H εισήγηση του Μητροπολίτη Μεσσηνίας για τα θρησκευτικά

Την άκρως ενδιαφέρουσα εισήγηση του Μητροπολίτη Μεσσηνίας Χρυσοστόμου που έκανε την Δευτέρα προς τη ΔΙΣ, για το μάθημα των θρησκευτικών, παρουσιάζει το Amen.gr. Συγκεκριμένα ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος, Καθηγητής στην Θεολογική Σχολή Αθηνών, τοποθετείται για την ονομασία, τον χαρακτήρα και τον σκοπό του μαθήματος των Θρησκευτικών καθώς και για το κατατεθέν "Υπόμνημα" του νέου Προγράμματος Σπουδών του μαθήματος των Θρησκευτικών Δημοτικού και Γυμνασίου.

Ακολουθεί η εισήγηση του Μητροπολίτη Μεσσηνίας Χρυσοστόμου:

Μακαριώτατε Άγιε Πρόεδρε,
Σεβασμιώτατοι Άγιοι Συνοδικοί,

Α.  Εις απάντησιν του υπ’ αριθμ. 4431/1915/10-10-2012 Συνοδικού Εγγράφου, σχετικώς με την ονομασίαν, το περιεχόμενον και τον χαρακτήρα του Μαθήματος των Θρησκευτικών και τας διατυπωθείσας προτάσεις, διαφόρων εκπαιδευτικών φορέων, συνδέσμων και ενώσεων επί του ως άνω θέματος, και της Αποφάσεως Υμών, όπως εισηγηθώ σχετικώς επί των ως άνω θεμάτων, ευσεβάστως αναφέρω Υμίν τα ως κάτωθι : 

1.  Με αφορμήν τας κατά καιρούς Εγκυκλίους του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων σχετικώς με την διδασκαλίαν του Μαθήματος των Θρησκευτικών (Μ.τ.Θ.)  εξεφράσθησαν ποικίλαι απόψεις και αντιδράσεις, δια των οποίων ήνοιξε εις διάλογος, ο οποίος κινείται μεταξύ δύο ακραίων πόλων, ενός επιφανειακού εκσυγχρονισμού και ενός παραδοσιακού, ως προς το περιεχόμενο κυρίως του θεσμικού πλαισίου.

2.  Τον παρόντα διάλογο παρακολουθεί επί διετίαν με προσοχήν, σοβαρότητα και νηφαλιότητα, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, καταγράφουσα όλας τας εκφρασθείσας απόψεις και μέχρι σήμερον – παρά τας προσωπικάς τοποθετήσεις διαφόρων εκκλησιαστικών ανδρών – δεν έχει επισήμως αποφανθή επί του συγκεκριμένου θέματος.

3.  Το όλον θέμα απησχόλησεν ήδη την συγκροτηθείσα υπό της Δ.Ι.Σ. "Προπαρασκευαστική Συνοδική Επιτροπή για την Παιδεία και τη Νεότητα" , εις αρκετάς συνεδρίας και κατεγράφησαν αφ’ ενός μεν αι απόψεις και αι θέσεις των διαφόρων φορέων, φυσικών προσώπων και συλλογικών οργάνων, αφ’ ετέρου δε οι εκφρασθέντες προβληματισμοί και αι προτάσεις των Μελών της Επιτροπής . Αι προτάσεις αύται κατετέθησαν και διευκρινίσθησαν,  υφ’ όλων  των Μελών της Επιτροπής, εις κοινήν Συνεδρίαν με την Δ.Ι.Σ., της περιόδου 2010-2012, ουδεμία δε απόφασις ελήφθη, περί του πρακτέου υπό του συγκεκριμένου Συνοδικού οργάνου, ενώ ο διάλογος εσυνεχίζετο έως και της εκδόσεως του "Υπομνήματος για το νέο Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου", υπό της συγκροτηθείσης υπό του Υ.Π.Ε.Π.Θ., "Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων για την εκπόνηση του νέου Προγράμματος".

4.  Εις την όλην λοιπόν, μέχρι σήμερον, προβληματικήν περί της ονομασίας, του χαρακτήρος, του περιεχομένου και του σκοπού του Μ.τ.Θ. εισήχθη πλέον και η συζήτησις σχετικώς με την δομήν και το περιεχόμενον του αναλυτικού προγράμματος του Μ.τ.Θ.

5.  Η Δ.Ι.Σ., της Συνοδικής περιόδου 2011-2012, με την πεποίθησιν της δημιουργικής παρεμβάσεώς Της, ώστε το Μ.τ.Θ. να έχει την ορθήν θέσιν εις το όλον εκπαιδευτικόν σύστημα της Χώρας, ώρισε τον Συνοδικόν Σύνεδρον, Σεβ. Μητροπολίτην Αλεξανδρουπόλεως κ. Άνθιμον, όπως εισηγηθή επί του ανωτέρω "Υπομνήματος για το νέο Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου" της Επιτροπής των Εμπειρογνωμόνων.

6.  Δύο λοιπόν συνοδικά κείμενα αποτελούν μίαν πρώτην καταγραφήν δια τον καταρτισμόν και την αποτύπωσιν των θέσεων και των προτάσεων της Εκκλησίας της Ελλάδος δια την διδασκαλίαν του Μ.τ.Θ. :

α)  Υπό της "Προπαρασκευαστικής Επιτροπής για την Παιδεία και την Νεότητα", η οποία αναφέρει, ότι :

"i. Πρέπει να τονισθεί ως γενικό συμπέρασμα ότι η συζήτηση για το Μάθημα των Θρησκευτικών δεν θα πρέπει να αγνοεί ότι νομικά το μάθημα δεν ανήκει στην Εκκλησία αλλά στην Πολιτεία.
ii. Ο σκοπός, η θέση και το περιεχόμενο του Μαθήματος των Θρησκευτικών συνδέεται με την παρουσία του θεολόγου στο σχολείο.
iii. Μέχρι τώρα δεν έχουν αναζητηθεί ουσιαστικοί τρόποι υποστήριξης της θέσης του μαθήματος και των εκπαιδευτικών-θεολόγων με παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού και επιστημονικά τεκμηριωμένων τρόπων επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών θεολόγων από την Ιερά Σύνοδο και τις Ιερές Μητροπόλεις της Εκκλησίας της Ελλάδος", και

β)  Υπό του Σεβ. Μητροπολίτου Αλεξανδρουπόλεως κ. Ανθίμου κατατέθησαν αι κάτωθι θέσεις :

«i. Να μην υιοθετήσουμε αυτούσια καμμιά από τις παραπάνω ετικέτες των μορφών του Μ.τ.Θ. προκειμένου να μην εμπλακούμε σε ήδη διαμορφωμένες και πολωμένες απόψεις, αλλά να εργασθούμε για τον συγκερασμό των θετικών στοιχείων όλων των προτάσεων.
ii.  Να επισημάνουμε σε όσους επιμένουν να μεταβληθεί το Μ.τ.Θ. σε θρησκειολογία ότι τότε θα καταστρατηγηθεί το δικαίωμα των ορθοδόξων μαθητών για ορθόδοξη χριστιανική μόρφωση. Οι Έλληνες γονείς θέλουν τα παιδιά τους να μάθουν την ορθόδοξη χριστιανική μας πίστη και παράδοση από το σχολείο.
Φυσικά, η Κατήχηση του λαού μας είναι κυρίως έργο δικό μας, των Επισκόπων και των Ιερέων και δεν έχουμε την πρόθεση να το εκχωρήσουμε σε εκπαιδευτικούς.
iii.  Να επισημάνουμε σε όσους επιμένουν να μεταβληθεί το Μ.τ.Θ. σε ομολογιακό, ότι εάν υπονοούν «Ορθόδοξη Κατήχηση», τότε ανοίγουν τις πόρτες του σχολείου σε αλλοθρήσκους και αλλοδόξους θεολόγους. Η προταθείσα εισαγωγή ενός εναλλακτικού μαθήματος για τους αλλοδαπούς, δεν είναι εφικτή στην εκπαιδευτική πραγματικότητα της Χώρας μας, επειδή προσκρούει σε πρακτικές δυσκολίες (σχολικές αίθουσες, συγγραφή πρόσθετων εγχειριδίων, εναρμόνιση με το σχολικό Πρόγραμμα). Θα ωθήσουμε ως μοναδική λύση, την κατάργηση του Μ.τ.Θ.
iv.  Να επιδιώξουμε, να είναι η Ορθόδοξη Θεολογία κέντρο του Μ.τ.Θ. χωρίς απαραίτητα η μεθοδολογία του μαθήματος να είναι «ομολογιακή». Το σχολείο δεν μπορεί να απαιτεί την διατράνωση της Πίστεως των μαθητών επειδή η Πίστη δεν αξιολογείται εκπαιδευτικά ούτε βεβαίως μπορεί να βαθμολογηθεί.
v.  Να ζητήσουμε, το Μ.τ.Θ. να εμφανίζει σε όλους ανεξαιρέτως τους μαθητές το πολιτισμικό μέγεθος της Ορθοδόξου βιοτής καθώς αυτή διαποτίζει την ελληνική κοινωνία και είναι «αγαθό εν κινήσει». Ο αλλόθρησκος μαθητής στη χώρα μας, όπως θα διδαχθεί για τον Πλάτωνα, για την Αθηναϊκή Συμπολιτεία και τον Παρθενώνα, έτσι οφείλει να μάθει για τον Ιησού Χριστό, για την Ορθόδοξη Εκκλησία και την τέχνη της».

 7.  Επί τη βάσει όλων των ανωτέρω Προτάσεων η Δ.Ι.Σ. εις ουδεμίαν απόφασιν ήχθη, τουλάχιστον μέχρι της σήμερον, και δικαίως, διότι ο διάλογος και αι αντιπαραθέσεις μεταξύ των διαφόρων φορέων συνεχίζονται πολωτικώς.

Β. Υπήκων εις την προαναφερθείσαν Συνοδικήν Απόφασιν και προτροπήν, θεωρώ ότι, επί τη βάσει όλων των προαναφερθέντων, καλούμαι να εισηγηθώ, τόσον επί των θεμάτων, τα οποία αφορούν τα περί την ονομασίαν, τον χαρακτήρα και τον σκοπόν του Μ.τ.Θ., όσον και επί του κατατεθέντος "Υπομνήματος" του νέου Προγράμματος Σπουδών του μαθήματος των Θρησκευτικών Δημοτικού και Γυμνασίου.

Θεωρώ ότι είναι απαίτησις πλέον να υπερβούμε τα υποδεικνυόμενα υφ’ όλων των ομάδων σχέδια, απόψεις η τοποθετήσεις και να μην εγκλωβισθώμεν, ούτε εις φιλελευθερισμούς, ούτε εις αγκυλώσεις παλαιών εκπαιδευτικών σχημάτων η μοντέλων, αλλά με νηφαλιότητα και με γνώμονα την πνευματικήν και πολιτισμικήν παράδοσιν της Χώρας μας να απαντήσωμεν εις τα προβαλλόμενα ερωτήματα, σχετικώς με την ονομασίαν, τον χαρακτήρα και τον σκοπόν του Μ.τ.Θ., εις τα πλαίσια μιας δημοσίας εκπαιδευτικής διαδικασίας, αποφεύγοντες συγχρόνως να μιμηθώμεν εξ  αντιγραφής εκπαιδευτικά πρότυπα άλλων Ευρωπαϊκών Χωρών, ακρίτως και αβασανίστως, καθότι ιστορικώς ίσχυον και ισχύουν διαφορετικαί πολιτιστικαί συντεταγμέναι και αντιλήψεις κατανοήσεως της ζωής και της ανθρωπίνης κοινωνίας μεταξύ της Χώρας μας και των άλλων Ευρωπαϊκών Χωρών. Ειδικότερον όμως τόσον ως προς την δομήν του Μ.τ.Θ., όσον και ως προς το περιεχόμενον των Αναλυτικών Προγραμμάτων, δεν δυνάμεθα να παραθεωρήσωμεν τα σύγχρονα εκπαιδευτικά, διδακτικά και παιδαγωγικά επιστημονικά δεδομένα, κυρίως ως προς την μέθοδον, εις τα οποία ωφείλουν να προσαρμόζονται, τα αναλυτικά προγράμματα, ώστε να είναι και χρηστικά και συγχρόνως να συμβάλλουν αποδοτικότερον εις τους επιδιωκομένους σκοπούς μιας ολοκληρωμένης παροχής παιδείας.

Όθεν ευσεβώς εισηγούμαι :

1.  Ως προς την ονομασίαν : Να παραμείνη το μάθημα υπό τον τίτλον : Mάθημα Θρησκευτικών. Οιοσδήποτε άλλος ονοματικός προσδιορισμός θα δημιουργή προβλήματα τόσον ως προς το περιεχόμενον, το οποίον καλείται να περιγράψη, όσον και ως προς τον χαρακτήρα του μαθήματος.

Το Μ.τ.Θ., ως μέρος του γενικοτέρου Προγράμματος της πρωτοβαθμίου και δευτεροβαθμίου εκπαιδεύσεως, δεν δύναται να τιτλοφορείται εις το Γενικόν Πρόγραμμα Σπουδών με όρους, οι οποίοι υποδηλώνουν μονομέρειαν η αποκλειστικότητα.

2.  Ως προς τον σκοπόν : Είναι γνωστόν ότι η άσκησις και η ανάπτυξις όλων των πλευρών της προσωπικότητος των διδασκομένων, αι οποίαι έχουν σχέσιν μόνον με την γνώσιν, συνιστούν την αγωγήν, η οποία συνδέεται άμεσα και με τον πολιτισμόν και με την γενικοτέραν καλλιέργειαν  του διδασκομένου αλλά και του ατόμου.

Εν μάθημα το οποίον στοχεύει όχι μόνον εις την παροχήν γνώσεων αλλά και εις την υπόδειξιν  κριτηρίων και όρων, με σκοπόν την καλλιέργειαν και την ανάπτυξιν ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων, ενώ παραλλήλως επιδιώκει να συμβάλη εις την διάπλασιν και διαμόρφωσιν του χαρακτήρος του ατόμου (ηθική), εις τα πλαίσια ενός γενικοτέρου εκπαιδευτικού συστήματος, εις το οποίον εντάσσεται και το Μ.τ.Θ., πρέπει να συμβάλη εις την καλλιέργειαν της ανεκτικότητος μεταξύ των λαών, των πολιτισμών και των θρησκειών και όπως όλα τα μαθήματα της ανθρωπιστικής κατευθύνσεως, δεν δύναται να προσβλέπη εις την παροχήν και μόνον απλών γνώσεων, καθιστάμενον ούτως μουσειακόν  αντικείμενον γνώσεων, αλλά αντιθέτως να συνδέεται με την ιδίαν την ζωήν και να συμβάλη εις την ανάπτυξιν της κοινωνίας και της πνευματικής συνειδήσεως των διδασκομένων, ως πολιτών μιας κοινωνίας.

Μόνον εάν το Μ.τ.Θ. επιδιώκει την παρούσα στόχευσιν, τότε καθίσταται και αναγκαίον και απαραίτητον εις τα πλαίσια της όλης δομής συγκροτήσεως  του εκπαιδευτικού συστήματος.

3. Ως προς τον χαρακτήρα : Το Μ.τ.Θ. εις τα πλαίσια της γενικοτέρας εκπαιδευτικής διαδικασίας δεν δύναται να προσδιορίζεται ως "Κατηχητικόν", "Ομολογιακόν" η "Θρησκειολογικόν", υπό απόλυτον έννοιαν και κατ’αποκλειστικόν περιεχόμενον.

Το Μ.τ.Θ., ως και όλα τα μαθήματα ανήκουν εις την αρμοδιότητα της Πολιτείας και υπηρετείται μέσω των υπευθύνων εκπαιδευτικών φορέων του, οι οποίοι οφείλουν να καθορίζουν την δομήν και το περιεχόμενον και του συγκεκριμένου μαθήματος, επί τη βάσει των συγχρόνων εκπαιδευτικών κριτηρίων, χωρίς να παραθεωρούν ούτε την πνευματικήν, ούτε την πολιτισμικήν παράδοσιν του τόπου, και την προσωπικότητα των μαθητών.

Ο κατηχητικός η ομολογιακός χαρακτήρας κάθε διδασκαλίας ανήκει εις τον φυσικόν βιωματικόν χώρον της εκκλησιαστικής κοινότητος. Εις την λειτουργίαν δηλαδή του ζωντανού σώματος της ενορίας και της επισκοπής, και εις τον φυσικόν λειτουργόν της κατηχητικής αυτής διδασκαλίας, τον πατέρα κάθε εκκλησιαστικής κοινότητος, τον επίσκοπο και όχι εις τον εκπαιδευτικόν του σχολείου. Αι αυταί συντεταγμέναι ισχύουν και δια την έννοιαν του Μ.τ.Θ. θεωρουμένου ως θρησκειολογικού.

Υπό αυτόν τον γενικόν χαρακτήρα του μαθήματος το Μ.τ.Θ. καθίσταται κοινόν δι’ όλους τους μαθητάς και απαραίτητον εις όλα τα αναλυτικά προγράμματα όλων των τάξεων της πρωτοβαθμίου και δευτεροβαθμίου εκπαιδεύσεως (υποχρεωτικότης και όχι προαιρετικότης), διότι παρέχει γνώσεις, αι οποίαι θα στηρίζουν και θα αφορούν την εξοικείωσιν του διδασκομένου με τα στοιχεία εκείνα, τα οποία συγκροτούν και δομούν την πολιτισμικήν κληρονομίαν και πολιτιστικήν παράδοσιν των Ελλήνων, αι οποίαι μαζί με τα ιδιάζοντα στοιχεία της Ορθοδόξου παράδοσεως διεμόρφωσαν την ταυτότητα της Χώρας, χωρίς συγχρόνως να παραθεωρείται και η  ιστορική παρουσία και των άλλων Ομολογιών και Θρησκευτικών Κοινοτήτων. Η διδακτική αύτη αφ’ ενός μεν δίδει εις τον διδασκόμενον την απόκτησιν γνώσεων (ιστορικών και ιδεολογικών), αφ’ετέρου δε τον προσανατολίζει, εις τα πλαίσια της εγκυκλίου θρησκευτικής εκπαιδεύσεως, να προσεγγίση τα μεγάλα ερωτήματα της ζωής, της υπάρξεως και της ηθικής της ανθρωπίνης κοινωνίας, εις τα πλαίσια του ευρυτέρου πολιτιστικού ορίζοντος του συγχρόνου κόσμου εις τον οποίον πλέον ζουν και οι διδασκόμενοι της Χώρας μας. Υπ’ αυτήν την προοπτικήν, μέσα από την ίδια την εκπαιδευτικήν διαδικασίαν και το αναλυτικόν πρόγραμμα, θα αναδειχθή και η ειδοποιός διαφορά της Ορθοδόξου Παραδόσεως και του Ελληνικού Πολιτισμού δια την ζωήν και την κοινωνίαν. Με βάσιν τον συγκεκριμένον χαρακτήρα επιτυγχάνεται αφ’ ενός η υποχρεωτικότης του Μ.τ.Θ.  εις τον κορμόν των υποχρεωτικών μαθημάτων του σχολικού προγράμματος, αφ’ ετέρου αποκλείεται η θεώρησις του μαθήματος υπό τον μανδύου μιας ομολογιακής μονομερείας η μιας απλής θρησκειολογικής πληροφορησεως. Εάν ίσχυον τα στοιχεία αυτά θα ωδηγούμεθα εις την επιβολήν της προαιρετικότητος του μαθήματος και εις την παρουσίαν, εντός της αιθούσης διδασκαλίας, και διδασκόντων άλλων Ομολογιών και Θρησκειών.

Γ.  Όλα τα ανωτέρω αποτελούν τας γενικάς συντεταγμένας των θέσεων και των προτάσεων της Εκκλησίας της Ελλάδος, σχετικώς προς την διδασκαλίαν του Μ.τ.Θ.. Θεωρώ όμως ότι υφίστανται δύο επιπλέον εγγενή προβλήματα εις την όλην διαλεκτικήν, εις τα οποία η  Εκκλησία δύναται να καταθέση επίσης τας απόψεις Της.

Το πρώτον πρόβλημα σχετίζεται με την παρουσίαν και την εκπαιδευτικήν δυνατότητα του διδάσκοντος – καθηγητού, από τον οποίον εξαρτάται όπως και εις τα λοιπά μαθήματα η ανάδειξις τόσον του σκοπού, όσον και του προαναφερθέντος χαρακτήρος του Μ.τ.Θ. Ο διδάσκων εις τας σχολικάς αιθούσας αποτελεί την κινητήριον δύναμιν δια την επίτευξιν της γνώσεως, την ερμηνευτικήν ανάλυσιν η απόδοσιν αυτής και την επιδιωκομένην ανάπτυξίν της.
Δια τον λόγον τούτον υποδεικνύομεν, όπως εις τας Θεολογικάς Σχολάς και εις τα λοιπά Παιδαγωγικά Τμήματα της τριτοβαθμίου εκπαιδεύσεως, υποδειχθή η αναγκαιότης παροχής περισσότερων γνώσεων παιδαγωγικών και Ειδικής Διδακτικής του Μ.τ.Θ., παραλλήλως προς την θεολογικήν εκπαίδευσιν των νέων θεολόγων και των λοιπών γνωστικών αντικειμένων.

Το δεύτερον πρόβλημα  αφορά εις την θέσιν του Μ.τ.Θ. εις την όλην δομήν του αναλυτικού προγράμματος της πρωτοβαθμίου και της δευτεροβαθμίου εκπαιδεύσεως, θέμα το οποίο σχετίζεται τόσον με τον αριθμόν των ωρών διδασκαλίας, κυρίως εις τας τάξεις Β  καί Γ  Λυκείου, όσον και με το περιεχόμενον της ύλης του μαθήματος εις το υπό κατάρτισιν αναλυτικόν πρόγραμμα.

Ως προς το θέμα των ωρών διδασκαλίας, εις τας δύο τελευταίας τάξεις του Λυκείου, θεωρώ ότι πρέπη να επιδιώξωμεν (την διατήρησιν  της υποχρεωτικότητος  και των δύο ωρών διδασκαλίας εις κάθε μίαν τάξιν).

Ως προς το περιεχόμενον του αναλυτικού προγράμματος του Μ.τ.Θ. θα πρέπη να επιδιωχθή ώστε να εναρμονίζεται αυτό προς τον χαρακτήρα και τον σκοπό του μαθήματος, όπως τον περιεγράψαμεν ανωτέρω.  Δηλαδή, να παρουσιάζη εν μάθημα το οποίον θα διατηρή τον γνωστικόν και παιδαγωγικόν του χαρακτήρα. Θα εκφράζεται μέσα από μίαν ενιαίαν δομήν, με τρόπον επαγωγικόν, συμφώνως και με τα σύγχρονα παιδαγωγικά χαρακτηριστικά της ηλικίας και των μορφωτικών αναγκών. Δεν είναι δυνατόν να αποτελή απλήν συσσώρευσιν γνώσεων, ούτε να επιδιώκη προβολήν μεταφυσικών και ιδεολογικών προεκτάσεων, ερμηνευτικών προσεγγίσεων η ακροβατισμών, αλλά δια της διδασκαλίας θα επιδιώκεται η προβολή και αι συνέπειαι διαμορφώσεως ενός προτύπου ζωής, δηλαδή του πολιτισμού και της κοινωνίας.

Επί τη βάσει των συντεταγμένων αυτών θα πρέπη να διαμορφωθή εν πρόγραμμα, το οποίον θα ξεκινά και θα έχη ως επίκεντρον την ελληνορθόδοξον παράδοσιν του τόπου, επί τη βάσει του οποίου εξεφράσθη ως ήθος, και διεμορφώθη ως ζωή, και ως αύτη η παράδοσις απετυπώθη εις τα μνημεία του πολιτισμού μας. Έκαστος μαθητής η μαθήτρια, ανεξαρτήτως της θρησκευτικής του ιδιοπροσωπίας, είναι απαραίτητον και πολύτιμον να γνωρίζη την θρησκευτικήν παράδοσιν του τόπου, ως πίστιν, λατρείαν, ζωήν, τέχνην και πολιτισμόν. Τούτος θα πρέπει να είναι ο πρώτος και ο βασικός κύκλος του μαθήματος. Ο δεύτερος κύκλος θα αφορά τας μεγάλας χριστιανικάς παραδόσεις, εκτός της Ορθοδοξίας, αι οποίαι συναντώνται εις τον ελλαδικόν χώρον και γενικότερον εις τον κόσμον, όπως ο Ρωμαιοκαθολικισμός και ο Προτεσταντισμός. Ο τρίτος κύκλος θα πρέπη να περιλαμβάνη ορισμένα στοιχεία από τα μεγάλα Θρησκεύματα και ιδίως όσα ενδιαφέρουν την ελληνικήν κοινωνίαν περισσότερον, δηλαδή, τας μονοθεϊστικάς παραδόσεις του Ιουδαϊσμού και του Ισλάμ, τον Ινδουϊσμόν και τον Βουδισμόν, προκειμένου εις επίπεδον γνωσιακόν οι διδασκόμενοι να αποκτήσουν "πείραν".

Πάντα ταύτα υποβάλλω Υμίν ευσεβάστως.

 γραφείο ειδήσεων Amen.gr