Τα εκκλησιαστικά γεγονότα του 2014 σε διορθόδοξο επίπεδο

ΜΕΡΟΣ Γ΄

Τα εκκλησιαστικά γεγονότα του 2014 σε διορθόδοξο επίπεδο

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Στα εκκλησιαστικά γεγονότα του 2014 και σε διορθόδοξο επίπεδο δέσποσε το θέμα των ενεργειών προς την πραγματοποίηση της Πανορθόδοξης Συνόδου. Στις 9 Μαρτίου του 2014 ολοκληρώθηκε η σύναξη των Προκαθημένων των Ορθοδόξων Αυτοκεφάλων Εκκλησιών στο Φανάρι. Σ’ αυτήν αποφασίστηκε να επιταχυνθεί η προπαρασκευή, ώστε αυτή να συγκληθεί στην Κωνσταντινούπολη το 2016 από την Κυριακή της Πεντηκοστής. Για να ανακοινωθεί η πραγματοποίησή της έγιναν δεκτοί οι όροι που έθεσε ο Πατριάρχης της Μόσχας στον κ. Βαρθολομαίο. Όμως τα προβλήματα προς την πραγματοποίησή της δεν έληξαν και φαίνονται ανυπέρβλητα. Επιτυχία του Κωνσταντινουπόλεως ήταν η συμμετοχή του Μόσχας στη Σύναξη των Προκαθημένων, αρνητικά σημεία ήταν η απουσία του Αντιοχείας, λόγω της διαμάχης του με τον Ιεροσολύμων, καθώς και η απουσία του Τσεχίας και Σλοβακίας, λόγω του ότι το Φανάρι αμφισβητεί την κανονικότητα της εκλογής του.

Στη Σύναξη του Μαρτίου 2014 επιβεβαιώθηκε η αφοσίωση όλων των Προκαθημένων στην έννοια της συνοδικότητας, η οποία «τυγχάνει υψίστης σημασίας δια την ενότητα της Εκκλησίας». Επίσης συμφωνήθηκε:

-Η Διορθόδοξος Προπαρασκευαστική Επιτροπή να αρχίσει το έργο της από τον Σεπτέμβριο 2014 και να το ολοκληρώσει έως το Πάσχα του 2015. Η ημερομηνία λήξεως του έργου της Επιτροπής είναι πολύ δύσκολο να τηρηθεί. Τον Σεπτέμβριο του 2014 στην Επιτροπή δεν υπήρξε συμφωνία στα θέματα που συζητήθηκαν και αυτή συνεδριάζει πάλι τον Φεβρουάριο του 2015, με αβέβαιο το πώς θα εξελιχθεί.

-Όλες οι αποφάσεις θα λαμβάνονται με ομοφωνία σε όλα τα στάδια της προετοιμασίας και στη Σύνοδο..

-Η Πανορθόδοξη Σύνοδος θα συγκληθεί εντός του 2016. Θεωρείται αισιόδοξη η επιδίωξη του Οικουμενικού Πατριάρχου, που πέρασε στη Σύναξη των Προκαθημένων. Σημειώνεται ότι ο κ. Βαρθολομαίος επιδίωξε η Πανορθόδοξη Σύνοδος να λάβει χώρα το 2000. Σχετική αισιόδοξη πρόβλεψη σε εφημερίδες των Αθηνών είχε διατυπώσει το 1997 και το 1998 ο αείμνηστος Μητροπολίτης Ελβετίας και μετά Αδριανουπόλεως κυρός Δαμασκηνός. Σχεδόν είκοσι χρόνια από τότε θεωρείται υπάρχει πάντα η ίδια αισιοδοξία…

-Η Πανορθόδοξη Σύνοδος θα συγκληθεί από τον Οικουμενικό Πατριάρχη, από τον οποίο και θα προεδρεύεται. Οι υπόλοιποι «Αδελφοί Aυτού Προκαθήμενοι θα κάθηνται εκ δεξιών και εξ ευωνύμων Αυτού».

-Εκάστη Αυτοκέφαλος Εκκλησία εκπροσωπείται από τον Προκαθήμενό της και από είκοσι τέσσερις, κατ΄ ανώτατο όριο, Επισκόπους αυτής. Ο τρόπος της επιλογής των 24 αποτελεί θέμα προβληματισμού και προς επίλυση στην Εκκλησία της Ελλάδος, όπως και σε άλλες Εκκλησίες. Προτείνονται διάφορες λύσεις, αλλά όλες, πλην της κληρώσεως, έχουν ατέλειες.

-Κάθε Αυτοκέφαλη Εκκλησία έχει μία μόνο ψήφο. Για την απόφαση αυτή υπήρξαν έντονες ενστάσεις, ότι καταπνίγεται η ελευθερία της έκφρασης και της ψήφου των Επισκόπων.

Το συμπέρασμα για την πορεία προς την Πανορθόδοξη Σύνοδο δεν είναι θετικό. Σημείωσε σχετικά ο Μητροπολίτης Μεσσηνίας, εκπρόσωπος της Εκκλησίας της Ελλάδος στις προπαρασκευαστικές συνάξεις, στην Ιεραρχία του Οκτωβρίου 2014:

« Για την πραγματοποίησίν της (Πανορθοδόξου) απαιτείται ακόμη πολύς κόπος και μόχθος, ενώ πολλά εκ των προβλημάτων τα οποία θα ανακύψουν, εκ της μεθόδου εργασίας και εις αυτό το τελευταίον στάδιον της προετοιμασίας, θα δημιουργήσουν αρκετά εμπόδια ή και θα παρατείνουν την χρονικήν περίοδον της προετοιμασίας πέραν της προγραμματισθείσης, ενώ δύνανται να δυσχεράνουν και την όλην πορείαν προς την τελικήν έκβασιν της όλης προσπαθείας. Επί πλέον τα δικαιοδοσιακά ήδη υφιστάμενα ενδορθόδοξα διμερή ζητήματα τοπικών Εκκλησιών, η δυσκολία επιτεύξεως ομοφωνίας, εις πολλά σημεία εκ των προειρημένων Κειμένων και αι μεμονωμέναι αγκυλώσεις ή απαιτήσεις τοπικών Εκκλησιών είναι δυνατόν να αποτελέσουν προσκόμματα εις την όλην διαδικασίαν, εάν δεν λειτουργήσουν τελικώς και αναβλητικώς εις το όλον εγχείρημα».(Σημ. Η υπογράμμιση του υπογράφοντος).

Τα δέκα θέματα της Πανορθοδόξου Συνόδου, όπως καθορίσθηκαν από την Α΄ Προσυνοδική Πανορθόδοξη Διάσκεψη, στο Σαμπεζί, το 1976, είναι τα ακόλουθα:

1. Ορθόδοξος Διασπορά.

2. Το Αυτοκέφαλο και ο τρόπος ανακηρύξεως αυτού.

3. Το Αυτόνομο και ο τρόπος ανακηρύξεως αυτού.

4. Τα Δίπτυχα.
5. Το ζήτημα του κοινού ημερολογίου.
6. Τα κωλύματα γάμου.
7. Η αναπροσαρμογή των περί νηστείας εκκλησιαστικών διατάξεων.
8. Οι σχέσεις της Ορθοδόξου Εκκλησίας προς τον υπόλοιπο χριστιανικό κόσμο.
9. Η Ορθοδοξία και η Οικουμενική Κίνησις.
10. Η συμβολή των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών εις την επικράτησιν των χριστιανικών ιδεωδών της ειρήνης, της ελευθερίας, της αδελφοσύνης και της αγάπης μεταξύ των λαών και άρσιν των φυλετικών διακρίσεων.

Τα θέματα επελέγησαν πριν από σαράντα περίπου χρόνια. Και τα μεν εκκλησιολογικά (Ποιμαντική Ορθοδόξου Διασποράς, περί απονομής του Αυτοκεφάλου και του Αυτονόμου των Εκκλησιών, και περί του ζητήματος του κοινού ημερολογίου) είναι πράγματι ακανθώδη και δεν θα επιλυθούν ούτε με την Πανορθόδοξη. Τα ποιμαντικά ζητήματα (Κωλύματα Γάμου και Νηστεία) δεν μπορούν να αλλάξουν, γιατί θα προκληθεί μεγάλη αναταραχή στους πιστούς. Το θέμα περί επικράτησης των χριστιανικών ιδεωδών της ειρήνης κ.λ.π. είναι καθαρά θεωρητικό. Τέλος για το θέμα της σχέσης της Ορθοδόξου Εκκλησίας με τους ετεροδόξους και τη συμμετοχή Της στο ΠΣΕ υπάρχει εμπειρία δεκαετιών και δεν ισχύει η δικαιολογία της αγνοίας περί του αγόνου των διαλόγων και του αδιεξόδου στην παρουσία των Ορθοδόξων στο ΠΣΕ.

Στο διάστημα που έχει κυλίσει από το 1976, όταν επελέγησαν τα θέματα της Πανορθοδόξου, έως σήμερα έχουν ανακύψει σοβαρότατα ζητήματα για τη ζωή των Ορθοδόξων Χριστιανών. Η παγκοσμιοποίηση επηρεάζει τις κοινωνίες, ισλαμιστές εξοντώνουν κατά χιλιάδες τους Χριστιανούς, η γενετική τεχνολογία και γενικότερα τα ζητήματα της Βιοηθικής απαιτούν άμεσες και πανορθόδοξες απαντήσεις, ο συγκρητισμός και η πρακτική αθεΐα διαβρώνουν τις συνειδήσεις, ο υλισμός και ο ηδονισμός κυριαρχούν στις κοινωνίες. Από αυτά τα καυτά θέματα ουδέν θα συζητηθεί.

Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος στη συνεδρίαση της 10^ης Απριλίου ενημερώθηκε από μέλη της Συνοδικής Επιτροπής επί των Διορθοδόξων και Διαχριστιανικών Σχέσεων για την πορεία της πραγματοποιήσεως της Πανορθόδοξης Συνόδου. Στη συζήτηση που επακολούθησε τέθηκε το ζήτημα να τεθούν και νέα θέματα που απασχολούν τον σημερινό άνθρωπο ( οικονομική κρίση, θέματα βιοηθικής, αγώνας για την επικράτηση της ειρήνης κ.α.) καθώς και για την επικαιροποίηση των ήδη εγκριθέντων κειμένων. Είναι γνωστό ότι λόγω της σπουδής να πραγματοποιηθεί εντός του 2016 η Πανορθόδοξη νέο θέμα δεν θα προστεθεί και η επικαιροποίηση των κειμένων βρίσκεται σε αβέβαιη εξέλιξη…

Ήδη στην πρόσφατη διάσκεψη της Προπαρασκευαστικής Επιτροπής στο Σαμπεζί της Ελβετίας (30/9/2014 - 6/10/2014) παρουσιάστηκαν ζητήματα επικαιροποίησης κειμένων της Πανορθόδοξης Συνόδου, που είχαν εγκριθεί παλαιότερα…. Αυτά θα συζητηθούν τον προσεχή Φεβρουάριο στη σύσκεψη της Ειδικής Επιτροπής, πάλι στο Σαμπεζί. Στην εν λόγω διάσκεψη δεν συζητήθηκαν τα «καυτά» ζητήματα «Η Ορθόδοξος Διασπορά», «Το αυτόνομον εν τη Ορθοδοξω Εκκλησία και ο τρόπος ανακηρύξεως αυτού», «Το Αυτοκέφαλον εν τη Ορθοδόξω Εκκλησία και ο τρόπος ανακηρύξεως αυτού» και «Τα Δίπτυχα», στα οποία δεν φαίνεται να υπάρξει συμφωνία μεταξύ Φαναρίου και Μόσχας.

Πάντως, με τα έως σήμερα δεδομένα, στα μισά θέματα της Πανορθόδοξης (Λ.χ. κοινό ημερολόγιο, κωλύματα γάμου και νηστεία) δεν φαίνεται να υπάρχουν διαφοροποιήσεις στα ισχύοντα και υπάρχει ομοφωνία, ενώ στα άλλα μισά (Λ.χ. Αυτοκέφαλο, Αυτόνομο, Δίπτυχα, Διασπορά) δεν υπάρχει… Και βέβαια προκύπτει το ερώτημα αν στα μισά θέματα δεν υπάρχει αλλαγή στα ισχύοντα και υπάρχει ομοφωνία και στα άλλα μισά είναι δεδομένο ότι δεν υπάρχει γιατί η τόση επιμονή του Φαναρίου για τη σύγκληση της Πανορθόδοξης;… Μόνο ως αυτοσκοπός;

Η επιμονή του Οικουμενικού Πατριάρχου να διεξαχθεί οπωσδήποτε η Πανορθόδοξη Σύνοδος, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμά της, είναι ένας διακαής του πόθος, που τον είχε από πολύ παλιά. Το 1977, ως νέος στην ηλικία και στην αρχιεροσύνη Μητροπολίτης Φιλαδελφείας (Σημ. Χειροτονήθηκε στις 25/12/1973, σε ηλικία 33 ετών), δημοσίευσε κείμενο στον Χαριστήριο Τόμο για τον γέροντά του, Μητροπολίτη Χαλκηδόνος Μελίτωνα, στο οποίο εκθέτει το όνειρο του και μάλιστα με λεπτομέρειες για την Πανορθόδοξη. Τότε, το 1977, χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τα επιχειρήματα Ρώσων θεολόγων της Διασποράς για να υποστηρίξει τα περί του Πρωτείου του Κωνσταντινουπόλεως, που επανέλαβε ο Μητροπολίτης Περγάμου στην πρόσφατη συνεδρίαση ( Σημ. τον Σεπτέμβριο του 2014) της Μεικτής Επιτροπής Θεολογικού Διαλόγου με τους Ρωμαιοκαθολικούς.

Από αυτή τη μελέτη του κ. Βαρθολομαίου σημειώνονται δύο σημεία, στα οποία άλλαξε άποψη για την Πανορθόδοξη. Στο πρώτο αναφέρει:

« Ο γράφων…πιστεύει ότι η προετοιμασία της Συνόδου δεν αφορά μόνον εις τους συνέδρους των Προσυνοδικών Πανορθοδόξων Διασκέψεων, αλλά και εις τους επί μέρους αρμοδίους επιστήμονας και εις το πλήρωμα της Εκκλησίας εν γένει». Για να προσθέσει στη συνέχεια την παρακάτω αρχή του Δικαίου «quod ones tangit debet ab omibus iudicari» (Όσα πάντας αφορούν, από πάντας κρίνονται), που την αναφέρει μεν για τις άλλες Αυτοκέφαλες Εκκλησίες, αλλά αυτές δεν περιλαμβάνουν μόνο τους Επισκόπους τους….

Τα πάντα για την Πανορθόδοξο, έως σήμερα, γίνονται «εν κρυπτώ και παραβύστω». Γνώση των όσων συμβαίνουν δεν έχουν όχι οι ιερείς και οι μοναχοί και βέβαια οι λαϊκοί, ούτε καν οι Αρχιερείς. Στην Εκκλησία της Ελλάδος τον περασμένο Οκτώβριο έγινε η ενημέρωση της Ιεραρχίας από τον Μητροπολίτη Μεσσηνίας, αλλά το κείμενό του, με τίτλο «Ενημέρωσις περί της μελλούσης Αγίας και Μεγάλης Συνόδου» το χαρακτηρίζει ο ίδιος «ΜΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΙΜΟΝ»! Αυτή είναι η επικρατούσα νοοτροπία. Ο φόβος της γνώσης από τους εκτός «των τειχών» και της εξ αυτής τυχόν κριτικής.

Το δεύτερο σημείο από το κείμενο του Οικουμενικού Πατριάρχου του 1977:

« Εις την Αγίαν και Μεγάλην Σύνοδον δύνανται και πρέπει να λάβουν μέρος ως σύμβουλοι των επισκόπων ή ως “νοτάριοι” αυτών, ως γραμματείς της Συνόδου, ως εισηγηταί θεμάτων κ.λ.π. και πρεσβύτεροι, διάκονοι, μοναχοί και λαϊκοί, άνευ όμως δικαιώματος ψήφου, έχοντες ουχί votum decisivum, αλλά μόνον votum consultativum και deliberativum (Έχοντας όχι ψήφο στις αποφάσεις, αλλά ψήφο διασκεπτική και συμβουλευτική)». Όχι συμβουλευτική ψήφο δεν θα έχουν, ούτε καν παρουσία τους προβλέπεται…

Τα άλλα γεγονότα του 2014 σε διμερές διορθόδοξο επίπεδο.

Οι σχέσεις Φαναρίου – Μόσχας είναι πάντα δυσχερείς. Υπάρχει μια μεταξύ τους καχυποψία και ένας μόλις κρυπτόμενος ανταγωνισμός ως προς την επιρροή στις άλλες τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες. Η Μόσχα στις εντός του 2014 συνάξεις των εκπροσώπων των Ορθοδόξων Εκκλησιών, καθώς και στις διμερείς συνεργασίες της με τις άλλες Αυτοκέφαλες Εκκλησίες, για τους δικούς της λόγους, συμπεριφέρθηκε ως να είναι η προστάτιδα των διαχρονικών Αξιών και Κανόνων της Ορθοδοξίας, έναντι των ανοιγμάτων του Φαναρίου προς τους Ρωμαιοκαθολικούς και των απόψεων Του περί του Πρωτείου.

Η Μόσχα συγκλονίστηκε και συνεχίζει να συγκλονίζεται από τα γεγονότα της Ουκρανίας. Η Ουνία και οι σχισματικές ομάδες των Ουκρανών Ορθοδόξων αντιδρούν έντονα στην παρουσία του Πατριαρχείου της Μόσχας στην Ουκρανία. Το Φανάρι, παρά τις εκκλήσεις και προσκλήσεις από την ουκρανική πολιτική ηγεσία να στηρίξει την ντε φάκτο δημιουργία Αυτοκέφαλης Ορθόδοξης Ουκρανικής Εκκλησίας, παραμένει αρνητικό στην αναγνώρισή της και αυτό του το πιστώνει η Μόσχα, που πάντως δεν παραιτείται των σχεδίων της να ηγηθεί των Ορθοδόξων.

Αντιπαράθεση Φαναρίου – Μόσχας προκλήθηκε το 2014 και εξ αιτίας της μικρού αριθμού πιστών Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Τσεχίας και Σλοβακίας. Ο 36χρονος Προκαθήμενος της, Αρχιεπίσκοπος Πρεσόβ Ροστισλάβ, παραμένει υπό αμφισβήτηση από το Φανάρι και ο Οικουμενικός Πατριάρχης δεν τον μνημονεύει στα Δίπτυχα, την ώρα που τον έχει αναγνωρίσει και τον μνημονεύει ο Μόσχας.

Στο 2014 προέκυψε ρήξη στη σχέση των Πατριαρχείων Αντιοχείας και Ιεροσολύμων. Το δεύτερο εξέλεξε και χειροτόνησε Αρχιερέα για το ελαχίστων Ορθοδόξων αλλά πάμπλουτο ισλαμικό κράτος του Κατάρ. Το πρώτο το θεωρεί έδαφος της εκκλησιαστικής δικαιοδοσίας του. Αποτέλεσμα της ρήξης είναι η έως σήμερα διακοπή κοινωνίας μεταξύ των δύο Πατριαρχείων και η μη συμμετοχή του Πατριάρχου Αντιοχείας στη Σύναξη των Ορθοδόξων Προκαθημένων στο Φανάρι τον περασμένο Μάρτιο.

Οι σχέσεις του Φαναρίου με την Εκκλησία της Ελλάδος περνούν περίοδο νέας έντασης. Η απαίτηση του Φαναρίου να εκλεγεί Μητροπολίτης Ιωαννίνων από την Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος αρχιμανδρίτης της επιλογής του ήταν το έναυσμα. Αυτή ενισχύθηκε μετά την σχεδόν ομόφωνη καταψήφιση του εν λόγω αρχιμανδρίτη από την Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος (Σημ. Στην τελική ψηφοφορία και επί 69 εγκύρων ψήφων έλαβε μόνον 7). Ο κ. Βαρθολομαίος προσεβλήθη και σε απάντηση τον προήγαγε, δια της Πατριαρχικής Συνόδου, σε Μητροπολίτη Αδριανουπόλεως και τον κατέστησε διευθυντή του Γραφείου του Πατριαρχείου στην Αθήνα, απομακρύνοντας τον έως τότε διευθυντή, Μητροπολίτη Περγάμου… Ο Αρχιεπίσκοπος κ. Ιερώνυμος, αντιδρώντας στην ενέργεια του κ. Βαρθολομαίου, δεν δέχεται να τον επισκεφθεί ο εν λόγω Μητροπολίτης και οι υπηρεσίες της Αρχιεπισκοπής και της Ιεράς Συνόδου δεν συνεργάζονται μαζί του. Επίσης ο κ. Ιερώνυμος δεν συνόδευσε τον Πατριάρχη στις επισκέψεις του σε Μητροπόλεις της Θράκης και στη Μητρόπολη Κερκύρας.

Η ένταση αναμένεται να αυξηθεί όταν η Ιερά Μονή Αγίας Παρασκευής Μαζίου Μεγάρων, στην οποία ανήκε ο Μητροπολίτης Αδριανουπόλεως, καταργηθεί από «Σταυροπηγιακή» του Οικουμενικού Πατριαρχείου και επανέλθει υπό την κανονική δικαιοδοσία της Εκκλησίας της Ελλάδος. Η εν λόγω Μονή έχει αναπτυξιακές δραστηριότητες. Το 2004 εντάχθηκε στο Γ΄ ΚΠΣ και διεκδικεί 570.000 τετραγωνικά μέτρα έκτασης στην περιοχή, με το αιτιολογικό ότι της ανήκαν από την Τουρκοκρατία. Η Μονή ιδρύθηκε το 1988, μετά από αίτηση του Αρχιμανδρίτη Δαμασκηνού Κατρακούλη και των τότε ιεροδιακόνων Χρυσοστόμου Κουλουριώτη (Σημ. Σημερινού ηγουμένου της Μονής) και Αμφιλοχίου Στεργίου (Σημ. Πρώην στενού συνεργάτη του Αρχιεπισκόπου κ. Ιερωνύμου, πάντοτε συνεργάτη του Φαναρίου και τώρα Μητροπολίτη Αδριανουπόλεως).

Οι πυκνές επισκέψεις του Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου σε Μητροπόλεις των ευαίσθητων εθνικά περιοχών της Μακεδονίας και της Θράκης, οι αλλεπάλληλες δηλώσεις του περί «δικαιωμάτων» του Πατριαρχείου στις εν λόγω Μητροπόλεις, οι επισκέψεις του ακόμη και σε Μητροπόλεις της Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ελλάδος, όπως πρόσφατα στη Μητρόπολη Κερκύρας, και τα όσα σ’ αυτές λέγονται και διενεργούνται, τα όσα μειωτικά και προσβλητικά σε βάρος της Εκκλησίας της Ελλάδος συχνά εξαπολύονται από Μητροπολίτες της Κρήτης και άλλους φανατικούς οπαδούς του Πατριαρχείου, κληρικούς και λαϊκούς, ενισχύουν, ως μη ώφελε, την ένταση στις σχέσεις μεταξύ των δύο αδελφών Εκκλησιών.-