Από τον John Money στην Judith Butler
του Βλάση Αγτζίδη (*)
Ένα ενδιαφέρον άρθρο της Emilie Lanez που δημοσιεύτηκε στο «Le Point» (παρατίθεται στο τέλος στα γαλλικά και στην ελληνική του μετάφραση) έρχεται να αποδομήσει τη θεωρία του φύλου, αποκαλύπτοντας τις αρχικές εμπνεύσεις που οδήγησαν στη θεωρία αυτή και κατηγορώντας τους αρχικούς «γκουρού» της θεωρίας ως αυθαίρετους και απατεώνες.
Οι «σπουδές φύλου- gender studies» είναι ένα από τα πλέον σύγχρονα ιδεολογικά ρεύματα που προήλθε από τους κόλπους του φεμινισμού και έχουν αναπτυχθεί στις αγγλοσαξονικές χώρες, κυρίως στη Βρετανία και στις ΗΠΑ. Η θεωρία αυτή βασίστηκε στην διάκριση: «βιολογικό φύλο’/‘κοινωνικό φύλο» (sex/gender).
Το «βιολογικό φύλο» θεωρήθηκε ως το υπόβαθρο επί του οποίου δημιουργήθηκε μέσα από κοινωνικές επεμβάσεις και διεργασίες το «κοινωνικό φύλο». Με τη διάκριση αυτή οι φεμινίστριες επιχείρησαν να ερμηνεύσουν το γεγονός της γυναικείας υποτίμησης αλλά και του πολύ συγκεκριμένου ρόλου, όχι ως αποτέλεσμα μιας φυσικής επιλογής («biology is destiny»), αλλά ως αποτέλεσμα κοινωνικών και πολιτισμικών πρακτικών που διαμόρφωναν τη μορφή της ταυτότητας της «γυναίκας».
Δηλαδή ότι η αντικειμενική φυσική διαφορά οδηγεί στη διαμόρφωση ταυτοτήτων ένεκα της κοινωνικής εκπαιδευτικής και πολιτισμικής λειτουργίας. Μια από τις σημαντικές φεμινίστριες που συνέβαλαν σε αυτή τη θεώρηση ήταν η Gayle Rubin, η οποία στο άρθρο της «The Traffic in Women» υποστήριζε ότι η έμφυλη ταυτότητα παράγεται από συγκεκριμένες διεργασίες που εκπονεί ο ίδιος ο άνθρωπος: «Κάθε κοινωνική οργάνωση, έχει ένα ‘σύστημα βιολογικού/κοινωνικού φύλου’, μια σειρά δηλαδή από κανονιστικές αντιλήψεις, διαδικασίες και πρακτικές μέσω των οποίων το ‘βιολογικό φύλο’ και το ωμό υλικό της ανθρώπινης αναπαραγωγής μετασχηματίζεται και διαμορφώνεται μέσω της ανθρώπινης παρέμβασης σε κοινωνικό προϊόν.»
Η τομή στις «σπουδές φύλου θα γίνει με την Αμερικανίδα Judith Butler και το βιβλίο της «Gender Trouble« (Μπελάδες του φύλου). Η Butler θεωρούσε ότι η αντικειμενική διαφορά βιολογικού και κοινωνικού φύλου δεν υπάρχει. Αμφισβητούσε την έως τώρα παραδοχή ότι ανεξάρτητα από την πολιτισμική διεργασία η ύπαρξη ‘βιολογικού φύλου’ είναι αντικειμενική, όπως και αντικειμενική είναι η δημιουργία του‘κοινωνικού φύλου’, ως αποτέλεσμα της παιδαγωγικής κοινωνικής λειτουργίας επί του «βιολογικού φύλου». Αρνούμενη τη διαδοχικότητα των σταδίων: «βιολογικό φύλο, κοινωνικό φύλο και σεξουαλική επιθυμία», αποκόπτει ριζικά την έμφυλη ταυτότητα από τη βιολογική πραγματικότητα.
Υποστήριξε ότι το αρσενικό και το θηλυκό είναι εξ ολοκλήρου κοινωνικές κατασκευές. Δηλαδή ότι οι κατηγορίες ‘Αντρας και Γυναίκα, είναι κατασκευασμένες και ότι αποτελεί πλάνη το γεγονός ότι οι κοινωνίες μας τις δέχονται ως δεδομένες. Σύμφωνα με την Butler, η αντιστοίχιση του «βιολογικού» στο «κοινωνικό» φύλο, δηλαδή η έμφυλη ταυτότητα «άνδρας-γυναίκα» είναι αφύσικη. Άρα δεν έχει καμιά σημασία το σώμα (ανδρικό ή γυναικείο) στην έμφυλη ταυτότητα. Τα πάντα είναι ζήτημα πολιτισμικής ερμηνείας και εξουσιαστικής λειτουργίας.
Η «ενσώματη ζωή», δηλαδή εάν ένα σώμα είναι τελικά άνδρας ή γυναίκα, είναι ένα υλικό φαινόμενο αντίστοιχο με τα όσα παράγει καθημερινά η κοινωνία. Χαρακτηριστικά είναι τα όσα μεταφέρθηκαν στο δημόσιο χώρο από την πρόσφατη ομιλία της Judith Butler στο «Μέγαρον Μουσικής», όπου βρέθηκε προσκαλεσμένη από τον ημέτερον Δουζίνα: «Στην ομιλία της “Σώματα που έχουν ακόμη σημασία”, η Τζούντιθ Μπάτλερ, αντλώντας από τη φεμινιστική θεωρία, κατέδειξε πώς διαφορετικές εννοιολογήσεις του σώματος μπορούν να συμβάλουν στην κατανόηση σύγχρονων επειγόντων ερωτημάτων που αφορούν την οικονομική βία, τον ρατσισμό, τη νεοφιλελεύθερη πολιτική, αλλά και τις αντιστάσεις που αναδύονται μέσα από συνθήκες οδύνης. Με αυτήν ακριβώς την ευθύνη της αντίστασης σχετίζεται το ερώτημα του ποια σώματα έχουν σημασία, ή έχουν ακόμη σημασία, όπως είπε χθες. Ενα ερώτημα που αφορά την ενσώματη ζωή, την επισφάλεια, την αναγνώριση και την πολιτική ευθύνη για μια διαφορετική, ριζοσπαστικά δημοκρατική οργάνωση του κόσμου». (από το Left.gr)
Η Emilie Lanez υποστηρίζει ότι η ιδέα περί διαμόρφωσης της σεξουαλικής συμπεριφοράς ανεξάρτητα από τη σωματική πραγματικότητα ανήκε στον Τζον Μάνεϊ, ένα Νεοζηλανδό (αγγλοσάξονα) γιατρό στο Πανεπιστήμιο Τζων Χόπκινς, ειδικευμένο στον ερμαφροδιτισμό. Ο Μάνεϊ προσπάθησε να αποδείξει ότι το βιολογικό φύλο είναι μια απάτη, μια αυθαιρεσία από την οποία θα μας απαλλάξει η εκπαίδευση. Το αποδεικτικό υλικό το «βρήκε» μελετώντας δίδυμα αγοράκια, το ένα εκ των οποίων οι γονείς το μεγάλωσαν εξ ολοκλήρου ως κοριτσάκι για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της καταστροφής του πέους από ιατρικό λάθος. Τελικά, όπως θα διαβάσετε στο άρθρο, το πείραμα οδηγήθηκε σε αποτυχία, χωρίς όμως οι εμπνευστές του να το ομολογήσουν ποτέ. Οι ταυτοτικές μεταπτώσεις που δημιουργήθηκαν από τις άνωθεν πολιτισμικές παρεμβάσεις που αγνοούσαν το «βιολογικό φύλο», αποσταθεροποίησαν τα αγόρια, με αποτέλεσμα την αυτοκτονία και των δύο αδελφών.
————————————
L’expérience tragique du gourou de «la théorie du genre»
John Money, le père de la «théorie du genre», l’avait testée sur des jumeaux. Récit.
par EMILIE LANEZ
31/01/2014 | Le Point
Au début des années 70 et à 6 ans, les jumeaux paraissent s’être conformés à leur rôle sexuel attribués. © CYNTHIA VICE ACOSTA/MAXPPP.
Qu’est-ce que le genre, ce drôle de mot pratiqué des seuls grammairiens ? Il est un complexe outil intellectuel à double face. D’un côté, une grille de lecture pertinente qui questionne les rôles que la société impose à chaque sexe, le plus souvent au détriment des femmes. De l’autre, il abrite une réflexion militante… D’après elle, l’identité sexuelle ne saurait se résumer à notre sexe de naissance ni se restreindre à notre rôle sexuel social. Chacun doit devenir libre de son identité, se choisir, se déterminer, expérimenter… Et basta, l’humanité est arbitrairement divisée en masculin ou féminin.
Les «études de genre», terme traduit de l’anglais gender studies, ne sont pas récentes. Explorées par la fameuse universitaire américaine Judith Butler dans les années 70, elles naissent sous la plume et le bistouri d’un sexologue et psychologue néo-zélandais, John Money. C’est lui qui, en 1955, définit le genre comme la conduite sexuelle qu’on choisira d’habiter, hors de notre réalité corporelle. Or le personnage est controversé. Spécialiste de l’hermaphrodisme à l’université américaine Johns Hopkins, il y étudie les enfants naissant intersexués et s’interroge sur le sexe auquel ils pourraient appartenir. Lequel doit primer ? Celui mal défini que la nature leur a donné ? Celui dans lequel les parents choisiront de les éduquer ? Il est rarement mis en avant par les disciples des études de genre de quel drame humain et de quelle supercherie scientifique le père du genre, John Money, se rendit responsable.
«Lavage de cerveau»
En 1966, le médecin est contacté par un couple effondré, les époux Reimer. Ils sont parents de jumeaux âgés de 8 mois, qu’ils ont voulu faire circoncire. Las, la circoncision de David par cautérisation électrique a échoué, son pénis est brûlé. Brian, son jumeau, n’a, lui, pas été circoncis. Que faire de ce petit David dont la verge est carbonisée ? Money voit dans cette fatale mésaventure l’occasion de démontrer in vivo que le sexe biologique est un leurre, un arbitraire dont l’éducation peut émanciper. Il convainc les parents d’élever David comme une fille, de ne jamais lui dire – ni à son frère – qu’il est né garçon. Le médecin administre à l’enfant, rebaptisé Brenda, un traitement hormonal et, quatorze mois plus tard, lui ôte les testicules. Ses parents la vêtent de robes, lui offrent des poupées, lui parlent au féminin.
A 6 ans, les jumeaux paraissent s’être conformés au rôle sexuel qu’on leur a attribué. Ce serait donc bien l’éducation et la société qui feraient le sexe… Brian est un garçon harmonieux, Brenda une gracieuse fillette. Money les examine une fois par an. Bien qu’ils aient 6 ans, il les interroge sur leurs goûts sexuels, leur demande de se toucher. «C’était comme un lavage de cerveau», confiera Brenda-David plus tard à John Colapinto, qui, en 1998, écrira l’histoire dans Rolling Stones puis dans un livre, «As Nature Made Him : The Boy Who Was Raised As A Girl».
Combat féministe
Money est convaincu d’avoir prouvé que le sexe biologique s’efface pour peu qu’on lui inculque un autre «genre». Il publie de nombreux articles consacrés au cas «John-Joan» (c’est ainsi qu’il nomme David-Brenda), puis, en 1972, un livre, «Man – Woman, Boy – Girl». Il y affirme que seule l’éducation fait des humains des sujets masculins ou féminins. La «théorie du genre» est née.
Seulement, Brenda grandit douloureusement. A l’adolescence, elle sent sa voix devenir grave, confie être attirée par les filles, refuse la vaginoplastie que veut lui imposer Money. Brenda cesse d’avaler son traitement, se fait prescrire de la testostérone, divague, boit trop. Brenda se sent garçon engoncé dans un corps de fille. Effarés, les parents révèlent la vérité aux jumeaux. Brenda redevient David, il se marie à une femme. Mais les divagations identitaires ont ébranlé les garçons. En 2002, Brian se suicide. Le 5 mai 2004, David fait de même. De cette fin tragique Money ne fait point état. En 1997, Milton Diamond, professeur d’anatomie et de biologie reproductive à l’université de Hawaï, dénonce la falsification. Money réplique en évoquant une conspiration fomentée par des personnes «pour qui la masculinité et la féminité seraient d’origine génétique»… Est-ce si faux ?
Ce fait divers est étranger à la délicate, et bien réelle, question des personnes nées avec une identité sexuelle incertaine, dont le ressenti psychique ou physique demeure flou. Et, si cette histoire fut un drame, c’est bien parce qu’un enfant fut forcé à vivre selon une identité qui ne lui convenait pas et qu’à lui comme à son frère fut imposé un mensonge ravageur. Il importe de préciser que cette expérience ne saurait entacher les études de genre, qui d’ailleurs s’éloigneront de ces errements du champ médical pour se nourrir du combat féministe puis des travaux de l’anthropologie, interrogeant l’influence de la culture sur la nature, jusqu’à devenir un sujet transversal mêlant littérature, philosophie, sociologie…
Les doutes de la Norvège, pionnier du » genre «
La question des fondements scientifiques des études de genre se pose. En 2009, un journaliste norvégien, Harald Eia, y consacre un documentaire. Son point de départ : comment est-il possible qu’en Norvège, championne des politiques du » genre «, les infirmières soient des femmes et les ingénieurs des hommes ? Il interroge quatre sommités : le professeur américain Richard Lippa, responsable d’un sondage mondial sur les choix de métiers selon les sexes (réponse : les femmes préfèrent les professions de contacts et de soins), le Norvégien Trond Diseth, qui explore les jouets vers lesquels des nourrissons tendent les mains (réponse : tout ce qui est doux et tactile pour les filles), puis Simon Baron-Cohen, professeur de psychopathologie du développement au Trinity College de Cambridge, et l’Anglaise Anne Campbell, psychologue de l’évolution. Ces spécialistes répondent que naître homme ou femme implique des différences importantes. Et que leur inspirent les » études de genre»? Eclats de rire. L’évolution de l’espèce, le bain d’hormones dans lequel se fabrique notre cerveau font du masculin et du féminin des sexes distincts. Tout aussi intelligents, mais pas identiques. Il présente leurs réactions aux amis du «genre». Qui les accusent d’» être des forcenés du biologisme «. Soit. Eia les prie alors d’exposer leurs preuves que le sexe ne serait qu’une construction culturelle… Silence. Après la diffusion de son film, en 2010, le Nordic Gender Institute fut privé de tout financement public
—————————————————————————————————–
Η τραγική εμπειρία της «θεωρίας του γένους»
Ο γκουρού John Money, ο πατέρας της «θεωρίας των δύο φύλων», είχε δοκιμάσει σε δίδυμα τη θεωρία του
Της Εμιλί Λανέζ
Οι μελέτες για το γένος – άνδρας ή γυναίκα – καθιερώθηκαν από την πένα και το νυστέρι ενός Νεοζηλανδού, καθηγητή σεξολογίας και ψυχολογίας, ειδικευμένου στον ερμαφροδιτισμό στο Πανεπιστήμιο Τζων Χόπκινς, του Τζων Μάνεϊ. Αυτός είναι που από το 1955 ορίζει το γένος ως τη σεξουαλική συμπεριφορά που αποκτά κάποιος ανεξάρτητα από τη σωματική πραγματικότητα.
Το 1966, ο γιατρός Μάνεϊ ήρθε σε επαφή με ένα κατεστραμμένο ζευγάρι, τους Τέιμερ. Αυτοί είχαν δίδυμα αγοράκια ηλικίας 8 μηνών στα οποία θέλησαν να κάνουν περιτομή. Δυστυχώς, η περιτομή του Ντέιβιντ με ηλεκτρική καυτηρίαση απέτυχε και το πέος του κάηκε. Στον Μπράιαν, το δίδυμο αδελφάκι του, δεν έγινε περιτομή. Τι θα γίνει με τον μικρό Ντέιβιντ με το απανθρακωμένο πέος; Ο Μάνεϊ βλέπει σ’αυτή τη μοιραία αναπηρία την ευκαιρία να αποδείξει in vivo ότι το βιολογικό φύλο είναι μια απάτη, μια αυθαιρεσία από την οποία θα μας απαλλάξει η εκπαίδευση. Πείθει τους γονείς να μεγαλώσουν τον Ντέιβιντ σαν κορίτσι, χωρίς να του το πουν ποτέ – ούτε στον αδελφό του – ότι γεννήθηκε αγόρι. Ο γιατρός συνταγογραφεί στο παιδί, το οποίο μετονομάστηκε σε Μπρέντα, μια ορμονική θεραπεία και, δεκατέσσερις μήνες αργότερα, του αφαίρεσε τους όρχεις. Οι γονείς του ντύνουν το παιδί με φουστάνια, του χαρίζουν κούκλες, του μιλούν στο θηλυκό γένος.
Πλύση εγκεφάλου
Σε ηλικία 6 ετών, οι δίδυμοι δείχνουν να ανταποκρίνονται θετικά στον ρόλο του φύλου που τους έχουν ορίσει. Αρα η εκπαίδευση και η κοινωνία δημιουργούν το φύλο… Ο Μπάιαν είναι ένα τέλειο αγόρι και η Μπρέντα ένα χαριτωμένο κοριτσάκι. Ο Μάνεϊ τους εξετάζει μια φορά το χρόνο. Αν και είναι μόλις 6 χρονών, τους ρωτάει για τις σεξουαλικές προτιμήσεις τους, τους ζητάει να αγγίζουν το ένα το άλλο. «Ήταν πλύση εγκεφάλου», εμπιστεύτηκε η Μπρέντα – Ντέιβιντ αργότερα στον Τζων Κολαπίντο, ο οποίος, το 1998, έγραψε την ιστορία στο Ρόλινγκ Στόουνς και αργότερα στο βιβλίο: «As Nature Made Him: The Boy Was Raised As A Girl».
Ο Μάνεϊ είναι πεπεισμένος ότι έχει αποδείξει ότι το βιολογικό φύλο εξαφανίζεται όταν του «μεταγγίζουμε» ένα άλλο γένος. Δημοσιεύει πολυάριθμα άρθρα αφιερωμένα στην περίπτωση «Τζων-Τζόαν» (τα ονόματα που δίνει στους Ντέιβιντ – Μπρέντα) και αργότερα, το 1972, ένα βιβλίο «Άνδρας-Γυναίκα, Αγόρι- Κορίτσι». Υποστηρίζει σε αυτά ότι μόνο η εκπαίδευση κάνει τους ανθρώπους να συμπεριφέρονται ως άνδρες ή γυναίκες. Έτσι γεννήθηκε η «Θεωρία του γένους».
Μόνο που η Μπρέντα μεγαλώνει με τρόπο οδυνηρό. Στην εφηβεία, αισθάνεται η φωνή της να γίνεται βαρειά, εξομολογείται ότι έλκεται από τα κορίτσια, αρνείται τον πλαστικό κόλπο που θέλει να της επιβάλει ο Μάνεϊ. Η Μπρέντα παύει να καταπίνει τη θεραπεία της, καταφεύγει στη τεστοστερόνη, παραμιλάει, πίνει υπερβολικά. Η Μπρέντα αισθάνεται αγόρι περιορισμένο μέσα σε ένα σώμα κοριτσιού. Σαστισμένοι, οι γονείς αποκαλύπτουν την αλήθεια στα δίδυμα. Η Μπρέντα γίνεται και πάλι Ντέιβιντ και παντρεύεται μια γυναίκα. Αλλά οι ταυτοτικές μεταπτώσεις αποσταθεροποίησαν τα αγόρια. Ο Μπράιαν αυτοκτονεί το 2002 και τον ακολουθεί ο Ντέιβιντ, στις 5 Μαΐου 2004. Γι’ αυτό το τραγικό τέλος ο Μάνεϊ δεν κάνει καμία δήλωση. Το 1997, ο Μίλτον Ντάιαμοντ, καθηγητής ανατομίας και αναπαραγωγικής βιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Χαβάης, καταγγέλλει την απάτη. Ο Μάνεϊ ανταπαντά κάνοντας λόγο για μια συνωμοσία από πρόσωπα «για τα οποία η αρρενωπότητα και η θηλυκότητα έχουν γενετική προέλευση»
Η πρωτοπόρος…Νορβηγία
Έχει επιστημονική θεμελίωση η «θεωρία του γένους»; Το 2009, ο Νορβηγός δημοσιογράφος Χάραλντ Εϊα αφιερώνει ένα ντοκυμαντέρ στη θεωρία του γένους. Αναζητεί μια απάντηση στο ερώτημα: πώς είναι δυνατόν στη Νορβηγία, πρωτοπόρο των πολιτικών του «γένους», οι νοσοκόμες να είναι γυναίκες και οι μηχανικοί να είναι άνδρες; Ρωτάει τέσσερις κορυφές: τον Αμερικανό καθηγητή Ρίτσαρντ Λίπα, υπεύθυνο μιας παγκόσμιας σφυγμομέτρησης για τη σχέση της επιλογής επαγγέλματος με το φύλο (απάντηση: οι γυναίκες προτιμούν επαγγέλματα επαφής και φροντίδων), τον Νορβηγό Τροντ Ντίσεθ ο οποίος ερευνά τα παιχνιδάκια προς τα οποία απλώνουν τα χέρια τους τα βρέφη (απάντηση: ό,τι είναι μαλακό και απτικό για τα κορίτσια), τον Σάιμον Μπάρον – Κοέν, καθηγητή ψυχοπαθολογίας της ανάπτυξης στο Τρίνιτυ Κόλετζ του Καίμπριτζ και, την Αγγλίδα Αν Κάμπελ, ψυχολόγο της ανάπτυξης. Αυτοί οι ειδικοί απαντούν ότι το να γεννηθείς άνδρας ή γυναίκα συνεπάγεται μεγάλες διαφορές. Και τι τους προκαλούν οι «μελέτες για το γένος»; Ξεσπάσματα γέλιου. Η εξέλιξη του είδους, το πλήθος των ορμονών που ενεργούν στον εγκέφαλο κάνουν το αρσενικό και το θηλυκό διακριτά φύλα. Με τις ίδιες νοητικές ικανότητες αλλά όχι όμοια. Παρουσιάζει τις αντιδράσεις τους στους φίλους του «γένους». Οι οποίοι τους κατηγορούν ότι «είναι φανατικοί του βιολογισμού». Έστω. Ο Εϊα τους παρακαλεί να εκθέσουν τις αποδείξεις τους ότι το φύλο δεν είναι παρά πολιτισμικό δημιούργημα… Σιωπή. Μετά τη μετάδοση του ντοκυμαντέρ, το 2010, το Νορβηγικό Κέντρο του Γένους έχασε κάθε κρατική χρηματοδότηση …
Μετάφραση: Ευάγγελος Νιάνιος
Αποκαλυπτικό και... επίκαιρο!
ΑπάντησηΔιαγραφή