Ο π. Συμεών Κραγιόπουλος και η Ψυχολογία: η πνευματική του παρακαταθήκη
Συμπληρώνονται δέκα χρόνια φέτος από την οσιακή κοίμηση του π. Συμεών Κραγιόπουλου, και ολοένα και περισσότερο εμπεδώνεται στις καρδιές των πιστών η αντίληψη ότι πρόκειται για έναν νέο ιερό Πατέρα της Εκκλησίας. Έχουμε αναφερθεί σε διάφορα θέματα που αφορούν την θεολογία του σε σχετικές με το έργο του εργασίες μας, θα θέλαμε ωστόσο εδώ να μιλήσουμε κάπως πιο γενικά για την σκέψη του, έχοντας υπόψη το όλο του έργο. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μία από τις βασικές διαστάσεις της διανονίας του ήταν αυτή του εξομολόγου, του πνευματικού, διάφορες πλευρές της οποίας –π.χ. η αναγκαιότητα της εξομολόγησης, η σχέση πνευματικού και εξομολογουμένου, η φύση της υπακοής κλπ. – διασαφηνίζει o πατήρ και διαφωτίζει σε αρκετά εκδοθέντα βιβλίου του.
Ο π. Συμεών Κραγιόπουλος είχε και γνώσεις ψυχολογίας, τις οποίες μάλιστα θεωρούσε απαραίτητες για έναν πνευματικό- και για αυτό το θέμα έχουν εκδοθεί διάφορα βιβλία του. Είχε μελετήσει διάφορους ψυχολόγους και πίστευε ότι ένα μέρος των όσων είχαν πει οι μεγάλοι ψυχαναλυτές των αρχών του αιώνα (Φρόυντ, Γιουνγκ κλπ) ήταν σωστό (π.χ. η έννοια του ασυνειδήτου, της απώθησης κλπ), αλλά δουλικά δεν είχε προσκολληθεί σε κανέναν. Υπήρχαν βέβαια και ψυχαναλυτές, όπως π.χ. η Κάρεν Χόρνεϊ, για τους οποίους πίστευε ότι είχαν μιλήσει πιο σωστά από τους υπόλοιπους, αλλά ξαναλέμε, δουλικά δεν είχε προσκολληθεί σε κανέναν. Αυτό δείχνει ακριβώς ότι είχε αγιοπνευματικη χάρη και εμπειρία, ώστε να μπορεί να διαχωρίζει εύκολα τι στοιχείο ενός ψυχολόγου θα πρέπει να κρατηθεί και τι να απορριφθεί- έργο πολύ δύσκολο, πάνω στο όποιο σκοντάφτουν ακόμη και οι μεγαλύτεροι ακαδημαϊκοί θεολόγοι της εποχής μας. Δίχως την αγιοπνευματική χάρη, δεν θα μπορούσε να ξεχωρίσει «την ήρα από το σιτάρι», και να αντιμετωπίσει τον κάθε ψυχολόγο με τέτοια διάκριση και αντικειμενικότητα, όση καταδεικνύεται στα έργα του.
Θα θέλαμε να μείνουμε λίγο στην έννοια του «ασυνειδήτου», την οποία, όπως είπαμε, χρησιμοποίησε αρκετά στις ομιλίες του. Τι είναι το ασυνείδητο; Πρόκειται για ένα στρώμα της ψυχής, το οποίο, θα λέγαμε, δεν βρίσκεται στην επιφάνεια αυτής- ιδιαίτερα σημαντικό για αυτό το ζήτημα είναι το βιβλίο του «Πάντα συνεργεί εις αγαθόν: το σύμπλεγμα κατωτερότητας και άλλες ψυχοπαθολογικές καταστάσεις μέσα στο μυστήριο της σωτηρίας»-, αλλά βαθύτερα. Σε αυτό το σημείο φαίνεται καθαρά ότι η ψυχή έχει διάφορα «στρώματα»: υπάρχει καταρχήν η «επιφάνεια», το λεγόμενο «συνειδητό», αυτό του οποίου έχουμε «σαφή» και «καθαρή» γνώση οι περισσότεροι, και «λειτουργούμε» ως επί το πλείστον στην καθημερινή ζωή.Όσον αφορά το επίπεδο του συνειδητού, σε θέματα που έχουν να κάνουν με την θρησκευτικότητα –αν είναι θρησκευόμενος κανείς-, μπορούμε να πούμε ότι ο κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται ότι «τηρεί», στο μέτρο που τα τηρεί, τα θρησκευτικά του «καθήκοντα», ότι πηγαίνει στην εκκλησία και ανάβει το κερί του, ότι εξομολογείται και εκκλησιάζεται, ότι προσεύχεται, ότι μελετά τον Λόγο του Θεού κ.λπ. Έτσι λειτουργούν οι περισσότεροι. Εύκολα λοιπόν, περιπίπτει κανείς στον ευσεβισμό και την ηθικολογία, πράγματα εναντίον των οποίων πάλεψε πολύ ο π. Συμεών στο έργο του να εξαφανίσει. Τι σημαίνει «ηθικολογία»; Σημαίνει ότι επικεντρώνει κανείς την πνευματική του ζωή και τον όλο αγώνα του στο να αποκτήσει καλή «συμπεριφορά», καλούς τρόπους, να κόψει τις διάφορες «κακές συνήθειες» και να αποκτήσει έναν «καλό χαρακτήρα»: να είναι ευγενικός, «καθώς πρέπει», να διαφαίνεται και στους άλλους αυτή η αγαθότητα του χαρακτήρα του κ.λπ.
Αλλά δεν είναι αυτό το έργο το οποίο πρέπει να επιτελέσει ο πιστός μέσα του. Το έργο του Χριστού, όπως ο πατήρ λέγει, έχει πάντα «σωτηριολογικό» χαρακτήρα. Αυτό θα πει ότι ο Χριστός κατέβηκε στην γη, ενανθρώπησε, κήρυξε, έπαθε, σταυρώθηκε, ανέστη, άφησε μετά την Εκκλησία κ.λπ., και όλα αυτά έχουν σωτηριολογικό, όπως είπαμε. χαρακτήρα. Υπάρχει αναρτημένη στην ιστοσελίδα της Ι.Μ. Αγίας Τριάδος, του ανδρικού μοναστηριού που ίδρυσε ο θεολόγος, μια πολύ ωραία ομιλία με θέμα «Το έργο του Χριστού έχει σωτηριολογικό χαρακτήρα». Μπορεί να την συμβουλευτεί κανείς. Ο Χριστός λοιπόν ήρθε να μας σώσει, αλλά από τι; Από τις «κακές συνήθειες»; Όπως φαίνεται σε διάφορες άλλες ομιλίες του, σκοπός του Χριστού είναι να κάνει τον άνθρωπο θεό, να του μεταδώσει την θεία ζωή, να επιτελεστεί η «θέωση». Και αυτό πόρρω απέχει από το να έχει απλά ηθικολογικό χαρακτήρα. Σημαίνει την ενοίκηση του Αγίου Πνεύματος εντός μας.
Για αυτό και ο π. Συμεών τα έβαλε στο έργο του με την ηθικολογία. Αυτό από το οποίο πρέπει να απαλλαγούμε, λέγει, αν θέλουμε να «σωθούμε», είναι το «κατεστημένο». Για το κατεστημένο λέγει πολλά- πρώτα απ’ όλα λέγει σε μια άλλη επίσης πολύ ωραία ομιλία του, το «Τέχνη τεχνών η πνευματική ζωή»- ότι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που κάνουν όπως είπαμε τα θρησκευτικά τους «καθήκοντα» και έχουν φτάσει σε ένα σημείο όπου ίσως και να φαίνεται ότι τα μεγάλα αμαρτήματα και ελαττώματα έχουν κοπεί. Και εκκλησιάζονται συχνά, και σε συνάξεις πνευματικές πάνε, και αρέσκονται στις αγρυπνίες, ωστόσο- παρατήρηση που δεν την συνάντησα σε κανέναν άλλο θεολόγο-, όλο αυτό «μπορεί να πάρει τον χαρακτήρα ότι, να, βρίσκουν εδώ μια ειρήνη, βρίσκουν μια ανάπαυση, κάπως γλυκαίνεται η ψυχή τους». Πρόκειται κυριολεκτικά, όπως έχουμε ξαναγράψει, για βαθιά φιλοκαλική θεολογία. Ποιος μπορεί να διακρίνει εύκολα ότι εκεί που βλέπουμε θερμή πίστη, δυνατή ευσέβεια, ακολουθίες, συνάξεις, κηρύγματα, Αγία Γραφή κλπ., όλο αυτό μπορεί να μην είναι μεν μια υποκρισία, αλλά πάντως οφείλεται στο ότι «έτσι ειρηνεύουν, βρίσκουν μια ανάπαυση, γλυκαίνονται» οι άνθρωποι; Πρόκειται για μια παρατήρηση αγιοπνευματικής εμπειρίας, που πάντως απαιτεί όντως και βαθιά γνώση της ψυχολογίας. Εδώ ο π. Συμεών πηγαίνει πιο πέρα ακόμη και από αυτά που είπαν οι ψυχολόγοι: στο επίπεδο του «συνειδητού» νιώθει λοιπόν κανείς ότι έχει εσωτερική ειρήνη, έχει «αναπαυθεί», όπως λέμε συχνά στην εκκλησιαστική γλώσσα, τον γλυκαίνει το να ακούει πράγματι εκκλησιαστικά- και όμως όλο αυτό είναι στην πραγματικότητα ένα κατεστημένο. Μας κυβερνά ακόμη ο παλαιός άνθρωπος. Το κατεστημένο. «Όχι, όχι, όχι. Πρέπει να προχωρήσουμε στο πιο πέρα, πρέπει να προχωρήσουμε στο κάτι περισσότερο, αν θέλουμε να ωφελούμαστε και να μη χαραμίζουμε και τον κόπο μας και τις προσπάθειές μας και τον χρόνο μας, και τη ζωή μας τελικά. Διότι περνάει ο καιρός και δεν ωφελούμαστε».
Φαίνεται παράξενο αυτό. Σε ένα πολύ γνωστό πνευματικό βιβλίο, το περίφημο «Οι περιπέτειες ενός προσκυνητή», αναφέρεται ότι αυτός ο προσκυνητής, που είχε φθάσει να λέγει μέσα του διαρκώς την νοερά ευχή, χάνει την «Φιλοκαλία» και την «Αγία Γραφή» σε μια ληστεία της οποίας έπεσε θύμα. Ήταν άλλωστε και η μόνη του περιουσία. Εκεί αναφέρεται ότι ο Θεός του αποκάλυψε ότι μπορεί να συμβεί κανείς να «γλυκαίνεται» από την πνευματική γνώση, π.χ. την ανάγνωση των Πατέρων της «Φιλοκαλίας», και να μείνει στο επίπεδο αυτό. Ο Θεός όμως δεν θέλει να τον αγαπάμε επειδή «γλυκαινόμαστε», «αναπαυόμαστε», «παρηγορούμαστε». Όλα λέγει ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στον «Αόρατο Πόλεμο» πρέπει να γίνονται ούτε καν από τον πόθο να μπούμε στον Παράδεισο, αλλά «προς δόξαν Θεού». Έχω την σκέψη ότι βαθύτερα ο π. Συμεών αναφέρεται σε αυτό το νικοδημικό στοιχείο: δεν πρέπει να σταματήσουμε στην όποια αγαλλίαση και ευφροσύνη μας δίνει η πνευματική ζωή, αλλά «να πάμε πιο πέρα», να εγκαταλείψουμε τον παλαιό άνθρωπο, που αρέσκεται να «ηρεμεί» και να «αναπαύεται» και να «γλυκαίνεται». Και έτσι, δεν κάνει τίποτε άλλο παρά τρέφει ακριβώς το «κατεστημένο» του. Και μπορεί να κάνει κανείς και μεγάλο «αγώνα», όπως λέμε στη θρησκευτική γλώσσα, και πάλι «δεν προκόβει». Για αυτό και «πρέπει να αλλάξεις», λέγει ο πατήρ, ακόμη και στους πιο «θερμούς» πιστούς. Μπορεί ακόμα, λέγει, να έχεις γίνει μοναχός ή μοναχή, και όμως να μην θέλεις να αλλάξεις. Ειδικά εμείς οι μεγαλύτεροι, που δεν είμαστε πια μικρά παιδιά, είμαστε «σχηματισμένοι». Δεν είναι δηλαδή μόνο ότι έχει «παγιωθεί» ο χαρακτήρας μας, και η φύση του «εσωτέρου» εαυτού μας- έχουμε φτιάξει, αντίθετα από τα μικρά παιδιά, που είναι πιο «εύπλαστα», ακριβώς ένα «κατεστημένο» μέσα μας.
Το κατεστημένο είναι ο παλαιός άνθρωπος, ο εγωισμός, η φιλαυτία. Και όλη η άσκηση, λέει ο πατήρ, είναι να απαλλαγούμε ακριβώς από αυτά. «Όποιος θέλει να με ακολουθήσει, να απαρνηθεί τον εαυτό του», είπε ο Κύριος. Ωστόσο, μπορεί να ρωτήσει κανείς, «ποιο είναι το δικό μου κατεστημένο»; Ο π. Συμεών λοιπόν λέγει στη συγκεκριμένη ομιλία ότι θα δώσει ο Θεός την «κρίσιμη» ώρα, που θα στριμωχθεί κανείς, που θα πιεστεί, που δεν γίνεται αλλιώς και θα βγάλει το δικό του κατεστημένο. Εδώ, μην έχοντας την απαιτούμενη ασκητική πείρα, θα αναφερθώ στον δικό μου εαυτό. Θυμάμαι ότι αγαπούσα πολύ από μικρός την Εκκλησία και τις ακολουθίες της, μου άρεσε πολύ να προσεύχομαι κλπ, ωστόσο διάβαζα παράλληλα βιβλία μεγάλων αθεϊστών, όπως του Νίτσε, του Φρόυντ κ.λπ. Μια μέρα, ενώ ήμουν περί τα 30, ήρθε ένας μοναχός από το Άγιον Όρος στην περιοχή μου, ο οσιακώς κοιμηθείς π. Μελέτιος της Καψάλας Αγίου Όρους, και είπε σε μια σύναξη ότι μια μέρα εμφανίστηκε στον ύπνο κάποιου μοναχού η Παναγία μαζί με τον Χριστό, και η Παναγία έλεγε ότι δεν ήθελε αυτόν τον μοναχό γιατί «έχει ένα βιβλίο που μιλά ενάντια στον Υιό μου». Μόλις το άκουσα ανησύχησα, και επειδή είχα ήδη αρχίσει να εξομολογούμαι στον π. Ιγνάτιο Καπνίση, έναν άγιο ιερομόναχο, τον ρώτησα αν ήταν σωστό που είχα τέτοια βιβλία στην βιβλιοθήκη- του είπα ότι είχα σπουδάσει και κάτι σχετικό, Φιλοσοφία. Ο π. Ιγνάτιος ήταν αυτός που μου γνώρισε και τον π. Συμεών Κραγιόπουλο, από την πρώτη κιόλας συνάντησή μας, και κινούνταν εν γένει στο πνεύμα του. Μάλιστα στο βιβλίο που μου χάρισε, είχε υπογραμμίσει ορισμένα πράγματα που έλεγε ο π. Συμεών και ήταν ιδιαίτερα χρήσιμα για μένα. Λοιπόν, ο απλανής αυτός Γέροντας -ας μην σκανδαλιστεί κανείς από το επίθετο «απλανής», καθώς ο π. Συμεών λέγει ότι ένας που ζει στην Ελλάδα και όχι π.χ. στην Κίνα ή την Αλάσκα, ούτε να σκεφθεί ότι δεν μπορεί να βρει απλανή πνευματικό, αν ψάξει. Θα βρει οπωσδήποτε. Ο π. Ιγνάτιος λοιπόν μου είπε ότι αυτά τα βιβλία έπρεπε να τα πετάξω- και τότε ήταν πραγματικά μια από τις πιο δύσκολες στιγμές στην υπακοή στον μακαριστό γέροντά μου. Θεωρούσα αυτά τα βιβλία ως τον περιούσιο άρτο μου, ως το πιο σημαντικό πράγμα που κατείχα, ως τον βαθύ εσωτερικό μου πλούτο κλπ.
Στο σημείο αυτό θα επιμείνω: μπορεί να σκεφθεί κανείς εδώ ότι ο Γέροντας ήταν αντίθετος με το κριτικό πνεύμα, ότι περιόριζε την ελευθερία της σκέψης κλπ. Ωστόσο, μέσα στα βιβλία αυτά, που διάβαζα, υπήρχαν και πολλά, όπως π.χ. του περίφημου φιλοσόφου της Αποδόμησης Ντεριντά, που διακήρυτταν ρητά ότι πρέπει να στραφούμε ενάντια στην κριτική σκέψη, ότι ο «λόγος» είναι κάτι κακό, «φαλλοκεντρικό», ότι δεν υπάρχει αλήθεια κλπ κλπ. Και όλα αυτά αναρίθμητοι οπαδοί τους, όπως έβλεπα στην βιβλιογραφία, τα πίστευαν και επιχειρηματολογούσαν για το ότι η επιχειρηματολογία είναι κάτι κακό («φαλλοκεντρική» επίσης). Με το που τα πέταξα όλα αυτά στα σκουπίδια, ξαφνικά- και αναγκάζομαι με δέος να αποκαλύψω ένα μυστικό της προσωπικής μου ζωής χάριν του π. Συμεών- ξαφνικά «άνοιξε» ο νους μου και κατάλαβα απίστευτα καλά τι έλεγαν οι διάφοροι φιλόσοφοι και ποια ήταν τα τρωτά τους σημεία. Πλούτισα σιγά σιγά κατά πολύ το εύρος των βιβλίων που διάβαζα, ενώ βρήκα και τρόπο να παρακολουθώ τις εξελίξεις στην επιστήμη μου με αρκετά καλό τρόπο. Το σημαντικό πια ήταν ότι αντί για «γκουρού», όπως τους έχουν οι περισσότεροι σπουδαστές φιλοσοφίας, αντιμετώπιζα τους φιλοσόφους ως στοχαστές και τότε πια με κριτικό πνεύμα μπορούσα να δω το έργο τους.
(Συνεχίζεται)
Η έννοια του “κατεστημένου” στην θεολογία του π. Συμεών Κραγιόπουλου
Προηγούμενη δημοσίευση: https://www.pemptousia.gr/2025/09/o-p-symeon-kragiopoulos-kai-i-psychologia-i-pnevmatiki-tou-parakatathiki/
Για να γυρίσουμε σε αυτά που λέγει ο π. Συμεών, η δύσκολη ώρα θα έρθει και θα πρέπει τότε θα θυσιάσεις το πολυαγαπημένο σου «ατού», αυτό που νομίζεις ότι είναι το μέγα πλεονέκτημα, αλλά η υπακοή θα δείξει ότι δεν πρόκειται παρά για ένα «είδωλο». Εφόσον λοιπόν πας σε απλανή οδηγό και αναπτυχθεί μεταξύ σας το μυστήριο της «φιλάνθρωπης», όπως λέγει ο πατήρ, υπακοής- γιατί η πραγματική υπακοή δεν είναι τυραννία αλλά εμπιστοσύνη-, τότε θα πρέπει να ρωτήσεις τον πνευματικό: «ποιο είναι το δικό μου κατεστημένο;».
Στο μυστήριο της υπακοής πρέπει να μείνουμε λίγο περισσότερο. Ο άνθρωπος πρώτα από όλα πρέπει, λέγει ο πατήρ, να μιμηθεί τον Χριστό, ο οποίος έκανε τέλεια υπακοή στον Πατέρα. Και με αυτό δεν εννοούμε απλώς την σταυρική Του θυσία. Ολόκληρη η ζωή Του ήταν γεμάτη δυσκολίες και κακουχίες∙ από την Γέννησή Του στον στάβλο, την φυγή στην Αίγυπτο ως πρόσφυγας κλπ, μέχρι την Σταύρωση, ολόκληρη η ζωή Του ήταν μια υπακοή στον Πατέρα. Ο Χριστός, συμφώνως προς την θεολογία του αγίου Μαξίμου Ομολογητή είχε απόλυτη την ταύτιση του γνωμικού και του φυσικού θελήματος. Γνώριζε ποιο ήταν σε κάθε περίπτωση το θέλημα του Θεού και το έπραττε υποτασσόμενος στον Πατέρα. Αντιθέτως εμείς, οι κοινοί άνθρωποι, δεν το ξέρουμε και, το πιο προβληματικό, δεν το αναζητούμε. Και είναι παντελώς απαραίτητο να γνωρίζουμε το θέλημα του Θεού, για να μπορούμε και να το εφαρμόσουμε. Αλλά γιατί δεν γνωρίζουμε το θέλημα του Θεού, έστω κι αν έχουμε καλή προαίρεση; Ο συνηθισμένος άνθρωπος λοιπόν, κατά τον π. Συμεών Κραγιόπουλο, υπόκειται σε πλάνη. Νομίζει ότι υπακούει στον Θεό, ενώ στην πραγματικότητα αυτό στο οποίο υπακούει είναι, στην καλύτερη περίπτωση, ο εαυτός του. Και είναι μεταπτωτικο φαινόμενο, λέγει ο μεγάλος θεολόγος, να χαριζόμαστε στον εαυτό μας, να θέλουμε τα εύκολα. Και δεύτερον, ακόμη και να ξέρουμε το θέλημα του Θεού, μπορεί να σκοντάψουμε, να πέσουμε. Χρειάζεται λοιπόν ο απλανής οδηγός.
Ένα δεύτερο παράδειγμα από την προσωπική μου ζωή είναι πως, μετά από ένα διάλογο με κάποιον μάρτυρα του Ιεχωβά, αποφάσισα να συνεχίσω τη συζήτηση μαζί του, για να τον πείσω, όπως πίστευα, ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει δίκιο. Είχα διαβάσει άφθονο π. Αντώνιο Αλεβιζόπουλο, αυτόν τον μεγάλο αντιαιρετικό διδάσκαλο της εποχής μας, και αισθανόμουν εύκολο να κατατροπώσω στη συζήτηση τον αιρετικό. Γεμάτος χαρά λοιπόν μπήκα στο εξομολογητήριο του π. Ιγνατίου και του είπα τι σκεφτόμουν. Εκείνος μου είπε ότι τον διάλογο αυτό δεν πρέπει να τον κάνεις. Τον ρώτησα: «Φοβάστε μην πλανηθώ», μήπως δηλαδή με προσηλυτίσει ο αιρετικός στην αίρεση; Ο Γέροντας έκανε μια χειρονομία που σήμαινε όχι, μου επεσήμανε όμως ότι δεν πρέπει να ερχόμαστε σε επαφή με αιρετικούς, πέρα από το να τους λέμε ένα «χαίρε». Μετά τον ρώτησα, «και αν τύχει να είναι η επιθυμία του να βρει την αλήθεια ειλικρινής;», και τότε ο Γέροντας μου είπε «δως του ένα βιβλίο του π. Αντωνίου, να γράψει σε ένα χαρτί τι απορίες έχει, και μετά να του απαντήσουμε». Και μου είπε ότι δεν επιτρέπονται ομιλίες και διάλογοι με τους αιρετικούς. Στην αρχή στενοχωρήθηκα, γιατί νόμιζα ότι η επιθυμία μου ήταν καλή και αγία, σύμφωνη με το θέλημα του Θεού, ιδού όμως που δεν ήταν. Αργότερα κατάλαβα το μένος αυτού του ανθρώπου ενάντια στην Ορθοδοξία, την δαιμονική θα έλεγα κατάσταση του, από την οποία είθε να τον βγάλει ο Κύριος.
**********
Ένα άλλο θέμα που αναλύει ο π. Συμεών στην ομιλία του «Ο Κύριος είναι κοντά μας στις δυσκολίες» είναι αυτό της εγκατάλειψης από τον Θεό. Ο ιερός Πατήρ αναφέρεται στον Μέγα Αντώνιο και στο γεγονός ότι πέρασε ένα σωρό δοκιμασίες χωρίς φαινομενικά να τον βοηθά ο Θεός. Όταν τελικά ο Θεός φάνηκε, τον ρώτησε «Πού ήσουν, Κύριε;», και ο Χριστός του είπε, «εδώ ήμουν, παρακολουθούσα τον αγώνα σου». Είναι και αυτό ένα μυστήριο της πνευματικής ζωής, ο Χριστός να θέλει να βλέπει τον αγώνα μας. Η αλήθεια είναι ότι αυτό είναι μάλλον κάτι σπάνιο στην πνευματική ζωή και γίνεται σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Ο Θεός συνήθως είναι κοντά μας στις δυσκολίες. Ο π. Συμεών αναφέρει ένα περιστατικό με ένα νέο που περπατούσε στην άμμο και όταν γυρνούσε πίσω έβλεπε χνάρια από δυο ανθρώπους, ένα τα δικά του και ένα του Χριστού. Μερικές φορές όμως κοιτούσε πίσω και έβλεπε μόνο τα δικά του χνάρια. Για ένα μεγάλο διάστημα υπήρχαν μόνο αυτά. Όταν τελικά φάνηκε ο Χριστός, τον ρώτησε γιατί μερικές φορές τον άφηνε μόνο του, και ο Κύριος απάντησε ότι στην πραγματικότητα τα μονά χνάρια που έκανε δεν ήταν δικά του, αλλά του Χριστού, που τον κρατούσε στην αγκαλιά του. Σπάνια λοιπόν μας αφήνει ο Θεός. Και όταν μας αφήνει, λέγει ο Πατήρ, κάπου εκεί είναι και Αυτός – και μένουμε «μόνοι», γιατί αυτό είναι ωφέλιμο για την ψυχή μας.
************
Είδαμε μερικά σημεία της διδασκαλίας του π. Συμεών για το σωτηριολογικό έργο του Χριστού και φυσικά της Εκκλησίας. Ξεκινήσαμε την εργασία μας λέγοντας ότι ο π. Συμεών έδωσε πολύ μεγάλη σημασία στην έννοια του «κατεστημένου», την οποία για να την προσεγγίσει χρησιμοποίησε και μερικές ψυχολογικές έννοιες- ήταν γνώστης, όπως είπαμε, των μεγάλων ψυχολόγων της εποχής. Ωστόσο, πρέπει να πούμε ότι καμιά ψυχολογική κατηγορία και καμιά ψυχανάλυση δεν μπορεί να προσεγγίσει την έννοια του «κατεστημένου», όπως την συνέλαβε ο π. Συμεών. Ο Φρόυντ μίλησε για ορισμένες καταστάσεις που έχουν παγιωθεί στον άνθρωπο- νευρώσεις και ψυχώσεις-, δεν έδινε όμως καμιά ηθική σημασία σε αυτές τις κατηγορίες. Έβλεπε τον άνθρωπο σαν μια μηχανή- αν δεν ικανοποιηθεί η ορμή της libido, τότε ο άνθρωπος απλά θα αρρωστήσει. Ή το πολύ πολύ, μέσα από την διαδικασία της μετουσίωσης, θα μετατρέψει την ορμή της libido, που δεν έχει, όπως είπαμε, καμιά ηθική διάσταση, μέσα από μια διαδικασία «εξευγενισμού», σε αγάπη για τις καλές τέχνες, σε δημιουργικότητα κ.λπ. Ο Φρόυντ, όσο και αν φαίνεται παράξενο, δεν πίστευε ότι υπάρχει αγάπη. Αντιθέτως, το «κατεστημένο» του π. Συμεών είναι μια βαθιά υπαρξιακή κατηγορία. Έχει πλήρως ηθική διάσταση. Και ο μεγάλος θεολόγος μετατρέπει την ψυχαναλυτική «εξομολόγηση» του ασθενούς ενώπιον του γιατρού του, όπου για όλα «φταίει» η παιδική ηλικία, στο μυστήριο της «φιλάνθρωπης υπακοής», όπου ο άνθρωπος θα ανακαλύψει και θα θεραπευθεί από το κατεστημένο. Ο σκοπός του π. Συμεών δεν είναι να δώσει μια προσωρινή ανακούφιση στον ασθενή∙ είναι να τον μεταμορφώσει σε καινό άνθρωπο.
Η «υπακοή» εγκλείει μέσα της την έννοια του Απείρου. Ο άλλος, ο Άπειρος Θεός, είναι Αυτός που μπορεί να λύσει και το πρόβλημα της ενοχής. Για την ψυχανάλυση, δεν υπάρχει ενοχή∙ όλα οφείλονται στις πρώιμες εμπειρίες του ανθρώπου, στην παιδική του ηλικία. Αντιθέτως, ο π. Συμεών, διαφοροποιούμενος πλήρως σε αυτό το σημείο από την ψυχολογία, πιστεύει φυσικά ότι υπάρχει ενοχή, παραδέχεται όμως ότι ο άνθρωπος μόνος του δεν μπορεί να επιτύχει την λύση αυτού του προβλήματος. Όπως γράφει σε άλλα του βιβλία, είναι ο Χριστός, το Άπειρο, αυτός που ζητά να σηκώσει την αμαρτία μας, αλλά και την ενοχή μας. Και όλα αυτά τα διδάσκει ο π. Συμεών, κρατώντας από την ψυχολογία και την ψυχανάλυση, ό,τι μπορεί να κρατηθεί: π.χ. την έννοια, όπως είπαμε, του ασυνειδήτου, της απώθησης κ.λπ. Είναι ένας πατέρας της Εκκλησίας που επιτέλους λύνει το πρόβλημα των σχέσεων «Θεολογίας και Ψυχανάλυσης». Το έργο του είναι ένας αληθινός θησαυρός και ο ίδιος -ας μου επιτραπεί να πω- ένας ιερός Πατέρας της Εκκλησίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου