(Συνέντευξη στην Charlotte d’ Ornellas για το περιοδικό Valeurs Actuelles. Δημοσιεύτηκε 17/10/2019 – Μετάφραση: Δημήτρης Παπαμιχαήλ)
Συγγραφέας ποικίλων έργων, ο φιλόσοφος και δοκιμιογράφος Μισέλ Ονφρέ1, υπογράφει μεταξύ άλλων τη «Θεωρία της δικτατορίας», δοκίμιο που στηρίζεται στο έργο του Τζωρτζ Όργουελ για να εξηγήσει τη νέα μορφή δικτατορίας που υφιστάμεθα. Από την εκπτώχευση της γλώσσας έως την
κατάργηση της ιστορίας και την άρνηση της φύσης, περιγράφει μία κοινωνία όπου η ελευθερία, η αλήθεια και η φύση δεν θα αποτελούν παρά μακρινές αναμνήσεις.
Δηλώνετε πως ο μετανθρωπισμός υπάρχει ήδη. Με ποια μορφή;
Κάποιοι υποστηρίζουν την ιδέα ότι ο μετανθρωπισμός υπήρχε πάντοτε και ότι όλη η ιατρική εντάσσεται σε αυτό το πλαίσιο, καθώς κατευθύνεται ενάντια στη φύση, όταν η τελευταία λαμβάνει τη μορφή της ασθένειας. Δεν πιστεύω κάτι τέτοιο. Το γεγονός ότι η αρχαιολογία μαρτυρά την ύπαρξη τρυπανισμού ήδη στην προϊστορική περίοδο δεν αρκεί για να μιλάμε για μετανθρωπισμό. Η αποκατάσταση του ανθρώπου δεν έχει καμία σχέση με την υπέρβαση και την κατάργησή του.
Ο μετανθρωπισμός νοείται ως προϊόν της φαντασίας εδώ και πολύ καιρό, αλλά ως πραγματικότητα δεν υφίσταται παρά εδώ και λίγο καιρό: από τη στιγμή της καταγραφής του ανθρώπινου γονιδιώματος, περίπου πριν από ένα τέταρτο του αιώνα. Υπερασπίζομαι την ιδέα μίας γονιδιακής ιατρικής: πώς μπορούμε να αρνηθούμε την θεραπεία του καρκίνου μέσα από μία θεραπεία του γονιδιώματος και να προτιμάμε χημειοθεραπείες που λειτουργούν σαν ατομικές βόμβες μέσα στο σώμα; Μετανθρωπισμός υπάρχει από τη στιγμή και πέρα που εκφράζεται η επιθυμία παραγωγής ενός νέου ανθρώπου μέσα από χειρισμούς του γονιδιώματος. Η περίθαλψη δεν είναι παραγωγή μετανθρώπου.
Ποιο είναι το όριο μεταξύ της ορθής παραβίασης της φύσης που ασθενεί και της παράκαμψής της;
Αποκατάσταση δεν σημαίνει δημιουργία. Η αντιμετώπιση μίας ασθένειας είναι θεμιτή. Αλλά το γεγονός ότι ένας άνδρας δεν μπορεί να μένει έγκυος ή ότι δύο γυναίκες δεν μπορούν να κατασκευάσουν ένα παιδί χωρίς το σπέρμα ενός δωρητή και την τεχνητή γονιμοποίηση, δεν μιλάμε για ασθένειες. Η περίθαλψη είναι πάντα θεμιτή: όταν μιλάμε για την αντιμετώπιση μίας αρρώστιας. Αλλά η ιατρική και η χειρουργική πράξη που δεν εντάσσονται στην προοπτική αυτή είναι πράξεις που δεν σώζουν τον άνθρωπο αλλά αντίθετα τον σκοτώνουν στο όνομα του μετανθρώπου.
Πρέπει συνεπώς να αποδεχτούμε το φυσικό δεδομένο. Εξάλλου θεωρείτε ολοκληρωτική τη θεωρία του φύλου στο πλαίσιο που επιδιώκει να υπερβεί τη φύση. Δηλαδή;
Επί χιλιετίες, ο άνθρωπος έζησε σε επαφή με τη φύση. Ενέτασσε με αυτόν τον τρόπο τη ζωή του στην κίνηση του κόσμου. Αυτή η εποχή έλαβε τέλος στην Ευρώπη με τη μαζική αστικοποίηση και την εγκατάλειψη της υπαίθρου. Το τέλος των γεωργών σηματοδότησε αυτή την επανάσταση. Μία γενιά διανοουμένων και φιλοσόφων, τις περισσότερες φορές αστών που απαρνούνταν τις επαρχιώτικες ρίζες τους, εργάστηκε με στόχο την αποφυσικοποίηση του κόσμου. Ο τελευταίος μεγάλος φιλόσοφος της προηγούμενης εποχής είναι ο Μπεργκσόν. Ο Σαρτρ είναι ο πρώτος που θα αποφυσικοποιήσει τον κόσμο στο Είναι και το Μηδέν το 1943. Η Μπωβουάρ θα το κάνει για τις γυναίκες στο Δεύτερο Φύλο το 1949. Η επόμενη γενιά, που επιθυμεί να πάρει τη θέση του Σαρτρ, κάνει το ίδιο στο όνομα ενός αριστερίστικου μεταμαρξισμού. Αλλά διατηρεί την ίδια επιθυμία για κατάργηση της φύσης. Ο στρουκτουραλισμός αποτελεί μια απόρριψη της πραγματικότητας, της φύσης, της ιστορίας, προς όφελος μίας μεγάλης πολιτισμικής αφήγησης. Το σώμα δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα παρθένο κερί πάνω στο οποία εντυπώνουμε ό,τι θέλουμε- δεν υπάρχει ουσία που να προηγείται της ύπαρξης. Η γυναίκα δεν γεννιέται, γίνεται, λέει η Μπωβουάρ, η οποία δαπανά κατά τα άλλα απίστευτο χρόνο μιλώντας για την εμμηνόρροια και τη μητρότητα, δηλαδή για τις γυναίκες. .. Ο Φουκώ γράφει ότι δεν υπάρχει λόγος για έναν άνδρα να αποδεχτεί το γεγονός της αρσενικότητάς του. Αρκεί να θέλεις να είσαι άλλος για να γίνεις άλλος. Ωστόσο, η αλλαγή φύλου δεν πραγματοποιείται με την ανάγνωση του Φουκώ αλλά με ορμονική θεραπεία και χειρουργικές επεμβάσεις. Υπάρχει συνεπώς ένα αρσενικό και ένα θηλυκό σώμα, πράγμα που μαρτυρούν οι ορμόνες, μία λησμονημένη πραγματικότητα γι’ αυτές τις αφηγήσεις που μεταβάλλουν το σώμα σε μυθοπλασία.
Αυτή η χειραφέτηση από τη φύση δεν πραγματοποιείται μέσα από τον πολιτισμό, πράγμα που θα μπορούσε να αποτελεί διανοητική και πνευματική ασκητική – αυτό είναι το νόημα όλων των θρησκειών και όλων των πνευματικών ρευμάτων… – αλλά μέσα από την άρνηση της φύσης. Αυτή η άρνηση της πραγματικότητας αποτελεί μία μορφή τρέλας.
Αναπτύσσετε στο έργο σας Θεωρία της δικτατορίας, την ιδέα μίας δικτατορίας βασισμένης στη διδασκαλία του Όργουελ. Πώς καταφέρατε να τον κάνετε πολιτικό στοχαστή;
Όπως το 1984, έτσι και ο Θαυμαστός κόσμος του Χάξλεϊ είναι πολιτικά κείμενα!
Θυμηθείτε ότι η εκτογένεση (τη τέχνη ή καλύτερα, το τρελό εγχείρημα δημιουργίας εμβρύων χωρίς μήτρα και μητρική κύηση…) αποτελούσε επιστημονική φαντασία μέχρι που κάποιοι ερευνητές αποφάσισαν ότι αυτή η φαντασία θα αποτελεί στο εξής επιστήμη.
Ο Όργουελ διηγείται πως, σε έναν ολοκληρωτικό κόσμο, ό,τι είναι φυσικό θα εξαφανιστεί. Η επιθυμία, η ευχαρίστηση, η σάρκα, ο έρωτας, η τρυφερότητα, το σώμα, θα γίνουν ό,τι αποφασίσει το κράτος. Η αναπαραγωγή, για παράδειγμα, δεν θα αποτελεί πλέον μία ιδιωτική υπόθεση που απορρέει από την επιθυμία και τη φυσική σύλληψη που υποστηρίζεται από συναισθήματα, αλλά μία υπόθεση του κράτους, το οποίο θα αντιστοιχίζει γαμέτες σύμφωνα με τα συμφέροντα της κοινότητας. Εξ ου η ευγονική, συζεύξεις οργανωμένες από το κράτος που υπακούουν στη κοινότητα και όχι πλέον στην οικογένεια. Όταν ο ιδιωτικός βίος γίνεται σε τέτοιο βαθμό κρατική υπόθεση και άρα πολιτική, είμαστε σε ολοκληρωτικό καθεστώς. Αυτό είναι το συμπέρασμα της Χάννα Άρεντ.
Ο Όργουελ γίνεται πολιτικός στοχαστής εάν εγκαταλείψουμε την ιδέα ότι ένα πολιτικό κείμενο πρέπει να λαμβάνει υποχρεωτικά τη μορφή του δοκιμίου. Υπάρχει, κάποιες φορές, περισσότερη πολιτική μέσα στα παραμύθια, τα μυθιστορήματα, τα θεατρικά έργα απ’ ό,τι στις θεωρητικές μελέτες. Το μυθιστόρημα του 1984 και το παραμύθι της Φάρμας των ζώων αγγίζουν περισσότερους αναγνώστες από τη Κριτική του διαλεκτικού λόγου του Σαρτρ και τους Φαντασιακούς μαρξισμούς του Αρόν. Αλλά είναι αλήθεια πως, για τους δημοσιογράφους και τους πανεπιστημιακούς, η απεύθυνση στο ευρύ κοινό σημαίνει απώλεια του πνευματικού επιπέδου που απαιτούν οι ίδιοι!
Ο Όργουελ μας απομακρύνει από τις γνωστές μορφές δικτατορίας που υπήρξαν ο ναζισμός και ο κομμουνισμός. Ποιες διαφορές υπάρχουν μεταξύ των σημερινών καθεστώτων και αυτών των μορφών δικτατορίας;
Οι ολοκληρωτισμοί του χτες ήταν κρανοφόροι, ένοπλοι, αρβηλοφόροι, άρα ορατοί, ευκόλως ταυτοποιήσιμοι. Οι σημερινοί είναι ύπουλοι. Επωφελούνται από την εθελοδουλία που επιτρέπουν οι διασυνδεδεμένες συσκευές, με πρώτο το κινητό τηλέφωνο. Η πραγματική εξουσία παραμένει αόρατη, αλλά και οι μηχανισμοί αυτής της εξουσίας είναι αόρατοι. Τα δεδομένα που δίνουμε εμείς οι ίδιοι χρησιμοποιούνται, προφανώς, για να παράγουν κατευθυνόμενες συμπεριφορές: ψυχαναγκαστικές αγορές προϊόντων, αλλά και καλέσματα «στοχασμού», ή μάλλον αποδοχής της κατήχησης της κυρίαρχης ιδεολογίας – για παράδειγμα, αποδοχής της ανυπαρξίας οποιοσδήποτε φυσικής νομοτέλειας και της παντοδυναμίας της τεχνολογικής βούλησης.
Παρ ’ όλα αυτά, χρησιμοποιείτε τον ίδιο όρο. Ποια είναι λοιπόν τα κοινά σημεία;
Αυτοί οι δύο ολοκληρωτισμοί διαφέρουν στη μορφή, βεβαίως, αλλά θέλουν το ίδιο πράγμα: την υποτέλεια μίας αποχαυνωμένης μάζας που υποβάλλεται στο δόγμα τους. Σίγουρα, οι πρώτοι σκότωναν ανοιχτά, δηλητηρίαζαν, εκτόπιζαν, ενώ η εκκαθάριση των ανθρώπων σήμερα πραγματοποιείται χαμηλόφωνα και σιωπηλά. Είμαι σίγουρος, για παράδειγμα, ότι κάποια μέρα θα χαρτογραφήσουμε τις μαζικές δολοφονίες που λαμβάνουν χώρα από τους παραγωγούς βιομηχανικών τροφίμων, από τη βιομηχανία φαρμάκου, από τη γενικευμένη μόλυνση – όχι μόνο από τα αιωρούμενα σωματίδια που οφείλονται στο ντίζελ, αλλά και αυτά που προέρχονται από τη δισφαινόλη των πλαστικών σκευών τροφίμων, από τα έκδοχα των φαρμάκων, από τις εισροές που μολύνουν τα αγροτικά προϊόντα, από τις ορμόνες και τα αντιβιοτικά, από τα νερά των αποχετεύσεων που επηρεάζουν τα προϊόντα της θάλασσας, από τις εθιστικές ουσίες (ζάχαρη, αλκοόλ, καπνός, ναρκωτικά, αντικαταθλιπτικά, αγχολυτικά, υπνωτικά…). Πόσοι νεκροί; Προς στιγμήν, δεν διαθέτουμε κανέναν αριθμό.
Αναφέρεστε σε μία δικτατορία που «δεν πολτοποιεί το σώμα αλλά την ψυχή»… Πώς εξηγείτε ότι τόσο λίγοι άνθρωποι δείχνουν ανήσυχοι από αυτή τη τρομακτική επιθετικότητα;
Ό,τι μας επιτρέπει να αποκτήσουμε συνείδηση καταστρέφεται συστηματικά. Ο εγκέφαλος ο οποίος κατασκευάζεται στα σχολεία, με την εγκατάλειψη των μεθόδων ανάγνωσης που είχαν αποδείξει την αποτελεσματικότητά τους, με την εκμάθηση της ορθογραφίας, της γραμματικής, της σύνταξης, του ύφους, με την αποστήθιση, δεν είναι πλέον σε θέση να σκέπτεται. Μπορεί μονάχα να αναμασά τον χυλό που δημιουργούν τα όργανα που εργάζονται στη κατήχηση της ιδεολογίας που ονομάζω μααστριχτική – στην πραγματικότητα, ασυγκράτητα φιλελεύθερη. Το σχολείο, το γυμνάσιο, το λύκειο, το πανεπιστήμιο, αποτελούν τους κύριους χώρους αυτής της προπαγάνδας. Σε αυτούς πρέπει να προστεθούν τα ιδιωτικά και δημόσια μέσα ενημέρωσης, που επιδοτούνται από το καθεστώς, καθώς και ο χώρος των εκδόσεων. Ο εγκέφαλος μοιάζει με ατροφικό μυ: με τέτοια υποκατάστατα γνώσης, πως είναι δυνατόν να κάνουμε το ένα ορθολογικό βήμα μετά το άλλο;
Η απόρριψη της φύσης είναι συνεπώς ένα από τα διακυβεύματα του μετανθρωπισμού. Ποιος ο στόχος αυτού του σχεδίου;
Η τεχνητοποίηση προϋποθέτει έναν πυροτεχνουργό2, για να παίξουμε με τη λέξη. Με άλλα λόγια: ένας άνθρωπος ή ένα σύνολο ανθρώπων που παράγει το τεχνούργημα και το προορίζει για τον εκλεκτό της επιλογής του. Καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο εκλεκτός θα πρέπει να είναι ο χρήσιμος και παραγωγικός στρατιώτης του σχεδίου των (πυρο)τεχνουργών. Μία αυξημένη νοημοσύνη δεν θα μπορούσε να υπάρξει χωρίς την συγκατάθεση μίας ελίτ που θα τη θελήσει. Αλλά ποια ελίτ; Στο όνομα ποιανού;
Η ελίτ που θα κατέχει το χρήμα για να αγοράσει ό,τι θα έχει μετατραπεί σε εμπόρευμα. Μετά το σιτάρι, το βαμβάκι, τον άνθρακα, πουλάμε πλέον όργανα, μισθώνουμε μήτρες και μεταβαίνουμε τώρα στην αγορά των άυλων αγαθών: στην τεχνητή νοημοσύνη, τον πολιτισμό που μεταδίδεται μέσα από ένα μικροτσίπ τοποθετημένο στον εγκέφαλο, στη βάση του μηχανισμού της αντλίας ινσουλίνης, τη ψηφιοποιημένη ζωή μέσα από τον χειρισμό του γενετικού κώδικα, κλπ. Ο μετάνθρωπος αποτελεί το σφαιρικό σχέδιο του καπιταλισμού. Η πράσινη ιδεολογία, παραδόξως, λειτουργεί ως Δούρειος Ίππος στην καταστροφή και τεχνητοποίηση της φύσης.
Αναφέρεστε στον «τελικό στόχο του καπιταλισμού», ωστόσο οι νεομαρξιστές πρωτοστατούν στην υποστήριξη του μετανθρωπισμού όταν καλούν υπέρ της ιατρικά υποβοηθούμενης αναπαραγωγής για όλες τις γυναίκες, με τη θεωρία του φύλου, τις διεκδικήσεις των ΑΟΑΤ… Πώς το εξηγείτε;
Οι «μαρξιστές» έχουν διαβάσει λιγότερο Μαρξ από τους στρουκτουραλιστές μεταμαρξιστές. Πιστεύουν ότι είναι μαρξιστές ενώ ο αριστερισμός είναι εχθρός του μαρξισμού. Πρέπει να αναγνώσει κανείς τις σελίδες που ο Μαρξ αφιερώνει στην εμπορευματοποίηση μέσα στο Κεφάλαιο: τα λέει όλα! Οι αριστεριστές που προέρχονται από τον στρουκτουραλισμό νομίζουν ότι είναι αριστεροί ενώ στη πραγματικότητα είναι φιλελεύθεροι-ελευθεριακοί και συνεπώς πολύ κοντινότερα στους φιλελεύθερους απ’ ό,τι στους μαρξιστές. Ο Μαρξ μας επιτρέπει να σκεφτούμε τη φετιχοποίηση του εμπορεύματος, την εμπορευματοποίηση, τη πραγμοποίηση μέσα στην οποία βρισκόμαστε.
Οι νεομαρξιστές θα έπρεπε να διαβάζουν περισσότερο τον Μαρξ και λιγότερο τους αντιμαρξιστές Φουκώ και Ντελέζ, που αποδείχτηκαν συνοδοιπόροι των φιλελεύθερων – αν σκεφτούμε τον Κον- Μπεντίτ, τον Ζυλί, την εφημερίδα Λιμπερασιόν, το περιοδικό Νουβέλ Ομπσερβατέρ, κλπ. Άλλωστε ο Μαρξ μυήθηκε από τον Προυντόν του Συστήματος των οικονομικών αντιφάσεων.
Τι μπορούμε να πούμε για τον «αλτρουισμό της ιατρικά υποβοηθούμενης αναπαραγωγής»;
Νεογλώσσα… Ο πραγματικός αλτρουισμός είναι η υιοθέτηση ενός παιδιού που υπάρχει ήδη και δεν διαθέτει γονείς…
Η ιατρικά υποβοηθούμενη γονιμοποίηση ενσαρκώνει το αποκορύφωμα του ναρκισσισμού: «Θέλω ένα παιδί που να προέρχεται από το γενετικό μου υλικό, στο οποίο αποδέχομαι να προσθέσουμε ένα άλλο γενετικό υλικό μόνο και μόνο διότι δεν γίνεται αλλιώς». Το σώμα κύησης είναι αποδεκτό κατ’ ανάγκη. Όταν η εκτογένεση θα το επιτρέπει, θα κάνουμε οικονομία στη μίσθωση ή την αγορά της μήτρας. Είμαστε μάρτυρες ενός τύπου παγανιστικού τελετουργικού που μεταμορφώνει το σπερματοζωάριο ή το ωάριο σε φετίχ. Οι θρησκείες του αίματος δεν κάνουν κάτι διαφορετικό…
Αναφέρεστε στη γλώσσα ως ένα αποκούμπι κατεξοχήν ολοκληρωτικό. Αυτό πρέπει να καταλάβουμε όταν ακούμε να μιλάνε «εκ προθέσεως συγγένεια» ή για «κοινωνική στειρότητα» όσον αφορά τους ομοφυλόφιλους, για «ρευστά φύλα» ή για «αυξημένο άνθρωπο»;
Η συγγένεια εκ προθέσεως είναι ένα ακόμα οξύμωρο σχήμα. Είναι η τέχνη της συμφιλίωσης των αντιθέτων στο πνεύμα του Μακρόν, δηλαδή στο φιλελεύθερο πνεύμα του τύπου «ναι μεν αλλά ταυτοχρόνως…». Όπως και η περίπτωση της ιατρικά υποβοηθούμενης γονιμοποίησης, που αποτελεί ανάθεση σε τρίτο, δεν θα μπορούσε να είναι πράξη αλτρουισμού, η εκ προθέσεως μητρότητα είναι το όνομα που έχει δοθεί στον αποδέκτη του εμπορεύματος. Ομοίως, η κοινωνική -δηλαδή πολιτισμική- στειρότητα, υποκρύπτει τη φυσική στειρότητα που οφείλεται στο γεγονός ότι δύο άτομα του ιδίου φύλου αδυνατούν να αναπαραχθούν με φυσικό τρόπο, ακόμη και αν μπορούν να το κάνουν μέσα στα πλαίσια του πολιτισμού. Δεν είναι λοιπόν η κοινωνία που βγάζει διάταγμα ότι δύο άνδρες είναι στείροι σε ένα πρόγραμμα αναπαραγωγής, αλλά η φύση.
Η καταστροφή της φύσης που βρίσκεται επί τω έργω εντάσσεται στο πρόγραμμα ολοκληρωτικής εμπορευματοποίησης του κόσμου. Αυτά τα στοιχεία Νεογλώσσας εργάζονται προς αυτή τη κατεύθυνση με διανοητικές χίμαιρες που αποδεικνύονται πραγματικοί πολιορκητικοί κριοί ενάντια στο οχυρό του ανθρωπισμού.
Πώς, αντίθετα, εξηγούνται οι κατηγορίες για μίσος, ομοφοβία και μη ανεκτικότητα που εκφέρονται εναντίον οποιουδήποτε αμφισβητεί αυτές τις «κοινωνικές προόδους»;
Ως η απόδειξη ότι ζούμε σε ένα νέο ολοκληρωτισμό! Διότι, στη δικτατορία, η διαφωνία ρυθμίζεται όχι μέσω του δημοκρατικού διαλόγου αλλά μέσα από τη ποινικοποίηση του αντιπάλου. Στον εικοστό αιώνα, φυλακίζαμε, εκτοπίζαμε, εξαφανίζαμε. Σήμερα, υβρίζουμε, αφήνουμε την αγέλη των κοινωνικών δικτύων να κάνουν τη δουλειά της ιδεολογικής εκκαθάρισης. Δεν βλέπω σε αυτό παρά την επιβεβαίωση των υποθέσεών μου…
Πώς αντιλαμβάνεστε τη μεγάλη οικολογική πλανητική κίνηση που συνοδεύεται από την απόρριψη της ίδιας της φύσης, μόλις μιλάμε για τον άνθρωπο;
Είναι ο νέος Δούρειος Ίππος του καπιταλισμού, ο οποίος κατανόησε ότιθα πουλήσει περισσότερα προϊόντα απ’ ό,τι με τις παλαιές διαφημιστικές μεθόδους εάν προωθήσει προϊόντα βιολογικά, οικολογικά υπεύθυνα, ανακυκλώσιμα και ανιχνεύσιμα. …οι παλαιότερες γενιές αμάρτησαν επιχειρώντας να γίνουν κύριοι και κάτοχοι της φύσης.
Εμφανίζεται τότε ένας μεσσίας με τη μορφή μίας νεαρής αυτιστικής κοπέλας δεκαέξι ετών, που προφητεύει το τέλος του χρόνου. Καλεί, όπως άλλοτε ο Σαβοναρόλα, στη μετάνοια. Προτρέπει να ακολουθήσουμε ένα νέο βίο με στόχο τη σωτηρία του πλανήτη. Δυσφημεί τους ενήλικες. Κηρύττει.
Σε αυτή τη προοπτική, ο λευκός δυτικός άντρας είναι ο εχθρός! Το πρότυπο: ο νέος άνθρωπος – άφυλος, αυξημένος, χορτοφάγος, εγκρατής και, κυρίως, ακέφαλος.
…
Δεν υπάρχει άλλη διέξοδος από την ευγενή και έντιμη πάλη ενάντια στις ηλιθιότητες που απειλούν κάποια μέρα να γίνουν νόμος!
___________________________
[1] Βλέπε Michel Onfray, Theorie de la dictature, Robert Laffont,, Παρίσι 2019. Βλ επίσης Μισέλ Ονφρέ, De sade, το πάθος του κακού και η ιδεολογία του εικοστού αιώνα», Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2015.
[2] Λογοπαίγνιο του συγγραφέα. Επειδή η τεχνητοποίηση (artificialisation) προϋποθέτει έναν artificier (πυροτεχνουργό, τεχνουργό)
(Πηγή: Αποσπάσματα άρθρου στο Περιοδικό “Νέος Ερμής ο Λόγιος” τ.19, Β’ Εξάμηνο 2019)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου