Η Ορθόδοξη Εκκλησία στην Ουκρανία:
Κατανόηση του παρελθόντος και των επόμενων βημάτων
του καθηγητού της λειτουργικής στο Πανεπιστήμιο Valparaiso της Ιντιάνα των ΗΠΑ, Διακόνου Νικολάου Ντενισένκο (Nicholas Denysenko) traslate Panorthodox Synod
Η πρόσφατη ανακοίνωση της Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ότι θα χορηγήσει αυτοκεφαλία στην Ορθόδοξη Εκκλησία στην Ουκρανία, έχει προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις σε ολόκληρο τον Ορθόδοξο κόσμο. Πολλοί Ορθόδοξοι δεν γνωρίζουν πολλά για την Εκκλησία στην Ουκρανία. Κυκλοφόρησαν ειδήσεις για ένα σχίσμα που συνέβη το 1992 και για ύπαρξη δύο αποσχιστικών Εκκλησιών παράλληλα με την κανονική Εκκλησία.
Οι σχισματικές εκκλησίες είναι γνωστές ως η Ουκρανική Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία (UAOC) με επικεφαλής τον Μητροπολίτη Μακάριο (Maletych), ένα μικρό σώμα γεωγραφικά συγκεντρωμένο στη Δυτική Ουκρανία, και το Πατριαρχείο Κιέβου (KP), ένα πολύ μεγαλύτερο σώμα με επικεφαλής τον Πατριάρχη Φιλάρετο (Denysenko), ο οποίος καταδικάστηκε από το Πατριαρχείο της Μόσχας το 1992 και αναθεματίστηκε το 1997.
Αυτά τα σχισματικά σώματα χαρακτηρίστηκαν ως φασίστες, εθνικιστές επαναστάτες, που χρησιμοποιούν τους πολιτικούς για κρατική υποστήριξη με στόχο την ανατροπή της για πολλά χρόνια μαρτυρικής κανονικής Εκκλησίας, γνωστής ως Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου Μόσχας (UOC-MP). Η ανά τον κόσμο Ορθόδοξες Εκκλησίες γνωρίζουν μόνο αυτό το αφήγημα επειδή οι σχισματικές Εκκλησίες αποκλείονται από την επίσημη επικοινωνία. Κατά σηνέπεια, αποδέχονται ως απόλυτη αλήθεια το αφήγημα που δημιουργήθηκε από το ίδιο το Πατριαρχείο Μόσχας.
Αυτά τα σχισματικά σώματα χαρακτηρίστηκαν ως φασίστες, εθνικιστές επαναστάτες, που χρησιμοποιούν τους πολιτικούς για κρατική υποστήριξη με στόχο την ανατροπή της για πολλά χρόνια μαρτυρικής κανονικής Εκκλησίας, γνωστής ως Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου Μόσχας (UOC-MP). Η ανά τον κόσμο Ορθόδοξες Εκκλησίες γνωρίζουν μόνο αυτό το αφήγημα επειδή οι σχισματικές Εκκλησίες αποκλείονται από την επίσημη επικοινωνία. Κατά σηνέπεια, αποδέχονται ως απόλυτη αλήθεια το αφήγημα που δημιουργήθηκε από το ίδιο το Πατριαρχείο Μόσχας.
Η απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου να ανατρέψει τις κανονικές κυρώσεις της Μόσχας στον Φιλάρετο και στον Μακάριο και να τους αποκαταστήσει μαζί με τους πιστούς τους στην Εκκλησία υποδηλώνει ότι το αφήγημα που παρουσίασε Πατριαρχείο Μόσχας (ΜΡ) απέκρυπτε την αλήθεια από τον υπόλοιπο Ορθόδοξο κόσμο. Η όλη αλήθεια είναι πολύπλοκη, έτσι αυτό το άρθρο παρουσιάζει πτυχές των βασικών γεγονότων στη σύγχρονη ιστορία της Ορθοδοξίας στην Ουκρανία για να δείξει πώς εξελίχθηκε η κρίση μέχρι αυτό το σημείο και τι να περιμένουμε μετά την επίσημη εγκαθίδρυση της κανονικής Αυτοκέφαλης Εκκλησίας στην Ουκρανία.
Ο αγώνας για την ουκρανική αυτοκέφαλη ξεκίνησε το 1917 όταν κατέρρευσε το τσαρικό καθεστώς. Οι πρωτοπόροι της Ουκρανικής αυτοκεφαλίας επιθυμούσαν έντονα να ανανεώσουν την αρχαία Μητρόπολη του Κιέβου ως αυτοκέφαλη εκκλησία, που θα ήταν εξοπλισμένη για να αντιμετωπίσει την νεωτερικότητα εισάγοντας την ουκρανική γλώσσα στη λατρεία. Όταν και η Σύνοδος της Μόσχας (1917-18) και η αμφιλεγόμενη Παν-ουκρανική Σύνοδος (1918) απέρριψαν τις προτάσεις για εισαγωγή της ουκρανικής γλώσσας στη λατρεία, ο αγώνας για αυτοκεφαλία έγινε αμείλικτος. Οι αρχιτέκτονες της αυτοκεφαλίας θεώρησαν την απαγόρευση της ουκρανικής στη λατρεία, ως ένα ακόμη δείγμα τσαρικής προσπάθειας να χρησιμοποιήσει εξαναγκασμό και να καθυποτάξει στη Ρωσία τους Ουκρανούς, και έτσι να αποκαταστήσει το μύθο της «ενιαίας Ρωσίας» με κέντρο τη Μόσχα.
Από την αρχή, οι Ουκρανοί δήλωναν δημοσίως, ότι η υπαγωγή της Μητρόπολης του Κιέβου στη Μόσχα το 1686 ήταν αντικανονική, και ζήτησαν από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως να παραχωρήσει αυτοκεφαλία στην Εκκλησία τους, στέλνοντας στην Κωνσταντινούπολη τον Αλέξανδρο Λοττόκκι το 1919-20 προκειμένου να ξεκινήσει η διαδικασία δημιουργίας αυτοκέφαλης εκκλησίας στην Ουκρανία. Αν και η διαδικασία αυτή κατέρρευσε εξαιτίας των τρομακτικών συνθηκών στην Ουκρανία και της εμφάνισης μιας αντικανονικής Εκκλησίας στο Κίεβο, ο Τόμος αυτοκεφαλίας που παραχωρήθηκε στην Εκκλησία της Πολωνίας το 1924 βασίστηκε, εν μέρει, στην ανασύσταση της Μητρόπολης του Κιέβου στα υπό Πολωνική κυριαρχία τμήματα της Ουκρανίας.
Η κανονική αυτοκέφαλη Εκκλησία στην Πολωνία όχι μόνο επέτρεψε την Ουκρανική γλώσσα στη λατρεία, αλλά και ίδρυσε μια αυτοκέφαλη επισκοπή στην Ουκρανία κατά την γερμανική κατοχή το 1942, έχοντας κατά νουν ότι οι Γερμανοί εξάλειφαν την σοβιετική απειλή. Δυστυχώς για τους Ουκρανούς, οι καταστροφές του Β Παγκοσμίου Πολέμου έθεσαν τέλος στις ελπίδες τους για ανανέωση της παράδοσης της πατρίδας τους. Το ΜΡ ήταν η μόνη Ορθόδοξη Εκκλησία με κανονικό καθεστώς στην Ουκρανία από το 1946 ως το1989, όργανο που διευρύνθηκε από την καταναγκαστική εκκαθάριση της Ελληνόρυθμης Καθολικής Εκκλησίας στην ψευδοσύνοδο του L’viv το 1946.
Η κατάσταση της Ουκρανίας άλλαξε το 1989, όταν οι πολιτικές του Γκορμπατσώφ επέτρεψαν την επιστροφή τόσο της Ελληνόρυθμης Καθολικής Εκκλησίας όσο και της κανονικής UAOC στη σοβιετική Ουκρανία. Ο αγώνας για αυτοκεφαλία κέρδισε έδαφος και αναγεννήθηκε στη Δυτική Ουκρανία, και το 1990, η UAOC έκανε Σύνοδο που αυτοανακηρύχθηκε πατριαρχείο, εκλέγοντας ως Πατριάρχη τον Mstyslav(Skrypnyk) ως τον πρώτο Ουκρανό πατριάρχη. Εκείνη την περίοδο στην Ουκρανία το ΜΡ είχε Εξαρχία με επικεφαλής τον Μητροπολίτη Φιλάρετο (Denysenko) - το ίδιο πρόσωπο που τώρα ηγείται του KP. Αντιστάθηκε στην UAOC και απέρριψε την αυτοκεφαλία, αλλά ζήτησε περισσότερη αυτονομία από το ΜΡ που απάντησε απονέμοντας στην Ουκρανία ευρύτερη αυτονομία και αυτοδιοίκηση το 1990.
Μη μπορώντας να χαλιναγωγήσουν του αυτοκεφαλικό κίνημα στην Ουκρανία, ο Φιλάρετος και η επισκοπή του απευθύνονται τον Νοέμβριο του 1991 στη Μόσχα για κανονική αυτοκεφαλία, και πάλι τον Απρίλιο του 1992. Η Μόσχα απέρριψε αμφότερες τις εκκλήσεις και υποστήριξε ότι ο Φιλάρετος προσπαθούσε να εξαναγκάσει τους επισκόπους του να στηρίξουν την αυτοκεφαλία. Ο Φιλάρετος εμφανίστηκε ενώπιον του Πατριάρχη και της Συνόδου στη Μόσχα, υποσχέθηκε να παραιτηθεί, αλλά όταν επέστρεψε στο Κίεβο ισχυρίστηκε ότι υπέστη στη Μόσχα ένα προσωπικό Γολγοθά, αρνήθηκε τελικά να παραιτηθεί και δεσμεύτηκε να στηρίξει την υπόθεση της αυτοκεφαλίας. Τον Μάιο του 1992, οι επίσκοποι της UOC-ΜΡ συγκεντρώθηκαν στο Khrakiv χωρίς τον Φιλάρετο και εξέλεξαν νέο προκαθήμενο, τον Μητροπολίτη Βλαδίμηρο (Volodymyr Sabodan). Ενώ το ΜΡ καθαίρεσε τον Φιλάρετο, αυτός εμφανίστηκε σε μία ενοποιητική Σύνοδο της UAOC τον Ιούνιο του 1992, όπου η UAOC διασπάστηκε σε δύο σώματα: την UAOC και το Πατριαρχείο Κιέβου (KP). Ο Φιλάρετος ήταν αναπληρωτής Πατριάρχης του Mstyslav (που πέθανε το 1993) και του Βλαδιμήρου (Romaniuk, που πέθανε το 1995), και το 1995 εκλέχτηκε πατριάρχης του ΚΡ. Η Μόσχα τον αναθεμάτισε το 1997, έκανε όμως χρήση του «εκκλήτου» γι’ αυτές τις κανονικές κυρώσεις στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως (σημ. μετ. που εκδικάστηκαν και τον αποκατέστησαν στην τελευταία σύνοδο του Πατριαρχείου) και στους άλλους Ορθόδοξους Πατριάρχες.
Από το 1997, κάθε μία από αυτές τις τρεις εκκλησίες αναπτύχθηκαν παράλληλα με την συχνά επώδυνη προσαρμογή της Ουκρανίας στην ανεξαρτησία. Η UAOC είναι μικρή και παραμένει αφοσιωμένη στην αυτοκεφαλία. Έχει επιδιώξει διάλογο τόσο με το KP όσο και με την UOC-MP και εξέφρασε την ελπίδα ότι η Κωνσταντινούπολη θα λάβει κανονική δράση για την ενοποίηση των Ορθοδόξων Εκκλησιών στην Ουκρανία. Το KP έχει αυξηθεί σημαντικά λόγω της συνεπούς έκφρασης αλληλεγγύης προς τον ουκρανικό λαό, ιδιαίτερα στα πρόσφατα επικά γεγονότα του Μαϊντάν, την προσάρτηση της Κριμαίας και τη ρωσική επιθετικότητα στο Donbas. Ενώ το KP έχει λιγότερους κληρικούς και ενορίες από την UOC-MP, τα πρόσφατα κοινωνιολογικά δεδομένα που δημοσίευσε το Κέντρο Razumkov υποδηλώνουν ότι η πλειοψηφία των Ορθοδόξων ανήκει στο KP. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η UAOC και το KPείναι διάδοχοι της κανονικής UAOC του 1942, που ιδρύθηκε από την Εκκλησία στην Πολωνία με βάση τον Τόμο του 1924 από τον Οικουμενικό Θρόνο. Αυτές οι δύο εκκλησίες έχουν αγκαλιάσει την ουκρανοποίηση χρησιμοποιώντας τακτικά την ουκρανική γλώσσα στη λατρεία, δογματικά όμως έχουν την ίδια πίστη με αυτήν που έχουν όλες οι Ορθόδοξες Εκκλησίες στον κόσμο.
Η αύξηση του κύρους του KP οφείλεται, εν μέρει, στο Φιλάρετο. Το κύρος του ως πρωτεργάτη της ουκρανικής αυτοκεφαλίας αποτελεί ειρωνία, αφού όταν ήταν μητροπολίτης Κιέβου, και υποψήφιος του πατριαρχικού θρόνου της Μόσχας μετά το θάνατο του Πατριάρχη Ποιμένα 1990, αντιτάχθηκε τόσο στην αυτοκεφαλία όσο και στην ουκρανοποίηση της εκκλησίας. Πολλοί αμφισβήτησαν την ειλικρίνεια της μεταστροφής του από αντίπαλος σε υποστηρικτής του αυτοκεφάλου, ενώ έχει κατηγορηθεί ότι παρέβη τον όρκο παρθενίας έχοντα σύζυγο και τέκνα του κοινού αστικού δικαίου. Η εκστρατεία ενοχοποίησης του Φιλαρέτου εκ μέρους του ΜΡ ήταν και παραμένει άγρια, αλλά παρόλα αυτά κατά κάποιον τρόπο κατάφερε να επιζήσει. Οι κληρικοί και οι πιστοί της εκκλησίας του είναι εξαιρετικά πιστοί σε αυτόν, και το πρόσωπό του θα αποτελέσει το θέμα πολλών συζητήσεων καθώς η διαδικασία της τυπικής αυτοκεφαλίας πλησιάζει την ολοκλήρωσή της.
Δυστυχώς, ο Φιλάρετος παραμένει εμπόδιο για πολλούς στην UOC-ΜΡ που συμπαθούν την αυτοκεφαλία. Παρά την απόφασή τους να παραμείνει υπό το Πατριαρχείο Μόσχας τον Μάιο του 1992, η εκκλησία αυτή δήλωσε τη δέσμευσή του να επιδιώξει κανονική αυτοκεφαλία, μέχρι ότου αποσύρει την αίτησή της το 1996. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, διεξήχθη μάχη για εξουσία και ταυτότητα. Ο Μητροπολίτης Βλαδίμηρος (Sabodan) ενθάρρυνε μιαν ήπια ουκρανικοποίηση, κατανοώντας την ποικιλομορφία των απόψεων και τάσεων μέσα στην
Επίσης, παρέμεινε ανοιχτός στο διάλογο τόσο με την UAOC όσο και με το KP και αντιστάθηκε στις προσπάθειες πολιτικοποίησης της Εκκλησίας, που προέρχεται από τη ρωσική εθνικιστική οργάνωση «One Fatherland» (Μια Πατρίδα) στην Οδησσό, μια διαδικασία που ολοκληρώθηκε με μια συνοδική δήλωση που καταδίκαζε την «πολιτική Ορθοδοξία» το 2007. Ο Μητροπολίτης Βλαδίμηρος πολεμήθηκε τα τελευταία χρόνια της θητείας του, καθώς μια ομάδα επισκόπων με επικεφαλής τον Μητροπολίτη Αγαθάγγελο (Savvin) της Οδησσού προσπάθησε να ανατρέψει την εξουσία του και να αναθεωρήσει το καταστατικό της UOC-MP για να μειώσει την αυτονομία της και να το συμμορφωθεί με τη Μόσχα.
Ο συνασπισμός του μητροπολίτη Αγαθάγγελου ήταν μια πραγματική εισβολή του ρωσικού εθνικισμού στους κόλπους των επισκόπων της UOC-ΜΡ. Η άρνησή τους να καταδικάσουν τη ρωσική επιθετικότητα και να προσευχηθούν για Ουκρανούς στρατιώτες που πέθαναν στον πόλεμο στο Donbas, έχει κινητοποιήσει κληρικούς και λαϊκούς να υποστηρίξουν το αυτοκέφαλο. Για πολλούς από αυτούς τους κληρικούς και λαϊκούς, το αμφιλεγόμενο παρελθόν του Φιλαρέτου αποτελεί εμπόδιο.
Αυτή η σύντομη περίληψη των γεγονότων του παρελθόντος μας οδηγεί στην ταχέως εξελισσόμενη κατάσταση που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Όταν το Οικουμενικό Πατριαρχείο ουσιαστικά ακύρωσε τις κανονικές κυρώσεις εναντίον των Φιλάρετου και Μακαρίου, άνοιξε τον δρόμο για μια πραγματική ενοποίηση των Εκκλησιών στην Ουκρανία. Οι κληρικοί και οι λαϊκοί δεν χρειάζεται να φοβούνται την ρετσινιά της αντικανονικής νομιμότητας. Μπορούμε πλέον να περιμένουμε τη σύγκληση μιας συνόδου ενοποίησης με την εκλογή ενός νέου προκαθημένου, την οποία σύντομα θα ακολουθήσει η ανακοίνωση του επίσημου Tόμου της αυτοκεφαλίας. Ουσιαστικά, το Οικουμενικό Πατριαρχείο ανταποκρίνεται ευνοϊκά στπ αρχικό αίτημα της Εκκλησίας στην Ουκρανία: την αποκατάσταση της Μητροπόλεως του Κιέβου και τη μετάβασή της σε μια κανονική αυτοκέφαλη Εκκλησία στην Ουκρανία. (Δεν είναι ακόμα σαφές εάν η αυτοκέφαλη Εκκλησία θα είναι Μητρόπολη ή Πατριαρχείο). Η αποκατάσταση της κανονικότητας του Φιλαρέτου και του Μακαρίου ήταν ένας τρόπος αναγνώρισης των Εκκλησιών τους ως κανονικών. Αυτό το βήμα δίνει το δικαίωμα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο να ολοκληρώσει τη διαδικασία επιτηρώντας την διαδικασία ενότητας κανονικών σωμάτων σε μια Εκκλησία.
Κατά πρώτον, η νέα Εκκλησία στην Ουκρανία φαίνεται να προσομοιάζει πιθανώς με τους προγόνους της, την UAOC και το KP: θα είναι μια Ουκρανική Εκκλησία που θα χρησιμοποιεί στην λατρεία την ουκρανική και θα εκφράζει την αλληλεγγύη της προς τον ουκρανικό λαό. Τελικά, υπάρχει ελπίδα ότι η νέα Εκκλησία θα ενωθεί με εκείνους που παραμένουν στην UΟC MP και αυτό θα καταστεί εφικτό εάν οι δύο Εκκλησίες δεσμευτούν για συμφιλίωση και διάλογο. Αυτό το σενάριο μπορεί να γίνει πραγματικότητα εάν όλοι συμφωνούν να θέσουν οριστικό τέρμα στις εχθρότητες και τις εκστρατείες απονομιμοποίησης και να αγκαλιάσουν τους πρώην εχθρούς ως αδελφούς και αδελφές εν Χριστώ. Η Αυτοκέφαλη όμως Ουκρανική Εκκλησία θα πρέπει επίσης να μάθει πώς να αποφύγει να γίνει μια εθνική Εκκλησία.
Η κανονική αυτοκεφαλία θα χαρακτηριστεί ως νίκη επί του ρωσικού εθνικισμού.H αντικατάσταση του «ρωσικού κόσμου» (σημ. μετ. Russkii Mir) με έναν ουκρανικό κόσμο θα κηλιδώσει τη νομιμότητα της νέας Εκκλησίας, προάγοντας ανοιχτά τον εθνοφυλετισμό. Αν αποφευχθεί κάτι τέτοιο, υπάρχει ελπίδα για τη νέα Εκκλησία της Ουκρανίας. Οι επίσκοποι, οι κληρικοί και οι λαϊκοί που δήλωσαν ανοιχτά την υποστήριξή τους στην αυτοκεφαλία είναι γενικά αφοσιωμένοι στον οικουμενικό διάλογο και στην οικοδόμηση της νέας Εκκλησίας με βάση το Ευαγγέλιο και την Ορθόδοξη αρχή της καταλλαγής, κόβοντας οριστικά τα δεσμά του μετα-σοβιετικού νεοϊμπεριαλισμού.
Καθώς ο Ορθόδοξος κόσμος αναλογίζεται την τραγικότητα του σχίσματος που προκαλείται από τη εξοργισμένη αντίδραση του ΜΡ στην απόφαση του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως να παραχωρήσει στην Ουκρανία αυτοκεφαλία, έχει την ευκαιρία να συναντήσουν τους Ορθόδοξους Ουκρανούς, οι οποίοι επιδιώκουν να είναι μια Εκκλησία που υπηρετεί τον Χριστό, και των οποίων οι βασικές αξίες είναι η Βασιλεία του Θεού. Ίσως τότε να διαπιστώσουν ότι έχουν πολύ περισσότερα κοινά με τους Ουκρανούς από τη στιγμή που θα τους γνωρίσουν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου