Η ενσυναίσθηση της πολιτικής ορθότητας

Η ενσυναίσθηση της πολιτικής ορθότητας (Πρωτοπρ. Θωμάς Βαμβίνης)

Ἔχει εἰσβάλει τά τελευταῖα χρόνια στό λεξιλόγιό μας μιά καινούργια λέξη πού σύντομα ἀπέκτησε σημασία, ἡ ὁποία ξεφεύγει ἀπό τά ὅρια τῆς ἀνάγκης πού ἔχουμε γιά καθημερινή λεκτική ἐπικοινωνία μέ τούς ὁμόγλωσσους συνανθρώπους μας. Ἡ σημασία της μάλιστα προβάλλεται μέ κύρος κριτηρίου τῆς ψυχικῆς μας ὑγείας. Εἶναι ἡ λέξη ἐνσυναίσθηση.

Οἱ μή εἰδήμονες σέ θέματα ψυχολογίας καί γλώσσας καί κυρίως σέ θέματα ἀλληλεπίδρασης ψυχολογίας, παιδαγωγικῆς καί πολιτικῆς (ὑπό τόν ἐπηρεασμό μάλιστα τῆς λεγόμενης πολιτικῆς ὀρθότητας), ἀκοῦμε αὐτήν τήν λέξη ἐδῶ καί δέκα, περίπου, χρόνια, συχνά ἁπλῶς διαισθανόμενοι τήν σημασία της.

Ψάχνοντας τήν σημασία της στά κοινά λεξικά πού ἔχουμε στήν χρήση μας, δέν τήν ἐντοπίσαμε πουθενά. Οὔτε στό λεξικό Μπαμπινιώτη (ἔκδοση 2005), οὔτε στό λεξικό Τεγόπουλου-Φυτράκη (ἔκδοση 1993), οὔτε φυσικά στό λεξικό τῶν Liddel-Scott· εἶναι ἄγνωστη στήν ἀρχαία ἑλληνική γραμματεία. Προφανῶς, ἄν ὑπάρχουν ἐπικαιροποιημένες ἐπανεκδόσεις τῶν λεξικῶν τῆς νέας ἑλληνικῆς γλώσσας, μετά τό 2010, θά ἔχουν περιλάβει καί αὐτήν τήν λέξη. Εἶναι πάντως νεώτατη ὄχι τόσο ὡς πρός τήν κατασκευή της, ὅσο ὡς πρός τήν κοινή χρήση της, στήν ὁποία βοηθοῦν, ἀπ’ ὅ,τι φαίνεται, πολύ οἱ πολιτικές ἀπόψεις πού περιγράφονται ὡς «πολιτική ὀρθότητα».

Ἡ λέξη ἐνσυναίσθηση ἦλθε στήν καθημερινότητά μας ἁλιευμένη ἀπό τήν ἐξειδικευμένη ἐννοιολογική δεξαμενή τῆς ψυχολογίας καί εἰδικότερα τῆς ἀνθρωπιστικῆς προσωποκεντρικῆς ψυχοθεραπείας.

Ἡ σημασία της, ὅπως περιγράφεται στό Λεξικό Ψυχολογίας τῆς Ἀναστασίας Χουντουμάδη καί τῆς Λένας Πατεράκη, ἀφορᾶ κυρίως τόν θεραπευτή. Διαβάζουμε: «ἐνσυναίσθηση [εἶναι] ἡ ἱκανότητα τοῦ ἀτόμου νά κατανοεῖ καί νά συμμερίζεται τά συναισθήματα, τίς σκέψεις καί τίς ἀνησυχίες ἑνός ἄλλου ἀνθρώπου “σάν νά” ἦταν αὐτός ὁ ἄλλος, διατηρώντας ὅμως ταυτόχρονα τήν ἀκεραιότητά του. Διαφέρει ἀπό τήν ταύτιση. Θεωρεῖται οὐσιαστικό ἐργαλεῖο κατανόησης τοῦ πελάτη στή συμβουλευτική καί στήν ψυχοθεραπεία».

Ἀπό τό ἴδιο λεξικό πληροφορούμαστε ὅτι στήν ψυχοθεραπεία (στό πλαίσιο τῆς λεγόμενης «ἀνθρωπιστικῆς ψυχολογίας»), ἡ ἱκανότητα τοῦ θεραπευτῆ νά ἀντιλαμβάνεται τά βιώματα καί τά συναισθήματα τοῦ πελάτη του, σάν νά βρισκόταν ὁ ἴδιος στή θέση του καί νά τόν «συντροφεύει» καθώς προχωρᾶ ἡ θεραπεία, εἶναι οὐσιαστικῆς σημασίας καί χαρακτηρίζεται «ἐνσυναισθητική κατανόηση», δηλαδή κατανόηση μέ ἐνσυναίσθηση. Αὐτή ἡ κατανόηση συνιστᾶ μιά ἀπό τίς τρεῖς συνθῆκες πού θεωροῦνται οὐσιαστικές γιά τήν ἐξέλιξη καί τήν θεραπευτική ἀλλαγή, σύμφωνα μέ τήν «προσωποκεντρική» προσέγγιση τοῦ ψυχικά ἀσθενῆ, τήν ὁποία ἔχει μελετήσει καί προβάλει ὁ ἀμερικανός ψυχοθεραπευτής Κάρλ Ρότζερς. Οἱ ἄλλες δύο συνθῆκες εἶναι ἡ «θετική ἀναγνώριση ἄνευ ὅρων» καί ἡ «αὐθεντικότητα».

Γιά νά κατανοήσουμε τήν σημασία τῆς ἐνσυναίσθησης εἶναι χρήσιμο νά δοῦμε ποιό εἶναι τό περιεχόμενο τῆς «θετικῆς ἀναγνώρισης ἄνευ ὅρων» καί τῆς «αὐθεντικότητας». Παίρνουμε στοιχεῖα ἀπό τό ἴδιο λεξικό ψυχολογίας.

«Θετική ἀναγνώριση ἄνευ ὅρων», σύμφωνα μέ τόν Κάρλ Ρότζερς, εἶναι ὁ σεβασμός καί ἡ ἀποδοχή πού ἀποδίδονται σέ ἕνα ἄτομο, ἀνεξάρτητα ἀπό τό ἄν αὐτό συμπεριφέρεται σύμφωνα μέ τίς προσδοκίες τοῦ ἄλλου –τοῦ θεραπευτῆ του γιά παράδειγμα– πού τό ἀποδέχεται.

«Αὐθεντικότητα», σύμφωνα πάλι μέ τόν Κάρλ Ρότζερς, εἶναι ἡ ἁρμονική συμφωνία ἀνάμεσα στά συναισθήματα καί τίς ἐμπειρίες ἑνός ἀτόμου καί στήν ἔννοια ἑαυτοῦ πού διατηρεῖ. Ὑπάρχουν οἱ ἐμπειρίες, τά συναισθήματα καί ὁ ἑαυτός. Στήν «αὐθεντικότητα» ὑπάρχει μεταξύ τους ἁρμονική συμφωνία. Αὐτή πρέπει νά χαρακτηρίζη και τόν θεραπευτή· πρέπει νά ὑπάρχη συμφωνία ἀνάμεσα στά συναισθήματα πού βιώνει καί στήν ἐπαγγελματική του συμπεριφορά κατά τήν διάρκεια τῆς θεραπευτικῆς συνεδρίας.

Ἀλλά ποιός εἶναι ὁ Κάρλ Ρότζερς; Ἡ Βικιπαίδεια μᾶς πληροφορεῖ: Ὁ Κάρλ Ρότζερς γεννήθηκε στό Σικάγο τό 1902. Οἱ γονεῖς του ἦταν ἀγρότες καί αὐστηρά θρησκευόμενοι Μεθοδιστές. Ἀπό αὐτούς κληρονόμησε τό αὐστηρά πειθαρχημένο πρακτικό καί διερευνητικό πνεῦμα. Ἀρχικά, ἀσχολήθηκε μέ τήν γεωργία καί ἔπειτα ἔκανε τίς πρῶτες σπουδές του μέ ἀντικείμενο τήν θεολογία, μιᾶς καί ὁ προορισμός του ἦταν νά γίνη ἱερωμένος. Ἀνακαλύπτοντας, ὅμως, τήν ὑποκρισία καί τήν ἀνελευθερία τοῦ Σεμιναρίου, στό ὁποῖο φοιτοῦσε, ἐγκατέλειψε αὐτά τά σχέδια καί στράφηκε στήν ψυχολογία.

Εἶναι φανερό ὅτι ἡ ἐγκατάλειψη τοῦ Σεμιναρίου καί τῆς θεολογίας τῶν Μεθοδιστῶν ἦταν ἕνα ἀνθρώπινο ξέσπασμα τοῦ Κάρλ Ρότζερς, πού ἀναζητοῦσε αὐθεντικότητα, σεβασμό καί ἀποδοχή, τά ὁποῖα, κατόπιν, προσπάθησε νά τά βρῆ καί νά τά καλλιεργήση μέσα ἀπό τήν μελέτη καί ἔρευνα τῆς ψυχολογίας. Μπορεῖ νά δῆ κανείς στήν περίπτωσή του τήν φυσική ἀντίδραση ἑνός ἀνθρώπου πού ἀναζητᾶ στήν θεολογία τήν ψυχοθεραπεία καί ἀντιλαμβάνεται τήν ἱερατική διακονία ὡς ἰατρική θεραπευτική ἐπιμέλεια τῶν ψυχῶν, αὐτό δηλαδή πού πραγματικά εἶναι ὁ αὐθεντικός Ὀρθόδοξος Χριστιανισμός, ὅπως ἐμφαντικά διατυπώνει τήν θεολογία του ὁ μακαριστός π. Ἰωάννης Ρωμανίδης καί ἀναλύει περαιτέρω ὁ Σεβ. Μητροπολίτης μας κ. Ἱερόθεος.

Ὁ Κάρλ Ρότζερς δέν βρῆκε αὐτήν τήν αὐθεντικότητα τοῦ Χριστιανισμοῦ στό Σεμινάριο τῶν Μεθοδιστῶν καί ἐγκατέλειψε τήν θεολογία καί τήν προοπτική τῆς ἱερωσύνης σπουδάζοντας τήν ψυχολογία, στήν ὁποία δημιούργησε ἕνα δικό του ρεῦμα, στό ὁποῖο ὑπάρχουν ἐμφανῆ στοιχεῖα ἀπό τήν διδασκαλία τῆς Ἁγίας Γραφῆς, χωρίς ὅμως τήν σαφῆ θεολογική προοπτική τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς.

Αὐτοί πού γνώριζαν τήν δράση τοῦ Κάρλ Ρότζερς λένε, ὅτι «εἶχε μιά αὐθεντική στάση ἀγάπης καί ἀποδοχῆς ἀπέναντι στούς θεραπευομένους του, πράγμα τό ὁποῖο τόν χαρακτηρίζει ὡς ἕναν ἀληθινό πατέρα τῆς ψυχολογίας. Ἦταν πράγματι ὀπαδός τῆς ἄνευ ὅρων ἀποδοχῆς τοῦ ἀνθρώπου, χαρακτηριστικό τό ὁποῖο συνέβαλε σημαντικά στήν διάπλαση αὐτῆς τῆς προσέγγισης πού ὀνομάζεται προσωποκεντρική».

Ἔτσι ἔγινε ὁ κύριος ἐκπρόσωπος τῆς λεγόμενης «ἀνθρωπιστικῆς ψυχολογίας», μέ τήν προσωποκεντρική προσέγγιση τοῦ ψυχικά ἀσθενῆ, ἡ ὁποία στηρίζεται σέ μιά ἰδιάζουσα περιγραφή τοῦ ἀνθρώπου –σέ μιά κατά Κάρλ Ρότζερς ἀνθρωπολογία– σύμφωνα μέ τήν ὁποία ὁ «ὀργανισμός» καί ὁ «ἑαυτός» καθορίζουν τήν διαμόρφωση τῆς προσωπικότητας τοῦ ἀνθρώπου.

Ὡς ὀργανισμό δέν ἐννοεῖ τό σῶμα μέ τίς διάφορες λειτουργίες του. Ὡς ὀργανισμό ὁρίζει τόν ψυχοσωματικό χῶρο πού περιέχει τίς ἐμπειρίες μας, τήν ὁλότητα τῶν ὁποίων ὀνομάζει «φαινομενολογικό πεδίο» καί εἶναι τό προσωπικό σύστημα ἀναφορῶν τοῦ ἀτόμου. Ὡς «ἑαυτό» ὁρίζει τό διαφοροποιημένο τμῆμα τοῦ φαινομενολογικοῦ πεδίου ὅπου ἐμπεριέχονται οἱ ἀντιλήψεις, οἱ ἀξίες καί οἱ σκοποί. Ὁ «ἑαυτός» ἀλλάζει συνεχῶς μέ βάση τίς ἐμπειρίες πού ἀποκτᾶ στήν ἐπαφή του μέ τό περιβάλλον. Στό πλαίσιο αὐτῆς τῆς ἐπαφῆς μέ τό περιβάλλον, κάθε ἄνθρωπος μπορεῖ νά καταλάβη τούς συνανθρώπους του μέσῳ τῆς ἐνσυναίσθησης.

Ἄς ἐπανέλθουμε ὅμως στήν ἐνσυναίσθηση. Στό σύστημα τοῦ Κάρλ Ρότζερς δέν ἀναζητοῦμε τό «κατ’ εἰκόνα Θεοῦ», ἀπό τό ὁποῖο καλεῖται ὁ ἄνθρωπος νά φθάση στό «καθ’ ὁμοίωσιν», συνεργώντας μέ τήν ἄσκηση τῶν εὐαγγελικῶν ἐντολῶν στήν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ὁ Κάρλ Ρότζερς θέλει ὁ κατ’ αὐτόν «ὀργανισμός» νά ἐνεργοποιῆ τίς ἱκανότητές του, ὥστε νά ζῆ ὁ ἄνθρωπος καλύτερα ἤ νά πραγματοποιῆ τήν «αὐτοπραγμάτωση», δηλαδή τήν ἐπίτευξη προσωπικῆς ἁρμονίας καί γαλήνης. Ἡ «ἐνσυναίσθηση», ὅμως, ἔχει ἁγιογραφικές καταβολές, ἀλλά δέχεται καί τίς κακοποιήσεις πού δέχονται οἱ λόγοι τῆς Ἁγίας Γραφῆς ἀπό τούς αἱρετικούς, πού διαστρεβλώνουν τά νοήματά τους, μέ ἀποτέλεσμα τόν πνευματικό θάνατο τῶν ἴδιων καί τῶν ὀπαδῶν τους.

Στήν «ἐνσυναίσθηση» μπορεῖ κανείς νά δῆ τό πνεῦμα τοῦ «χαίρειν μετὰ χαιρόντων καὶ κλαίειν μετὰ κλαιόντων» (Ρωμ. 12, 15) ἤ τοῦ «μηδεὶς τὸ ἑαυτοῦ ζητείτω, ἀλλὰ τὸ τοῦ ἑτέρου ἕκαστος» (Α΄ Κορ. 10, 24) καί ἄλλων πολλῶν ἁγιογραφικῶν χωρίων, πού δηλώνουν τήν ὑπέρβαση τῆς ἰδιοτέλειας καί τῆς φιλαυτίας, μέ τήν ἀποδοχή τοῦ ἄλλου ὡς μέλους τοῦ ἴδιου σώματος, στήν προοπτική τῆς τελειοποιήσεως ἐν Χριστῷ τῆς ἀγάπης, ὥστε νά μήν «ἐκπίπτει» ἀπό συναισθήματα καί ἀπό ἐμπειρίες πού ἀποκτῶνται στήν ἐπαφή μέ τό περιβάλλον.

Ὅμως ἡ «ἐνσυναίσθηση» χρησιμοποιεῖται ὡς δόλωμα ἤ ὡς ἀγαθό προσωπεῖο τῆς σκληρῆς πολεμικῆς ἐναντίον παραδοσιακῶν ἀρχῶν καί θεσμῶν καί ἐναντίον τῆς ἴδιας τῆς φύσης τῶν πραγμάτων, μέσα στίς γενικές κατευθυντήριες γραμμές τῆς λεγόμενης πολιτικῆς ὀρθότητας. Ἐνῶ, «ὅταν δείχνουμε ἐνσυναίσθηση [γιά παράδειγμα] πρός τό παιδί μας, κατανοοῦμε καί νιώθουμε τό δικό του συναίσθημα, τοῦ δείχνουμε ἀγάπη καί ἀποδοχή μέ ὅρια, ἔτσι [ὥστε νά ] τοῦ μαθαίνουμε τό “σωστό” καί τό “λάθος”» (Φιλάνθη Οἰκονομάκου), γιά τήν «πολιτική ὀρθότητα» δέν ὑπάρχουν ὅρια, οὔτε σωστό ἤ λάθος, ὑπάρχει μόνον θετική ἀναγνώριση καί ἀποδοχή ἄνευ ὅρων τοῦ ὁποιουδήποτε, μέ τήν ὁποιαδήποτε νοοτροπία καί ἄποψη, ὁπότε ἡ ἐνσυναίσθηση δέν χρησιμοποιεῖται ὡς «οὐσιώδης συνθήκη» σέ μιά θεραπευτική διαδικασία, ἀλλά ἁπλῶς ὡς ἀποδοχή τοῦ ἄλλου ὅπως εἶναι.

Οἱ καλές λέξεις καί οἱ καλές μέθοδοι ἔχουν καί τίς κακές τους χρήσεις, πού βυθίζουν τήν κοινωνία σέ ἄγριο καί βοσκηματώδη βίο.

 

(Πηγή: parembasis.gr)