Νεομάρτυρες: Αγωνιστές για την πίστη του Χριστού και για την Ελευθερία του Γένους

Του Κωνσταντῖνου Χολέβα – Πολιτικού Επιστήμονος

(Περίληψη Ὁμιλίας στήν Ἡμερίδα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Βεροίας, Ναούσης καί Καμπανίας, Νάουσα 30. 4.2022)

Στήν πα­ροῦ­σα ἀ­να­κοί­νω­ση θά προ­σπα­θή­σω νά ἀ­παν­τή­σω στό ἐ­ρώ­τη­μα ἄν οἱ Νε­ο­μάρ­τυ­ρες ἐ­πί Τουρ­κο­κρα­τί­ας εἶ­ναι μό­νον ἀ­γω­νι­στές τῆς Πί­στε­ως ἤ ταυ­το­χρό­νως εἶ­ναι καί ἀ­γω­νι­στές ὑ­πέρ τῆς Ἐ­λευ­θε­ρί­ας τοῦ Γέ­νους. Βε­βαί­ως ὡς Ἅ­γιοι τι­μῶν­ται πρώ­τι­στα γιά τήν ἐμ­μο­νή τήν Πί­στη τοῦ Χρι­στοῦ καί δι­ό­τι δέν ἐ­ξώ­μο­σαν, δέν ἐ­ξισ­λα­μί­σθη­καν. Πι­στεύ­ω, ὅ­μως, ὅ­τι ὑ­πῆρ­ξε ση­μαν­τι­κή καί ποι­κι­λό­τρο­πη ἡ προ­σφο­ρά τους στήν Πα­τρί­δα καί στήν ἀν­τί­στα­ση τῶν Ἑλ­λή­νων καί γε­νι­κό­τε­ρα τῶν Ὀρ­θο­δό­ξων ἐ­ναν­τί­ον τῶν Ὀ­θω­μα­νῶν κα­τα­κτη­τῶν.

Ἀ­πο­τί­ον­τας φό­ρο τι­μῆς σέ δύ­ο ἀ­ει­μνή­στους κα­θη­γη­τές τῆς Θε­ο­λο­γι­κῆς Σχο­λῆς τοῦ ΕΚ­ΠΑ θυ­μί­ζω ὅ­τι τό πα­τρι­ω­τι­κό καί ἀ­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό στοι­χεῖ­ο στό μαρ­τύ­ριο τῶν Νε­ο­μαρ­τύ­ρων τῆς Τουρ­κο­κρα­τί­ας ἀ­νέ­δει­ξαν ὁ πρω­το­πρε­σβύ­τε­ρος Κα­θη­γη­τής Γε­ώρ­γιος Με­ταλ­λη­νός καί ὁ Κα­θη­γη­τής Στυ­λια­νός Πα­πα­δό­που­λος (Μο­να­χός Γε­ρά­σι­μος). Ὁ π. Γ. Με­ταλ­λη­νός ἐ­πι­ση­μαί­νει: «Στόν χῶ­ρο ἐ­κεί­νων πού συν­τη­ροῦ­σαν τό πνεῦ­μα τῆς ἀν­τι­στά­σε­ως καί συ­νε­χοῦς ἀ­πορ­ρί­ψε­ως τοῦ κυ­ριά­ρχου ἀ­νῆ­καν καί οἱ Νε­ο­μάρ­τυ­ρες ἐν­σαρ­κώ­νον­τας τή συ­νε­πέ­στε­ρη πρός τήν Ὀρ­θό­δο­ξη Πα­ρά­δο­ση καί ἀ­πο­τε­λε­σμα­τι­κό­τε­ρη γιά τό Γέ­νος ἀν­τί­στα­ση χω­ρίς θυ­σί­α τῶν ἄλ­λων, ἀλ­λά μό­νον τοῦ ἑ­αυ­τοῦ τους .­.­.. Ἦταν ἡ ἄρ­νη­ση τῆς πί­στε­ως τοῦ κυ­ριά­ρχου Μιλ­λε­τί­ου καί συνε­πῶς μό­νι­μη ἀμ­φι­σβή­τη­ση τῆς ταυ­τό­τη­τας τοῦ κα­τα­κτη­τοῦ. Πρέ­πει δέ νά δη­λω­θεῖ ὅ­τι ἡ ἀ­να­φο­ρά στόν κα­τα­κτη­τή, ὡς τόν βα­σι­κό­τε­ρο ἀν­τί­πα­λο με­τά τόν δι­ά­βο­λο, εἶ­ναι στά ὑ­μνο­α­γι­ο­λο­γι­κά κεί­με­να τῆς δου­λεί­ας πο­λύ συ­χνή κα­τα­γρα­φή καί ἔκ­φρα­ση τῆς εὐ­ρύ­τε­ρης λα­ϊ­κῆς συ­νει­δή­σε­ως».

Ὁ Στυ­λια­νός Πα­πα­δό­που­λος ὑ­πο­γραμ­μί­ζει: «Ἀ­να­κο­πτο­μέ­νου τοῦ κύ­μα­τος πρός ἐ­ξισ­λα­μι­σμόν ἀ­πε­φεύ­γε­το συγ­χρό­νως καί ὁ ἐ­κτουρ­κι­σμός. Ἐμ­μέ­νων δηλ. ὁ Χρι­στια­νός εἰς τήν πί­στιν του, δι­έ­σω­ζεν καί τήν ἑλ­λη­νι­κήν ἐ­θνι­κήν του συ­νεί­δη­σιν. Ὅ­σο ἐ­νι­σχύ­ε­το ἡ τά­σις πρός ὁ­μο­λο­γί­αν τῆς πί­στε­ως εἰς Χρι­στόν τό­σον ἐ­κρα­ται­οῦ­το καί ἡ θέ­λη­σις τῶν Ἑλ­λή­νων νά πα­ρα­μεί­νουν Ἕλ­λη­νες».

Οἱ δύ­ο προ­α­να­φερ­θέν­τες συγ­γρα­φεῖς ἐκ­κι­νοῦν ἀ­πό τή δια­πί­στω­ση ὅ­τι κα­τά τούς χρό­νους τῆς δου­λεί­ας ὅ­ποι­ος χα­νό­ταν γιά τήν Ὀρ­θο­δο­ξί­α χα­νό­ταν καί γιά τόν Ἑλ­λη­νι­σμό. Ὁ ἐξισ­λα­μι­ζό­με­νος τούρ­κευ­ε. Οἱ Νε­ο­μάρ­τυ­ρες μέ τό πα­ρά­δειγ­μά τους ἀ­νέ­κο­ψαν τήν τά­ση γιά ἀ­κού­σιο ἤ ἑ­κού­σιο ἐ­ξισ­λα­μι­σμό. Γιά τό πρό­βλη­μα τῶν μα­ζι­κῶν ἐ­ξισ­λα­μι­σμῶν καί γιά τό κίν­δυ­νο μει­ώ­σε­ως καί ἀλ­λοι­ώ­σε­ως τῶν Ἑλ­λή­νων/Ρω­μη­ῶν κα­τα­γρά­φω τά ἑ­ξῆς ἐν­δει­κτι­κά:

Πρῶ­τον. Τό 1759 ὁ Ἐ­πί­σκο­πος Μο­γλε­νῶν Ἰ­ω­άν­νης μέ ἕδρα τό χω­ριό Νώ­τια τῆς Ἀλ­μω­πί­ας (ἐκ τοῦ Ἐ­νώ­τια) κά­λε­σε ὅλο τό ποί­μνιό του νά προ­σχω­ρή­σει στό Ἰσ­λάμ γιά νά ἀ­παλ­λα­γεῖ ἀ­πό φό­ρους καί κα­τα­πι­έ­σεις καί πρῶ­τος τούρ­κε­ψε ὁ ἴ­διος. Οἱ ἐ­ξισ­λα­μι­σθέν­τες με­τά ἀ­πό μί­α γε­νεά ξέ­χα­σαν τήν κα­τα­γω­γή τους καί ἔ­γι­ναν φα­να­τι­κοί διῶ­κτες τῶν Χρι­στια­νῶν. Μά­λι­στα μί­α ὁ­μά­δα ἐξ αὐ­τῶν ἔ­κα­ψε τήν Ἱ­ε­ρά Μο­νή Ἀρ­χαγ­γέ­λου, ἡ ὁ­ποί­α σώ­ζε­ται καί σή­με­ρα ὡς ἀν­δρώ­α Μο­νή τῆς Ἱ. Μη­τρο­πό­λε­ως Ἐ­δέσ­σης, Πέλ­λης καὶ Ἀλ­μω­πί­ας (γνω­στή καί ὡς Μο­νή Ὄσ­σια­νης).

Δεύ­τε­ρον. Ὁ Θε­ό­δω­ρος Κο­λο­κο­τρώ­νης στή γνω­στή ὁ­μι­λί­α του στήν Πνύ­κα πρός τούς μα­θη­τές τοῦ πρώ­του Γυ­μνα­σί­ου τῶν Ἀ­θη­νῶν πα­ρα­τή­ρη­σε με­τα­ξὺ ἄλ­λων ὅ­τι οἱ ἐ­ξισ­λα­μι­σμοί ἐ­λάτ­τω­σαν ἀ­ριθ­μη­τι­κά τό Γέ­νος: «Καί με­ρι­κοί .­.­.­..ἄ­φη­ναν τήν πί­στη τους καί ἐ­γί­νον­το Μου­σουλ­μά­νοι. Καί τοι­ου­το­τρό­πως κά­θε μέ­ρα ὁ λα­ός λι­γό­στευ­ε καί ἐ­πτώ­χαι­νε».

Συμ­πέ­ρα­σμα: Ἡ πρώ­τη προ­σφο­ρά τῶν Νε­ο­μαρ­τύ­ρων στήν ὑ­πό­θε­ση τῆς ἀ­πε­λευ­θε­ρώ­σε­ως τοῦ Γέ­νους ὑ­πῆρ­ξε ἡ δι­α­φύ­λα­ξη τῆς χρι­στι­α­νι­κῆς, ἄ­ρα καί τῆς ἐ­θνι­κῆς ταυ­τό­τη­τος τῶν ὑ­πο­δού­λων.

Πολ­λές εἶ­ναι οἱ μορ­φές Νε­ο­μαρ­τύ­ρων, οἱ ὁ­ποῖ­οι εἶ­χαν συνει­σφο­ρά στόν ἀν­τι­στα­σια­κό καί ἀ­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό ἀ­γῶ­να τοῦ Γέ­νους. Ὡς λί­αν ἐν­δει­κτι­κά πα­ρα­δείγ­μα­τα κα­τα­γρά­φω τόν Ἅγιο Δημήτριο τόν Νέο ἀπό τη Σαμαρίνα, τόν  Ἅ­γιο Πα­τριά­ρχη Γρη­γό­ριο Ε’ καί τούς ἄν­δρες καί τίς γυ­ναῖ­κες πού μαρ­τύ­ρη­σαν στή Νά­ου­σα τό 1822.

Ὁ Νεομάρτυς  Ἅγιος Δημήτριος  ἦταν Μοναχός νέος στην ἡλικία ὅταν ξεσηκώθηκε ἡ Μακεδονία καί ἡ Θεσσαλία ὑπό τόν Παπά-Εὐθύμη Βλαχάβα. Γεννήθηκε στή Σαμαρίνα Γρεβενῶν ἀπό οἰκογένεια Βλαχοφώνων Ἑλλήνων.  Ὁ Δημήτριος συμμετεῖχε στό ἀπελευθερωτικό κίνημα τοῦ Βλαχάβα καί συνελήφθη μέ ἐντολή τοῦ Ἀλῆ Πασᾶ τό 1808. Βασανίσθηκε στά Γιάννενα καί βρῆκε μαρτυρικό θάνατο μέ τή μέθοδο τοῦ ἐντοιχισμοῦ στίς 18.8.1808. Ἡ μνήμη του τιμᾶται στίς 18 Αὐγούστου.

Ὁ μαρ­τυ­ρι­κός Πα­τριά­ρχης Γρη­γό­ριος Ε’ εἶ­χε σα­φῆ γνώ­ση τῶν σκο­πῶν καί τῶν προ­σπα­θει­ῶν τῆς Φι­λι­κῆς Ἑ­ται­ρεί­ας καί ἐν­θάρ­ρυ­νε τούς Φι­λι­κούς μέ τόν τρό­πο του τη­ρών­τας ὅ­λες τίς ἀ­ναγ­καῖ­ες προ­φυ­λά­ξεις. Εὔ­γλωτ­τη μαρ­τυ­ρί­α ἀ­πο­τε­λεῖ ἡ ἐ­πι­στο­λή του πρός τόν Ἐ­πί­σκο­πο Σα­λώ­νων Ἡ­σα­ΐ­α μέ ἡ­με­ρο­μη­νί­α 28 Δε­κεμ­βρί­ου 1820. Τοῦ γρά­φει νά κά­νει ὅ,τι κά­νει μέ προ­φυ­λά­ξεις γιά νά μήν τά μά­θει ὁ Βε­ζύ­ρης, δη­λα­δή ἡ τουρ­κι­κή ἐ­ξου­σί­α. Μά­λι­στα τοῦ ὑ­πό­σχε­ται μέ σα­φές ὑ­πο­νο­ού­με­νο ὅ­τι «ἐγ­γύς ἐ­στίν τοῦ Σω­τῆ­ρος τό Πά­σχα».  Ὁ Πρω­το­πρε­σβύ­τε­ρος Κων­σταν­τῖ­νος Οἰ­κο­νό­μος ὁ ἐξ Οἰ­κο­νό­μων στόν Ἐ­πι­μνη­μό­συ­νο Λό­γο του πρός τόν Πα­τριά­ρχη Γρη­γό­ριο Ε’, τόν ὁ­ποῖ­ο ἐκ­φώ­νη­σε στήν Ὀ­δησ­σό στίς 10 Ἀ­πρι­λί­ου 1822, ἀ­να­φέ­ρει ὅ­τι ὁ Ἅ­γιος Πατριά­ρχης βα­σα­νί­σθη­κε ἀ­πό τούς Ὀ­θω­μα­νούς γιά νά ἀρ­νη­θεῖ τήν πί­στη του, ἀλ­λά δέν δέ­χθη­κε νά ἐ­ξω­μό­σει.

Κα­τά τό Ὁ­λο­καύ­τω­μα τῆς Νά­ου­σας, τόν Ἀ­πρί­λιο τοῦ 1822, οἱ Να­ου­σαῖ­οι ἀ­μύν­θη­καν ἐ­πί ἕ­να μῆ­να μέ ἡ­γέ­τες τόν Ἀνα­στά­σιο Κα­ρα­τά­σο καί τόν Ζα­φει­ρά­κη Θε­ο­δο­σί­ου κα­τά τοῦ πο­λυ­α­ρίθ­μου στρα­τοῦ τοῦ Ἀμ­πού Λουμ­πούτ. Ὅ­ταν κα­τε­λή­φθη ἡ Νά­ου­σα οἱ γυ­ναῖ­κες τῶν ἀρ­χη­γῶν, ἡ Ζα­φει­ρά­και­να καί ἡ Κα­ρα­τά­σαι­να, με­τα­φέρ­θη­καν στή Θεσ­σα­λο­νί­κη καί τούς ζη­τή­θη­κε νά ἐ­ξω­μό­σουν. Ἀρ­νή­θη­καν καί βρῆ­καν μαρ­τυ­ρι­κό θά­να­το μέ τή μέ­θο­δο τοῦ ἐν­τοι­χι­σμοῦ. Ὅ­λοι οἱ ἄν­δρες ἡ­λι­κί­ας ἄ­νω τῶν 15 ἐ­τῶν ἐ­κλή­θη­σαν ἀ­πό τόν Ἀμ­πού Λουμ­πούτ (γιό Χρι­στια­νῶν τῆς Ἀμ­πχα­ζί­ας, ὁ ὁ­ποῖ­ος ἐ­ξισ­λα­μί­σθη­κε μέ τή μέ­θο­δο τοῦ παι­δο­μα­ζώ­μα­τος) νά προ­σχω­ρή­σουν στό Ἰσ­λάμ. 1241 ἄν­δρες ἀρ­νή­θη­καν νά ἐ­ξω­μό­σουν καί ἀ­πο­κε­φα­λί­σθη­καν στό ση­μεῖ­ο Κι­ό­σκι, ὅ­που σή­με­ρα ὑ­πάρ­χει πάρ­κο. Οὐ­δείς πρό­δω­σε τή πί­στη τοῦ Χρι­στοῦ.

Ὅ­λοι αὐ­τοί, ἄν­δρες, γυνα­ῖκες καί παιδιά, κα­τε­τά­γη­σαν τό 2010 στό Ἁ­γι­ο­λό­γιο τῆς Ὀρ­θο­δό­ξου Ἐκ­κλη­σί­ας ἀ­πό τό Οἰ­κου­με­νι­κό Πα­τρι­αρ­χεῖ­ο καί ἡ μνή­μη τους τι­μᾶ­ται τήν Κυ­ρια­κή τοῦ Θω­μᾶ. Ἐ­δῶ ἔ­χου­με ἕ­να χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό πα­ρά­δειγ­μα Ἁ­γί­ων Νε­ο­μαρ­τύ­ρων, οἱ ὁ­ποῖ­οι ἔ­λα­βαν ἐ­νερ­γό μέ­ρος στήν Ἑλ­λη­νι­κή Ἐ­πα­νά­στα­ση. Ἀ­γω­νί­σθη­καν στήν κυ­ρι­ο­λε­ξί­α ὑ­πέρ Πί­στε­ως καί Πα­τρί­δος.

Συμ­πέ­ρα­σμα δεύ­τε­ρο: Πέ­ραν τῆς συμ­βο­λῆς τους στή δι­α­φύ­λα­ξη τῆς ἐ­θνι­κῆς καί ἑλ­λη­νορ­θό­δο­ξης ταυ­τό­τη­τος πολ­λοί ἐκ τῶν Νε­ο­μαρ­τύ­ρων εἶ­χαν ἄ­με­ση ἤ ἔμ­με­ση συμ­με­το­χή καί συ­νει­σφο­ρά στούς ἀ­γῶ­νες τοῦ Ἑλ­λη­νι­σμοῦ γιά τήν Ἐ­λευ­θε­ρί­α μέ ἀπο­κο­ρύ­φω­μα τήν Ἑλ­λη­νι­κή Ἐ­πα­νά­στα­ση τοῦ 1821.

https://arxon.gr/2022/05/neomartyres-agonistes-gia-tin-pisti-toy-christoy-kai-gia-tin-eleytheria-toy-genoys/