νὰ προβληματίζεται, νὰ εὐαισθητοποιεῖται καὶ νὰ νοιάζεται γιὰ τὴν ἐξυπηρέτηση τῶν παραπάνω σημαντικῶν ἀγαθῶν. Αὐτὴ ἡ εὐαισθητοποίηση τοῦ νέου ἐπιστήμονα στὰ παραπάνω θέματα μέσω τῆς παρεχόμενης ἐκπαίδευσης – διαπαιδαγώγησης, συνιστᾶ κρίσιμο ποιοτικὸ στοιχεῖο τοῦ πολιτισμού μας.

Ὁ σοφὸς διδάσκαλος καὶ Παιδαγωγὸς Κωνσταντῖνος Οἰκονόμου ὁ ἐξ Οἰκονόμων (τὸν περασμένο χρόνο ἔκλεισαν 150 χρόνια ἀπὸ τὸ θάνατό του) ἔγραφε: «Μὴ φίλη πατρίς, μὴ εὑρεθῶσι ποτὲ εἰς τοὺς κόλπους σου γνήσιά σου τέκνα τρεφόμενα διὰ χολῆς πικρίας καὶ φαρμάκου κακοηθείας καὶ δυσσεβείας, ἅτινα μέλλουσι νὰ κατασπαράξωσι τὰ σπλάχνα σου φοβερώτερον παρὰ τοὺς βαρβαρώτατους τυράννους σου!...»[37]. Προσωπικὰ πιστεύω πὼς στοὺς ὑπεύθυνους τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας, Δία βίου μάθησης καὶ Θρησκευμάτων Κωνσταντῖνος Οἰκονόμου θὰ ἔλεγε: «Εἶναι προτιμότερον νὰ ζῆ τις ὀρθῶς, παρὰ νὰ ὁμιλῆ μόνον γλαφυρῶς»[38] καί, θὰ προσέθετα, καὶ νὰ χορεύει ἀναλόγως…

Θὰ κλείσω τὴν Εἰσήγησή μου παραφράζοντας τὰ λόγια τοῦ γνωστοῦ σ᾽ ὅλους μας Παπουλάκου: Σχολεῖα προσανατολισμένα στὴν προσφορὰ στοὺς μαθητὲς μόνο ἐμπορεύσιμης γνώσης, κάτω ἀπὸ μιὰ χρησιμοθηρικὴ ἀντίληψη, ὑφαίνουν ἀργά, ἀλλὰ σταθερά, τὸ σάβανο τοῦ Γένους μας.

Ὑποσημειώσεις

1. Διδαχὴ Ε´, στό: Ἰ. Μενούνου, Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ διδαχές, φιλολογικὴ μελέτη, κείμενα, Ἐκδόσεις «Τῆνος», Ἀθήνα, χ.ε., σ. 266–267.
2. Μεγάλου Βασιλείου, Εἰς ἀρχὴν τῶν Παροιμιῶν, 6, PG 31, 397.3. Στοβαῖος, Ἀνθολ. 2.31. 96.
4. Δημόκριτος, ἀπόσπ. 180.
5. Ἀριστοτέλης, Πολιτικά, 1337α, 11–14.
6. Παροιμ. 12, 1.
7. Παροιμ. 16, 17.
8. Ψαλμ. 2, 12.
9. Ψαλμ. 118, 66.
10. Ἐφεσ. 6, 4.
11. Β´ Τιμ. 3, 16–17.
12. Ἑβρ. 12, 7–12.
13. Μεγάλου Βασιλείου, Εἰς ἀρχὴν τῶν Παροιμιῶν, 6, PG 31, 397.
14. Μεγάλου Βασιλείου, Εἰς ἀρχὴν τῶν Παροιμιῶν, 6, PG 31, 396.
15. Ἰω. Χρυσοστόμου, Εἰς Ἑβραίους Ὁμιλία ΚΘ, PG 63, 205.
16. Ἰω. Χρυσοστόμου, Εἰς Α΄ Τιμόθεον Ὁμιλία Ε´, PG 62, 527.
17. Ἰω. Χρυσοστόμου, Εἰς τοὺς ἀνδριάντας Ὁμιλία Α´, PG 47, 368.
18. Ἰω. Χρυσοστόμου, Εἰς Ἑβραίους Ὁμιλία Α´, PG 63, 209.
19. Ε. Παπανούτσου, «Τὸ Βῆμα»,19.11.1964.
20. Δ. Ματθαίου, «Παγκοσμιοποίηση, κοινωνία γνώσης καὶ διὰ βίου Ἐκπαίδευση. Οἱ νέες ὁρίζουσες τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ ἔργου, στὸ Π. Κ. Χάρης κ.ἄ. (Ἐπιμ.) Πρακτικὰ τοῦ Θ΄ Διεθνοῦς Παιδαγωγικοῦ Συνεδρίου, Ἀθήνα, Ἀτραπὸς 2001, σ. 63.
21. Jean–Francois Lyotard, Ἡ μεταμοντέρνα κατάσταση, (μετάφραση Κ. Παπαγιώργης), Ἀθήνα 21993, σελ. 112.
22. Ὅ. πάρ., σελ. 120.
23. Ὅ. πάρ., σελ. 113.
24. Ὅ. πάρ., σελ. 116.
25. G. Vattimo, Glauben – Philosophieren,(aus dem Italienischen ubersetzt von Christiane Schultz), Stuttgart 1997, σελ. 22.
26. Β. Ἰ. Β. Κογκούλη, Διδακτικὴ τῶν Θρησκευτικῶν στὴν Πρωτοβάθμια καὶ Δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση, Θεσσαλονίκη 2005, σ. 36.
27. Π. Καλαϊτζίδης, «Τὰ Θρησκευτικὰ ὡς πολιτιστικὸ μάθημα» στὸ περιοδ. Σύναξη, (2000), 69.
28. Πλάτ. Μέν. 19 226Ε.
29. Β. Καλλιακμάνης, Ὁ ἐκκλησιολογικὸς χαρακτήρας τῆς Ποιμαντικῆς —Λεντίω Ζωννύμενοι ΙΙ—, ἐκδόσεις Μυγδονία, Θεσσαλονίκη 2005, σελ. 72.
30. Γ. Μαντζαρίδης, Χριστιανικὴ Ἠθική, ἐκδόσεις Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2002, σελ. 174.
31. Γ. Μαντζαρίδης, ὄ.π., σελ 99,100.
32. Ἱερόθεος Βλάχος, Μητροπολίτης Ναυπάκτου, Ἐμπειρικὴ Δογματικὴ τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας, ἔκδοση Ἱ. Μ. Γενεθλίου Θεοτόκου, 2010, τόμος Α´, σ. 102.
33. Ὅ.π. σελ. 153.
34. Ματθ. 16, 24.
35. Μεγάλου Βασιλείου, Θεία Λειτουργία.
36. Θεία Λειτουργίατῶν «Ἀποστολικῶν Διαταγῶν», στὸ: Ἰ. Φουντούλη, Κείμενα Λειτουργικῆς τεῦχ. Γ´, Θεῖαι Λειτουργίαι, Θεσσαλονίκη 2007, σ. 337.
37. Κ. Οἰκονόμου, Τὰ σωζόμενα Φιλολογικὰ συγγράμματα, τ. Α΄ (1871), σελ. 43
38. Ὅ. παρ.

πηγή: http://thriskeftika.blogspot.com/2011/04/2.html

και από: http://thriskeftika.blogspot.com/2011/03/1.html

http://www.zoiforos.gr/