Διαθρησκειακός διάλογος με προεκτάσεις

Του Γεωργίου - Στυλιανού Πρεβελάκη

Ο κ. Γεώργιος-Στυλιανός Πρεβελάκης είναι καθηγητής Γεωπολιτικής στη Σορβόννη

Η ανταλλαγή απόψεων μεταξύ Ιουδαϊσμού και Ορθοδοξίας, όγδοη κατά σειράν, διεξήχθη στη Θεσσαλονίκη (4-6 Ιουνίου). Διοργανωτής-εκπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριαρχείου ήταν ο μητροπολίτης Γαλλίας Εμμανουήλ· τη Διεθνή Ιουδαϊκή Επιτροπή επί διαθρησκειακών διασκέψεων εκπροσώπησαν ο πρόεδρος, καθηγητής Lawrence Schiffman, και η διάδοχος πρόεδρος Betty Ehrenberg.

«Το πνευματικό και φυσικό περιβάλλον: σεβασμός προς τον κόσμο, σεβασμός προς αλλήλους» απασχόλησε τους συμμετέχοντες ως διπλός διάλογος ανάμεσα σε Εβραίους και ορθοδόξους χριστιανούς αφ’ ενός, ανάμεσα σε κληρικούς και πανεπιστημιακούς αφ’ ετέρου. Κεντρική ιδέα, διατυπωμένη εναργώς στο μήνυμα του Οικουμενικού Πατριάρχου, είναι ότι η σχέση μεταξύ ανθρώπων και η σχέση της ανθρωπότητας με τη φύση δεν μπορούν να αποσυνδεθούν. Η καταστροφή του περιβάλλοντος και η κοινωνική αδικία, σε τοπική και παγκόσμια κλίμακα, είναι όψεις της ίδιας αμαρτίας, συνιστούν την ίδια βλασφημία.

Η συνάντηση συνεδύασε υψηλό επίπεδο προβληματισμού με συγκινητικές εκδηλώσεις μνήμης: στο μνημείο του Ολοκαυτώματος ένας δημόσιος ψαλμός-μνημόσυνο στα θύματα· στο εβραϊκό μουσείο μια ζώσα ατμόσφαιρα κοινοτικού βίου· στην ισραηλιτική κοινότητα ένα κλίμα αλληλέγγυας απαντοχής. Υπενθύμισαν τη φρίκη του ναζισμού, σε μιαν ιστορική στιγμή όπου το φοβερό παρελθόν μοιάζει να επανα-στοιχειώνει την Ευρώπη.

Η θεματική αυτή αναπόφευκτα διέτρεξε τις συζητήσεις. Οι πανεπιστημιακοί ανέλυσαν τη σχέση ανάμεσα στην πολιτική και τη θρησκεία. Βαδίζουμε προς «σύγκρουση των πολιτισμών», όπως προειδοποίησε ο Samuel Huntington πριν από είκοσι χρόνια, όπου οι πολιτισμοί εξισώνονται με τις θρησκείες; Τι είδους θρησκείες, όμως, ωθούν τους ανθρώπους προς την αντιπαράθεση και την καταστροφή της φύσης; Πώς μπορούν οι θρησκευτικοί ηγέτες να αποτρέψουν τον παραγκωνισμό τους από τους φανατικούς, να παρεμποδίσουν τη χρήση της θρησκευτικής θεματικής και των συμβόλων της για πολιτικούς και γεωπολιτικούς σκοπούς;

Οι θεολόγοι και οι κληρικοί αναρωτήθηκαν αν θα έπρεπε να αμβλυνθούν ή και να απαλειφθούν από τα ιερά κείμενα τα χωρία τα οποία τροφοδοτούν αντισημιτικές ή αντιχριστιανικές αναπαραστάσεις. Η εκδοχή απορρίφθηκε· η αλλοίωση των ιερών κειμένων, ακόμη και αν ήταν δυνατή, θα ωφελούσε τους εκατέρωθεν εξτρεμιστές. Χρειάζεται αναβάθμιση της θρησκευτικής παιδείας και όχι υποβάθμιση της θρησκευτικής ιδιαιτερότητας. Οι καταρτισμένοι ιεράρχες μπορούν να επιλέγουν τα ιερά κείμενα κατ’ οικονομίαν, ανάλογα με το εκάστοτε κοινό. Ο πεπαιδευμένος χριστιανός ή Εβραίος γνωρίζει να εντάσσει τα επίμαχα χωρία στο ιστορικό τους πλαίσιο, καθώς, μετά τόσους αιώνες, η κατά λέξιν αντίληψη δεν έχει νόημα. Από τέτοιους ραββίνους και ιεράρχες αξίζει να εμπνευσθούν και οι εγχώριοι ακαδημαϊκοί δάσκαλοι ως προς τα εθνικιστικά στερεότυπα.

Η συνάντηση αυτή σηματοδοτεί την ευρύτερη ελληνοεβραϊκή σύγκλιση, κρατική και διασπορική. Οι γεωπολιτικές εξελίξεις στην ανατολική Μεσόγειο δημιούργησαν τις προϋποθέσεις. Όμως, η επιτυχία της προσέγγισης απαιτεί, παράλληλα προς την υλική, πνευματική σύγκλιση. Υπάρχουν πνευματικές γέφυρες μεταξύ Εβραίων και ορθοδόξων χριστιανών, ιδιαίτερα των Ελλήνων. Από τη διήθηση Ελληνισμού και Ιουδαϊσμού κατά τους ελληνιστικούς χρόνους ώς τις πολιτικές και πολιτισμικές εμπειρίες από την επαφή με τη νεωτερικότητα και την παγκοσμιοποίηση, Εβραίοι και Έλληνες κινούνται σε παράλληλες τροχιές, με συγκρίσιμες τραγωδίες και ανατάσεις.

Η προβολή της σχέσης αυτής έχει και τη θετική συνέπεια να αμβλύνει την εικόνα μιας μονολιθικής Ορθοδοξίας στην οποία κυριαρχεί ποσοτικά ο ρωσικός παράγων. Το στερεότυπο αυτό, σε συνδυασμό με την επίδραση του Huntington στην αμερικανική γεωπολιτική σκέψη, έχει βλάψει σοβαρά τις ελληνοαμερικανικές σχέσεις – και όχι μόνον.

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_2_16/06/2013_523720