Της Βασιλικής Χρυσοστομίδου
Ο καλός ψάλτης είναι αυτός που παρασύρει το εκκλησίασμα στην απόλαυση της βυζαντινής υμνολογίας. Τα μυστικά της ψαλτικής αποκάλυψαν στην «Κ» δύο κορυφαίοι ιεροψάλτες. Στη φωτογραφία, ο πρωτοψάλτης Ηλίας Γιουρούκος, καθηγητής Βυζαντινής Μουσικής, με τη χορωδία του.
«Ενας τρόπος ζωής κάπως... μποέμικος. Μια ατίθαση μορφή, με την έννοια της ανησυχίας του καλλιτέχνη. Ο ψάλτης με το μουστακάκι, που είναι περιορισμένος στο αυστηρό πλαίσιο της εκκλησίας, δεν συνάδει με την πραγματική εικόνα του γνήσιου, παραδοσιακού εκπροσώπου της ψαλτικής τέχνης, η οποία παραπέμπει περισσότερο στους ρεμπέτες», μας αιφνιδιάζει ο κ. Αχιλλέας Χαλδαιάκης, αναπληρωτής καθηγητής Βυζαντινής Μουσικολογίας στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρωτοψάλτης.
«Ενας τρόπος ζωής κάπως... μποέμικος. Μια ατίθαση μορφή, με την έννοια της ανησυχίας του καλλιτέχνη. Ο ψάλτης με το μουστακάκι, που είναι περιορισμένος στο αυστηρό πλαίσιο της εκκλησίας, δεν συνάδει με την πραγματική εικόνα του γνήσιου, παραδοσιακού εκπροσώπου της ψαλτικής τέχνης, η οποία παραπέμπει περισσότερο στους ρεμπέτες», μας αιφνιδιάζει ο κ. Αχιλλέας Χαλδαιάκης, αναπληρωτής καθηγητής Βυζαντινής Μουσικολογίας στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρωτοψάλτης.
Παρεξηγημένη, χωρίς αμφιβολία, η θέση του ψάλτη και για τον κ. Ηλία Γιουρούκο, επίσης πρωτοψάλτη, πρώην πρόεδρο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ιεροψαλτών, καθηγητή Βυζαντινής Μουσικής, διευθυντή χορωδιών βυζαντινής και παραδοσιακής μουσικής: «Ενα “ψώνιο”, ένας θρησκόληπτος. Ετσι τον έχουν διακωμωδήσει οι ελληνικές ταινίες. Αν και υπάρχουν φυσικά τέτοιες περιπτώσεις, σήμερα είναι νέα παιδιά, μορφωμένα».
Την «ταυτότητα» του ψάλτη σκιαγραφούν οι δύο κορυφαίοι ιεροψάλτες, οι οποίοι βρέθηκαν στην εκκλησία από μικρά παιδιά, ως παπαδάκια αρχικά –στο Δερβένι Κορινθίας ο κ. Γιουρούκος, στην Αίγινα ο κ. Χαλδαιάκης. Η μετάβαση στο ψαλτήρι ήταν θέμα χρόνου, καθώς αμφότεροι «παρασύρθηκαν» από το μεγαλείο της βυζαντινής μουσικής, την οποία επέλεξαν να υπηρετούν. «Αξίζει να σημειωθεί», διευκρινίζει ο κ. Γιουρούκος, «πως η βυζαντινή μουσική, απότοκος της αρχαίας ελληνικής, είναι κατεξοχήν μουσική του λόγου, ο οποίος στην ορθόδοξη λατρεία κατέχει την πρώτη θέση. Φορέας αυτής της βυζαντινής μουσικής, ο ψάλτης. Αυτός θα γίνει το “όχημα” που θα επικουρήσει την ανύψωση του ανθρώπου από τη γη στον ουρανό».
«Κορύφωση της βυζαντινής μουσικής, η υμνολογία της Μ. Εβδομάδας», συνεχίζει ο ίδιος. «Πώς να μη δακρύσεις με το “σήμερον κρεμάται επί ξύλου...”; Ψέλνοντας, μπορείς να φτάσεις στη μεταρσίωση».
Κι αν ο καλλίφωνος ψάλτης είναι πόλος έλξης ή, όπως έλεγε χαρακτηριστικά ο μακαριστός μητροπολίτης Φλωρίνης, Καντιώτης, «ο κράχτης που φέρνει τον κόσμο στην εκκλησία», ρωτάμε αν ισχύει και το αντίθετο. «Φυσικά», παραδέχεται ο κ. Γιουρούκος, «υπάρχουν ψάλτες κακόφωνοι ή άμουσοι, που διώχνουν τον κόσμο».
Εσείς πώς εισπράττετε την αποδοχή του κόσμου; η αναπόφευκτη απορία. «Την ώρα της λειτουργίας, επικρατεί συνήθως ένα ανεπαίσθητο βουητό. Η απόλυτη ησυχία είναι το “σιωπηρό χειροκρότημα”. Ή στο τέλος, ακούω: “Να ζήσετε, κύριε! Σήμερα μας ανεβάσατε!”».
Δεν είναι όμως μόνο η αλληλεπίδραση του ιεροψάλτη με τον κόσμο. Η σχέση με τον έτερο ψάλτη από μόνη της αποτελεί ξεχωριστό κεφάλαιο.
Στα μυστικά του περίφημου διδύμου αριστερού - δεξιού ψάλτη μάς μυεί ο κ. Χαλδαιάκης: «Οι δύο ψάλτες στέκονται απέναντι – γεγονός που παραπέμπει σε διαμάχη. Αυτή η τοποθέτηση μοιάζει με ένα μουσικό “πινγκ πονγκ” – είναι η λεγόμενη “αντιφωνία”, δηλαδή στην τελευταία νότα του ενός, ξεκινάει ο άλλος, και ούτω καθ’ εξής. Στην προσωπική αυτή σχέση, συχνά υπάρχουν και έριδες, με αποτέλεσμα αυτή η έχθρα να διοχετεύεται στην ερμηνεία, και ο δεξιός, ο οποίος έχει το προβάδισμα, να φέρνει τον αριστερό σε δύσκολη θέση. Οπως προκύπτει, η ψαλτική τέχνη δεν είναι κάτι αποστειρωμένο, ούτε οι ψάλτες μια μυθοποιημένη ελίτ – είναι συνηθισμένοι άνθρωποι, με ό,τι αυτό συνεπάγεται».
Ο καθαρός ήχος
Για το προσωπικό στοίχημα του κάθε ψάλτη ο κ. Χαλδαιάκης λέει: «Η αναζήτηση του ιδανικού ήχου, του καθαρού ήχου, όπως λέει η εκκλησία, του απαλλαγμένου δηλαδή από κάθε πρόσμειξη, αποτελεί τον διά βίου αγώνα του υποψιασμένου ψάλτη. Άλλωστε, με αυτούς τους πειραματισμούς εξελίχθηκε η βυζαντινή μουσική. Ο ιεροψάλτης καλείται να φιλτράρει μέσα από το προσωπικό του ύφος τα όσα έχει εισπράξει από τον δάσκαλό του και στη συνέχεια να παρασύρει το εκκλησίασμα σε μια απολαυστική για όλους συμμετοχικότητα – ένα ακόμη χαρακτηριστικό της βυζαντινής μουσικής».
Ποιος είναι τελικά ο «αληθινός» ψάλτης; Εκμεταλλευόμενος την περίοπτη θέση του, θα ήταν εύκολο να υποκύψει στον πειρασμό μιας καλλιτεχνικής επιδειξιομανίας. Η αληθινή αξία του, ωστόσο, κρύβεται αλλού, όπως επισημαίνει ο καθηγητής: «Ο καλός ψάλτης, ως καλλιτέχνης, αναδεικνύεται από τον κόσμο. Είναι εκείνος που του εμπιστεύεται η σύναξη τη χαρά, τη λύπη, την ικεσία, τη δοξολογία. Ο,τι σπουδές κι αν έχεις πίσω σου, οφείλεις να “κουρδιστείς” με τους πιστούς. Τη Μ. Εβδομάδα, που το εκκλησίασμα θα ψάλλει το “Τη Υπερμάχω”, ο άξιος ψάλτης θα το παροτρύνει να συνεχίσει. Οπως όταν ο λαϊκός τραγουδιστής, που έχει κάνει δύο σουξέ, γυρνάει το μικρόφωνο στον κόσμο και λέει “δικό σας”».
http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathremote_1_27/04/2013_496298
Την «ταυτότητα» του ψάλτη σκιαγραφούν οι δύο κορυφαίοι ιεροψάλτες, οι οποίοι βρέθηκαν στην εκκλησία από μικρά παιδιά, ως παπαδάκια αρχικά –στο Δερβένι Κορινθίας ο κ. Γιουρούκος, στην Αίγινα ο κ. Χαλδαιάκης. Η μετάβαση στο ψαλτήρι ήταν θέμα χρόνου, καθώς αμφότεροι «παρασύρθηκαν» από το μεγαλείο της βυζαντινής μουσικής, την οποία επέλεξαν να υπηρετούν. «Αξίζει να σημειωθεί», διευκρινίζει ο κ. Γιουρούκος, «πως η βυζαντινή μουσική, απότοκος της αρχαίας ελληνικής, είναι κατεξοχήν μουσική του λόγου, ο οποίος στην ορθόδοξη λατρεία κατέχει την πρώτη θέση. Φορέας αυτής της βυζαντινής μουσικής, ο ψάλτης. Αυτός θα γίνει το “όχημα” που θα επικουρήσει την ανύψωση του ανθρώπου από τη γη στον ουρανό».
«Κορύφωση της βυζαντινής μουσικής, η υμνολογία της Μ. Εβδομάδας», συνεχίζει ο ίδιος. «Πώς να μη δακρύσεις με το “σήμερον κρεμάται επί ξύλου...”; Ψέλνοντας, μπορείς να φτάσεις στη μεταρσίωση».
Κι αν ο καλλίφωνος ψάλτης είναι πόλος έλξης ή, όπως έλεγε χαρακτηριστικά ο μακαριστός μητροπολίτης Φλωρίνης, Καντιώτης, «ο κράχτης που φέρνει τον κόσμο στην εκκλησία», ρωτάμε αν ισχύει και το αντίθετο. «Φυσικά», παραδέχεται ο κ. Γιουρούκος, «υπάρχουν ψάλτες κακόφωνοι ή άμουσοι, που διώχνουν τον κόσμο».
Εσείς πώς εισπράττετε την αποδοχή του κόσμου; η αναπόφευκτη απορία. «Την ώρα της λειτουργίας, επικρατεί συνήθως ένα ανεπαίσθητο βουητό. Η απόλυτη ησυχία είναι το “σιωπηρό χειροκρότημα”. Ή στο τέλος, ακούω: “Να ζήσετε, κύριε! Σήμερα μας ανεβάσατε!”».
Δεν είναι όμως μόνο η αλληλεπίδραση του ιεροψάλτη με τον κόσμο. Η σχέση με τον έτερο ψάλτη από μόνη της αποτελεί ξεχωριστό κεφάλαιο.
Στα μυστικά του περίφημου διδύμου αριστερού - δεξιού ψάλτη μάς μυεί ο κ. Χαλδαιάκης: «Οι δύο ψάλτες στέκονται απέναντι – γεγονός που παραπέμπει σε διαμάχη. Αυτή η τοποθέτηση μοιάζει με ένα μουσικό “πινγκ πονγκ” – είναι η λεγόμενη “αντιφωνία”, δηλαδή στην τελευταία νότα του ενός, ξεκινάει ο άλλος, και ούτω καθ’ εξής. Στην προσωπική αυτή σχέση, συχνά υπάρχουν και έριδες, με αποτέλεσμα αυτή η έχθρα να διοχετεύεται στην ερμηνεία, και ο δεξιός, ο οποίος έχει το προβάδισμα, να φέρνει τον αριστερό σε δύσκολη θέση. Οπως προκύπτει, η ψαλτική τέχνη δεν είναι κάτι αποστειρωμένο, ούτε οι ψάλτες μια μυθοποιημένη ελίτ – είναι συνηθισμένοι άνθρωποι, με ό,τι αυτό συνεπάγεται».
Ο καθαρός ήχος
Για το προσωπικό στοίχημα του κάθε ψάλτη ο κ. Χαλδαιάκης λέει: «Η αναζήτηση του ιδανικού ήχου, του καθαρού ήχου, όπως λέει η εκκλησία, του απαλλαγμένου δηλαδή από κάθε πρόσμειξη, αποτελεί τον διά βίου αγώνα του υποψιασμένου ψάλτη. Άλλωστε, με αυτούς τους πειραματισμούς εξελίχθηκε η βυζαντινή μουσική. Ο ιεροψάλτης καλείται να φιλτράρει μέσα από το προσωπικό του ύφος τα όσα έχει εισπράξει από τον δάσκαλό του και στη συνέχεια να παρασύρει το εκκλησίασμα σε μια απολαυστική για όλους συμμετοχικότητα – ένα ακόμη χαρακτηριστικό της βυζαντινής μουσικής».
Ποιος είναι τελικά ο «αληθινός» ψάλτης; Εκμεταλλευόμενος την περίοπτη θέση του, θα ήταν εύκολο να υποκύψει στον πειρασμό μιας καλλιτεχνικής επιδειξιομανίας. Η αληθινή αξία του, ωστόσο, κρύβεται αλλού, όπως επισημαίνει ο καθηγητής: «Ο καλός ψάλτης, ως καλλιτέχνης, αναδεικνύεται από τον κόσμο. Είναι εκείνος που του εμπιστεύεται η σύναξη τη χαρά, τη λύπη, την ικεσία, τη δοξολογία. Ο,τι σπουδές κι αν έχεις πίσω σου, οφείλεις να “κουρδιστείς” με τους πιστούς. Τη Μ. Εβδομάδα, που το εκκλησίασμα θα ψάλλει το “Τη Υπερμάχω”, ο άξιος ψάλτης θα το παροτρύνει να συνεχίσει. Οπως όταν ο λαϊκός τραγουδιστής, που έχει κάνει δύο σουξέ, γυρνάει το μικρόφωνο στον κόσμο και λέει “δικό σας”».
http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathremote_1_27/04/2013_496298
Για ψάλτες μιλούν οι σεβαστοί κύριοι ή για τραγουδιστές; Για εκκλησία ή για πάλκο; Νομίζω πως καί οι δυο τους έχουν χάσει κατά πολύ τον στόχο τους ως ψάλτες.
ΑπάντησηΔιαγραφήΨάλουν οι ψάλτες, αντικαθιστώντας τον λαό, για να υμνήσει όλο το εκκλησίασμα τον πλάστη του. Οι παλιοί αλλά και πολλοί Αγιορείτες μοναχοί έχουν πολλά να μας διδάξουν για την ψαλτική τέχνη.
Σχόλια:
- Μιας και η αντικρυστή στάση των ιεροψαλτών παραπέμπει σε διαμάχη, το ίδιο συμβαίνει και με τους 4 ευαγγελιστές κάτω από τον τρούλο; Μάχονται και αυτοί;
- Μου έμεινε το "μουσικό πινγκ-πονγκ". Δεν έχω ακούσει πιο εξευτελιστική εικόνα αντιπαραβολής των 2 ψαλτηρίων μέσα στην εκκλησία. Και ίσως ούτε πρόκειται να ακούσω στο μέλλον... :(
Δεν καταλάβατε ότι ο κ. Χαλδαιάκης περιγράφει μια πραγματικότητα με τρόπο επικριτικό. Πού το μεμπτό; Αυτό που εσείς περιγράφετε ως ιδανικό, το ίδιο θεωρεί κι αυτός, αλλά δεν είναι έτσι τα πράγματα. Τι να κάνουμε; Ας προσπαθήσουμε για το καλύτερο.
ΑπάντησηΔιαγραφή