Ο Ντοστογιέφσκι είχε ένα τρίχρονο γιο που πέθανε από επιληψία. Σε απόγνωση, βέβαιος ότι ο ίδιος είχε μεταδώσει την αρρώστια στον γιο του έπεσε σε κατάθλιψη. Η σύζυγός του ανήσυχη τον παρότρυνε να ζητήσει βοήθεια από ένα μοναστήρι στην Όπτινα, περίφημο για τους μοναχούς του. Περνώντας αρκετό διάστημα κοντά τους, κατάφερε να ξεπεράσει την κατάθλιψη και εν συνεχεία έγραψε το κύκνειο άσμα του, τους “Αδελφούς Καραμαζώφ”, που είναι για πολλούς το ωριμότερο έργο του. Η Ρωσία των στάρετς του περασμένου αιώνα ήταν συνηθισμένη στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης αφού υπήρχαν πολλά κρούσματα. Διαβάζουμε σε αρκετά λογοτεχνικά έργα της εποχής –και όχι μόνο στη Ρωσία-, ότι η μελαγχολία και η κατάθλιψη βαραίνουν αβάσταχτα και θλιβερά τους ώμους ευαίσθητων ηρώων. Ο στάρετς Μακάριος έγραφε σε ένα καταθλιπτικό «Λες ότι η αδυναμία σου ν’ αντισταθείς στον πειρασμό, η βραδύτητά σου να νικήσεις τα πάθη σου και η γενική ηθική αδυναμία σου σε πιέζει πολύ, πράγμα που απλά αποδεικνύει ότι στηρίζεις τη σωτηρία σου στις δικές σου δυνάμεις… Πώς αλλιώς θα αποκτήσουμε ταπείνωση, παρά μόνο αν αντικρύζουμε συνεχώς τον εαυτό μας όπως πραγματικά είναι –ο χειρότερος των αμαρτωλών».
Σήμερα χανόμαστε μεταξύ της θεωρίας για βιοχημική προέλευση των διανοητικών διαταραχών, ειδικά της κατάθλιψης και της επιφανειακής συμβουλής «Το μόνο που χρειάζεται είναι να πάψεις να αυτοαναλύεται». Πόσο λόγο όμως έχει η θέληση και η πνευματική αύξηση του ανθρώπου;
Συναντήσαμε τον Παναγιώτη Κ. ο οποίος μίλησε στην «Ορθόδοξη Αλήθεια» για την περιπέτεια που είχε με την κατάθλιψή του.
Mπορείτε, όχι ως ειδικός αλλά ως παθών, να μας πείτε τι είναι η κατάθλιψη;
Η κατάθλιψη είναι ένα πράγμα περίεργο, σχεδόν «μεταφυσικό». Δεν είναι μια απλή μελαγχολία που μπορεί να βρει τον καθένα. Και δεν είναι του ίδιου περιεχομένου η κατάθλιψη με τη μελαγχολία που είναι συνηθισμένη κατάσταση σε όλους μας. Eίναι άλλης ποιότητας…
Πριν πάθω κατάθλιψη, ταύτιζα αυτήν με τη μελαγχολία, τη βαρεμάρα. Ε λοιπόν δεν είναι καθόλου ίδιο πράγμα. Όταν έχεις μελαγχολία δεν αναρωτιέσαι από πού να έχει έρθει. Σε όλους συμβαίνει. Η κατάθλιψη σε αφήνει εμβρόντητο. Σα να σπάει η ψυχή. Να τσακίζεται… Δεν ξέρεις από πού σου ήρθε, δεδομένου ότι μπορεί να μην σου έχει συμβεί κάποιο δυσάρεστο γεγονός πρόσφατα, κάποια απώλεια αγαπημένου προσώπου ή κάτι άλλο. Σίγουρα θα έχουν προηγηθεί πολλά μικρά συμβάντα αλλά δεν τα συσχετίζεις με την κατάθλιψη, δεν τα εντοπίζεις εύκολα. Η κατάθλιψη μπορεί να έρχεται από πολύ “μακριά”…
Εσάς πώς σας συνέβη;
Εμένα μου συνέβη σχεδόν στα «καλά καθούμενα» ένα βροχερό απόγευμα καλοκαιριού κι ενώ ήμουν διακοπές. Μια ξαφνική βαθιά λύπη που την εντόπιζα στην περιοχή του στομαχιού και σιγά σιγά απλωνόταν σε όλο μου το σώμα. Νόμιζα ότι θα περάσει αν και με ξάφνιασε αυτό το πρωτόγνωρο συναίσθημα. Ε αυτό το πράγμα με συνόδευε έκτοτε για πολλούς μήνες. Τις επόμενες μέρες με κατέλαβε και το άγχος. Δεν μπορούσα να σταθώ, ειδικά σε δημόσιο χώρο. Ένιωθα μια απειλή που δεν ήξερα από πού ερχόταν. Δεν αντιμετωπιζόταν με τίποτα. Ο συνδυασμός λύπης και άγχους είναι κάτι το συντριπτικό για τον ψυχισμό. Κοινώς, δεν αντιμετωπίζεται παρά μόνο με αγχολυτικά. Κι αυτά δεν είναι χωρίς συνέπειες. Υπνηλία, έλλειψη αντανακλαστικών στην οδήγηση, κατάπτωση γενική. Αλλά είναι όλα αυτά προτιμότερα από το άγχος. Ευτυχώς που υπάρχουν και τα φάρμακα. Δοξάζω τον Θεό γι’ αυτό. Ξαναλέω ότι αυτό που ένιωθα δεν μπορεί εύκολα να περιγραφεί. Αυτά που πριν ήταν πανεύκολα και τα έκανες αντανακλαστικά, ντύσιμο, πλύσιμο, βόλτα, οδήγηση κλπ, στην κατάθλιψη σου φαίνονται πάρα πολύ δύσκολα. Κάθε μέρα όταν γυρνάς σπίτι είσαι καθηλωμένος από την υπερπροσπάθεια. Σκέφτεσαι πώς θα τα βγάλεις πέρα την επόμενη. Κι αυτή η διεργασία είναι πιο οδυνηρή από αυτά που τελικά με πολύ κόπο θα κάνεις την αυριανή. Σκεφτόμουν με πολύ άγχος εργασίες που θα έκανα μια βδομάδα μετά και που υπό άλλες συνθήκες δεν αποτελούσαν την παραμικρή δοκιμασία. Δεν είναι ήταν μόνο σωματικός ο κόπος που έπρεπε να καταβάλλω. Ήταν και ψυχικός. Είχαν στερέψει οι διανοητικές μου δυνάμεις και ασφαλώς και οι ψυχικές διαθέσεις πάνω απ΄ όλα.
Εκτός της λύπης και της εν γένει δυσκολίας, ποιές άλλες αλλαγές στη ζωή σας υπήρξαν;
Η ζωή είχε χάσει κάθε νόημα. Τα χόμπι που πριν με ζωογονούσαν είχαν χάσει την ελκυστικότητά τους. Αναρωτιόμουν πώς εγώ περνούσα ευχάριστα την ώρα μου με αυτά. Λ.χ. διαβάζοντας ένα λογοτεχνικό βιβλίο. Όλα αυτά φαίνονταν ένα παρελθόν οριστικά διαγραμμένο.
Τα πρόσωπα των ανθρώπων που συναντούσα στο δρόμο μού φαίνονταν υπερβολικά άσχημα, αποτροπιαστικά. Προφανώς δεν έφταιγαν τα πρόσωπα των συνανθρώπων μου. Εγώ τα έβλεπα έτσι, πράγμα που για μένα ήταν το ίδιο.
Αλλά και οι άλλοι, όσοι δεν ήξεραν τι είχα, το υποψιάζονταν και ρωτούσαν τι έχω. Δεν μπορούσα να το πω σε όλους και έτσι έλεγα ότι δεν είχα κάτι – η καρδιά μου όμως ήξερε τι είχα. Ήμουν ένας ζωντανός νεκρός. Αν πέθαινα θα γλίτωνα από ένα φοβερό βασανιστήριο που μου φαινόταν ατέλειωτο. Ζήλευα τους ανθρώπους που ήταν καλά. Όχι ότι ήθελα να χουν κι αυτοί κάτι ανάλογο, κάθε άλλο. Εννοώ ότι ήθελα κι εγώ να ήμουν όπως παλιά. Να ξανάβρισκα τον εαυτό μου, τη ζωή μου. Δεν ήθελα να είμαι ευτυχισμένος ή χωρίς προβλήματα. Ήθελα απλά μια συνηθισμένη ζωή. Δεν ξέρετε τι σπουδαίο πράγμα είναι μια συνηθισμένη ζωή! Καταλήγει κανείς στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει τίποτα σπουδαιότερο από τη συνηθισμένη ζωή, μια γνώση που την αποκτά κανείς μόνο όταν είναι άρρωστος ψυχικά ή σωματικά. Να δοξάζουμε και να ευγνωμονούμε τον Θεό όταν είμαστε καλά. Να χαιρόμαστε κάθε στιγμή που είμαστε υγιείς και να μην φαρμακώνουμε τη ζωή μας με την υποψία ότι θα μας βρουν κακά στο μέλλον. Δυστυχώς η κόλαση υπάρχει και είναι εδώ. Δεν ξέρω αν υπάρχει και μετά θάνατον, ελπίζω ο Θεός να την καταργήσει, αλλά είμαι βέβαιος ότι υπάρχει σε αυτήν τη ζωή. Κάποτε την έβλεπα θεωρητικά βλέποντας τους πολέμους, τις ασθένειες των άλλων, τα γηρατειά κλπ. Όμως τη γνώρισα ο ίδιος.
Η κατάθλιψη έχει σχέση με την αμαρτία;
Δεν λέω ότι η κατάθλιψη είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένων αμαρτιών ή, πολύ περισσότερο, τιμωρία του Θεού. Όχι. Όταν έπαθα κατάθλιψη δεν είχα κάνει κάτι αμαρτωλό. Ήρθε αναπάντεχα. Είναι σαν να σπας το πόδι σου. Σαν να αρρωσταίνεις σωματικά. Μπορεί όπως λένε όλες οι ασθένειες και ο θάνατος να είναι αποτέλεσμα της αμαρτίας, αλλά καταλαβαίνετε τι θέλω να πω. Κατάθλιψη μπορεί να πάθει ο οποιοδήποτε, χωρίς να είναι πολύ αμαρτωλός. Και αντιστρόφως μπορεί ένας συνειδητά αμαρτωλός να μην έχει καθόλου κατάθλιψη.
Η κατάθλιψη σχετίζεται και με πολλές περιπτώσεις αυτοκτονιών; Σας πέρασε από το μυαλό κάτι τέτοιο;
Όχι δεν σκέφτηκα ποτέ να αυτοκτονήσω. Ξέρω ότι πολλοί καταθλιπτικοί φτάνουν στη σκέψη της αυτοκτονίας ή/και αυτοκτονούν. Παλιότερα δεν θα το κατανοούσα. Θα το θεωρούσα εντελώς ανώριμη και βιαστική απόφαση. Όχι ότι τώρα το δικαιολογώ. Αλλά καταλαβαίνω πώς κάποιος μπορεί να φτάσει στην αυτοκτονία, η οποία ασφαλώς δεν λύνει κανένα πρόβλημα ούτε για σένα τον ίδιο ούτε για τους οικείους σου. Αλλά νιώθεις ότι η ζωή δεν έχει κανένα νόημα. Κι όχι μόνο αυτό: η ζωή σε τυραννάει, κάθε λεπτό, κάθε δευτερόλεπτο ασφυκτιάς, πρόκειται για ένα αδιάλειπτο μαρτύριο. Δεν θέλω να το συγκρίνω με τα σωματικά μαρτύρια. Ο καθένας υπομένει από μόνος του ό,τι του τυχαίνει. Αλλά το ψυχικό μαρτύριο είναι αβάσταχτο. Δεν παλεύεται. Καταρχάς δεν ξέρεις από πού προέρχεται, αν θεραπεύεται, αν θα τελειώσει ποτέ. Όλα είναι θολά, αδιευκρίνιστα. Η εκκλησία σωστά λέει ότι η αυτοκτονία είναι μεγάλο αμάρτημα, αλλά, σήμερα που ξέρουμε πολύ περισσότερα για τις ψυχικές ασθένειες, νομίζω ότι βλέπει με κατανόηση το θέμα αυτό. Δεν πρόκειται για την αυτοκτονία λ.χ. ενός εφήβου που θέλει να “τιμωρήσει” με αυτό τον τρόπο τους γονείς του ή την αυτοκτονία κατόπιν ερωτικής απογοήτευσης. Η αυτοκτονία ενός βαριά καταθλιπτικού είναι τελείως άλλη περίπτωση. Ο καταθλιπτικός αυτοκτονεί όχι για να δείξει ότι είναι ανδρείος ή αντιθέτως επειδή είναι δειλός. Ο καταθλιπτικός αυτοκτονεί επειδή αρρώστησε. Δεν λέω ότι ο καταθλιπτικός δεν έχει κάποια ευθύνη για την κατάθλιψή του, αλλά του συνέβη, το έπαθε, δεν το επιδίωξε. Μπορεί να την έχτιζε σιγά σιγά και επί χρόνια, αλλά όταν του συμβεί δεν ελέγχεται. Σου αφαιρεί κάθε νόημα από τη ζωή.
Σας βοήθησε η ιατρική επιστήμη;
Βοήθεια σαφή μού πρόσφεραν τα φάρμακα που υπέδειξε ο ψυχίατρος. Μικρή βοήθεια πήρα και από την ψυχανάλυση. Αλλά ασφαλώς χωρίς τα φάρμακα δεν ξέρω πού θα ήμουν τώρα. Όταν λειτούργησαν τα αντικαταθλιπτικά επανήλθα στην προηγούμενη κατάσταση. Αλλά και κάτι παραπάνω: είχα πλέον τη γνώση της προηγούμενης θλιβερής φάσης και χαιρόμουν που επανήλθα στην κατάσταση της υγείας. Ό,τι αισθάνεται κάποιος που μετά από μια σοβαρή σωματική ασθένεια επανέρχεται στην υγεία. Κι ακόμα παραπάνω: στην κατάθλιψη δεν ξέρεις ποτέ αν και πότε θα γίνεις καλά. Η χαρά μου λοιπόν ήταν και είναι μεγάλη. Γι’ αυτό λέω σε όποιον έχει κατάθλιψη να επισκεφτεί αμέσως τον ψυχίατρο. Οι γιατροί είναι δώρο του Θεού στον άνθρωπο.
Σημαντικό είναι επίσης ο ασθενής να μην τα παρατήσει. Να μην απελπιστεί. Να μη φτάσει στην απόγνωση. Εγώ έλεγα ότι αυτό δεν είναι και δεν μπορεί ποτέ να είναι κάτι το μόνιμο για μένα. Το έλεγα και στους κοντινούς μου ανθρώπους. Όχι, αυτό δεν είμαι εγώ. Ήρθε αλλά δεν θα μείνει. Κι έτσι έγινε.
Σας βοήθησε η πίστη στον Θεό;
Ο Θεός ήταν για μένα μεγάλη ελπίδα, αυτός που δεν μου επέτρεψε ποτέ να μου περάσει από το μυαλό η αυτοκτονία ως λύση. Όχι ότι φοβόμουν το θάνατο. Τον θεωρούσα ως λύση αν ερχόταν από μόνος του. Αλλά επ’ ουδενί τον επιδίωξα. Προφανώς προσευχή συγκροτημένη δεν μπορούσα να κάνω. Διάβαζα μόνο θεολογικά κείμενα που μιλούσαν για τη χαρά και έκανα και κομποσκοίνι. Μεγάλη παρηγοριά. Ξαπλωμένος βέβαια. Αλλά κάτι ήταν κι αυτό.
Μια φορά εν μέσω της κατάθλιψης, μετά την εξομολόγηση, αισθάνθηκα μια εντελώς αναπάντεχη χαρά. Δεν ήταν η χαρά και η ανακούφιση που νιώθεις μετά τη συνηθισμένη εξομολόγηση. Ήταν ένα ουράνιο δώρο. Σαν να μου έλεγε ο Θεός ότι να εγώ μπορώ να σε απαλλάξω από αυτό το πράγμα. Ήμουν τότε διακοπές σε ένα βουνό. Αμέσως ένιωσα μεγάλη δύναμη, απρόσμενη ευφορία, μια γλυκύτητα απλώθηκε σα μέλι σε όλο μου το σώμα. Δυστυχώς κράτησε μόνο κάποιες ώρες. Αλλά ήταν αρκετές για να πάρω κουράγιο.
Επίσης αναρωτήθηκα κατά πόσο έχουμε πάρει στα σοβαρά αυτό που λέμε “κόλαση”. Αν η κόλαση είναι προφανώς ένα εσωτερικό μαρτύριο που επηρεάζει όλο τον άνθρωπο, δηλαδή ψυχοσωματικό μαρτύριο, αυτό δεν μπορεί να είναι πολύ διαφορετικό από την κατάθλιψη. Αυτή σε τσακίζει ψυχικά και έχει ασφαλώς και σωματικές συνέπειες.
Τι άλλο σας έδωσε κουράγιο;
Δεν έπαψα να κάνω ό,τι έκανα και όταν ήμουν καλά, από πλευράς υποχρεωτικών καθηκόντων κυρίως. Πήγαινα στη δουλειά, έτρωγα αν και δεν είχα όρεξη καμία, μάλιστα είχα χάσει αρκετά κιλά, πλενόμουν, έβγαινα βόλτα. Αλλά όλα αυτά με πολύ πολύ κόπο και με την ώρα να μην περνάει με τίποτα. Στη δουλειά είχα την αίσθηση ότι είχαν περάσει λ.χ. 2 ώρες και είχαν περάσει μόνο 15 λεπτά… Εννοείται ότι πολύ με στήριξε η οικογένειά μου. Πρέπει να ξέρετε ότι ειδικά η γυναίκα μου συνέπασχε με μένα αλλά και δεν με άφησε στιγμή από κοντά της. Είναι κάτι το ανεκτίμητο αυτό. Υπήρχαν γνωστοί μου που σε παρόμοια περίπτωση βίωσαν εγκατάλειψη από τον ίδιο τους τον σύντροφο, γιατί η ασθένεια αυτή τρομάζει όσους δεν την κατανοούν. Ο τρόμος δημιουργεί πανικό και οι οικείοι σου τρέπονται σε φυγή. Η γυμναστική και η επαφή με τη φύση επίσης βοηθάει. Αλλά δεν γιατρεύει. Μπορεί η γυμναστική, οι εργασίες οι σωματικές και ο περίπατος να σου φέρνουν κέφι και ευεξία όταν απλά έχεις μελαγχολία ή βαρεμάρα. Αλλά η κατάθλιψη είπαμε δεν είναι απλή μελαγχολία. Αν μπορούσα να κάνω γυμναστική ενώ είχα κατάθλιψη, τότε μάλλον θα ήμουν καλά…
Τώρα πώς είστε; Ποιο το αποτέλεσμα όλης αυτής της περιπέτειας;
Τώρα είμαι καλά. Ήδη έχουν περάσει 3 χρόνια που είμαι καλά. Παίρνω βέβαια προληπτικά μια ήπια αγωγή. Δεν έχω ξεχάσει αυτό που πέρασα. Ξέρετε η κατάθλιψη συνήθως επανακάμπτει, και αυτό συνέβη σε μένα μια φορά. Ευτυχώς έκτοτε δεν ξανάρθε.
Η εμπειρία αυτή με έκανε λίγο πιο σοφό όπως λέμε. Νιώθω πολύ χαρούμενος που είμαι υγιής και δεν γκρινιάζω για πράγματα ή επιθυμίες που δεν πραγματοποιούνται. Η ζωή είναι πραγματικά ωραία. Και έχω την επιθυμία να ζήσω, κάτι που είχε εξαφανιστεί στον καιρό της κατάθλιψης, όπως και οποιαδήποτε άλλη επιθυμία. Ήμουν ένας άνθρωπος χωρίς επιθυμία. Ανάπηρος. Και ευχαριστώ τον Θεό που είμαι καλά.
Σας ευχαριστούμε.
Η κατάθλιψη έρχεται από τα βάθη των αιώνων και υπάρχουν πολλές λέξεις με τις οποίες την εξέφραζαν οι άνθρωποι. Θα την συναντήσουμε και σε συμβολισμούς μέσα από την ιστορία της ανθρωπότητας. Μια δυνατή αφήγηση παρομοιάζει τον άνθρωπο που ασθενεί από αυτή την ασθένεια με τη Μέδουσα, την άσχημη Γοργόνα της μυθολογίας, που όποιος την κοίταζε πέτρωνε. Έτσι όταν ο Περσέας έστρεψε την ασπίδα του προς αυτή και αντίκρυσε τη φριχτή μορφή της καθρεπτισμένη, η Μέδουσα δεν άντεξε την ασχήμια της και πέτρωσε, ακολουθώντας τη μοίρα των προηγούμενων θυμάτων της. Τότε ο Περσέας μπόρεσε να την αποκεφαλίσει. Όταν η ψυχή φορτωμένη από την προπατορική πτώση της κοιτάξει και αναγνωρίσει τον εαυτό της μπορεί να συμβεί αυτό το πέτρωμα. Ωστόσο, πέρα από τις αιτίες που μπορεί να είναι διαφορετικές σε κάθε άνθρωπο, όπως και ο τρόπος που αντιμετωπίζονται, η κατάθλιψη λέει ο Lopukhin, είναι όπως ένας φελλός σε ένα μπουκάλι φίνου κρασιού που δεν μας επιτρέπει να μοιραστούμε και ν’ απολαύσουμε τους καρπούς του εαυτού μας. Η γεύση, η ουσία των καρπών μας, παραμένουν άγνωστες και αχρησιμοποίητες, όταν οι σκέψεις μας εμποδίζουν την απελευθέρωση της φυσικής μας ενέργειας.
Ευχαριστούμε τον Παναγιώτη για την κατάθεση και την μοιρασιά της προσωπικής του εμπειρίας με τους αναγνώστες μας.
____________
Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 05.09.2018.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου