LAURENT PERNOT (Γάλλος ελληνιστής)
Εδώ και χρόνια δραστηριοποιείται για τη διατήρηση των λογοτεχνικών σπουδών στην εκπαίδευση και προσπαθεί να κάνει γνωστή την αρχαία ελληνική ρητορική στο ευρύ κοινό
Στην ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΔΗΜΟΥ – Ελευθεροτυπία
Η χρησιμότητα του ελληνικού πολιτισμού είναι εμφανής σε πολλά επίπεδα. Κανένας αξιόλογος πολιτισμός δεν αναπτύσσεται χωρίς παιδεία και πολιτισμικές αναφορές. Η Ελλάδα μάς προσφέρει τις αναφορές στους τομείς της αισθητικής, της διανόησης και της πολιτικής, ώστε οι πολίτες να κατανοήσουν τον πολιτισμό μας
Οκαθηγητής Laurent Pernot, επιφανής Γάλλος ελληνιστής και ακαδημαϊκός, καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου, διευθυντής του Ελληνικού Ινστιτούτου, μιλά για τη θέση της ελληνικής παιδείας και γλώσσας στην εκπαίδευση και στην ευρωπαϊκή κοινωνία και της ρητορικής στη σύγχρονη πολιτική σκηνή. Στο ελληνικό κοινό είναι γνωστός με το βιβλίο του «Η ρητορική στην αρχαιότητα», ταυτόχρονα όμως έχει εκδώσει πλήθος βιβλίων και άρθρων για την αρχαία Ελλάδα.
Αυτό που διακρίνει τον κ. Pernot είναι ο ενθουσιασμός του να κάνει γνωστό τον ελληνικό πολιτισμό στον μη ειδικό αναγνώστη. Εδώ και χρόνια δραστηριοποιείται για τη διατήρηση των λογοτεχνικών σπουδών στην εκπαίδευση (είναι πρόεδρος της οργάνωσης «Διατήρηση των λογοτεχνικών σπουδών», που ίδρυσε η Jacqueline de Romilly) και προσπαθεί να κάνει γνωστή την αρχαία ελληνική ρητορική στο ευρύ κοινό. Επιστέγασμα της πορείας του, η εκλογή του, το 2012, στη Γαλλική Ακαδημία. Ως ελληνιστής και διανοούμενος παγκοσμίου κύρους αποτελεί σημαντικό πρεσβευτή του ελληνικού πολιτισμού στον κόσμο.
Τον ρωτούμε με την ιδιότητα που έχει ως μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Επιγραφών και Καλών Γραμμάτων αν η ρητορική βρίσκει τη θέση της στο Πάνθεον των αθανάτων.
Ο Marc Fumaroli, ακαδημαϊκός και διανοούμενος παγκοσμίου κύρους, ο οποίος προεδρεύει στην Ακαδημία και συνέβαλε τα μέγιστα στο να ανακτήσει η ρητορική το κύρος της, μας απαντά. Οσον αφορά τα ελληνικά, ας θυμηθούμε τη Jacqueline de Romilly, που ασχολήθηκε επίσης με τη ρητορική. Εγγράφω ταπεινά την παρουσία μου στα ίχνη των επιφανών αυτών προσωπικοτήτων προσπαθώντας να συνεχίσω το έργο τους, γιατί η ρητορική δεν είναι μόνο μια παράδοση αλλά και ένα σύγχρονο και γόνιμο πεδίο έρευνας.
* Είστε καθηγητής Αρχαίων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου, διευθυντής του Ελληνικού Ινστιτούτου καθώς και της ερευνητικής ομάδας «Κέντρο ανάλυσης θρησκευτικών ρητορικών της Αρχαιότητας» (CARRA)*. Δέχεστε φοιτητές κλασικών γραμμάτων από άλλες χώρες εκτός της Γαλλίας;
- Το CARRA γεννήθηκε από ένα «στοίχημα»: Μπορεί κανείς να παρατηρήσει σχέσεις ανάμεσα στη ρητορική και τη θρησκεία; Ανάμεσα στο ορθολογικό πνεύμα και τη μυστικιστική έμπνευση; Το Κέντρο ασχολείται με τη θρησκευτική ρητορική όπως αποτυπώνεται στα ελληνικά και τα λατινικά κείμενα και διαπιστώσαμε ότι οι σχέσεις ανάμεσα στη ρητορική και τη θρησκεία είναι απολύτως υπαρκτές. Το CARRA αποτελεί εστία διδασκαλίας και έρευνας στις αρχαίες γλώσσες στο Στρασβούργο και την ευρύτερη περιοχή με πολλούς διεθνείς συνεργάτες. Η Ελλάδα είναι ένας από τους κατεξοχήν συνεργάτες μας. Τέσσερις λαμπρές διατριβές εκπονήθηκαν από Ελληνες που ήρθαν να κάνουν έρευνα στο Στρασβούργο, ενώ έχουμε δεχθεί πολλούς Ελληνες συναδέλφους. Αυτό πρέπει να μας βάλει σε σκέψεις. Στα μέσα ενημέρωσης γίνεται λόγος για το χρέος της Ελλάδας προς την Ευρώπη, κάτι που είναι ίσως σωστό από άποψη οικονομική. Ας μην ξεχνάμε όμως την άλλη όψη των πραγμάτων: η Ευρώπη οφείλει ένα τεράστιο χρέος στην Ελλάδα στον τομέα του πνεύματος και του πολιτισμού.
* Ποια είναι η θέση των ελληνικών σπουδών στην Ευρώπη; Νομίζετε ότι οι Ευρωπαίοι πολίτες γνωρίζουν σε ικανοποιητικό βαθμό τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό;
- Η κατάσταση ποικίλλει από χώρα σε χώρα. Μπορούμε να διακρίνουμε μία υποχώρηση της γνώσης της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και της επαφής με την ελληνική παράδοση, αλλά και των λατινικών και των λογοτεχνικών σπουδών γενικά. Ωστόσο, οι Ευρωπαίοι πολίτες παραμένουν συνδεδεμένοι με τα ελληνικά, διαβάζουν βιβλία αφιερωμένα στην ελληνική σκέψη και επισκέπτονται τις αρχαιότητες. Η υποχώρηση οφείλεται σε ενός είδους ωφελιμισμό εκείνων που αναζητούν για τους ίδιους ή για τα παιδιά τους δραστηριότητες που νομίζουν πως εγγυώνται την άνεση, την ευδαιμονία και την υλική επιτυχία. Ομως η αντίθεση ανάμεσα στην αρχαία παιδεία και την πρακτική χρησιμότητα δεν είναι τόσο απόλυτη όσο φαίνεται. Η χρησιμότητα του ελληνικού πολιτισμού είναι εμφανής σε πολλά επίπεδα. Κανένας αξιόλογος πολιτισμός δεν αναπτύσσεται χωρίς παιδεία και πολιτισμικές αναφορές. Η Ελλάδα μάς προσφέρει τις αναφορές στους τομείς της αισθητικής, της διανόησης και της πολιτικής, ώστε οι πολίτες να κατανοήσουν τον πολιτισμό μας. Προσφέρει τις ρίζες, την παράδοση, τη μνήμη σε μια περίοδο όπου επιδιώκεται η ένωση και η συνεργασία των πολιτών της Ευρώπης. Το ίδιο το όνομα της Ευρώπης είναι ελληνικό, λέξεις όπως «δημοκρατία», «ιστορία», «μαθηματικά», κτλ. πέρασαν στις ευρωπαϊκές γλώσσες. Οι Ευρωπαίοι χρησιμοποιούν, όχι τυχαία, λέξεις προερχόμενες από τα ελληνικά (ή τα λατινικά) στους σημαντικότερους τομείς της ζωή τους. Αυτές δεν είναι απολιθώματα, περιγράφουν έναν τρόπο συμβίωσης των ανθρώπων στο παρόν και το μέλλον. Ακόμη, η Καινή Διαθήκη είναι γραμμένη στα ελληνικά και όσο υπάρχουν χριστιανοί, θα χρειάζονται πάντοτε ελληνιστές για να την ερμηνεύουν.
Τα κλασικά γράμματα εμποτίζουν επίσης και τις καινοτόμες εμπνεύσεις: «οικολογία», να μία ακόμη ελληνική λέξη. Το κλειδί, κατά τη γνώμη μου, βρίσκεται στην εκπαίδευση. Πρέπει να εξακολουθήσει να προτείνει τα αρχαία ελληνικά όχι για να δημιουργήσει ειδικούς φιλολόγους, αλλά για να δώσει τη δυνατότητα σε μαθητές που θα ασκήσουν κάθε είδους επαγγέλματα να γνωρίσουν την αρχαία ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό.
* Τι, κατά τη γνώμη σας, μπορεί να προσφέρει η μελέτη των ρητορικών κειμένων στη σύγχρονη εποχή; Νομίζετε ότι υπάρχει ένα έλλειμμα ευγλωττίας στο λόγο των πολιτικών στις μέρες μας;
- Η ερώτησή σας θίγει ένα σημαντικό θέμα. Θα πρέπει, δυστυχώς, να αναγνωρίσουμε ότι υπάρχει ένα έλλειμμα ρητορικής ικανότητας στους λόγους των πολιτικών και όσων βρίσκονται σε θέσεις λήψης αποφάσεων. Είναι συνήθως τεχνοκρατικοί, επαναλαμβάνουν στερεότυπες διατυπώσεις, από συνήθεια ή για να συγκαλύψουν τις πραγματικές τους προθέσεις. Τα μέσα ενημέρωσης πριμοδοτούν μάλλον τις σύντομες φράσεις παρά μια ολοκληρωμένη απόδειξη. Η ρητορική θα έπρεπε να προτείνεται σε όσους θα ασχοληθούν με τα κοινά. Δεν είναι μέσον προπαγάνδας ή καταπίεσης. Σε μία δημοκρατία είναι το αντίθετο: στρέφεται προς τον άλλο για να τον πείσει, για να σκεφτεί καλύτερα μαζί του. Δεν υπάρχει καμία κοινωνία χωρίς ανταλλαγή απόψεων, χωρίς δημόσιους λόγους, που καθορίζονται από τη χρήση. Εν κατακλείδι, δεν υπάρχει κοινωνία χωρίς ρητορική και χωρίς επικοινωνία· από εμάς εξαρτάται να προικίσουμε την κοινωνία μας με μία ρητορική ποιότητας.
Η ελληνική παράδοση προσφέρει περίφημα παραδείγματα ρητορικών λόγων και έναν θεωρητικό προβληματισμό πάνω στην τέχνη του λόγου και τους κινδύνους του· όλα αυτά είναι ακόμη χρήσιμα για να σκεφτούμε τη χρήση της ρητορικής στη σημερινή εποχή.
* Τα δύο τελευταία σας βιβλία, αφιερωμένα στο «Σχολείο των Αρχαίων» και τον «Μέγα Αλέξανδρο», θα μπορούσαν να απευθύνονται σε ένα ευρύτερο κοινό. Νομίζετε ότι οι αναγνώστες στρέφονται σε θέματα πιο κλασικά;
- Ναι, υπάρχουν αναγνώστες και για το συγγραφέα είναι μεγάλη ικανοποίηση. Γράφουμε για να αγγίξουμε τους αναγνώστες. Υπάρχει αναμφίβολα ένα μεγάλο κοινό των βιβλίων που αναφέρονται στην ελληνική αρχαιότητα υπό την προϋπόθεση να πάει κανείς προς αυτό χωρίς να του προτείνει τεχνικές λεπτομέρειες. Ως προς αυτό δεν ανησυχώ ιδιαίτερα. Ας το επαναλάβουμε: είναι κυρίως στο επίπεδο της εκπαίδευσης που πρέπει να αναλάβουμε δράση.
* Centre d’Analyse des Rhetoriques Religieuses de l’Antiquite
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου