Πάπας και … Κ. Π. Καβάφης.

Πάπας και … Κ. Π. Καβάφης.

Σύντομο σχόλιο από τον Γεώργιο Δ. Παναγόπουλο

Ποιά σχέση μπορεί να έχει η παραίτηση του επικεφαλής των Ρωμαιοκαθολικών πάπα Βενεδίκτου ΙΣΤ΄ (Ιωσήφ Αλοΐζιους Ράτσινγκερ) με τον ποιητή μας Κ. Π. Καβάφη; Μια σύντομη αναδρομή στην ιστορία του παπισμού θα μας διαφωτίσει σχετικά.

Τα αναγραφόμενα στον τύπο σχετικά με τις παραιτήσεις παπών από το αξίωμά τους δεν πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπ’ όψιν, με δεδομένο ότι στις περιπτώσεις αυτές έχουμε να κάνουμε με εξαναγκασμένες ενέργειες, όπως π.χ. αυτή του Γρηγορίου ΙΒ΄ το 1415. Η οικειοθελής αποχώρηση του Βαυαρού ποντίφικα από τον παπικό θρόνο έχει ένα μόνον ιστορικό προηγούμενο, αυτό της παραίτησης του Καιλεστίνου Ε΄ (κατά κόσμον Πιέτρο ντι Μορρόνε) το 1294. Ο Πιέτρο ήταν ένα απλοϊκό γεροντάκι που ζούσε κοντά εξήντα χρόνια ως ερημίτης στο Αμπρούτσο της κεντρικής Ιταλίας. Οι καρδινάλιοι του κονκλαβίου συσκέπτονταν για πάνω από 2 χρόνια μέχρι να καταλήξουν σε αυτόν. Μετά την εκλογή του ο Πιέτρο εγκαταστάθηκε όχι στη Ρώμη (όπου συνήθως και ορθά φανταζόμαστε τους πάπες) αλλά στην Νάπολη, στο Καστέλο Νουόβο, το οποίο και σήμερα δεσπόζει επί του λιμανιού της πόλεως. Εκεί έδωσε εντολή να του κτίσουν ένα μικρό ξύλινο κελί, αφού αυτό ήταν το μόνο περιβάλλον στο οποίο αισθανόταν οικεία.

Η σύντομη περίοδος της «αρχιερατείας» του υπήρξε βασανιστική τόσο για τον ίδιο όσο και για τους συνεργάτες του: αδυνατούσε να ανταποκριθεί ακόμα και στα στοιχειώδη καθήκοντά του, απέφευγε τους καρδιναλίους του και όταν τελικά τους δεχόταν, αυτοί ήταν αναγκασμένοι να εγκαταλείπουν τα εκλεπτυσμένα Λατινικά της παπικής αυλής προκειμένου να συνεννοηθούν με τον προϊστάμενό τους στο βάρβαρο δημώδες ιδίωμα που κατανοούσε (ας θυμηθούμε εδώ το παλαιότερο δικό μας πρόβλημα διγλωσσίας). Τα βάσανα όλων θα λάβουν τέλος όταν στις 13/12/1294 ο Καιλεστίνος (Πιέτρο ντι Μορρόνε) θα υποβάλει την παραίτησή του. Τα κουτσομπολιά που κυκλοφόρησαν και διασώθηκαν μέχρι τις ημέρες μας υποδεικνύουν τον παμπόνηρο καρδινάλιο Μπενεντέτο ντι Καετάνι ως τον άνθρωπο που «βοήθησε» με ένα υποχθόνιο τέχνασμα τον Καιλεστίνο να παραιτηθεί: ο Καετάνι, που εποφθαλμιούσε τον παπικό θρόνο, προσάρμοσε έναν κρυφό ηχητικό μηχανισμό στο ξύλινο κελί του γέροντα ασκητή, ένα είδος ηχείου, από όπου τις μικρές ώρες της νύχτας προσποιείτο τη φωνή του… Θεού και εκφόβιζε τον Καιλεστίνο απειλώντας τον με απώλεια στις αιώνιες φλόγες της κολάσεως. Όπως και να έχει το πράγμα ο Καιλεστίνος εγκατέλειψε το θρόνο, τον οποίο κατέλαβε ο Καετάνι ως Βονιφάτιος Η΄.

Η παραίτηση αυτή όμως προκάλεσε αρνητική εντύπωση στο μεγάλο Ιταλό ποιητή Ντάντε Αλιγκέρι, ο οποίος απαθανάτισε το γεγονός στο μνημειώδες ποιητικό έργο του Θεία κωμωδία· εκεί παρουσιάζει τον Καιλεστίνο να τιμωρείται στην κόλαση λόγω της δειλίας που επέδειξε παραιτούμενος από τις ευθύνες του παπικού αξιώματος: «che fece… il gran rifiuto». Αυτόν ακριβώς το στίχο επέλεξε ως τίτλο ενός δικού του ποιήματος ο Κ. Π. Καβάφης, το οποίο διδάσκονται σήμερα οι μαθητές στα ελληνικά Λύκεια. Ο στίχος ενός μεγάλου Ιταλού ποιητή, που γεννήθηκε από μια ειδική ιστορική αφορμή, ταξιδεύει στο χρόνο για να εμπνεύσει ένα μεγάλο Έλληνα ποιητή αιώνες μετά: «Σὲ μερικοὺς ἀνθρώπους ἔρχεται μιὰ μέρα ποὺ πρέπει τὸ μεγάλο Ναὶ ἢ τὸ μεγάλο τὸ Ὄχι νὰ ποῦνε… Ὁ ἀρνηθεὶς δὲν μετανοιώνει. Ἂν ρωτιοῦνταν πάλι ὄχι θὰ ξανάλεγε. Κι ὅμως τὸν καταβάλλει /ἐκεῖνο τ’ ὄχι - τὸ σωστό- εἰς ὅλην τὴν ζωήν του».

Εμείς αφιερώνουμε στον απερχόμενο πάπα Ράτσινγκερ το ποίημα αυτό του Καβάφη και του ευχόμαστε καλή … μετάνοια!