Μήνυμα
τῆς Α. Θ. Παναγιότητος
τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου
κ. κ. Βαρθολομαίου
πρός τόν Εὐσεβῆ Οὐκρανικόν Λαόν
ἐπί τῇ 1025ῃ Ἐπειτείῳ ἀπό τοῦ Βαπτίσματος
τῶν Ρώς τοῦ ΚιέβουἘξοχώτατοι Ἄρχοντες πολιτικοί καί ἐκκλησιαστικοί τοῦ Ὀρθοδόξου λαοῦ τῆς Οὐκρανίας καί ἀγαπητοί καί πολυπόθητοι Ὀρθόδοξοι Οὐκρανοί,
Ἡ Μήτηρ Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία, τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον, μετά πολλῆς χαρᾶς ἔλαβε γνῶσιν τῆς συναποφάσεώς σας διά τόν ἑορτασμόν ἑνός σταθμοῦ, τῆς 1025ης ἐπετείου ἀπό τῆς ὁμαδικῆς βαπτίσεως τῶν προγόνων σας. Διότι, πράγματι, ἡ ὑπό τοῦ λαοῦ τῆς περιοχῆς τῆς Οὐκρανίας ἀποδοχή τῆς χριστιανικῆς πίστεως ἀπετέλεσε κορυφαῖον γεγονός εἰς τήν ἱστορίαν αὐτοῦ, διά τοῦ ὁποίου ἐνεκεντρίσθη εἰς τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ, τήν Ἐκκλησίαν, καί εἰσήχθη εἰς τήν κοινωνίαν τῶν εὐρωπαϊκῶν χριστιανικῶν χωρῶν.
Κατά τήν ἀνάμνησιν τοῦ γεγονότος τούτου δέον ὅπως ἐνθυμηθῶμεν τούς ἀπεσταλμένους τοῦ Ἁγίου Βλαδιμήρου, οἵτινες ἐγνώρισαν τήν δόξαν τοῦ Θεοῦ διά τοῦ ἐν Κωνσταντινουπόλει χειροποιήτου Ναοῦ τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας, ἀλλά καί τούς ἐκ Κωνσταντινουπόλεως ἀποσταλέντας εὐαγγελιστάς τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως καί φωτιστάς τῶν Σλάβων Ἁγίους Κύριλλον καί Μεθόδιον, διά τοῦ ἐκπολιτιστικοῦ καί πολιτισμικοῦ αὐτῶν ἔργου διά τοῦ κηρύγματος, τῆς διδασκαλίας, τῆς ἁγιότητος καί τῆς μεταφράσεως πολλῶν λειτουργικῶν, ἐκκλησιαστικῶν καί μή βιβλίων εἰς τήν σλαβικήν γλῶσσαν. Χάρις εἰς τό ἔργον αὐτῶν ἐπραγματοποιήθη ἡ μετάδοσις τοῦ ἀκενώτου Ὀρθοδόξου θησαυροῦ ἐκ Κωνσταντινουπόλεως εἰς ἅπαντα τόν Σλαβικόν κόσμον καί μάλιστα εἰς τήν Οὐκρανίαν.
Παραλλήλως, ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως διά τῶν ὑπό τό ὠμοφόριον καί τήν στοργικήν μέριμναν αὐτῆς ἀποστελλομένων ἑκάστοτε μέχρι τοῦ 17ου αἰῶνος πεφωτισμένων Ἱεραρχῶν καί διά διαφόρων ἐπί μέρους κληρικῶν καί μή μελῶν αὐτῆς, κατεχόντων πνεῦμα, ἐπιστήμην καί τέχνην, προσέφερε μοναδικήν καί πανθομολογουμένην ὑπηρεσίαν καί γνῶσιν, ποιμαντικήν καί εὐρυτέραν διακονίαν, διά τήν ὀργάνωσιν τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ βίου, τήν ἀνέγερσιν πολλῶν ἱερῶν ναῶν, τήν εἰκονογράφησιν αὐτῶν, καί τήν καλλιέργειαν τοῦ Ὀρθοδόξου φρονήματος καί συνέβαλεν ἀνά τούς αἰῶνας εἰς τήν ἑνότητα τοῦ λαοῦ ἐν Οὐκρανίᾳ καί εἰς τήν συνειδητοποίησιν τῆς Ὀρθοδόξου ταυτότητος αὐτοῦ, μέ ἀποτέλεσμα τό Κίεβον νά καταστῇ τό πνευματικόν κέντρον τοῦ Χριστιανισμοῦ ἐν τῆ εὐρυτέρᾳ περιοχῇ τῆς Ἀνατολικῆς Εὐρώπης.
Οὕτω, τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῑον συνέδραμεν εἰς τήν πρόοδον τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς Χώρας σας, ἡ δέ χριστιανική πίστις ἐβελτίωσε τόν πνευματικόν καί κοινωνικόν βίον τοῦ λαοῦ καί συνέβαλε τά μέγιστα εἰς τήν ἐξέλιξιν καί ἀνάπτυξιν αὐτοῦ. Χαιρόμεθα διά τήν ἀξιέπαινον ἀναγνώρισιν τῆς τοιαύτης μεγάλης προσφορᾶς τῆς χριστιανικῆς πίστεως εἰς τήν πρόοδον τοῦ λαοῦ τούτου.
Μετά τόν ἐκχριστιανισμόν τοῦ λαοῦ, ἐν τῇ Χώρᾳ τῆς Οὐκρανίας ἀνεδείχθη πλῆθος Ἁγίων παγκοσμίου ἐμβελείας καί ἀναγνωρίσεως, οἱ ὁποῖοι καί εὔχονται διηνεκῶς ὑπέρ τοῦ λαοῦ τῆς Οὐκρανίας καί τοῦ σύμπαντος κόσμου, ἐφελκύοντες τήν Χάριν καί τήν εὐλογίαν τοῦ Θεοῦ καί ἀπομακρύνοντες διαχρονικῶς τά δεινά καί τάς συμφοράς. Εἶναι δέ οἱ Ἅγιοι ἑκάστου τόπου πραγματικοί προστάται αὐτοῦ καί αἱ προσευχαί των ἔχουν μεγάλην ἀποτελεσματικότητα, ἰδίᾳ μάλιστα ὅταν τά ἄτομα καί οἱ λαοί ἐπικαλῶνται τήν βοήθειαν αὐτῶν.
Οἱ σύγχρονοι ἄνθρωποι πολλάκις παρασύρονται ὑπό ἐγκοσμίων κριτηρίων καί μετροῦν τήν δύναμιν τῶν ἐθνῶν ἐπί τῇ βάσει οἰκονομικῶν δεδομένων καί ἄλλων παραγόντων κοσμικῆς ἰσχύος. Κατ’ αὐτόν τόν τρόπον ὅμως παραβλέπουν τήν δύναμιν τοῦ Θεοῦ τήν ὁποίαν ἐνεργοποιοῦν πρός χάριν τῶν πιστῶν οἱ Ἅγιοι. Ἡ δύναμις τοῦ Θεοῦ πολλάκις εἶναι ἀφανής ὡς εὐεργετική πνοή καί αὔρα, καί διά τοῦτο δέν γίνεται αἰσθητή ὑπό ἐκείνων οἱ ὁποῖοι ζοῦν ἐντός τοῦ θορύβου τῶν συγχρόνων γεγονότων καί τῆς πολυπραγμοσύνης, ὁδηγεῖ ὅμως ἀσφαλῶς εἰς τήν Ἀνάστασιν.
Εἶναι, λοιπόν, ἄξιον ἐπαίνου καί προβολῆς, ὅτι ὁ λαός σας ὁμοφώνως διά τῶν κοσμικῶν καί ἐκκλησιαστικῶν ἀρχόντων του ἀπεφάσισε νά ἑορτάσῃ τήν ἐπέτειον τοῦ ἐκχριστιανισμοῦ τῶν προγόνων του, γεγονός τό ὁποῖον ἀποδεικνύει τήν σημασίαν τήν ὁποίαν δίδετε εἰς τήν χριστιανικήν πίστιν καί εἰς τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν ὡς πρός τά συνεκτικά στοιχεῖα, τά διατηροῦντα τήν ἑνότητα τοῦ λαοῦ, καί ὡς πρός τάς πηγάς ἐκ τῶν ὁποίων οὗτος ἤντλει πάντοτε τάς εὐγενεστέρας καί δημιουργικωτέρας τῶν ἐμπνεύσεών του. Ἡ μεγάλη σημασία, τήν ὁποίαν ἀποδίδετε ὅλοι ὁμοφρόνως εἰς τό πνευματικόν τοῦτο γεγονός, ἀποδεικνύει συγχρόνως τήν συνειδητοποίησιν τῆς ἀνάγκης τῆς ἐπιστροφῆς εἰς τάς πηγάς αὐτάς, ὅπως ἄλλωστε μαρτυρεῖ εὐγλώττως καί ἅπασα ἡ ἐκκλησιαστική ἀναγέννησις ἐν Οὐκρανίᾳ.
Καί ἄν ἐγένετο κατά τό παρελθόν τό πᾶν διά νά λησμονηθῇ τό ἀναχρονιστικόν "φάντασμα" τῆς θρησκείας, ὅσοι εἰς καιρούς δυσχερεῖς διά τήν Ἐκκλησίαν ἔμειναν πιστοί εἰς τό ποτισμένον μέ ἱδρῶτας καί δάκρυα ἀσκητικά καί αἷμα μαρτυρικόν ἔδαφος τῆς Οὐκρανίας, ἀπέδειξαν ὅτι ἡ χριστιανική πίστις εἶναι ἰσχυρά καί χάρις εἰς τάς θυσίας των σήμερον ὑπάρχει, κερδίζει τήν καρδίαν τοῦ λαοῦ, τούς ἀνθρώπους τοῦ πνεύματος καί τῆς πολιτικῆς. Ἡ Ἐκκλησία ἀκολουθεῖ τόν Ἀρχηγόν αὐτῆς, Ὅστις ἐξῆλθε νικῶν καί ἵνα νικήσῃ (πρβλ. Ἀποκ. ς΄,2). Δέν ἀμύνεται ἀναχρονιστικῶς, ἀλλά ὁμιλεῖ κατ’εὐθεῖαν εἰς τάς ψυχάς, ἀποκαλύπτουσα τήν πραγματικότητα τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ καί τῆς βασιλείας Του, κατά τούς θείους λόγους, ὅτι ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐντός ἡμῶν ἐστι (πρβλ. Λουκ. ιζ΄,21,22).
Ὁ Ἱδρυτής τῆς Ἐκκλησίας καί Σωτήρ τοῦ κόσμου Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός ἐπεθύμησε σφοδρῶς καί ἐξακολουθεῖ νά ἐπιθυμῇ "ἵνα ὦσιν ἕν" (πρβλ. Ἰωάν. ιζ΄,12) πάντες οἱ εἰς Αὐτόν πιστεύοντες. Εἰς τήν σημερινήν ἐποχήν κατά τήν ὁποίαν αἱ διαφοραί ἀντιλήψεων διαιροῦν τούς ἀνθρώπους εἶναι λίαν ἐπίκαιρον νά ἐνθυμώμεθα ὅτι καλούμεθα ὅλοι εἰς ἑνότητα καί ὅτι αἱ διαφοραί ἀντιλήψεων δέν πρέπει νά ὁδηγοῦν εἰς διχασμούς, ἀλλά νά καταβάλλωμεν συνειδητήν προσπάθειαν διά τήν ἑνότητα πάντων. Μόνον διά τῆς ἑνότητος δυνάμεθα νά ἀντιμετωπίσωμεν τά προβλήματα καί τάς προκλήσεις τῆς ἱστορίας. Εἶναι βεβαίως δυσκατόρθωτον νά ὑπάρχῃ ταυτότης ἀντιλήψεων εἰς ὅλα τά θέματα, δέν πρέπει ὅμως ἡ ἀναπόφευκτος διαφορά ἀντιλήψεων εἰς διάφορα θέματα νά ὁδηγῇ εἰς βαθεῖς διχασμούς, ἀλλά οἱ διαφωνοῦντες νά ὁμονοοῦν μέ γνώμονα καί σκοπόν πάντοτε τό καλόν τοῦ λαοῦ καί τήν ἀλήθειαν.
Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον λυπεῖται καί ἀνησυχεῖ διά τάς ὑπαρχούσας καί ἐκκολαπτομένας διαιρέσεις ἐν τῶ γεωργίῳ τῆς Ὀρθοδόξου Οὐκρανίας. Πιστεύομεν, καταβάλλομεν προσπαθείας καί ἐργαζόμεθα, πολυμερῶς καί πολυτρόπως καί δι᾿ ὅλων τῶν εἰς τήν διάθεσιν ἡμῶν πνευματικῶν καί ἐκκλησιαστικῶν μέσων καί τρόπων, πρός ὑπέρβασιν, διά τῆς ἀγάπης καί τοῦ διαλόγου, τῶν διαφορῶν, ὥστε νά παύσῃ ἡ φθοροποιός διαίρεσις, ἥτις ποτέ δέν εἶναι σύμφωνος πρός τό θέλημα τοῦ Κυρίου. Εὐχή καί ἐπιθυμία πάντων ἡμῶν εἶναι ἵνα γένηται καί ἐν τῆ εὐλογημένῃ ταύτῃ Χώρᾳ μία ποίμνη ὑπό τόν ἑνοῦντα τά διεστῶτα καί κατευθύνοντα τήν ἱστορίαν Κύριον ἡμῶν καί Θεόν καί Σωτῆρα Ἰησοῦν Χριστόν.
Καί ἡ ἀληθινή ἑνότης τοῦ λαοῦ δύναται νά ἐπιτευχθῇ μέσῳ τῆς Ἐκκλησίας, ὅταν ὅμως δέν ἀντιμετωπίζωμεν αὐτήν ὡς ὄργανον ἀλλοτρίων τοῦ πνευματικοῦ αὐτῆς σκοποῦ στόχων, ἀτομικῶν, ἐθνικῶν ἤ φυλετικῶν, ἀλλά ὡς θεανθρώπινον ὀργανισμόν, ὅστις ὡς μοναδικόν σκοπόν ἔχει τήν θέωσιν καί σωτηρίαν ἐν Χριστῷ τῶν ἀνθρώπων. Ὅταν ὑποβιβάζωμεν τήν Ἐκκλησίαν εἰς χῶρον ἐκπληρώσεως ἀτομικῶν συμφερόντων ἤ ἐθνοφυλετικῶν προσδοκιῶν, ἀσφαλῶς ἀποπνευματικοποιεῖται, ἐκκοσμικεύεται, χάνει τόν προσανατολισμόν αὐτῆς. Ἡ Ἐκκλησία εἶναι ἡ εἰκών τῆς σωτηρίου παρουσίας τοῦ Χριστοῦ εἰς τόν κόσμον πάσας τάς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος καί ἅπαντες οἱ ἐν Οὐκρανίᾳ Ὀρθόδοξοι πιστοί εἶναι μέλη τοῦ αὐτοῦ σώματος.
Ὁ τελικός σκοπός τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου εἶναι ὁ κάθε πιστός νά βιώσῃ τήν πανενότητα τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως ἐν τῷ Χριστῷ, ἄνευ φυλετικῆς διαφορᾶς Ἕλληνος καί βαρβάρου, δούλου καί ἐλευθέρου, ὅπου "τά πάντα καί ἐν πᾶσι Χριστός" (Κολ.γ΄,11,12). Εἰς τήν Μητέρα Ἐκκλησίαν τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἀνήκουν πιστοί ἐκ διαφόρων ἐθνῶν, γλωσσῶν, τοπικῶν παραδόσεων, λαῶν, φυλῶν, διά νά βιώνηται ἐν ἑνί σώματι "ἐπί τό αὐτό" ἡ παρουσία τοῦ Θεοῦ. Χαρακτηριστικόν παράδειγμα τοῦ ἑνωτικοῦ ὑπερφυλετικοῦ καί ὑπερεθνικοῦ ρόλου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἐν τῷ κόσμῳ ἀποτελεῖ καί ἡ ἀποστολή τῶν ἰσαποστόλων Κυρίλλου καί Μεθοδίου, οἱ ὁποῖοι δέν ἐπέβαλον τήν ἑλληνικήν γλῶσσαν καί τόν βυζαντινόν πολιτισμόν εἰς τούς Σλάβους, ἀλλά ἐσεβάσθησαν τήν γλωσσικήν καί φυλετικήν των ἰδιαιτερότητα καί ἐκοπίασαν διά νά δημιουργήσουν ἕνα ὑπέροχον νέον ἑνιαῖον χριστιανικόν σλαβικόν πολιτισμόν.
Κατ’ αὐτόν τόν τρόπον τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ἐναγκαλίζεται τήν οἰκουμένην μέ ὅραμα "τά ἔσχατα", κρατεῖ τήν ἀλήθειαν τοῦ σώματος τοῦ ζῶντος Χριστοῦ ὡς οἰκουμενικόν θησαυρόν καί εἶναι μία ἐν πορείᾳ ἐσχατολογική κοινότης, προσεύχεται πρός τόν Κύριον "ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου· γενηθήτω τό θέλημά σου, ὡς ἐν οὐρανῷ, καί ἐπί τῆς γῆς" (Ματθ. ς΄ 10) καί προσδοκᾷ "καινήν γῆν καί καινούς οὐρανούς". Τό πνεῦμα καί ἡ μαρτυρία αὐτή τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου διασώζει τήν ἑνότητα ἐντός τῆς "ἐν μέτρῳ" ποικιλίας, προσλαμβάνει ποικίλας ἐθνικάς μορφάς καί σέβεται τά τοπικά στοιχεῖα. Χωρίς νά χάνῃ τόν ἱστόν τῆς κοινῆς Ὀρθοδόξου παραδόσεως, βλέπει τάς ἐπί μέρους ἐκφράσεις τῶν λαῶν ὑπό τό φῶς τοῦ μέλλοντος αἰῶνος.
Διά τοῦτο καί ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ἐν Οὐκρανίᾳ δύναται καί πρέπει νά ἀποτελῇ ἁπτόν σημεῖον ἁρμονικῆς συνυπάρξως ὅσων πιστεύουν Ὀρθοδόξως καί εἶναι Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί ἐν τῷ σώματι τοῦ Χριστοῦ. Πᾶσα φυλετική διάκρισις καί ἀνταγωνισμός καί διαίρεσις εἶναι ξένα πρός τό οἰκουμενικόν πνεῦμα τῆς Ἐκκλησίας. Οὕτω καί ὁ λαός τῆς Οὐκρανίας εὐχόμεθα καί πιστεύομεν ὅτι θά ἑνωθῇ διά τῆς κοινῆς πίστως καί τοῦ σεβασμοῦ εἰς τήν προέλευσιν, τήν ταυτότητα, τήν ἐθνικήν συνείδησιν καί τήν γλωσσικήν ἰδιαιτερότητα.
Ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία συμμετέχει εἰς τήν χαράν σας ἐπί τῇ 1025ῃ ἐπετείῳ ἀπό τοῦ ἐκχριστιανισμοῦ τῶν προγόνων σας καί εὔχεται ὁλοκαρδίως ὅπως προοδεύητε ὁλονέν καί βαθύτερον εἰς τήν πίστιν τοῦ Χριστοῦ καί εἰς τήν ἑν ἑνότητι ἀρετήν. Ἡ πνευματική αὕτη πρόοδός σας θά συνεπιφέρῃ καί τήν ἀντίστοιχον γενικωτέραν πρόοδον τοῦ Οὐκρανικοῦ λαοῦ, διότι εἶναι ἀναμφισβήτητον ὅτι πάσης, οἰκονομικῆς καί πολιτικῆς καί ἄλλης ἐξ ἐπιρροῆς ἀνθρωπίνης φιλοδοξίας, κρίσεως προηγεῖται ἡ διασάλευσις τῆς ἠθικῆς τάξεως. Ἡ κοινωνία, λοιπόν, ἡ ὁποία θέλει νά ἀποφύγῃ τήν οἰκονομικήν κρίσιν πρέπει νά μείνῃ ἀσάλευτος ἠθικῶς καί νά σέβηται τάς ἠθικάς ἐπιταγάς.
Ἔχομεν τήν βεβαιότητα ὅτι ὁ ἀγαπητός λαός τῆς Οὐκρανίας, ἀπό τοῦ πρώτου ἄρχοντος μέχρι τοῦ τελευταίου πολίτου, ἀποδέχεται τήν ἀνάγκην τῆς ἠθικότητος τῆς ἀτομικῆς καί κοινωνικῆς ζωῆς. Εὐχόμεθα ὁλοκαρδίως ὅπως ὁ Κύριος σᾶς εὐλογῇ ὅλους καί σᾶς χαρίζῃ τά ἐπίγεια καί τά οὐράνια ἀγαθά.
Μή δυνηθέντες νά προσέλθωμεν ἐκεῖ προσωπικῶς, ὡς θά ἐπεθυμοῦμεν, καί νά συμμετάσχωμεν αὐτοπροσώπως εἰς τούς πανηγυρικούς ἑορτασμούς, διά τῆς Πατριαρχικῆς ἡμῶν Ἀντιπροσωπείας εὐλογοῦμεν ἀπό τοῦ Ἱεροῦ Κέντρου τῆς Ὀρθοδοξίας τάς καταβαλλομένας ὑπό τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας, τῆς Πολιτείας καί τῶν ἁπανταχοῦ τῆς γῆς Ὀρθοδόξων Οὐκρανῶν προσπαθείας πρός ὑπέρβασιν τῶν προβλημάτων καί ἐπίτευξιν τῆς πολυποθήτου, ἀπαραιτήτου δέ διά τούς πάντας, ἑνότητος. Καί διαβεβαιούμεθα ὡς Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον καί ὡς Μήτηρ σας Ἐκκλησία, ἡ ὁποία σᾶς ἐγέννησεν ἐν Χριστῷ ὅτι πρός τήν ἑνότητα καί τήν εὐημερίαν τοῦ Ὀρθοδόξου ἐν τῆ πλειονότητί του Οὐκρανικοῦ λαοῦ θά συνεχίσωμεν τήν προσπάθειαν ἐν συνεργασίᾳ μετά τοῦ Κράτους, τῆς ἀδελφῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσσίας, τῆς τοπικῆς ἐκκλησιαστικῆς ἡγεσίας ὑπό τόν ἀδελφόν Μητροπολίτην Κιέβου καί μετά πάντων τῶν δυναμένων, διά τήν ἐπίτευξιν τοῦ ἱεροῦ στόχου.
Τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά τῆς Οὐκρανίας,
Τό φῶς τοῦ Χριστοῦ σᾶς ἐφώτισε. Μείνατε ἐν τῷ φωτί. Ἀποφεύγετε τάς διαιρέσεις. Διώκετε τήν ἑνότητα ἐν τῇ ἀληθείᾳ, ἡ ὁποία εἶναι ὁ Χριστός. Καί ἐν τῷ φωτί Του ὄψεσθε φῶς, ὅπως φωτεινόν εἶναι καί τό πρόσωπον τῆς Οὐκρανίας, καί δέον νά λάμπῃ ἡνωμένη ἡ Ὀρθοδοξία "πᾶσι τοῖς ἐν τῇ οἰκίᾳ αὐτῆς".
Ὁ Θεός τῶν οἰκτιρμῶν καί πάσης παρακλήσεως σώζοι καί εὐλογοῖ τήν Οὐκρανίαν, τήν Ὀρθοδοξίαν καί τόν λαόν αὐτῆς. Ἀμήν.
,βιγ΄ Ἰουλίου ις΄- See more at: http://www.amen.gr/article14820#sthash.ootDPzeI.dpuf
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου