Για τον ιερομάρτυρα Άγιο Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄

Νικόλαος Π. Σοϊλεντάκης

Δρ Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ, Πρόεδρος Εφετών Διοικητικών Δικαστηρίων

(Δύο κείμενα: Το πρώτο είναι του αείμνηστου καθηγητού του αείμνηστου Ακαδημαϊκού και καθηγητού της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Κων. Δεσποτόπουλου και το δεύτερο του κ. Σοϊλεντάκη)

          «Καί ὑπῆρξε ἀναμφισβήτητα ἐπίσης, ἐπίσημη ἀποκήρυξη τῆς Ἐπαναστάσεως ἀπό τόν Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄. Αὐτά ὅμως ἀποτελοῦν πραγματική ἀντίθεση τῆς Ἐκκλησίας πρός τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821 ; Εἶναι, φρονῶ, ἱστορικά ἐπιπόλαιη μιά τέτοια γνώμη.

          Ἀγνοεῖται ἀπό τούς φορεῖς της, ὄτι ἀποστολή τῆς Ἐκκλησίας ἦταν νά σώσει τή ζωή τῆς γενεᾶς ἐκείνης τῶν Ἑλλήνων, καί ὅτι μέ τήν ἔναρξη τῆς Ἐπαναστάσεως τό μέγα πλῆθος τῶν Ἑλλήνων τῆς γενεᾶς ἐκείνης, κατοίκων τῶν πλήν Πελοποννήσου καί Στερεᾶς καί ὀλίγων νησιῶν ἐκτεταμένων περιοχῶν τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας, βρέθηκαν αὐτομάτως σέ κατάσταση ὁμηρίας. Καί δέν ἐπιτρέπεται νά παραγνωρίζεται ἡ βαρύτατη ἀντίστοιχη εὐθύνη τοῦ Πατριάρχη.

          Ἐκινδύνευε τότε νά ἐξολοθρευθεῖ μέγα πλῆθος τῶν Ἑλλήνων, καί οἱ ἄνδρες τῆς Φιλικῆς Ἐταιρείας νά καταστοῦν ὀλετῆρες τοῦ Γένους. Ὁ Σουλτάνος ἔξαλλος ὅταν ἔμαθε τήν Ἐπανάσταση, ὑπέγραψε διάταγμα ἐξοντωτικό τῶν Ἑλλήνων τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας. Χρειαζόταν ὅμως νά τό ὑπογράψει καί ὁ θρησκευτικός τῶν Τούρκων ἡγέτης. Καί ὁ τότε κάτοχος τοῦ ἀξιώματος αὐτοῦ Χατζῆ χαλίλ Ἐφέντης, ἀνήρ φιλάνθρωπος ἀρνήθηκε νά τό προσυπογράψει μέ τό ἐπιχείρημα ὅτι δέν ἐπιτρέπει τό Κοράνι σφαγή ἀθώων καί μυστικά διεμήνυσε πρός τόν Πατριάρχη νά τό ἐνισχύσει πρός τή σωστική ἄρνησή του. Γιά τήν ἀπόδειξη λοιπόν τῆς ἀθωώτητας ὡς πρός τήν Ἐπανάσταση, τοῦ μεγάλου πλήθους τῶν Ἑλλήνων, τῶν εὑρισκομένων ἤδη, ἐπαναλαμβάνω, σέ κατάσταση ὁμηρίας, ὁ μόνος τρόπος ἦταν: ὁ θρησκευτικός τους ἡγέτης, δηλαδή ὁ Πατριάρχης, νά προβεῖ σέ άποκήρυξη τῆς Ἐπαναστάσεως. Καί ἀνήκει τιμή καί δόξα στόν Πατριάρχη Γρηγόριο τόν Ε΄ γιά τή σωστική τοῦ ὑποδούλου Γένους ἀπόφασή του νά προβεῖ σέ ἀποκήρυξη τῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821. Ἀλλοίμονο γιά τό Γένος τῶν Ἑλλήνων, ἄν δέν εἶχε τότε ὁ Πατριάρχης τό ἠθικό σθένος καί τή συναίσθηση τοῦ καθήκοντος νά προβεῖ στήν ἐπώδυνη αὐτή ἀποκήρυξη». (Κ. Δεσποτόπουλος, Ἱστορικά, ἔκδ. Παπαζήση 2012, σελ. 90-91).

----

Ακολουθεί το κείμενο του κ. Σοϊλεντάκη από τη μελέτη του περί του Θρακικού Ελληνισμού:

Από τό βιβλίο μου «Ἱστορία τοῦ Θρακικοῦ Ἑλληνισμοῦ τομ. Α΄2004, σελ. 274»

«2. Ἡ τουρκική ἀντίδραση. Ὁ Μαχμούτ Β' ὁ Γαζῆς (1785-1839), πού χαρακτηρίζεται ὁ ἀτυχέστερος τῶν μέχρι τότε σουλτάνων, χωρίς νά εἶναι καί ὁ χειρότερος, μόλις πληροφορήθηκε (1 Μαρτίου) τήν ἐπανάσταση στή Μολδοβλαχία καί τό σχέδιο περί πυρπολήσεως τοῦ Τουρκικοῦ Στόλου στόν ναύσταθμο τῆς Κωνσταντινουπόλεως (ἀπό τήν κατάδοση τοῦ  Ἀσημάκη Θεοδώρου), θεώρησε ὅτι ἡ Ἐπανάσταση ὑποκινεῖται ἀπό τή Ρωσία. Ὀργισμένος, ἐξέδωσε φιρμάνι μέ τό ὁποῖο παρήγγειλε στούς Τούρκους νά εἶναι ἕτοιμοι νά κτυπήσουν τόν ἐχθρό καί  ζήτησε ἀπό τόν Σεϊχουλσλάμ, ὡς τόν μόνο ἁρμόδιο, νά ἐκδώσει φετφά, πού θά κήρυσσε τόν ἱερό πόλεμο κατά τῶν Ἑλλήνων, ὥστε νά νομιμοποιηθοῦν οἱ μελετώμενες σφαγές, καθώς καί ἐκεῖνες πού μεμονωμένα εἶχαν ἀρχίσει.

          Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος Ε' (1745-1821), ὅταν πληροφορήθηκε τά τεκταινόμενα, μετέβη στόν Σεϊχουλσλάμ μαζί μέ τόν πατριάρχη Ἱεροσολύμων Πολύκαρπο, γιά νά ἀποτρέψει τή σφαγή τοῦ Γένους. Ἐκεῖνος διαβεβαίωσε τόν πατριάρχη, ὅτι δέν θά ὑπέγραφε τόν φετφά, ἐάν ἀποδεικνυόταν ὅτι ὁ Ἑλληνισμός τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἦταν ἀμέτοχος, καί ὑπέδειξε τόν ἀφορισμό τῆς Ἐπαναστάσεως, τοῦ Ὑψηλάντου καί τοῦ Σούτσου, πρός ἱκανοποίηση τῆς σουλτανικῆς ἀπαιτήσεως. Οἱ δύο πατριάρχες καί ἡ Σύνοδος ὑπέγραψαν τά σχετικά ἔγγραφα ἐπί τῆς Ἁγίας Τραπέζης, πρός ἐκδήλωση μεγαλυτέρας θρησκευτικῆς φρίκης, παρουσίᾳ Τουρκοκρητικῶν τῆς Πύλης, πού γνώριζαν ἐλληνικά. Ὁ Σεϊχουλσλάμ, κατόπιν αὐτῶν δέν ὑπέγραψε τόν φετφά, παρά τή συνεχιζόμενη ἐπιμονή τοῦ σουλτάνου. Οἱ σφαγές ἀπετράπησαν, ἀλλά ὁ Σεϊχουλσλάμ πλήρωσε μέ τή ζωή του τά γενναῖα αἰσθήματά του. Ὁ σουλτᾶνος διέταξε τήν ἐξορία του καί (μυστικά) τή δολοφονία του καθ' ὁδόν ἀπό τούς ἀνθρώπους πού τόν συνόδευαν. Μετά ταῦτα, ὁ Μαχμούτ κήρυξε τόν στρατιωτικό νόμο καί ἔδωσε τό σύνθημα τῶν σφαγῶν μέ ὀχλαγωγίες».