Το απόλυτο και το σχετικό στη ζωή μας

Το απόλυτο και το σχετικό στη ζωή μας

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Κάθε νέο έτος, πέραν των πανηγυρισμών και των ευχών, είναι ευκαιρία να σκεφθούμε το απόλυτο και το σχετικό στη ζωή μας. Ο υπαρξιστής ποιητής και στοχαστής Γιώργος Σαραντάρης (1908-1941) στο φιλοσοφικό του δοκίμιο «Συμβολή σε μια φιλοσοφία της ύπαρξης» τονίζει πως το μόνο απόλυτο στον άνθρωπο είναι η αιωνιότητα και προσθέτει: 

«Για να υφίσταται η αιωνιότητα, τούτη η “ουσιώδης συνέχεια”, όπως την ονομάζει ο Κίρκεγκωρντ, είναι αναγκαία η πίστη σα στοιχείο ψυχολογικό και εννοιολογικό συνάμα...Η ζωή του ανθρώπου υπονοεί την πίστη σαν αναγκαία προϋπόθεση δυνατής συνολικής πραγματικότητας ή και απλής αυτάρκειας». Ο Σαραντάρης σημειώνει στο ίδιο δοκίμιό του πως ο άνθρωπος ύστερα από την κατανόηση της αιωνιότητάς του μπορεί με σοβαρότητα να αποτολμήσει το έργο της δημιουργίας του. Αντίθετα αν ο άνθρωπος δεν πιστεύει στην αιωνιότητα, τότε όλα στη ζωή του είναι τύχη, όλα καθίστανται αμφίβολα και στην απόγνωση του υπαρξιακού του αδιεξόδου, μετατρέπει την αμφιβολία σε βεβαιότητα και την επενδύει με την επίκληση της γνώσης.

Στο άλλο του φιλοσοφικό δοκίμιο, «Η παρουσία του ανθρώπου», ο Σαραντάρης γράφει πως όταν το άτομο επιλέγει ως κοσμοθεωρία και βιοθεωρία τον υπερτροφικό ατομισμό, που ως όρος μπορεί να αντικατασταθεί με τον ηδονισμό, τότε δεν πιστεύει πέρα από τον κύκλο της ζωής του. Ο ηδονιστής ως δικαιολογία της στάσης του επικαλείται τη γνώση. Ο Σαραντάρης απαντά: «Η γνώση συνδέει το άτομο με ένα υποτιθέμενο απόλυτο, που δεν το δικαιώνει ηθικά παρά μόνο κατ’ επιφάνεια, ακριβώς γιατί δεν πρόκειται για το πραγματικό απόλυτο... Η γνώση είναι η στέρεη τροφή του ηδονιστή, είναι η δικαιολογία του μετά την ηδονή. Ένα άτομο που δεν πιστεύει στο Θεό, μήτε στον άνθρωπο μπορεί να βρει άλλη πιθανότητα απόλυτου και ελευθερίας παρά στον έξω κόσμο, στη φύση...Αλλά η ελευθερία που το άτομο αντλεί από τη φύση είναι αυταπάτη ελευθερίας, γιατί η φύση δεν είναι το απόλυτο». 

Η αιωνιότητα, ως το μοναδικό απόλυτο στον άνθρωπο, δεν έχει όριο. Αντίθετα όλα όσα τον περιβάλλουν στον πλανήτη μας είναι σχετικά και έχουν όρια. Η υπέρβαση των ορίων αυτών οδηγεί στην ύβρη. Κατά το Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης των Liddell – Scott «ύβρις είναι αυθάδης βία, πηγάζουσα εξ υπερβολικής συναισθήσεως δυνάμεως, ή εκ του πάθους της αλαζονείας». Ο Πλάτωνας στον «Φαίδρο» ορίζει την ύβρη ως «την εξουσία που ασκεί η ακόρεστη επιθυμία επί του ανθρώπου» και ο Ευριπίδης στον «Ιππόλυτο» την περιγράφει ως «την επιθυμία του ανθρώπου να καταστεί ισχυρότερος των θεών».

Στην εποχή μας, με την εντυπωσιακή ανάπτυξη της τεχνολογίας, ζούμε υπό μια κυριαρχούσα υλιστική – ηδονιστική άποψη ότι ο άνθρωπος είναι το απόλυτο. Πρόκειται για πρόκληση προς την πραγματικότητα και για μια επικίνδυνη φαντασίωση των ισχυρών της Γης, που υπερβαίνει τα όρια των επιστημονικών δεδομένων και της λογικής και ευθέως απειλεί την ανθρωπότητα. Καλή χρονιά. -