Υπάρχει «μεταπατερική» θεολογία;

Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

Η θεολογία τής Ορθοδόξου Εκκλησίας είναι η προφητική, αποστολική καί πατερική θεολογία καί γι’ αυτό δέν μπορεί νά αποδοθή μέ άλλους όρους, όπως μεταπροφητική, μετααποστολική καί μεταπατερική, ούτε βέβαια καί μέ τόν όρο μεταορθόδοξη. Συνήθως, άλλα ουμανιστικά ρεύματα λαμβάνουν τέτοια ορολογία, όπως νεωτερική καί μετανεωτερική εποχή.

Οι Πατέρες τής Εκκλησίας είναι διάδοχοι τών Αποστόλων στήν θεολογία καί τήν πράξη, μετέχουν τής ίδιας αποκαλυπτικής εμπειρίας. Βεβαίως, οι Πατέρες τής Εκκλησίας γιά νά διαφυλάξουν τήν αποκαλυπτική εμπειρία από τίς αλλοιώσεις τών αιρετικών καί νά καθοδηγήσουν τούς Χριστιανούς, χρησιμοποίησαν τήν ορολογία τής εποχής τους, γιά νά εκφράσουν τήν ίδια παράδοση πού είχαν, χωρίς νά τήν αλλοιώσουν. Έτσι, η δογματική ορολογία καθιερώθηκε από τίς Οικουμενικές Συνόδους καί έγινε πιά μέρος τής παραδόσεως, οπότε κανένας «νέος Πατέρας» δέν μπορεί νά τήν παραθεωρήση ή νά τήν παρακάμψη. Οπότε, δέν μπορεί νά γίνη λόγος γιά μεταπατερική θεολογία. Διαφορετικό είναι τό θέμα όταν αντιμετωπίζουμε τά σύγχρονα ρεύματα μέσα από τήν ορθόδοξη θεολογία πού δέν μπορεί νά αποκληθή «μεταπατερική» καί δέν αναφέρεται στήν αλλαγή τών δογμάτων.

Η λεγόμενη μεταπατερική θεολογία συνδέεται μέ τίς θεωρίες τού Ρώσου Αλέξη Χομιακώφ (1804-1860), ο οποίος στήν εποχή του έπαιξε σημαντικό ρόλο στά ρωσικά θεολογικά γράμματα. Δέν είναι κατάλληλος ο χώρος γιά νά αναπτυχθούν οι απόψεις του, αλλά μόνο νά σημειωθή ότι σύμφωνα μέ τόν Χομιακώφ, οι Πατέρες τής πρώτης χιλιετίας ομίλησαν στήν εποχή τους, καί έχουν αξία, αλλά η σχολαστική θεολογία (9ος-13ος αιώνας) υπερέβη τήν πατερική θεολογία, όπως καί η μεταγενέστερη ρωσική θεολογία ξεπέρασε καί τίς δύο προηγούμενες (πατερική καί σχολαστική). Τό λάθος τού Χομιακώφ είναι ότι συνέδεσε στενά τήν Ορθοδοξία μέ τόν πολιτισμό. Όμως η ορθόδοξη θεολογία παράγει πολιτισμό, αλλά δέν είναι πολιτισμός.

Πάντως, η θεωρία τού Αλέξη Χομιακώφ επηρέασε κατά διαφόρους βαθμούς τούς Ρώσους θεολόγους τής Διασποράς στό Παρίσι καί γι' αυτό σήμερα γίνεται λόγος γιά «μεταπατερική» θεολογία.
Ο Ρώσος φιλόσοφος Kireevski (Κιρεέφσκι) καί φίλος τού Χομιακώφ, έλεγε: «Είναι αδύνατον νά ανανεωθή η φιλοσοφία τών Πατέρων στήν μορφή πού είχε κατά τήν εποχή τους. Αυτή απαντά σέ ερωτήματα τής εποχής καί τού πολιτισμού μέσα στόν οποίο αναπτύσσεται». Ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης γράφει ότι «ο Χομιακώφ συμφωνεί καί μέ τήν παρατήρηση τού φίλου του γιά τήν ανάγκη νά αναπτυχθή μιά Ρωσο-Χριστιανική φιλοσοφία, η οποία νά απαντά στίς κοινωνικές καί θρησκευτικές απαντήσεις τής σύγχρονης κοινωνίας».

Ο π. Γεώργιος Φλωρόφσκι έχοντας υπ’ όψη του αυτή τήν θεολογία έκανε λόγο γιά «επιστροφή στούς Πατέρες», δηλαδή «επιστροφή στίς πατερικές πηγές καί στά πατερικά θεμέλια», καί μέσα από τήν προοπτική αυτή ομιλούσε γιά τίς λεγόμενες ελληνικές κατηγορίες σκέψεως πού δέν μπορούμε νά υπερβούμε. Έγραφε: «Η απομάκρυνση από τόν Χριστιανικό Ελληνισμό δέν είναι καθόλου πρόοδος, αλλ' οπισθοδρόμηση, επιστροφή πρός τά αδιέξοδα καί τίς αμηχανίες τού άλλου Ελληνισμού, εκείνου πού δέν είχε μεταμορφωθή καί από τόν οποίον δέν υπήρχε καμμιά διέξοδος, παρά μόνον μέσω τής πατερικής ολοκληρώσεως». Άν δέν δούμε τίς απόψεις τού π. Γεωργίου Φλωρόφσκι μέσα από τήν προοπτική αυτή, ότι δηλαδή δέν συμφωνούσε μέ τίς απόψεις τών Ρώσων εμιγκρέ, τόν αδικούμε.

Αυτό τό γνωρίζει ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος, γι’ αυτό στόν χαιρετισμό του στό γνωστό συνέδριο στήν Θεολογική Ακαδημία τού Βόλου, αφού αναφέρθηκε στό ότι η θεολογία τής Εκκλησίας δέν μπορεί νά αγνοή τόν σύγχρονο πολιτισμό, γράφει: «Τό μέλλον ανήκει εις μίαν αυθεντικήν "πατερικήν" θεολογίαν, πέραν από τόν νεοπατερισμόν καί τόν μεταπατερισμόν, εις μίαν εκκλησιαστικήν θεολογίαν, η οποία ζωογονείται από τήν έντασιν μεταξύ τού "ήδη" καί τού "όχι ακόμη" τής Βασιλείας τού Θεού».

Η ορθόδοξη θεολογία είναι εκκλησιαστική, δηλαδή φωνή τής Εκκλησίας, καί οι Πατέρες ομιλούσαν καί ομιλούν αυτήν τήν γλώσσα. Οπότε, δέν μπορεί νά υφίσταται ο όρος «νεοπατερική», «μεταπατερική» θεολογία, αφού η ορθόδοξη θεολογία είναι προφητική, αποστολική καί πατερική καί οπωσδήποτε εκκλησιαστική.–
Πηγή: http://parembasis.gr/2011/11_04_17.htm