ΕΠΙΚΑΙΡΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΙΔΑΧΕΣ ΚΑΙ ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΟΣΜΑ ΤΟΥ ΑΙΤΩΛΟΥ

Πρωτοπρεσβύτερος
Βασίλειος Ἰ. Καλλιακμάνης
Καθηγητής Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ.(Πατερικός: Ομιλία, σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στη ΕΗΜ, στα Ιωάννινα 13 Οκτωβρίου 2014) 

Εἰσαγωγικά

Ἡ Ἐκκλησία εἶναι ζωντανή καί ἀκμάζουσα, ὅταν ἀναδεικνύει ἁγίους. Οἱ ἅγιοι αἰσθητοποιοῦν τό μυστήριο τῆς ὀρθοδόξου πίστεως. Φανερώνουν μέ τόν ἁγιοπνευματικό τους λόγο καί τήν ἁγία βιωτή τους τήν ὁδό τῆς σωτηρίας. Οἱ ἅγιοι παρουσιάζουν σέ συγκεκριμένο χρόνο καί τόπο βιωμένο τό Εὐαγγέλιο τοῦ Χριστοῦ. Ζοῦν στή γῆ ἀλλά πολιτεύονται στόν οὐρανό.

Σέ κάθε ἐποχή, ἀκόμη καί σήμερα, ἡ Ἐκκλησία γεννᾶ καί ἐμφανίζει ἁγίους. Αὐτό σημαίνει ὅτι ὁ μακρόθυμος καί οἰκτίρμων Θεός, ἡ Παναγία καί Ὁμοούσιος Τριάς δέν ἀφήνει ἀπαράκλητο τόν κόσμο. Ἔτσι προφῆτες, δίκαιοι, Ἀπόστολοι, εὐαγγελιστές, μάρτυρες, Ἱεράρχες, ὅσιοι, ἱερομάρ­τυ­ρες ἀλλά καί Νεομάρτυρες ἐνεργοποιώντας τίς δωρεές τοῦ Θεοῦ, καθίστανται ζωντανά μέλη τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ. Μεταξύ των ἁγίων στούς νεώτερους χρόνους διακρίνονται οἱ Νεομάρτυρες, οἱ ὁποῖοι ἀνέτειλαν στή διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας ὡς ἀντιστασιακοί τῆς ρωμιοσύνης καί τοῦ ἑλληνισμοῦ, ὡς πρότυπα πίστεως καί ὑπομονῆς.

Ὁ ὅσιος Νικόδημος Ἁγιορείτης ἀναφέρει, ὅτι ὁ Θεός εὐδόκησε νά ἐμφανιστοῦν οἱ Νεομάρτυρες γιά πέντε λόγους: Συμβάλλουν στόν ἀνακαινισμό τῆς ὀρθόδοξης πίστης, καθιστοῦν ἀναπολόγητους τούς ἀλλοπίστους τήν ἡμέρα τῆς κρίσεως, ἀποτελοῦν δόξα καί καύχημα τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας καί καταισχύνη τῶν ἑτεροδόξων, κι ἀκόμη εἶναι παραδείγματα ὑπομονῆς ἀλλά καί πρότυπα μιμήσεως γιά τούς χριστια­νούς.

Ἐξέχουσα θέση μεταξύ τῶν Νεομαρτύρων κατέχει ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, πού τιμᾶται ἰδιαίτερα φέτος μέ τήν εὐκαιρία της συμπλήρωσης τριακοσίων χρόνων ἀπό τή γέννησή του. Καί θά ἤθελα ἀπό τή θέση αὐτή νά εὐχαριστήσω θερμά τόν αξιότιμο κ. Πρόεδρο της Εταιρείας Ηπει­ρω­τι­κών Μελετών Κωνσταντίνο Βλάχο και μέλη τοῦ Συμβουλίου γιά τήν τι­μη­τική πρόσκληση νά ὁμιλήσω ἐνώπιόν σας. Τοῦ κόπου, τοῦ μόχθου καί τοῦ ζήλου ὅλων των συντελεστῶν τῆς παρούσης ἐκδήλωσης πού ἐμφο­ροῦνται ἀπό ἐκκλη­σια­στικό φρόνημα, «μνησθείη Κύριος ὁ Θεός». Θά ἀναπτύξω τήν εἰσήγησή μου σέ ἑπτά σύντομες ἑνότητες.

1. Ἡ κοινωνική εὐθύνη τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ

Ὁ Πατροκοσμᾶς μετά τίς σπουδές του ἀσκεῖται γιά 17 περίπου χρόνια στήν Ἱερά Μονή Φιλοθέου τοῦ Ἁγίου ΄Ὅρους. Ἐκεῖ γυμνάζει τίς πνευματικές του αἰσθήσεις καί κόπτει τούς ἐσωτερικούς δεσμούς τῶν παθῶν. Ἀγωνίζεται γιά τό φωτισμό τοῦ νοός ἀπό τή ζωογόνο χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί μυεῖται στό μυστήριο τῆς Ὀρθοδόξου Θεολογίας. Ἐκεῖ κατανοεῖ τήν κοινωνική του εὐθύνη, πού ἔρχεται ὡς ἀπόρροια τῆς πνευματικῆς του καλλιέργειας. Νά τί ὁμολογεῖ ὁ ἴδιος: «Διαβάζοντας τό ἱερόν Εὐαγγέλιον ηὔρηκα μέσα πολλά καί διάφορα νοήματα, τά ὁποῖα εἶναι ὅλα μαργαριτάρια, διαμάντια, θησαυρός, πλοῦτος, χαρά, εὐφρο­σύ­νη, ζωή αἰώνιος. Σιμά εἰς τά ἄλλα ηὔβρηκα καί τοῦτον τόν λόγον ὁπού λέγει ὁ Χριστός μας πῶς δέν πρέπει κανένας Χριστιανός, ἄνδρας ἤ γυναίκα, νά φροντίζη διά τοῦ λόγου του μόνον πῶς νά σωθῆ, ἀλλά νά φροντίζη καί διά τούς ἀδελφούς του». Καί συνεχίζει, «μέ ἔτρωγε ἐκεῖνος ὁ λόγος μέσα εἰς τήν καρδίαν μου τόσους χρόνους ὡσάν τό σκουλήκι ὁπού τρώγει τό ξύλον… ἄφησα τήν ἐδικήν μου προκοπήν, τό ἐδικόν μου καλόν καί ἐβγῆκα…νά διδάσκω τούς ἀδελφούς μου». Ἀλλοῦ ἀναφέρεται, ὅτι τόν ἐνέπνευσε ἰδιαίτερα ὁ ἀποστολικός λόγος, «μηδείς τό ἑαυτοῦ ζητήτω, ἀλλά τό τοῦ ἑτέρου ἕκαστος». Ὁ ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ δέν θυσιάζει ἄλλους γιά νά ἀλλάξει ὁ κόσμος. Θυσιάζεται ὁ ἴδιος γιά τή μεταμόρφωση τῆς κοινωνίας. Ἄς σημειωθεῖ ὅτι, ὁ Πατροκοσμᾶς ὁμιλοῦσε πάντοτε ὡς ὑποψήφιος μάρ­τυρας καί στό τέλος ἀξιώθηκε τοῦ μαρτυρίου τῆς πίστεως. Ὅμως, δέν θεωροῦσε τόν ἑαυτό του αὐτόκλητο σωτήρα τοῦ γένους, ἀλλά ἔθετε τίς ταπεινές του δυνάμεις στήν ὑπηρεσία τῆς Ἁγιωτάτης Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ὡς ζωντανός φορέας ἁγιοπνευματικῶν χαρισμάτων.

2. Τό περιεχόμενο τῆς κοινωνικῆς του διδασκαλίας

Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ἀσχολήθηκε μέ ὅλα σχεδόν τά προβλήματα πού ἀπασχολοῦν τήν κοινωνία σέ κάθε ἐποχή. Μέ τή δέσμη τοῦ ἐσωτερικοῦ φωτός τῆς διάκρισης ἔγινε σπουδαῖος ἀνατόμος τῆς κοινωνικῆς πραγματι­κό­τητας. Στίς Διδαχές του ἀναφέρεται στήν κοινωνική δικαιοσύνη, στή δίκαιη φορολογία, στήν ἑνότητα τοῦ ἀνθρωπίνου γένους καί τήν ἀποφυγή τοῦ ἐθνοφυλετισμοῦ, στήν ἀξία τῆς τίμιας ἐργασίας, στίς οἰκογενειακές σχέσεις καί τήν ἀνατροφή τῶν παιδιῶν, στήν ἀποφυγή τῆς πολυτέλειας, στό σεβασμό τῆς ἀργίας τῆς Κυριακῆς, στήν παιδαγωγία τῆς κτίσεως, τή φροντίδα τῶν δένδρων, στήν ὀλιγάρκεια, ἀλλά καί στήν ἵδρυση κοινωφελῶν ἔργων καί μάλιστα σχολείων. Μέ τό ἁγιοπνευματικό του κήρυγμα καταπολέμησε τό φαινόμενο τῆς ληστείας καί εἰσηγήθηκε γιά τήν ἀντιμετώπιση τοῦ κοινωνικοῦ κακοῦ τήν ἀρχή «τῆς μή βίας» πολλά χρόνια πρίν ἀπό τόν Μ. Γκάντι. Θά θέλαμε πολύ χρόνο γιά νά ἀναφερ­θοῦ­με διεξοδικά σέ ὅλα τα αὐτά τά θέματα. Θά περιοριστοῦμε στή συνοπτική παρουσίαση ὁρισμένων ἀπό αὐτά μέ ἀναφορές στό ζωντανό του λόγο.

3. Καταπολέμηση τῆς ἀδικίας, τίμια ἐργασία,

προεστοί καί φορολογία

Γιά νά οἰκοδομηθεῖ σωστά ἡ κοινωνία χρειάζεται ὑπεύθυνους πολί­τες, ἀλλά καί ἄξιους πολιτικούς καί πνευματικούς ἡγέτες. Ἡ ὑγιής κοι­νω­νία στηρίζεται στήν κοινωνική δικαιοσύνη καί τήν ὁμαλή κοινωνική συμ­βίω­ση. Τά φαινόμενα κοινωνικῆς ἀνομίας ὀφείλονται στό ψεῦδος πού κυριαρχεῖ στό δημόσιο βίο, στήν ἀδικία, τήν κλοπή, τήν ἐκμετάλλευση ἀνθρώπου ἀπό ἄνθρωπο, τήν ἀπληστία καί τήν πλεονεξία, πού σύμφωνα μέ τόν Ἀπόστολο Παῦλο εἶναι εἰδωλολατρία. Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς δέν ἀποτρέπει ἁπλῶς τήν ἀδικία ἀλλά μέ ἄμεσο τρόπο ζητᾶ τήν ἀποκατάστασή της ἀκόμη καί κατά τήν ὥρα τῆς διδαχῆς του. Διδάσκει: «Ὅποιος θέλει νά δώση τό ἄδικον ὀπίσω, ἄς σηκωθῆ νά μοῦ τό εἰπῆ, νά βάλω τούς χριστιανούς νά τόν συγχωρήσωσιν…». Καί ἀπευθυνόμενος στό λαό λέει: «Σᾶς παρακαλῶ, Χριστιανοί μου, νά εἰπῆτε καί δι’ ἐκείνους ὁποῦ ἤθελον δώσει τά ἄδικα ὀπίσω, τρεῖς φοράς: ὁ Θεός συγχωρήσοι καί ἐλεήσοι αὐτούς». Δέν μένει ὅμως ὡς ἐδῶ, προχωρεῖ ἀκόμη περισσότερο γιά τήν ἀντιμετώπιση τῆς ἀδικίας: «Ἐσύ πάλιν ὁπού ἀδίκησες τούς ἀδελφούς σου καί ἤκουσες ὁπού εἶπα νά σέ συγχωρέσουν, μή χαίρεσαι, ἀλλά μάλιστα νά κλαῖς καί νά θρηνῆς, διατί ἡ συγχώρησίς σου ἔγινε φωτιά εἰς τό κεφάλι σου, ἀνίσως καί δέν ἐπιστρέψης τό ἄδικον ὀπίσω, νά κλαύσης, νά παρακαλέσης νά σέ συγχωρέσουν ἐκεῖνοι ὁπού τούς ἀδίκησες». Καί καταλήγει μέ ἀφοπλιστικό, ἀπόλυτο καί παραδειγματικό τρόπο: «Ὅλοι οἱ πνευματικοί, πατριάρχαι, ἀρχιερεῖς, ἱερεῖς, ὅλος ὁ κόσμος νά σέ συγχωρέση, ἀσυγχώρητος εἶσαι. Ἀμή ποῖος ἔχει τήν ἐξουσίαν νά σέ συγχωρέση; Ἐκεῖνος ὁπού τόν ἀδίκησες». Ἀναφέρει ἐπίσης, ὅτι ἡ ἐπανόρθωση τῆς ἀδικίας πρέπει νά γίνεται στό τετραπλάσιο κατά μίμηση προφανῶς τοῦ Ζακχαίου πού περιγράφει τό Εὐαγγέλιο.

Στίς Διδαχές του δέν περιορίζεται στήν καταδίκη της κλοπῆς καί τῆς ἀδικίας, ἀλλά ἀναφέρεται συχνά καί στήν ἀξία τοῦ κόπου, τοῦ μόχθου καί τῆς τίμιας ἐργασίας, ἡ ὁποία μπορεῖ νά γίνει πηγή χαρᾶς γιά τόν ἄνθρωπο. «Διά τοῦτο ἀδελφοί μου, νά χαίρεσθε καί νά εὐφραίνεστε χιλιάδες φορές ὅσοι ζῆτε καί βγάζετε τό ψωμί σας μέ τόν κόπον σας, μέ τόν ἱδρώτα σας, διατί ἐκεῖνο τό ψωμί εἶναι εὐλογημένον, καί, ἐάν θέλης, δῶσε κομμάτι ἀπό ἐκεῖνο τό ψωμί τοῦ πτωχοῦ, μέ ἐκεῖνο ἀγοράζεις τόν Παράδεισον». Φαίνεται ἐδῶ καί ἡ κοινωνική διάσταση τῆς ἐργασίας, ἀφοῦ δέν περιορίζεται στήν ἐξυπηρέτηση ἀτομικῶν ἀναγκῶν, ἀλλά ἀποβλέπει καί στήν βοήθεια ὅσων ἔχουν ἀνάγκη. Καί ἐκφράζει τό ἄμεσο ἐνδιαφέρον του ρωτώντας: «Ἐδῶ πῶς πηγαίνετε χριστιανοί μου; Ὅλοι μέ τόν κόπον σας ζῆτε ἤ μέ ἀδικίες; Ἄν εἴστενε χριστιανοί, μέ τόν κόπον σας νά ζῆτε, ἐκεῖνο τό εὐλογεῖ ὁ Θεός, τό ἄδικο τό καταρᾶται».

Παράλληλα ἀσχολεῖται μέ τίς σχέσεις ἀρχόντων καί ἀρχομένων. Κάθε ἐκκλησιαστικό ἤ κοσμικό ἀξίωμα ἀποτελεῖ διακόνημα καί κυριολεκτικά ὑπηρεσία πρός τό συνάνθρωπο. Δέν μπορεῖ νά ἀποτελεῖ μέσο προσπορισμοῦ ἀγαθῶν καί τιμητικῶν διακρίσεων, ἀλλά πεδίο ἀσκήσεως τῆς φιλοτιμίας καί τῆς κοινωνικῆς εὐθύνης πού πηγάζει ἀπό τή χριστιανική ἀγάπη. Ὁ ἅγιός μας συμβουλεύει τούς προεστούς νά κατανέ­μουν δίκαιά τους φόρους, νά μή γίνονται σκληροί καί νά μήν ἐκμεταλ­λεύον­ται τούς ἀδύναμους. «Οἱ προεστοί ὁπού εἴστενε εἰς τές χῶρες καί τά χωρία σώνεσθε, μά πῶς σώνεσθε; Νά ἀγαπᾶτε ὅλους τούς χριστιανούς καθώς ἀγαπᾶτε καί τά παιδιά σας καί νά τούς ρίχ­νε­τε καί τά χρέγια κατά τήν δύναμιν τοῦ κάθε ἑνός καί νά μή κάμνετε φιλοπροσωπίες καί ρίχνετε τῶν φίλων σας ὀλιγοτερον, διατί βάνετε φωτίαν καί καίεσθε». Μήνυμα ἀπόλυτα ἐπίκαιρο, ἀφοῦ εἰσηγεῖται μιά δίκαιη φορολογική κλίμακα. Ἀλλοῦ μιλάει αὐστηρά: «Ἄν τύχη οἱ προεστοί σας… γίνουν ἄδικοι καί σκληροί, ἄν τύχη καί τούς κυριεύσει ἡ ἐγωπάθεια καί ἡ αἰσχροκέρδεια καί κατά βάθος δέν θέλουν ν’ ἀνοίξετε τά μάτια σας, γιά νά μποροῦν νά ἐκμεταλλεύονται ἄνομα τήν τίμια δουλειά σας καί τόν ἱδρώτα σας, τότε ὅποιοι κι ἄν εἶναι αὐτοί, ἀδελφοί μου τούς ἀναθεματίζω καί τούς μαστιγώνω».

Ὅμως, ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς δέν κρίνει μονομερῶς τά πράγματα. Οἱ μονομέρειες ὁδηγοῦν σέ ἐπίπεδο πίστεως στήν αἵρεση, ἐνῶ στό ἐπίπεδο τοῦ δημόσιου βίου σέ καταστροφικές πολώσεις καί κοινωνικά ἀδιέξοδα. Ἀληθεύει ἐν ἀγάπῃ καί δέν κολακεύει τό λαό. Ἔτσι ἀπευθυνόμενος στό λαό κηρύττει: «Ὁμοίως ἐσεῖς οἱ κοσμικοί, οἱ κατώτεροι, νά ἀγαπᾶτε καί νά τιμᾶτε τούς προεστούς σας καί νά παρακαλεῖτε τόν Θεόν διά τήν ψυχήν τους καί διά τήν ζωήν τους. Δέν βλέπετε πόσους πειρασμούς ἔχουν καί ὑπομένουν διά ἐσᾶς τούς κατωτέρους; Ὅτι χρεία τύχη τῆς χώρας τούς προεστούς γυρεύουν καί ἐσεῖς κοιμᾶσθε ξέγνοιαστοι». Προέτρεπε ἐπίσης νά πληρώνουν τούς φόρους, τούς ὁποίους παρομοίαζε μέ τό αἷμα τῶν μαρτύρων καί τήν ἀσκητική ζωή τῶν ἀσκητῶν. Ἔλεγε: «νά χαίρεσθε καί νά εὐφραίνεσθε ὅταν πληρώνετε τά χρέγια σας, τά χαράτσια σας, τές δεκατιές σας, διατί καθώς οἱ Μάρτυρες ἔχυσαν τό αἷμα τους καί ἀγόρασαν τόν Παράδεισον καί οἱ ἀσκηταί μέ τήν ἀσκητικήν τους ζωήν, ἔτσι καί οἱ χριστιανοί μέ τά ἄσπρα πού δίνουν τήν σήμερον, μέ ἐκεῖνα ἀγοράζουν τόν Παράδεισον». Καί τά ἔλεγε αὐτά, διότι πολλοί χριστιανοί ἐξισλαμί­ζον­ταν ἐξαιτίας τῆς βαριᾶς φορολογίας.

Στήν κοινωνική δικαιοσύνη στήριζε καί τήν ἵδρυση τῶν σχολείων. Θεωρεῖται κατά τούς νεώτερους χρόνους ὁ πρῶτος εἰσηγητής τῆς «δωρεάν παιδείας». Ἄς μνημονεύσουμε καί πάλι τά λόγια του: «Ἀμή δέν εἶναι καλά νά βάλετε ὅλοι σας νά κάμετε ἕνα ρεφενέ, νά βάλετε καί ἐπιτρόπους νάν τό κυβερνοῦν τό σχολεῖον, νά βάνουν διδάσκαλον νά μανθάνουν ὅλα τα παιδιά καί πλούσια καί πτωχά χωρίς νά πληρώνουν;».

Φρόντιζε ἐπίσης καί γιά τήν ἐθελοντική χρηματοδότηση τῶν σχολείων καί παρακινοῦσε τούς Χριστιανούς νά προσφέρουν «τό κατά δύναμιν καί προαίρεσιν ἐξ ἰδίων πόνων ἤ κοινῶς ἀπό τήν χῶραν ἤ καί ἀπό βακούφια», προκειμένου αὐτά νά λειτουργοῦν ἀπρόσκοπτα. Ἔβλεπε τά σχολεῖα ὡς χώρους, ὅπου τα παιδιά θά προσοικειώνονταν τήν ὀρθό­δοξη πίστη. Συνέδεε ἄριστα τήν πίστη μέ τή γνώση.

4. Μήπως δίδασκε τόν ἐθνοφυλετισμό καί τόν ἀντισημιτισμό;

Εἶναι γνωστό, ὅτι ὑπῆρχε κάποια ἀντιπαλότητα τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ μέ τούς Ἑβραίους. Μάλιστα ὁρισμένοι σήμερα κατηγοροῦν τόν ἅγιο γιά ἐθνοφυλετισμό καί ἀντισημιτισμό. Βέβαια εἶναι ὄντως δυσκολοπίστευτα ὅσα καταμαρτυρεῖ σέ αὐτούς καί χρειάζεται περαιτέρω ἔρευνα γιά νά διεκρινισθοῦν τά σημεῖα αὐτά. Προκειμένου ὅμως νά ἔχουμε σαφέστερη εἰκόνα νά σημειώσουμε τά ἑξῆς.
Στή μεσαιωνική Εὐρώπη, μέ ἀφορμή τίς σταυροφορίες, οἱ Ἑβραῖοι εἴτε διώχθηκαν, εἴτε ὑποχρεώθηκαν νά ἐκχριστιανισθοῦν. Παράλληλα δη­μιουρ­γήθηκαν πολλές προκαταλήψεις, πού συνέδεσαν τούς Ἑβραίους μέ φό­νους παιδιῶν καί διάφορες ἐπιδημίες. Στά τέλη τοῦ 15ου αἰῶνα, λόγῳ τῶν διώξεων τῶν Ἑβραίων τῆς Ἱσπανίας πολλοί ἀπό αὐτούς ἐγκα­ταστά­θηκαν σέ διάφορες χῶρες τῆς Εὐρώπης, οἱ ὁποῖες δέν ἦταν καθόλου φιλικές μαζί τους. Ἔτσι δημιουργήθηκαν τά πρῶτα γκέτο στό δυτικό μεσαίωνα καί ἀπαγορεύθηκε ἡ συμβίωση Χριστιανῶν καί Ἑβραίων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ἡ Βενετία. Τό 1516 ὁ δόγης τῆς Βενετίας ἵδρυσε τήν πρώτη ἀπομονωμένη συνοικία στήν περιοχή «ghetto» (χυτήριο κανονιῶν) τῆς πόλης, ὀνομασία πού πέρασε στήν ἱστορία ὡς σύμβολο καταπίεσης καί ἀντίστασης τῶν Ἑβραίων.
Στόν τουρκοκρατούμενο ἑλλαδικό χῶρο τά πράγματα ἦταν ἐντε­λῶς διαφορετικά. Ὁ Βαγιαζήτ Β΄ τούς δέχθηκε στήν ὀθωμανική ἐπικρά­τεια καί τούς παραχώρησε ἐπαγγελματικά καί ἄλλα προνόμια. Οἱ Ἑβραῖοι ἐξαιροῦνταν ἀπό ὁρισμένους φόρους καί ἀγγαρεῖες, ἀπό τήν ὑποχρεωτική στρατολόγηση τῶν παιδιῶν τους γιά τό σῶμα τῶν γενιτσάρων κ.λπ. Ἑπομένως, ἦταν κοινωνικά καί οἰκονομικά ἰσχυρό­τε­ροι, ἐνῶ οἱ ρωμηοί ἀσθενέστεροι. Ἔχει μάλιστα ὑποστηριχθεῖ ὅτι, μέ τήν τοκογλυφία καί τήν ἀθέμιτη συναλλαγή εἶχαν ὁδηγήσει πολλούς ἀνθρώ­πους σέ ἀπόγνωση.
Ἀκόμη, στήν περιοχή τῶν Ἰωαννίνων καθώς καί ἀλλοῦ εἶχε καθιερωθεῖ τό παζάρι νά γίνεται κατά τήν ἡμέρα τῆς Κυριακῆς. Τό γεγονός αὐτό δέν ἔπληττε μόνο οἰκονομικά τούς ρωμηούς. Ἔπληττε τήν ὀρθόδοξη πίστη καί τήν αὐτοσυνειδησία τους, μέ ἀποτέλεσμα νά ἀδειάζουν οἱ ἐκκλησίες, ἀφοῦ ὅλοι ἀσχολοῦνταν μέ τήν πώληση ἤ τήν προμήθεια τῶν διαφόρων ἀγαθῶν. Ἄν ληφθεῖ ἀκόμη ὑπόψη, α) ὅτι ἡ Κυριακή εἶναι ἡμέρα ἀνάμνησης τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυ­­ρίου καί ἀργίας γιά τούς Χριστιανούς καί β) ὅτι ὁ μόνος χῶρος, ὅπου ἀκούγονταν καί ὁμιλοῦνταν ἡ λόγια ἑλληνική γλώσσα, ἦταν ἡ λατρεία τῆς Ἐκκλησίας καί ἰδιαίτερα ἡ σύναξη τῆς Κυριακῆς, κατανοεῖται ὁ ἀγώνας τοῦ Κοσμᾶ γιά τήν ἀλλαγή τῆς συνήθειας αὐτῆς. Ὁ δραστικός του λόγος εἶχε τόση μεγάλη ἀπήχηση, ὥστε προκάλεσε τή μεταφορά τοῦ παζαριοῦ τῆς Κυρια­κῆς στό Σάββατο. Ἡ ζημία γιά τούς Ἑβραίους ἦταν προφανής. Στό γεγο­νός αὐτό ὀφείλεται καί τό μίσος τῶν Ἑβραίων ἐναντίον του, οἱ ὁποῖοι διέθεσαν χρήματα γιά νά τόν ἐξοντώσουν. Ὑπάρχουν οἱ ἑξῆς μαρτυρίες: α) Μετά ἀπό κάποια ὁμιλία του ὁ λαός συνωστιζόταν νά τοῦ φιλήσει τό χέρι καί νά πάρει τήν εὐχή του. Ἐκεῖνος τούς λέγει: - «Ἀμή δέν εἶναι καλύ­τε­ρα νά φιλήσετε τήν εἰκόνα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ καί νά τόν παρακαλέσετε νά μέ φυλάγη ἀπό τές παγίδες τοῦ Διαβόλου καί μάλιστα τῶν Ἑβραίων, ὁπού ἐξοδιάζουν χιλιάδες πουγγιά διά νά μέ θανατώσουν;». β) Σέ Ἐ­πι­στολή πρός τόν ἀδελφό του Χρύσανθο, Σχολάρχη στή Νάξο, μέ ἡμε­ρο­μη­νία 2 Μαρτίου 1779, ἀναφέρει τά ἑξῆς χαρακτηριστικά: «Δέκα χιλιάδες Χριστιανοί μέ ἀγαπῶσι καί ἕνας μέ μισεῖ. Χίλιοι Τοῦρκοι μέ ἀγαπῶσι καί ἕνας ὄχι τόσον. Χιλιάδες Ἑβραῖοι θέλουν τόν θάνατόν μου καί ἕνας ὄχι». γ) Ὁ μαθητής του Ζῆκος Μπιστρέκης, πού τόν ἀκολου­θοῦσε ὥς τήν τελευταία στιγμή καί ἔγραψε τό Μαρτύριό του, ἀναφέρει ὅτι: «Οἱ Ἑβραῖοι ἔδωσαν πενήντα πουγγία καί τόν ἐθανάτωσαν».
Πέρα ὅμως ἀπό αὐτά ἄς ἀκούσουμε τί λέγει ὁ ἴδιος ὁ ΄Ἅγιος Κοσμᾶς καί πῶς, παρά τήν ὀξεία κριτική πού ἀσκεῖ στούς Ἑβραίους, μιλάει μέ πόνο γι’αὐτούς. «Τοῦτα διατί σᾶς τά εἶπα, Χριστιανοί μου; Ὄχι διά νά φονεύετε τούς Ἑβραίους καί νά τούς κατατρέχετε, ἀλλά νά τούς κλαίετε, πῶς ἄφησαν τόν Θεόν καί ἐπῆγαν μέ τόν Διάβολον. Σᾶς τά εἶπα νά μετανοήσωμεν ἐμεῖς τώρα ὁπού ἔχωμεν καιρόν, διά νά μή τύχη καί μᾶς ὀργισθῆ ὁ Θεός καί μᾶς ἀφήσει ἀπό τό χέρι του καί τό πάθωμεν καί ἐμεῖς ὡσάν τούς Ἑβραίους καί χειρότερα». Τά κίνητρά του εἶναι καθαρά παιδαγωγικά καί δέν ὑποκρύπτουν κάποιο ἀντισημιτισμό.
Διδάσκει τήν ἀγάπη καί ὄχι τήν μισαλλοδοξία. Πιστεύει παράλλη­λα καί κηρύττει τήν ἑνότητα τοῦ ἀνθρωπίνου γένους. Θεωρεῖ ὅλους τους ἀνθρώπους παιδιά τοῦ Θεοῦ. Ὑπάρχει βέβαια ἡ διαφορά τῆς πίστεως, ἡ ὁποία δέν μπορεῖ νά γίνει αἰτία περιφρόνησης ἤ μίσους πρός τούς ἄλλους ἀνθρώπους. Νά τί λέγει ὁ ἴδιος: «Καί ὅλοι οἱ ἄνθρωποι, ὅλος ὁ κόσμος ἀπό ἕνα πατέρα καί ἀπό μίαν μητέρα εἶναι καί κατά τοῦτο εἴμεσθεν ὅλοι ἀδελφοί, μόνον ἡ πίστις μᾶς χωρίζει». Καί συνεχίζει: «-Εἶναι κανένας γύ­πτος ἐδῶ; Ἐσύ ἀπό ποῖον εἶσαι παιδί μου; Ἀποκρίσου. - Ἀπό τόν Ἀδάμ καί ἀπό τήν Εὔαν, ἅγιε τοῦ Θεοῦ. - Καί δέν σέ καταδέχονται τοῦτοι οἱ τσελε­πῆ­δες διά ἀδελφόν; - Μοῦ λένε πώς δέν πιάνεται ἡ λειτουργιά μου καί μέ πε­ριγελοῦν. - Ἄκουε, παιδί μου, ἐσύ ὁπού εἶσαι γύπτος, ὡσάν εἶσαι βαπτι­σμέ­νος εἰς τό ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδος καί φυλάγης τά προστάγ­μα­τα τοῦ Θεοῦ, πηγαίνεις εἰς τόν Παράδεισον καί χαίρεσαι πάντοτε, καί ἐγώ ὁπού δέν εἶμαι γύπτος, ὡσάν δέν κάμω καλά, πηγαίνω εἰς τήν Κόλασιν καί καίο­μαι πάντοτε». Ἡ διαφοροποίηση γίνεται μέ βάση τήν τήρηση ἤ μή τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ καί ὄχι μέ βάση τήν ἐθνοφυλετική καταγωγή. Ὅσο πιό πιστός καί καλλιεργημένος πνευματικά εἶναι ὁ χριστιανός, τόσο περισσότερο σέβεται τούς συνανθρώπους του ἀνεξάρτητα ἀπό τή φυλή ἤ τή θρησκείας τους. Ἄν αὐτό ἰσχύει γενικότερα, πολύ περισσότερο ἰσχύει γιά τούς ὁμοδόξους: «Φυσικόν μας εἶναι νά ἀγαποῦμεν τούς ἀδελφούς μας, διατί εἴμαστε μιᾶς φύσεως, ἔχομεν ἕνα βάπτισμα, μίαν πίστιν, τά Ἄχραντα Μυστήρια μεταλαμβάνομεν, ἕνα Παράδεισον ἐλπίζομεν νά ἀπολαύσωμεν».
Ὑπάρχει καί ἕνα ἄλλο σημεῖο, πού πρέπει νά προσεχθεῖ. Ἡ χρι­στια­νική του συνείδηση δέν τοῦ ἐπιτρέπει, παρότι καταφέρεται κατά τῶν Ἑ­βραίων, νά δικαιολογήσει τήν ἀδικία σέ κανέναν. «Διά τοῦτο, ἀδελφοί μου, ὅσοι ἀδικήσατε ἤ χριστιανούς ἤ Τούρκους ἤ Ἑβραίους ἤ Φράγκους νά δώσετε τό ἄδικον ὀπίσω, διατί εἶναι κατηραμένον καί δέν βλέπετε καμ­μίαν προκοπήν».

5. Οἱ διαστάσεις τῆς ἀγάπης καί ἡ παιδαγωγική κλίμακα

Ἡ φωτισμένη διδαχή τοῦ Ἁγίου στηρίζεται στή διπλή ἐντολή τῆς ἀγά­πης πρός τό Θεό καί τό συνάνθρωπο. Ἐπίσης δέν δικαιολογεῖ τήν ἔχ­θρα ἀπέναντι σέ κανέναν, διότι τήν θεωρεῖ δηλητήριο γιά τίς ἀνθρώπινες σχέσεις. Ἡ ἀγάπη πρός τό συνάνθρωπο περιλαμβάνει καί τούς ἐχθρούς. Ὅμως, ὡς γνήσιος πνευματικός πατέρας καί γιά μήν ὁδηγήσει σέ ἀπόγνω­ση τούς ἁπλούς ἀνθρώπους οἰκονομεῖ τά πράγματα. Διδάσκει τό ἀπόλυτο τῶν εὐαγγελικῶν ἐντολῶν, ἀλλά εἰσηγεῖται ταυτόχρονα καί κάποια ποιμαντική κλίμακα, προκειμένου νά ἐνεργοποιήσει τό φιλότιμο καί τῶν ἀσθενέστερων πνευματικά χρι­στια­νῶν. Ἐάν δέν μπορεῖ κάποιος νά φθάσει στό ὕψος τῆς ἀνιδιοτελοῦς ἀγά­πης, ἄς κάνει «τό κατά δύναμιν». Ἀναλογικά, ἡ ποιμαντική κλίμακα πού εἰσηγεῖται ὁ ἅγιος, μπορεῖ νά ἐφαρμοσθεῖ καί ἀπό τούς ἐκπαι­δευ­τι­κούς ὡς παιδαγωγική κλίμακα, ὥστε νά ἐνεργοποιηθοῦν καί οἱ μέτριοι ἤ οἱ φαινομενικά ἀδιά­φο­ροι μαθητές.

Ὁ ἅγιος ἀναφέρει τό παράδειγμα ἑνός ἐπισκόπου πού πούλησε τά ὑ­πάρ­χοντά του καί στό τέλος πωλήθηκε καί ὁ ἴδιος σκλάβος γιά νά ἐ­λευ­θερώσει ἑκατό ἀνθρώπους. Αὐτή εἶναι μορφή τέλειας ἀγάπης. Ὑπάρ­χουν ὅ­μως καί ἄλλες διαβαθμίσεις. «Δέν ἠμπορεῖς νά τό κάμεις αὐτό, κά­με ἄλ­λο: Μή πουληθεῖς ἐσύ σκλάβος, μόνον πούλησε τά πραγματά σου, δῶσε τα ὅλα ἐλεημοσύνην, τό κάμνεις; Ἀκόμη βαρύ σέ φαίνεται καί αὐτό. Ἄς ἔλ­θωμεν παρακάτω. Δέν ἠμπορεῖς νά δώσεις ὅλα σου τά πράγματα, δῶσε ἀπό τά μισά, δῶσε ἀπό τά τρίτα, δῶσε ἀπό τά πέντε ἕνα. Ἀκόμη βαρύ σέ φαί­νεται; Κάμε ἄλλο, δῶσε ἀπό τά ὀκτώ, δῶσε ἀπό τά δέκα ἕνα, τό κάμ­νεις; Ἀκόμη βαρύ σέ φαίνεται; Κάμε ἄλλο, μή κάμης ἐλεημοσύνην, μή πουληθῆς σκλάβος, ἄς ἔλθωμεν παρακάτω: μή πάρης τό ψωμί τοῦ ἀδελ­φοῦ σου, μή πάρης τό ἐξωφόρι του, μή τόν κατατρέχης, μή τόν τρῶς μέ τήν γλώσσαν σου. Μήτε καί αὐτό τό κάμνεις; Ἄς ἔλθωμεν παρακάτου, κά­με ἄλλο: Τόν εὕρηκες τόν ἀδελφόν σου μέσα εἰς τήν λάσπην καί δέν θέ­λεις νά τόν εὐγάλης. Καλά, δέν θέλεις νά τοῦ κάμης καλό, μή τοῦ κάμης κα­κόν, ἄφησε τόνε. Πῶς θέλομεν νά σωθοῦμεν, ἀδελφοί μου; Τό ἕνα μας φαί­νεται βαρύ, τό ἄλλο βαρύ. Ποῦ νά πᾶμε παρακάτου, δέν ἔχομεν νά κα­ταβοῦμεν. Ὁ Θεός εἶναι εὔσπλαχνος, ναί, μά εἶναι καί δίκαιος, ἔχει καί ράβδον σιδηρᾶν». Τήν ἴδια ποιμαντική ἀρχή χρησιμοποιεῖ καί ἀλλοῦ. Ἀγωνίζεται γιά τήν πνευματική ἀξιοποίησή της Κυριακῆς καί θεωροῦσε τό κέρδος τῆς ἡμέρας αὐτῆς «κατηραμένο». Συγχρόνως προτείνει, ὥστε ἕνα μέρος ἀπό τό γάλα τῆς Κυριακῆς νά δίδεται ἤ στούς πτωχούς ἤ στήν ἐκκλησία ἤ στό σχολεῖο καί συμπληρώνει: «Καί ἄν τύχη ἀνάγκη καί θέλεις νά πουλήσεις πράγματα φαγώσιμα τήν Κυριακήν ἐξ ἀνάγκης, ἐκεῖνο τό κέρδος μή τό σμίγεις μέ τήν σακκούλα σου, διατί τήν μαγαρίζεις, μόνον δῶσε το ἐλεημοσύνην, διά νά εὐλογήση ὁ Θεός τά πράγματα σου».

6. Ἡ παιδαγωγία τῆς κτίσεως καί τό ἐνδιαφέρον του γιά τά δένδρα

Τό φυσικό περιβάλλον ἀποτελεῖ ἔκφραση τῆς ἄπειρης ἀγάπης τοῦ Θεοῦ πρός τόν ἄνθρωπο καί ἔχει ἀναγωγικό χαρακτήρα. Διδάσκει σχετικά ὁ ἅγιος Κοσμᾶς: «Καί πρῶτον ἔχομεν χρέος νά ἀγαποῦμεν τόν Θεόν μας, διότι μᾶς ἐχάρισε τόσην γῆν μεγάλην, εὐρύχωρον ἐδῶ πρό­σκαιρα νά κατοικοῦμεν, τόσες χιλιάδες μυριάδες χόρτα, φυτά, βρύσες, ποταμούς, πηγάδια, θάλασσα, ψάρια, ἀέρα, ἡμέρα, νύκτα, φωτιά, οὐρα­νόν, ἄστρα, ἥλιον, φεγγάρι. Ὅλα αὐτά διά ποῖον τά ἔκαμε; Διά τ’ ἐμᾶς. Τί μᾶς ἐχρεωστοῦσε; τίποτε. Ὅλα χάρισμα». Ἐπίσης, χρησιμοποιεῖ εἰκόνες ἀπό τόν κτιστό κόσμο, γιά νά μυσταγωγήσει στό μυστήριο τοῦ ἀκτίστου. «Μᾶς ἔδωκεν ὁ πανάγαθος Θεός, ἀδελφοί μου, τά μάτια νά βλέπωμεν εἰς τόν οὐρανόν, τόν ἥλιον, τήν σελήνην καί τά ἄστρα καί νά λέγωμεν: Ὦ Θεέ μου, ἐάν ὁ ἥλιος πού εἶναι πλάσμα σου, εἶναι τόσο λαμπρός, ἀμή τό ἅγιόν σου ὄνομα, ὁπού εἶσαι ποιητής τοῦ οὐρανοῦ καί τή γῆς, ποιητής καί πλάστης, πόσο λαμπρότερος εἶσαι;».

Ἀπό ὅπου περνοῦσε ὁ ἅγιος Κοσμᾶς συνήθιζε νά ἐμβολιάζει τά δένδρα. Μάλιστα ὁ ἴδιος δίδασκε τούς κατοίκους τῶν ὀρεινῶν περιοχῶν νά κάνουν τό ἴδιο. Σέ πολλά χωριά τῆς Ἠπείρου καί τῆς Μακεδονίας οἱ ἡλικιωμένοι κάτοικοι δείχνουν ἀκόμη καί σήμερα συκιές, μηλιές, ἀχλαδιές, κερασιές πού ἔχουν ἐμβολιασθεῖ ἀπό τό χέρι τοῦ ἁγίου. Ἀλλά καί οἱ μουριές πού ἀφθονοῦν στίς αὐλές τῶν σπιτιῶν σέ διάφορες περιοχές τῆς Αἰτωλοακαρνανίας καί τῆς Ἠπείρου, κατά μία πληροφορία ὀφείλονται στόν ἅγιο Κοσμᾶ, ἀφοῦ μέ τή σκίαση δημιουργοῦν φυσική δροσιά τό καλοκαίρι, ἐνῶ τό χειμώνα πού τά φύλλα πέφτουν, ἐπιτρέπουν στόν ἥλιο νά ζεσταίνει τά σπίτια.

Κάθε ἀπαξίωση, ὑποτίμηση, ὑπερεκμετάλλευση καί ἐν τέλει καταστροφή τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος ἔχει ἀρνητικές ἐπιπτώσεις στήν καθημερινή ζωή. Ὁ ἄνθρωπος φτωχαίνει ὑλικά καί πνευματικά. Πόσο εὔστοχα καί δωρικά ἐκφράζει τήν ἀλήθεια αὐτή σε μιά προφητεία του καί πάλι ὁ ἅγιος Κοσμᾶς: «Οἱ ἄνθρωποι θά μείνουν πτωχοί, γιατί δέν θἄχουν ἀγάπη στά δένδρα».

Ἡ ἀλλαγή στάσης ἀπέναντι στή φύση μέσω τῆς συνειδητοποίησης τῆς ἀνθρώπινης ἀστοχίας καί τῆς ἔμπρακτης μετάνοιας ἀποτελεῖ ἀσφαλῆ δρόμο γιά τή διάσωση καί προστασία του. Δέν μπορεῖ ὅμως νά τελεσφορήσουν ὁποιεσδήποτε προσπάθειες διάσωσης τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος, ἐάν ὁ ἄνθρωπος δέ συμφιλιωθεῖ καί δέν εἰρηνεύσει καταρχήν μέ τούς συνανθρώπους του. Ἐάν δηλαδή, δέ δομηθεῖ ἕνα ἀνθρώπινο περιβάλλον δικαιοσύνης, ἀλληλεγγύης, ἀνθρωπιᾶς, κοινω­νικῆς εὐθύνης καί σεβασμοῦ τοῦ ἄλλου. Ἔτσι μόνο ὑπάρχει ἐλπίδα, νά δημιουργηθεῖ εὐρύχωρο κοινωνικό πλαίσιο, πού θά ἐμπνέει γιά ἔξοδο ἀπό τόν ἀτομισμό, τή φιλαυτία καί τήν ἀλλοτρίωση. Ὅποιος σέβεται καί τιμᾶ τόν συνάνθρωπο, φροντίζει καί γιά κοινό μας σπίτι, τό φυσικό περιβάλλον.

Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς χαιρόταν καταρχήν τούς ἀνθρώπους, τήν παρουσία τους, τή σύναξή τους. Θεωροῦσε ἀπόλαυση τήν ἐπικοινωνία μέ αὐτούς, ἐνῶ στίς μέρες μας ἡ παρουσία τῶν ἄλλων μᾶς στενοχωρεῖ, (ἀκόμη καί στήν ἐκκλησία). Χαρακτηριστικά τα λόγια τῶν Διδαχῶν του: «Μέ ἀξίωσεν ὁ Κύριος ἀδελφοί μου, καί μένα τόν ἁμαρτωλόν καί ἦρθα ἐχθές ἐδῶ εἰς τήν εὐλογημένην σας χώραν καί σᾶς ἀπόλαυσα καί εἴπαμεν καί μερικά νοήματα εἰς τήν ἁγίαν σας ἐκκλησίαν».

7. Οἰκογενειακές σχέσεις καί ἀνατροφή τῶν παιδιῶν

Τό ζήτημα αὐτό εἶναι τεράστιο καί πολύ ἐπίκαιρο, ἀφοῦ σήμερα ἀμφισβητεῖται καί διαβάλλεται ἡ χριστιανική οἰκογένεια μέ διάφορους τρόπους. Θά περιορισθοῦμε σέ κάποιες σύντομες ἀναφορές. Ἡ διαυγής κοινωνική του συνείδηση φαίνεται καί ἀπό τήν ἄριστη γνώση τῶν ὑγιῶν οἰκογενειακῶν σχέσεων καί τήν ὑπεράσπιση τῆς ἰσοτιμίας ἀνδρός καί γυναικός. «Χριστιανέ, πρέπει νά χαίρεσαι τήν γυναίκα σου καί νά τήν ἀγαπᾶς ὡσάν σύντροφόν σου καί νά μήν τή στοχάζεσαι ὡσάν σκλάβα σου… Δέν τήν ἔχει ὁ Θεός κατώτερην ἀπό ἐσένα, διά τοῦτο δέν τήν ἔκαμεν ἀπό τά ποδάρια, διά νά μή τήν καταφρονᾶ ὁ ἄνδρας, ἀλλ’ οὔτε πάλιν τήν ἔκαμε ἀπό τό κεφάλι, διά νά μή καταφρονᾶ αὐτή τόν ἄνδρα, ἀλλά τήν ἔκαμε ἀπό τήν πλευράν, ἤγουν ἀπό τήν μέσην, διά νά τήν ἔχει σύντροφόν του». Ἔθετε τόσο τούς ἄνδρες ὅσο καί τίς γυναῖκες πρό τῶν εὐθυνῶν τους καί προέτρεπε ὄχι μόνο νά παραβλέπουνται τά λάθη καί τά σφάλματα τῆς συζυγικῆς ζωῆς, ἀλλά νά γίνονται ἀφορμή πνευματικῆς οἰκοδομῆς. «Οἱ ἄνδρες ὅσον ἠμπορεῖτε νά ἔχετε τήν ἀγάπην μέ τές γυναῖκες σας. Δέν βλέπετε πόσους πειρασμούς ἔχουν οἱ εὐλογημένες μέ τά παιδιά τους, μέ τό σπίτι, μέ τό ἕνα, μέ τό ἄλλο; Μεγαλυτέρα ἀρετή δέν ἠμπορεῖ νά κάμη ἡ γυναίκα ὡσάν παρηγορεῖ καί ὑπομένη τόν ἄνδρα της. … Καί νά στοχάζεσαι ἡ γυναῖκα τά καλά του ἀνδρός σου καί ὄχι μόνον τά κακά καί νά στοχάζεσαι καί τά κακά τα ἐδικά σου». Ἀνάλογα ἀπευθύνεται καί στόν ἄνδρα: «Ὁμοίως πάλιν ἐσύ ἄνδρα, ὅταν ἔχης κακήν γυναίκα, πρέπει νά χαίρεσαι περισσότερον ἀπό τό γείτονά σου ὁπού ἔχει τήν καλήν γυναίκα, διατί μέ ἐκείνην τήν ὑπομονήν πού κάμνει ἔχει νά σέ εὐσπλαχνισθῆ ὁ Θεός νά σέ βάλη στόν παράδεισον. Καί ἄν καμμίαν φοράν σοῦ φταίη ἡ γυναίκα σου, μή τήν ξεσυνερίζεσαι καί νά στοχάζεσαι καί τά καλά της γυναικός σου».

Ἀκόμη συνιστοῦσε στά παιδιά νά τιμοῦν τούς γονεῖς «ζῶντας καί ἀποθαμένους». Ἔλεγε μέ σοφία: «Ἕνα δένδρο, ὡσάν τό κόψης, εὐθύς ξεραίνονται τά κλαριά, ἀμή ὡσάν ποτίζης τήν ρίζαν, στέκονται δροσερά τα κλωνάρια. Ὁμοίως εἴστενε οἱ γονεῖς ὡσάν τό δένδρον καί ὅταν ποτίζεται ὁ πατέρας καί ἡ μητέρα, ὁπού εἴστενε ἡ ρίζα τῶν παιδιῶν, μέ νηστεῖες, προσευχές, ἐλεημοσύνες, μέ καλά ἔργα, φυλάγει ὁ Θεός τά παιδιά σας.... Εἶναι μιά μηλιά καί κάνει ξινά μῆλα. Ἐμεῖς τώρα τί πρέπει νά κατηγορήσωμε, τή μηλιά ἤ τά μῆλα; Τή μηλιά. Λοιπόν κάμετε καλά ἐσεῖς οἱ γονεῖς, ὁπού εἴστενε ἡ μηλιά, νά γίνονται καί τά μῆλα γλυκά».

Ἐπίλογος

Προσπάθησα νά μεταφέρω στήν ἀγάπη σας τό πνεῦμα τῆς διδασκαλίας τοῦ Πατροκοσμᾶ, γι’αὐτό καί περιέλαβα ἀρκετά ἀποσπά­σμα­τα ἀπό τίς Διδαχές του. Δέν ξέρω ἐάν ἀνταποκρίθηκα στίς προσδοκίες σας. Τέλος θά ἀναφερθῶ στίς στιγμές τῆς σύλληψης καί τοῦ μαρτυρίου του, πού θεωρῶ ὅτι ἀποτελοῦν μνημεῖο κοινωνικῆς καί χριστιανικῆς εὐθύνης. Ἀρχικά εἶπε στούς καλόγηρους πού τόν συνόδευαν: «“Διήλθομεν διά πυρός καί ὕδατος, καί ἐξήγαγες ἡμᾶς εἰς ἀναψυχήν”· καί ὅλην ἐκείνην τήν νύχτα ἐδοξολόγει μέ ψαλμούς τόν Κύριον, χωρίς νά δείξη ὁλότελα κανένα σημεῖον λύπης διά τήν στέρησιν τῆς ζωῆς του, ἀλλά μάλιστα φαινόμενος χαριέστατος εἰς τό πρόσωπον, ὡσάν νά ἐπήγαινεν εἰς χαρές καί ξεφαντώματα». Τήν ἄλλη μέρα τό πρωί μέ χαρά δέχθηκε τήν θανατική ἀπόφαση, κι ἀφοῦ προσευχήθηκε, «ηὐλόγησε σταυροειδῶς τά τέσσερα μέρη τοῦ κόσμου, καί ηὐχήθη πάντας τούς χριστιανούς, ὁπού φυλάττουσι τάς παραγγελίας του. Οἱ δέ δήμιοι τόν ἐκάθησαν κοντά εἰς ἕνα δένδρον καί ἠθέλησαν νά δέσουν τά χέρια του. Ἀλλ΄ ὁ ἅγιος δέν τούς ἄφησε, λέγοντάς τους, ὅτι δέν ἀντιστέκεται, ἀλλά κρατεῖ σταυρωμένα τά χέρια του… Ἔπειτα ἀκούμβησε τήν ἱεράν του κεφαλήν εἰς τό δένδρον, καί οὕτω τόν ἔδεσαν οἱ βάρβαροι ἀπό τό λαιμόν μέ ἕνα σχοινίον· καί εὐθύς μόνον ὁπού τόν ἔσφιξαν, ἐπέταξε τό θεῖον πνεῦμα του εἰς τά Οὐράνια». Ἐπιτρέψτε μου μιά προσωπική ἐκτίμηση πού θεωρῶ ὅτι ἀφορᾶ τή μαρτυρία μας ὡς χριστιανῶν στόν σύγχρονο κόσμο. Συχνά ἐπηρεασμένοι ἀπό τό κλίμα τῆς ἐποχῆς ζοῦμε σέ μιά εἰκονική πραγματικότητα πού διαμορφώνει συνθῆκες γιά μιά «εἰκονική ἁγιότητα» καί εἰκονική πνευμα­τική ζωή. Πολλοί κληρικοί καί λαϊκοί ἀποκαλοῦμε τό Θεό φιλεύσπλαχνο ἀλλά μνησικακοῦμε. Ὁμιλοῦμε στό ὄνομα τοῦ Θεοῦ τῆς ἀγάπης, ἀλλά δέν ἀγαπᾶμε ἀνιδιοτελῶς. Ἀναφερόμαστε στή χριστιανική εἰρήνη, ἀλλά κυριαρχούμαστε ἀπό ταραχή καί σύγχυση. Ὁμιλοῦμε γιά ἁγιότητα, χωρίς ὅμως τήν παραμικρή θυσία καί ἐκ τοῦ ἀσφαλοῦς. Λησμονοῦμε ὅτι, ἡ ἁγιότητα δέν μπορεῖ νά εἶναι εἰκονική, ἀλλά πραγματική καί μαρτυρική. Κι αὐτό ἐπιβεβαιώνεται ἀπό τή ζωή, τίς Διδαχές καί τό ἑκούσιο μαρτύριο τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ.