ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΗ Μ.ΤΖΟΥΜΑ
Η Αρχιεπισκοπή Αμερικής αποτελεί εδώ και πολλά χρόνια την πιο μεγάλη και ευλογημένη Επαρχία του Θρόνου. Η Αμερική έγινε μεγάλη και προνομιούχος εκκλησιαστική περιφέρεια εξαιτίας των μεγάλων προσωπικοτήτων που πέρασαν και τη σφράγισαν με την διαποίμανσή τους.
Από πού να ξεκινήσεις και πού να τελειώσεις; Όλοι οι Ιεράρχες που υπηρέτησαν εκεί φρόντισαν να αναδείξουν τη δύναμη που κρύβει μέσα του ο Έλληνας της διασποράς. Πρόκειται για τον άλλο μεγάλο Έλληνα, που όσα χρόνια και αν ζήσει στο εξωτερικό θα έχει πάντα στο μυαλό του και στη σκέψη του την πατρίδα, το χωριό του, την Εκκλησία του χωριού και όλα εκείνα που τον κάνουν Έλληνα και Ορθόδοξο. Πάνω σε αυτή την διπλή ταυτότητα οικοδομήθηκε η Εκκλησία μας στην Αμερική. Από τον Αθηναγόρα έως τον Ιάκωβο που υπήρξαν και οι δύο εμβληματικές προσωπικότητες , ετέθησαν τα θεμέλια στην Αμερική κι έτσι έγινε η μεγάλη Αρχιεπισκοπή όπως την ξέρουμε σήμερα, παρά τα προβλήματα που υπάρχουν.
Ο Αθηναγόρας
Ο Πατριάρχης Αθηναγόρας με την προφητική φυσιογνωμία
Η εκλογή τού τότε Μητροπολίτη Κερκύρας Αθηναγόρα έγινε σε μια εξαιρετικά δύσκολη περίοδο για την Ελλάδα και τον Ελληνισμό. Εξελέγη από την τότε Αριστίνδην Σύνοδο υπό την Προεδριά του Αρχιεπισκόπου του Α ´ του Παπαδοπούλου. Η ίδια αυτή Αριστίνδην Σύνοδος εξέλεξε και τον Κορίνθου Δαμασκηνό Παπανδρέου ( τον μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο και Αντιβασιλέα) αλλά και τον Καρυστίας Παντελεήμονα ( τον μετέπειτα Ενόπλων Δυνάμεων και τέλος Χίου).
Ήταν η μαύρη περίοδος της Μικρασιατικής Καταστροφής μετά την οποία επήλθε η επάρατη διαίρεση των Ελλήνων σε «βασιλικούς» και «βενιζελικούς» . Και το κακό αυτό δεν είχε πλήξει μόνο την Ελλάδα, ούτε περιοριζόταν μόνο στα εδάφη του ελληνικού κράτους. Δυστυχώς είχε περάσει σε κάθε γωνιά του πλανήτη,όπου ζούσαν Ελληνες.
Ο Αθηναγόρας όμως, ήταν πλασμένος για μεγάλα πράγματα. Φαινόταν τόσο από την προφητικό του ανάστημα και την φυσιογνωμία του, αλλά κυρίως από τον στιβαρό και συγκρατημένο λόγο του και την εν γένει προσωπικότητά του.
Η Σύνοδος του Οικουμενικού Θρόνου τον εξέλεξε τον Νοέμβριο του 1930, σε Αρχιεπίσκοπο Β.και Ν. Αμερικής.
Το ταξίδι του Αθηναγόρα για την άλλη πλευρά του Ατλαντικού ξεκίνησε με την επίσκεψη που πραγματοποίησε στην Κωνσταντινούπολη, από 9-21 Νοεμβρίου του 1930, όπου υπέβαλε τα σεβάσματά του και έδωσε το Μικρό και Μεγάλο Μήνυμα της εκλογής του, ενώπιον του τότε Πατριάρχη Φωτίου και των μελών της Αγίας και Ιεράς Συνόδου του οικουμενικού θρόνου.
Θα γυρίσει στο Φανάρι μετά από 18 χρόνια , όταν η Σύνοδος του Θρόνου ( μια Σύνοδος στα μέτρα του, όπως την έκαναν Τούρκοι, Έλληνες και κυρίως Αμερικάνοι) θα τον εκλέξει Οικουμενικό Πατριάρχη.
Εφθασε στη Νέα Υόρκη όπως και οι άλλοι μετανάστες, στις 24 Φεβρουαρίου 1931,
«Απλός,, ταπεινός και άσημος λευίτης. Καμία εφημερίδα δεν έγραψε γι’ αυτόν. Κανείς δεν τον φωτογράφισε.Οσοι τον υποδέχθηκαν( και ήταν ελάχιστοι) δεν εφαντάζοντο ότι μετά από 18 χρόνια που θα έφευγε, θα ήταν το πρόσωπο της ημέρας»
τονίζει στο βιβλίο του ο Αθ. Δεληκωστόπουλος.
Ο Αθηναγόρας ήταν ο Ιεράρχης που έβαλε τη σφραγίδα του στην Αρχιεπισκοπή Αμερικής και αργότερα άφησε τα ίχνη του ζωντανά και στο Φανάρι.Ακόμη και μέχρι σήμερα η σκιά του Αθηναγόρα αιωρείται πάνω από τον ορθόδοξο αυτό Λειμώνα μέσα στην καρδιά της Τουρκιάς και εμψυχώνει τους Φαναριώτες!
Οταν έφθασε στη Νέα Υόρκη, οι ενορίες όλης της Αμερικής ξεπερνούσαν με το ζόρι τις 100-110. Το 1948 που έφυγε από την Αμερική ως Οικουμενικός Πατριαρχης, ξεπερνούσαν τις 350.Ήταν το πρώτο μεγάλο λιθάρι που έβαλε: να απλώσει την Ορθόδοξη Εκκλησία από το ένα άκρο στο άλλο της Αμερικής.
Η μάχη «βασιλικών» και «βενιζελικών» καλά κρατούσε και στην Αμερική και συναγωνιζόταν σε φανατισμό τα όσα γίνονταν στην Ελλάδα.
Υπήρξαν στιγμές στην ποιμαντορία του Αθηναγόρα στην Αμερική, που δεν μπορούσε να επισκεφθεί περιοχές όπου κατοικούσαν ομογενείς λόγω φανατισμού. Με πολύ κόπο και επιμονή κατάφερε να ενώσει τους Ελληνες της Αμερικής και να σιγάσει τα πάθη τους. Ήταν το πρώτο του μεγάλο επίτευγμα: η ενότητα της ομογένειας.
* Τα ελληνικά σχολεία
Το 1937 ίδρυσε τη Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού, καθώς επιθυμούσε οι κληρικοί της Αρχιεπισκοπής να έχουν ανώτατο επίπεδο μόρφωσης.
Ηταν ο πρώτος που δημιούργησε ελληνικά σχολεία, θεωρώντας ότι τα Ελληνόπουλα που γεννιούνται στην Αμερική πρέπει να γνωρίζουν τη γλώσσα των γονέων και των παππούδων τους. Το 1934 εκδίδει για πρώτη φορά το περιοδικό «Ορθόδοξος Παρατηρητής», δημιουργεί ορφανοτροφείο, δίνει ιδιαίτερη βάση στην οικονομική ανάπτυξη της Αρχιεπισκοπής και ζητά από κάθε οικογένεια την καταβολή εισφοράς. Η διαφορά άρχισε να φαίνεται. Η Εκκλησία άρχισε να αναπτύσσεται σωστά.
Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηναγόρας, από την πρώτη στιγμή που πάτησε το πόδι του στην Αμερική, κατάλαβε ότι για να ενισχυθεί ο Ελληνισμός ήταν απαραίτητη η καλλιέργεια προσωπικών σχέσεων με πολιτικούς και διπλωμάτες. Ήταν ο πρώτος που κατάλαβε οτι για να έχει φωνή και λόγο η ομογένεια το μυστικό περνά από το Λευκό Οίκο. Και τα κατάφερε και διάβηκε το κατώφλι του.
Οι σχέσεις του με τον Φραγκλίνο Ρούζβελτ και τον Χένρι Τρούμαν ήταν άριστες. Οπως άριστες ήταν οι σχέσεις του, με τον μετέπειτα πρόεδρο και ισχυρό μέλος του Πενταγώνου Ντουάιτ Αϊζενχάουερ.
«Όταν τον έβλεπα να βαδίζει ευθυτενής, αγέρωχος, σοβαρός, με το προφητικό του ανάστημα και την ζεστή και γεμάτη φωνή του, νόμιζα οτι έβλεπα ζωντανό μπροστά μου κάποιον από τους Προφήτες της Βίβλου»,
είχε γράψει γιαυτόν ο μεγάλος φίλος του Χένρι Τρούμαν.
Αυτές οι σχέσεις του με τους πολιτικούς είναι αυτές που διευκόλυναν την Αρχιεπισκοπεία του στην Αμερική και αργότερα τον βοήθησαν για να κάνει το «μεγάλο βήμα».
Εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης, παρά το γεγονός ότι επτά Συνοδικοί Μητροπολίτες του Οικουμενικού Πατριαρχείου ψήφισαν λευκό.
Αντίπαλός του ήταν ο τότε Μητροπολίτης Δέρκων Ιωακείμ.
Πώς θα μπορούσε όμως, να αντιπαρατεθεί ένας Ιεράρχης του Θρόνου στον μόνο μη τούρκο υπήκοο στην Ιστορία του Πατριαρχείου, που κατάφερε να εκλεγεί Οικουμενικός Πατριάρχης; Σε έναν γεννημένο ηγέτη, που είχε προσωπική σχέση με τη θρυλική Ελινορ Ρούζβελτ και έπινε νερό στο όνομά του ο Πρόεδρος Τρούμαν;
Στον Οικουμενικό Πατριάρχη που εξελέγη και έφθασε στην Κωνσταντινούπολη με το …προσωπικό αεροσκάφος του προέδρου Τρούμαν;
Το Τουρκικό διαβατήριο
Όταν έφθασε στο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης ο Αθηναγόρας για να αναλάβει Πατριάρχης,, όπως εξομολογούνται άνθρωποι που έζησαν εκείνες τις στιγμές, τον υποδέχθηκε ο τούρκος νομάρχης και του παρέδωσε το τουρκικό διαβατήριο που ήταν απαραίτητο να διαθέτει ο Οικουμενικός Πατριάρχης.
Οι Τούρκοι τού έδωσαν το διαβατήριο με τη δικαιολογία ότι όταν γεννήθηκε στις 25 Μαρτίου του 1886, στο Βασιλικό των Ιωαννίνων ο Αριστοκλής Σπύρου (όπως ήταν το κατά κόσμο όνομα του Αθηναγόρα) ήταν υπό τουρκική διοίκηση.
Ο πιο γνωστός από τους σύγχρονους πατριάρχες της Ιστορίας εξελέγη, όπως λέγεται, με την επίτευξη συμφωνίας τριών κυβερνήσεων: της αμερικανικής, της ελληνικής και της τουρκικής. Οι εποχές ήταν δύσκολες. Και τον ήθελαν και οι τρείς χώρες! Αυτό δεν έγινε άλλη φορά -ούτε πριν, ούτε μετά!
Η Ευρώπη έβγαινε από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο τραυματισμένη και ο κίνδυνος των κομμουνιστών ήταν υπαρκτός, άλλωστε στην Ελλάδα ο
εμφύλιος πόλεμος ήταν σε πλήρη επικράτηση..
Από τον Αθηναγόρα στον Ιάκωβο
Ο δυναμικός και ρηξικέλευθος Αρχιεπίσκοπος Ιάκωβος
Νέα Ορλεάνη, Λουιζιάνα, 1864. Λίγοι ναυτικοί και βαμβακέμποροι από την Ελλάδα ιδρύουν την πρώτη ορθόδοξη κοινότητα στην Αμερική. Τα χρήματα που είχαν στη διάθεσή τους ήταν ελάχιστα, αυτό όμως δεν τους εμπόδισε να χτίσουν τον ναό της Αγίας Τριάδας μία 20ετία σχεδόν πριν από το 1880, ημερομηνία-ορόσημο για την έναρξη της μετανάστευσης των Ελλήνων στην Αμερική.
Στα 135 χρόνια που πέρασαν η Ελληνορθόδοξη Εκκλησία της Αμερικής γνώρισε πεδίον δόξης λαμπρόν αλλά και στιγμές μεγάλης παρακμής.
Οι έλληνες ορθόδοξοι της Αμερικής είδαν τον πρώτο σπουδαίο αρχιεπίσκοπό τους να εκλέγεται Οικουμενικός Πατριάρχης και τον δεύτερο σπουδαίο, να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην αμερικανική και ελληνική πολιτική ζωή.
Το ιστορικό περιοδικό LIFE που έκανε τον γύρο του κόσμου, καθιστώντας τον Ιάκωβο ως τον πλέον αντιρατσιστή ιερωμένο από όλες τις θρησκείες.
Υπήρξαν όμως και στιγμές που οι αρχιεπίσκοποι δεν μπορούσαν να επισκεφθούν συγκεκριμένες ενορίες ή που οι πιστοί, άμεσα επηρεασμένοι από τους εμφύλιους σπαραγμούς που ταλάνιζαν την Ελλάδα, εκκλησιάζονταν σε ναούς ανάλογα με τα πολιτικά τους πιστεύω και την ιδεολογία του ιερέα.
Τα όσα αναφέρει εγκύκλιος της Εκκλησίας της Ελλάδος του 1920 χαρακτηρίζουν διαχρονικά τη μορφή των προβλημάτων της Αρχιεπισκοπής Αμερικής:
«Εξ εκθέσεων του εν Αμερική Συνοδικού Επιτρόπου Ροδοστόλου κ. Αλεξάνδρου, η Ιερά Σύνοδος πληροφορηθείσα την δημιουργημένην έκτροπον κατάστασιν εις βάρος του γοήτρου και της εκκλησιαστικής ημών αξιοπρεπείας, υπό των αυτοκλήτως μεταβαινόντων εις Αμερικήν ιερέων, και πολλά παρεχόντων πράγματα τη αυτόθι Εκκλησιαστική Αρχή, διά της φατριαστικής και κομματικής αυτών πολιτείας…».
Οι ενορίες της Αμερικής υπάγονταν στην Εκκλησία της Ελλάδος ή στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Το 1918 όμως ο τότε Μητροπολίτης Αθηνών και έπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης Μελέτιος Μεταξάκης ύστερα από ταξίδι που πραγματοποίησε στην Αμερική τόνισε την άμεση ανάγκη εγκατάστασης εκκλησιαστικής αρχής. Το 1918 ιδρύθηκε στη Νέα Υόρκη Συνοδική Επιτροπή με συνοδικό επίτροπο τον Επίσκοπο Ροδοστόλου Αλέξανδρο και το 1921 αποφασίστηκε να οργανωθεί «θρησκευτικόν νομικόν πρόσωπον» με τον τίτλο Ελληνική Ορθόδοξη Αρχιεπισκοπή Βορείου και Νοτίου Αμερικής.
Λίγο αργότερα ο Μελέτιος Μεταξάκης εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης και με απόφασή του η Αρχιεπισκοπή Αμερικής πέρασε στην ποιμαντορία του οικουμενικού θρόνου. Πρώτος Αρχιεπίσκοπος Αμερικής εξελέγη ο έως τότε συνοδικός επίτροπος Αλέξανδρος, στις 11 Μαΐου του 1922.
Παρά το γεγονός ότι οι ομογενείς απέκτησαν τον δικό τους αρχιεπίσκοπο τα προβλήματα και οι τριβές στις μεταξύ τους σχέσεις ήταν έντονα. Οι διαμάχες ξέσπαγαν στις ενορίες και χαρακτηρίζονται αδυσώπητες. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Φώτιος Β’ έστειλε τον Μάιο του 1930 στην Αμερική τον τότε Μητροπολίτη Κορίνθου και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Δαμασκηνό, σε μια προσπάθεια επιλύσεως των προβλημάτων. Ο Δαμασκηνός παρέμεινε στη Νέα Υόρκη 10 μήνες.
Η επιλογή του Μιχαήλ
Στις 11 Οκτωβρίου του 1949 η Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου εκλέγει νέο Αρχιεπίσκοπο Αμερικής τον ως τότε Μητροπολίτη Κορίνθου Μιχαήλ.
Ο Αρχιεπίσκοπος Μιχαήλ ήταν μία από τις μεγαλύτερες φυσιογνωμίες της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Ιεράρχης χαμηλών τόνων και γνωστός θεολόγος αλλά και ποιμενάρχης, ο Αρχιεπίσκοπος Μιχαήλ εξελέγη σε μια δύσκολη περίοδο για την Ελλάδα αλλά και για ολόκληρη την υφήλιο. Ο Πατριάρχης Αθηναγόρας ήταν αντίθετος με την εκλογή του. Ο θάνατος όμως του Μητροπολίτη Ρόδου Τιμοθέου που εξελέγη αρχικά από καρδιακή προσβολή κατά την τελετή του Μεγάλου Μηνύματος στο Φανάρι προκάλεσε μεγάλα προβλήματα.
Ιεράρχες που γνωρίζουν καλά εκείνη την εποχή δηλώνουν ότι ο Μιχαήλ αποτελούσε τη μόνη επιλογή.
Τα όσα ανέφερε στην πρώτη του εγκύκλιο μετά την ενθρόνισή του στις 15 Δεκεμβρίου 1949 αποτελούν μια σαφή ένδειξη του πνεύματος της εποχής, της προσωπικότητας του νέου τότε Αρχιεπισκόπου και κυρίως των σχέσεών του με την αμερικανική κυβέρνηση:
«Ευρισκόμενοι, τέκνα μου αγαπητά και περιπόθητα, εν τη μεγάλη ταύτη και φιλοξένω Δημοκρατία της Αμερικής, προς ην βαθυτάτην ευγνωμοσύνην οφείλομεν δι’ όσα εμόχθησεν και εδαπάνησεν υπέρ της ελευθερίας και ακεραιότητος της Πατρίδος ημών, όλως ιδιαιτέρως οφείλοντες και είμεθα βαθύτατα ευγνώμονες προς τον ευσεβέστατον μέγαν Πρόεδρον Αυτής Κύριον Τρούμαν διά το υπέρ της Ελλάδος ειλικρινές και ζωηρότατον ενδιαφέρον του, το οποίον θερμότατον εξεδηλώθη από της 12ης Μαρτίου 1947. Είναι απολύτως επιτακτική και επιβεβλημένη η επιστροφή των 28.000 παιδιών μας εις την Ελλάδα, της οποίας ο πληθυσμός λόγω του Παγκοσμίου Πολέμου και της κομμουνιστοσυμμοριακής επιβουλής υπέστη σημαντικωτάτην μείωσιν και βαρείαν αιμορραγίαν, να γίνουν παρελάσεις της νεολαίας εις εκάστην ενορίαν με το σύνθημα «Η Ελλάς η πρωτοπόρος του αντικομμουνιστικού αγώνος ζητεί τον επαναπατρισμόν των 28.000 παιδιών της των απαχθέντων και ευρισκομένων εις τας χώρας του σιδηρού παραπετάσματος» και να αποσταλούν παρ’ εκάστης κοινότητος και σωματείου προς τον Honorable Trygvnye Lie, General Secretary of the United Nations, Lake Success, τηλεγραφήματα διαμαρτυρίας διά την μέχρι τούδε αδικαιολόγητον αναβολήν λήψεως σοβαράς και τελεσφόρου αποφάσεως διά τον επαναπατρισμόν».
Το ποιμαντικό έργο του Αρχιεπισκόπου Μιχαήλ ήταν αθόρυβο. Εδωσε νέα ώθηση στα ημερήσια και απογευματινά σχολεία. Αναδιοργάνωσε το γραφείο παιδείας. Πολλαπλασίασε τα κατηχητικά σχολεία. Αναδιοργάνωσε τη Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού του Μπρούκλιν καθώς και την Ακαδημία του Αγίου Βασιλείου. Ανανέωσε το περιοδικό «Ορθόδοξος Παρατηρητής». Ιδρυσε αρχιεπισκοπικό γηροκομείο.
Η μεγάλη μάχη
Οι δύσκολες στιγμές του Αρχιεπισκόπου Μιχαήλ άρχισαν όταν έκρινε ότι το ένα δολάριο που υποχρεωτικά κατέβαλλε η κάθε ελληνική οικογένεια στις κατά τόπους ενορίες δεν έφθανε για να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες του έργου που επιτελούσε. Οι εφημερίδες κατέκριναν την απόφαση του Αρχιεπισκόπου που ήθελε αύξηση των εσόδων. Οι απαντήσεις ήταν άμεσες και δίνονταν τόσο μέσα από δημοσιεύματα όσο και κατά τη διάρκεια των κηρυγμάτων.
Ο Αρχιεπίσκοπος Μιχαήλ ως ποιμενάρχης ενός εκατομμυρίου Ελλήνων έδωσε μεγάλες μάχες για το Κυπριακό, όρισε ημέρα πένθους της ομογένειας για τους βανδαλισμούς του 1955 που σημειώθηκαν εις βάρος των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, διεξήγε εράνους για την ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων ναών της Ελλάδας ενώ έστελνε συνεχώς χρήματα σε περιοχές της χώρας που είχαν πληγεί από τους σεισμούς.
Το 1958 ο Αρχιεπίσκοπος Μιχαήλ θα αφήσει την τελευταία του πνοή και λίγο αργότερα θα τον διαδεχθεί ο από Μελίτης Ιάκωβος Κουκούζης, ο εξ Ιμβρου.
Η δεύτερη ήττα του Φαναρίου
Το 1959 για δεύτερη φορά στην ιστορία του ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας θα «κληθεί» να εκλέξει έναν Αρχιεπίσκοπο που δεν αποτελεί την δική του επιλογή.
Με τον θάνατο του Αρχιεπισκόπου Μιχαήλ, τον Ιούλιο του 1958, θα αρχίσει μια μάχη διαδοχής μέχρις εσχάτων.
Οι μητροπολίτες και ο Οικουμενικός Πατριάρχης ήθελαν να στείλουν στη Νέα Υόρκη έναν «βέρο» φαναριώτη ιεράρχη, τον μετέπειτα Μητροπολίτη Χαλκηδόνος Μελίτωνα Χατζή. Τα πάντα είχαν σχεδιαστεί και προετοιμαστεί. Ο Μελίτων Χατζής όμως θα πάρει για πρώτη φορά ένα μήνυμα ότι για κάποιες θέσεις σημασία δεν έχει μόνο να θέλεις. Η δεύτερη φορά που θα λάβει το ίδιο μήνυμα ο θρύλος του Φαναρίου Μελίτων Χατζής θα είναι καταλυτική και θα σημειωθεί στις αρχές της δεκαετίας του ’70, όταν οι Τούρκοι θα διαγράψουν το όνομά του από τον κατάλογο των Αρχιερέων που είχαν δικαίωμα υποψηφιότητας για τον πατριαρχικό θρόνο.
Ο πατριαρχικός επίτροπος Επίσκοπος Νύσσης Γερμανός παράμεινε στη θέση του για 10 μήνες, χαρακτηριστικό των προβλημάτων αλλά και της δυστοκίας που υπήρχε στη διαδοχή του Αρχιεπισκόπου Μιχαήλ.
Ενα μήνα μετά τον θάνατο του Μιχαήλ ο Οικουμενικός Πατριάρχης λαμβάνει μία επιστολή. Αποστολέας της είναι ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής. Το μήνυμα του Κ. Καραμανλή στον Οικουμενικό Πατριάρχη είναι σαφέστατο: «Η Υμετέρα Θειοτάτη Παναγιότης, κατά την επιλογήν Αυτής μεταξύ των ικανοτέρων Ιεραρχών της Μητρός Εκκλησίας, ευαρεστηθή και λάβη υπ’ όψιν της την υποψηφιότητα του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Μελίτης Κυρίου Ιακώβου».
Σύμμαχοι και αντίπαλοι υπέρ του Ιακώβου
Ο Επίσκοπος Μελίτης ήταν εκπρόσωπος του Πατριαρχείου στο Παγκόσμιο Συμβούλιο των Εκκλησιών. Από το 1955, οπότε μετακόμισε στη Γενεύη (έδρα του Συμβουλίου), ως και το 1958 εργαζόταν για την κρίσιμη στιγμή.
Θαυμαστής της πολυσχιδούς προσωπικότητας του Πατριάρχη Αθηναγόρα, ήξερε ότι οι ισχυροί φίλοι θα τον βοηθούσαν στις δύσκολες στιγμές. Απέκτησε φίλους, συμμάχους, αντιπάλους και εχθρούς. Στο Φανάρι μετρούσε και τιμούσε πάντα τους φίλους του που ήταν ελάχιστοι.
Οι αντίπαλοί του έλεγαν τότε ότι ο Αθηναγόρας ποτέ δεν είδε με καλό μάτι τον Ιάκωβο. Αν τον αγαπούσε έλεγαν οι ίδιοι άνθρωποι, δεν θα τον έκανε ποτέ Επίσκοπο Μελίτης, δηλαδή Μάλτας. Για την εκλογή τού ως τότε ποιμενάρχη των Ορθοδόξων της νήσου Μάλτας στον αρχιεπισκοπικό θρόνο της Αμερικής, ο Αθηναγόρας θα αναγκαστεί να απολύσει από τη Σύνοδο πέντε μητροπολίτες και να τους καλέσει ξανά να συμμετάσχουν στις διαδικασίες, 48 ώρες αργότερα.
Από την πρώτη στιγμή ο Ιάκωβος δείχνει ποιός είναι και τί πραγματικά ρόλο μπορεί να επιτελέσει. Η φυσιογνωμία του κάνει τον γύρο του κόσμου με τη βοήθεια του εξωφύλλου του περιοδικού «Λάιφ». Ο Ιάκωβος κάνει την εμφάνισή του δίπλα στον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, τον ηγέτη των μαύρων της Αμερικής, και δείχνει έτσι ότι η Ορθοδοξία δεν έχει καμία σχέση με τις φυλετικές διακρίσεις που άλλοι χριστιανοί καλλιέργησαν.
Η περίοδος της χούντας
Ο Ιάκωβος είχε και έχει την πολιτική στο αίμα του. Μεγάλου βεληνεκούς Αρχιεπίσκοπος, έφθασε να διαβάσει την καθιερωμένη προσευχή όταν ο Τζορτζ Μπους εξελέγη πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών.
Είχε σχέσεις με όλους του αμερικανούς προέδρους και πολλές φορές άκουσε και διάβασε να τον αποκαλούν «ΣΙΑ-κωβο», προσωνύμιο που ο ίδιος χαρακτήρισε ως φληνάφημα.
Το 1970 συγκρούεται για πρώτη φορά με τους Μητροπολίτες του Πατριαρχείου με αφορμή την τέλεση της Θείας Λατρείας τα αγγλικά, είχε όμως την υποστήριξη του Πατριάρχη Αθηναγόρα.
Οι σχέσεις του, διαρκώς επιδεινούμενες, θα φθάσουν σε οριακό σημείο στα τέλη της δεκαετία του ’80. Στις αρχές του 1990 θα επιδιώξει να εκλεγεί Οικουμενικός Πατριάρχης, δεν θα τα καταφέρει όμως παρά το γεγονός ότι στο παρελθόν ήταν τούρκος υπήκοος και είχε άριστες σχέσεις με πολιτικούς των Ηνωμένων Πολιτειών. Από την εποχή, άλλωστε, που ο Αθηναγόρας έκανε το αδύνατον… δυνατόν είχε περάσει σχεδόν μισός αιώνας.Δεν μπορούσε να επαναληφθεί το ίδιο σενάριο. Εξάλλου ο αντίπαλος τότε ήταν ένας ισχυρός Φαναριώτης- ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος ,ο από Χαλκηδόνος- που εργάσθηκε με ζήλο γιαυτό ,φροντίζοντας μάλιστα να μην κάνει τα λάθη του Γέροντά του Χαλκηδόνος Μελίτωνος.
Ο κομμουνιστικός κίνδυνος είχε εκλείψει και η περεστρόικα του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ έκανε τα πρώτα της βήματα.
Υπέβαλε την παραίτησή του όταν επισκέφθηκε το 1995 την Ιμβρο. Παραλήπτης ήταν ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος (Δημήτρης Αρχοντώνης), τον οποίο είχε βαφτίσει η αδελφή του Ιακώβου Χρυσάνθη ,που ζούσε πάντα στην Ιμβρο…
Ο Καραμανλής «ενθρονίζει» τον Ιάκωβο
Ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Ιάκωβος αποτελούσε προσωπική επιλογή του τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή.
Σε επιστολή που ο Κ. Καραμανλής απέστειλε στον τότε Οικουμενικό Πατριάρχη Αθηναγόρα (8 Αυγούστου του 1958, Αρχεία Καραμανλή, σελ. 204, 205, τόμος τρίτος) αναφέρεται ονομαστικά στον Επίσκοπο Μελίτης Ιάκωβο:
«Η προκύψασα χηρεία εις τον αρχιεπισκοπικόν θρόνον της Βορείου και Νοτίου Αμερικής, συνεπεία της αδοκήτου και σκληράς απωλείας του αειμνήστου Κυρού Μιχαήλ, ως εικός, εδημιούργησε ουχί μόνον εκκλησιαστικόν πρόβλημα πρώτου μεγέθους εις το σεπτόν Οικουμενικόν Πατριαρχείον αλλά και εξέχουσαν απασχόλησιν εις την Β. Κυβέρνησιν.
Ευθύς εξ αρχής επιθυμώ να τονίσω, Παναγιώτατε, ότι η εξεύρεσις του από πάσης απόψεως πλέον ενδεδειγμένου αντικαταστάτου αποτελεί μέριμναν της Υμετέρας Θειοτάτης Παναγιότητος, ήτις αναμφιβόλως θα προκρίνη τον καταλληλότερον ιεράρχην προς πλήρωσιν του δημιουργηθέντος κενού.
Εξ ετέρου, όμως, δεδομένου ότι ομού μετά των θρησκευτικών καθηκόντων, άτινα θα κληθή να εκπληρώσει ο εκλεγεισόμενος αρχιεπίσκοπος, εύρηνται συνυφασμένα ιδιάζοντα εθνικά συμφέροντα αφορώντα τον εν Αμερική Ελληνισμόν, ας μοι επιτραπή να διατυπώσω την ευχήν όπως η Υμετέρα Θειοτάτη Παναγιότης, κατά την επιλογήν Αυτής μεταξύ των ικανοτέρων Ιεραρχών της Μητρός Εκκλησίας, ευαρεστηθή και λάβη υπ’ όψιν της την υποψηφιότητα του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Μελίτης κυρίου Ιακώβου, ούτινος αι ικανότητες, το ήθος και ο εθνικός παλμός τυγχάνουν της πλήρους εκτιμήσεως και απολύτου εμπιστοσύνης της Β. Κυβερνήσεως.
Επί τούτοις, επικαλούμενος επ’ εμέ τας Αρχιποιμαντορικάς ευλογίας της Υμετέρας Θειοτάτης Παναγιότητος, διατελώ μετά βαθυτάτου σεβασμού».
Γιατί έπεσε ο Σπυρίδων
Ο Μητροπολίτης Ιταλίας Σπυρίδων στις 30 Ιουλίου 1996 εξελέγη νέος Αρχιεπίσκοπος Αμερικής. Λίγο νωρίτερα ο Ιάκωβος είχε ανακοινώσει την παραίτησή του, όπως ακριβώς είχε συμφωνηθεί στην Ιμβρο το 1995.
Η εκλογή του κ. Σπυρίδωνα έγινε παρά την αντίθετη άποψη του υπουργείου Εξωτερικών, το οποίο θεωρούσε από τότε τον Βρεσθένης Δημήτριο Τρακατέλλη ως τον πλέον ενδεδειγμένο για Αμερικής
Ο Σπυρίδων Παπαγεωργίου παρέλαβε μια οικονομικά ισχυρή Αρχιεπισκοπή, πάντα στην πρώτη γραμμή της πολιτικής ζωής των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ελλάδος, περισσότερες από 500 ενορίες σε όλη την επικράτεια, μία Θεολογική Σχολή και κυρίως εκατοντάδες χιλιάδες ομογενείς που δήλωναν «Greek Orthodox», που αρκετοί απ´αυτούς μπορεί να μην είχαν καμία σχέση με την Ελλάδα και να την ηπξεραν μόνο από τις αφηγήσεις των δικών τους.
Ο προκάτοχος του αρχιεπισκοπικού θρόνου ο Μεγάλος Ιάκωβος έλεγε πάντα ότι αν κατάφερε δύο πράγματα είναι να δηλώνουν οι ομογενείς «Greek Orthodox» και να αναγνωριστεί η Ορθόδοξη Εκκλησία της Αμερικής ως μείζων θρησκεία από το αμερικανικό κράτος.
Μέσα σε τρία χρόνια όμως τα πάντα ανετράπησαν. Οι συγκρούσεις του Αρχιεπισκόπου Σπυρίδωνος με ομογενείς ήταν καθημερινές. Φρόντιζαν άλλωστε γιαυτό αυτοί που το ροκάνιζαν τον θρόνο του. Ο Σπυρίδων προσπάθησε να αναδιοργανώσει τα σχολεία, όμως ποτέ δεν ολοκλήρωσε το έργο του. Παρά τη μεγάλη προίκα του (επελέγη γιατί ήταν Ελληνοαμερικανός, απόφοιτος της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης και απόλυτα πιστός στο Οικουμενικό Πατριαρχείο) δεν τα κατάφερε γιατί δεν πρόλαβε.
Δεν κατάφερε να ξεπεράσει τους σκοπέλους που πάντα αντιμετώπιζαν οι προκαθήμενοι της Εκκλησίας της Αμερικής. Κσι στην περίπτωσή του ήταν πολλοί. Και μάλιστα ο δημοφιλής προκάτοχός του Ιάκωβος ήταν ακόμη παρών .
Παραιτήθηκε στα μέσα Αυγούστου και μετά από έντονο παρασκήνιο. Η Σύνοδος του οικουμενικού θρόνου τον εξέλεξε Μητροπολίτη Χαλδίας, μιας πάλαι ποτέ ιστορικής Μητρόπολης στον Πόντο.
Ως διάδοχό του το Οικουμενικό Πατριαρχείο επέλεξε τον Βρεσθένης Δημήτριο.
Ο Αρχιεπίσκοπος Δημήτριος από εκλεκτός και ευνοημένος του Πατριάρχη Βαρθολομαίου κατάφερε να γίνει υπόλογος για κακοδιαχείριση και άλλες αστοχίες. Η αντίστροφη μέτρηση έχει ήδη αρχίσει…
Ο Δημήτριος εξελέγη Αρχιεπίσκοπος Αμερικής μόλις στις 19 Αυγούστου του 1999. Για την εκλογή του δόθηκε μια μεγάλη μάχη, ενώ ένας από τους συνοδικούς μητροπολίτες ψήφισε λευκό. Είναι ο τρίτος Αρχιεπίσκοπος Αμερικής, μετά τον Αθηναγόρα και τον Μιχαήλ, που έχει υπηρετήσει την Εκκλησία της Ελλάδος. Ηταν τιτουλάριος Μητροπολίτης μιας περιοχής της Λακωνίας, της Βρεσθένης, που βρίσκεται κοντά στον Μιστρά. Εζησε πολλά χρόνια στην Αμερική και για όσους γνωρίζουν την ιστορία της Αρχιεπισκοπής Αμερικής η φυσιογνωμία του ανταποκρίνεται περισσότερο στον τρόπο που λειτουργούσε και σκεπτόταν ο Αρχιεπίσκοπος Μιχαήλ. Ήταν ήρεμος, ακριβώς όπως ο Μιχαήλ, χαμηλών τόνων, όπως ο Μιχαήλ, αθόρυβος, όπως ο Μιχαήλ, με θεολογικούς προβληματισμούς, όπως ο Μιχαήλ, δηλώνουν οι ίδιοι άνθρωποι.
Το αν ο Μιχαήλ αποτέλεσε πρότυπο για τον Αρχιεπίσκοπο Αμερικής Δημήτριο το γνωρίζει μόνον ο ίδιος. Δεν ακολούθησε όμως το παράδειγμά του σε όλα! Ο Μιχαήλ πρόσθεσε πολλά λιθάρια στην οικοδομή της Αρχιεπισκοπής και την ανέπτυξε καθέτως και οριζοντίως. Ο Δημήτριος δεν πρόσθεσε τίποτα. Έκανε κάτι αδιανόητο! Άφησε σε χέρια λαϊκών το τιμόνι της διοίκησης .
Το θλιβερό είναι ότι μετά από χρόνια διδασκαλίας στις Θεολογικές Σχολές του Χάρβαρντ και του Τιμίου Σταυρού της Βοστόνης πήγε να ποιμάνει μια Αρχιεπισκοπή μισοδιαλυμένη και την διέλυσε τελείως . Το έργο του, η πορεία του αλλά και η ποιμαντορία του θα κριθούν από τους ιστορικούς του μέλλοντος.
Ξεκίνησε την πορεία του στην Αμερική με τις καλύτερες συστατικές επιστολές και με μόνη προίκα το πανθομολογούμενο ήθος του κσι τα όσα προσέφερε στην Εκκλησία στα 60 και χρόνια που την υπηρετεί. Ωστόσο θα φύγει αφήνοντας πίσω του ερείπια.
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο θα κληθεί σε λίγο να επιλέξει τον διάδοχό του. Και βρίσκεται και πάλι στο ίδιο δίλημμα: να στείλει Φαναριώτη Ιεράρχη που θα μεταλαμπαδεύσει στην Αμερική τη φλόγα του Φαναρίου ή θα στείλει έναν άχρου,
άοσμο και άγευστο Μητροπολίτη εξ Ευρώπης ή από άλλη ήπειρο, για να βάλει το χεράκι του και να απωλέσει το Πατριαρχείο ολωσδιόλου την Αρχιεπισκοπή Αμερικής ; Η κατάσταση είναι κρίσιμη! Ανευθυνότητες και ερασιτεχνισμοί είναι πλέον ανεπίτρεπτοι!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου