«Παγκοσμιοποίηση και Ορθοδοξία»

π. Νικόλαος Λουδοβίκος

Εἶναι ἕνα θέμα πολὺ μεγάλο, αὐτὸ τὸ ὁποῖο ἐπιχειροῦμε νὰ προσεγγίσουμε. Ἔχει πάρα πολλὲς πτυχές, μποροῦμε νὰ πᾶμε πάρα πολύ μακριά. Καταρχήν, ὅταν λέμε παγκοσμιοποίηση τί ἐννοῦμε;

Στὰ μυαλὰ ὅλων σας, εἶναι δεμένη ἡ παγκοσμιοποίηση -θαρ­ρῶ- μὲ τὴν ἔννοια τοῦ ἐκσυγχρονισμοῦ, ἔτσι δὲ λέμε; Παγκοσμιοποίηση καὶ ἐκσυγχρονισμὸς εἶναι δύο πράγματα ποὺ πᾶνε μαζί. Ὁ ἐκσυγχρονισμὸς ἔχει ὡς ἕνα ἀπὸ τὰ αἰτήματά του τὴν παγκοσμιοποίηση. Ἡ παγκοσμιοποίηση νοεῖται μέσα στὸ πλαίσιο τοῦ ἐκσυγχρονισμοῦ. Ἐγὼ θὰ πρόσθετα καὶ ἕνα τρίτο χαρακτηριστικό, τὸ ὁποῖο θὰ δοῦμε ἀμέσως μετά, εἶναι ὁ ἐκδυτικισμός.

Πράγματι, ἂν πᾶτε σήμερα στὸ Ἰρᾶν, ἂν πατε στὴν Ἀφρική, ἂν πᾶτε, ξέρω ἐγώ, στὴν νότια Ἀμερικὴ καὶ μιλήσετε γιὰ ἐκσυγχρονισμὸ ἀμέσως θὰ δεῖτε, ὅτι ὅλοι τὸν καταλαβαίνουν αὐτὸ ὡς ἐκδυτικισμό. Δηλαδὴ ὡς μὶα μίμηση, ἂς ποῦμε, τῆς προόδου καὶ τοῦ ρυθμοῦ ἀνάπτυξης, πού κατ’ ἐξοχὴν βλέπουμε πραγματοποιημένο στὸ χῶρο τὸν δυτικὸ γενικότερα. Ἔτσι; Ὑπάρχει μιὰ φορὰ ἀναπτυξιακή, τεχνολογίες καινούργιες, οἰκονομίες, ἐπιστῆμες. Ταυτόχρονα στὸν θεσμικὸ τομέα μιὰ αὐξανόμενη ἀπελευθέρωση, ὑποτίθεται, τοῦ ἀνθρώπου, μιὰ κατάφαση στὸ ἄτομο καὶ στὴν δημιουργικότητά του. Νέα ἤθη, θὰ δοῦμε παρακάτω τὰ χαρακτηριστικὰ τῆς μοντέρνας ἐποχῆς, ἔτσι; Ἤθη τὰ ὁποῖα εἶναι πιὸ ἀτομικά, πιὸ προσαρμοσμένα στὶς ἀνάγκες τοῦ ἀνθρώπου καὶ λιγότερο ἐξωτερικῶς ἐπιβαλλόμενα, τέλως πάντων, ὅλα αὐτὰ φαίνεται νὰ ἀποτελλοῦν ἴνδαλμα γιὰ πολλοὺς λαούς, γιὰ τοὺς ὁποίους ὁ ἐκσυγχρονισμὸς σημαίνει, ἡ παγκοσμιοποίηση εἶναι δεμένη μὲ τὸν ἐκσυγχρονισμὸ καὶ αὐτὸ ὅλο μὲ τὸν ἐκδυτικισμό. Προσβλέπουν στὴ Δύση σὰν ἕνα εἶδος πανάκειας καὶ ἕνα εἶδος ὑψηλοῦ προτύπου.

Τώρα, γιὰ τὴν ἴδια τὴ Δύση, δὲν ξέρω ἂν πρέπει νὰ κάνουμε τὴν ἀνάλυση, ἡ ὁποία εἶναι συναρπαστική, ἀλλὰ ταυτόχρονα εἶναι καὶ λίγο δύσκολη. Τὸ γιατί δηλαδή στὴ Δύση ὁ ἐκσυγχρονισμὸς θεωρεῖται ὅτι εἶναι οὐσία τοῦ πολιτισμοῦ καὶ ἑπομένως καὶ ἡ παγκοσμιοποίηση. Γιατί θεωρεῖται ὅτι εἶναι οὐσία τοῦ δυτικοῦ πλέον πολιτισμοῦ; Αὐτὸ τὸ πράγμα, αὐτὴ ἡ ἔκσταση, ἡ ἔξοδος πρὸς αὐτὸ ποὺ δὲν ἔχει ἀκόμη κατορθωθεῖ. Γιατί εἶναι χαρακτηριστικὸ τῆς δυτικῆς, εὐρωπαϊκῆς δηλαδή καὶ Ἀμερικανικῆς, φιλοσοφίας τῆς ἱστορίας, ὅπου βλέπουν τὴν ἱστορία αὐτοὶ οἱ ἄνθρωποι. Θὰ τὸ θίξω τὸ θέμα αὐτό, ἂν τὸ θέσετε ὑπὸ μορφὴ ἐρωτήσεως. Εἶναι συναρπαστικὸ νὰ δοῦμε πῶς γεννήθηκε αὐτὴ ἡ ἰδέα τῆς προόδου, τὸ μέλλον δηλ. θεωρεῖται ὅτι εἶναι ἀναπόσπαστο τμῆμα τοῦ παρόντος. Τὸ τί θὰ κάνουμε στὸ μέλλον, ἡ πρόοδος μὲ τὴν ἔννοιά του, ὅτι σκοπὸς τῆς ἱστορίας εἶναι ἡ συνεχῆς πρόοδος. Καὶ τὸ ὅτι ἔχουμε ἱστορία σημαίνει ὅτι ἔχουμε πρόοδο. Ἔτσι; Αὐτοῦ τοῦ εἴδους ἡ κίνηση ὅλης, ἂς ποῦμε, τῆς ἀνθρώπινης κοινωνίας πρὸς τὸν ὁρίζοντα αὐτοῦ τοῦ ὁποίου δὲν ἔγινε ἀκόμη, καὶ πρέπει ὁπωσδήποτε γιὰ κάποιο λόγο νὰ γίνει, εἶναι χαρακηριστικὸ τοῦ δυτικοῦ πολιτισμοῦ.

Τώρα, ἡ παγκοσμιοποίηση γιὰ τὴ δύση, ἔτσι; δὲν σημαίνει τίποτα ἄλλο παρὰ τὴν τελειοποίηση τῶν δυνατοτήτων τῆς ἀνάπτυξης. Μιὰ ἀνάπτυξη, ἡ ὁποία φθάνει στὰ ἔσχατά της, δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἔχει νὰ κάνει μὲ μιὰ παγκόσμια κοινότητα ἡ ὁποία παρὰ τὶς ἐπιμέρους διαφωνίες της συμφωνεῖ ὁπωσδήποτε εἰς τὸ ζήτημα αὐτὸ τῆς αὐταξίας ποὺ ἔχει ἡ ἀνάπτυξη καὶ ἡ πρόοδο καὶ ἑπομένως ἡ ἀπελευθέρωση τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ ὁ,τιδήποτε τὸν κρατᾶ δέσμιο στὸ παρελθόν. Θέλω νὰ τὸ δουλέψουμε λίγο περισσότερο αὐτό. Πῶς γεννήθηκε ὁ ἀνθρώπινος αὐτὸς τύπος στὴν δύση, ποὺ θεωρεῖ ὅτι ἡ ἀνάπτυξη εἶναι τόσο σημαντικὴ οὕτως ὥστε ἡ σχέση μὲ τὸ παρελθόν του νὰ μὴ ἔχει τόσο μεγάλη σημασία σὲ σχέση μ’αὐτό. Εἶναι μιὰ ὁλόκληρη ἐξέλιξη μέσα στὴν δυτικὴ φιλοσοφία ὅλο αὐτὸ τὸ πράγμα.

Ὅσοι ξέρουν λίγο φιλοσοφία θὰ ἔχουν ἀκούσει γιὰ τὸν Καρτέσιο γιὰ παράδειγμα, τὸν Ντεκάρτ. Ἔτσι; Τί λέει ὁ Ντεκάρτ; Ὁ Ντεκὰρτ εἶναι ὁ πρῶτος στοχαστὴς τῆς ἀνθρωπότητας, γάλλος φιλόσοφος τοῦ 16ου-17ου αἰώνα, ὁ ὁποῖος μεταφέρει τὴν ἀλήθεια ἀπὸ ἔξω ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο μέσα στὸν ἄνθρωπο. Εἶναι ὁ περίφημος πατέρας τῆς ρήσης ἐκείνης, ποὺ πιθανὸν ἔχετε ἀκούσει, «σκέφτομαι, ἄρα ὑπάρχω». Προσέξτε, σκέφτομαι ἐγώ, ἄρα ὑπάρχω, δὲν σκέφτονται οἱ ἄλλοι γιὰ μένα. Ἔτσι; Δὲν κάνω ὑπακοὴ σὲ θεσμοὺς καὶ νόμους ἔξω ἀπὸ μένα. Ἀκόμη κι ἂν εἶναι ὁ Θεὸς ὁ ἴδιος αὐτὸς ποὺ εἶναι ἔξω ἀπὸ μένα. Ἐγώ, σκέφτομαι ἐγώ, προσωπικά, κι ἀποφασίζω ἐγὼ ὅτι αὐτὸς εἶναι ὁ Θεός. Κι ἀποφασίζω ἐγὼ προσωπικὰ σὰν ἄτομο. Ἔτσι; Τὸ ὅτι θὰ τοῦ κάνω ὑπακοὴ ἡ δὲν θὰ τοῦ κάνω ὑπακοή. Σκέπτομαι ἐγώ, ἄρα ὑπάρχω. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ἡ σκέψη μου. Μέχρι τότε κανεὶς δὲν τὸ εἶχε πεῖ αὐτό, πάντα ἡ ἀλήθεια ἦταν ἕνα ἀντικειμενικὸ γεγονός, τὸ ὁποῖο ὑπῆρχε ἀπὸ ἔξω, εἴτε μιλᾶμε γιὰ ἀρχαία φιλοσοφία, εἴτε γιὰ θεολογίες κλπ. Ἡ ἀλήθεια εἶναι κάτι ἀντικειμενικότερο τοῦ ὑποκειμένου. Ἐδῶ αὐτοὶ ἔχουν νὰ κάνουν μὲ μιὰ ἀπόλυτη ὑποκειμενοποίηση τῆς ἀλήθειας. Σκέφτομαι ἐγώ, ἄρα ὑπάρχω. Ὑπερεξέρεται τὸ ὑποκειμένο, τὸ ἄτομο, πάνω ἀπὸ τὴν κοινωνία, πάνω ἀπὸ τὴν παράδοση, πάνω ἀπ’ τοὺς θεσμούς, γίνεται μιὰ αὐτοδύναμη μονάδα, ἡ ὁποία χρωστὰ τὴν αὐτοδυναμία της ἀκριβῶς στὸ γεγονὸς ὅτι ὅλα περνοῦν ἀπ’ τὸ μυαλό του. Κι ἀποφασίζει αὐτὸ προσωπικὰ γιὰ τὸ τί εἶναι ἀλήθεια καὶ τί εἶναι ψέμα. Αὐτὸ τὸ πράγμα εἶναι ὁ νεώτερος δυτικὸς ἄνθρωπος. 

Στή συνέχεια μέ ἄλλους φιλοσόφους θά ἔλεγα, τόν Τζόν Λόκ, τόν Κάντ, ὅσοι ξέρετε ἀπό αὐτά. Τονίζεται ἀκόμη, περισσότερο ἀπ’ ὅλα, αὐτός ὁ ἀποσυνδεδεμένος ἑαυτός, πού εἶναι ἔξω ἀπό ὅλα, ἀπό παραδόσεις, ἀπό θρησκείες, ἀπό ἐκκλησίες κλπ. Καί στήν δύση αὐτό φτάνει νά ἀποτελέσει σιγά-σιγά μία μεγάλη παράδοση.

Θὰ προσπαθήσουν διάφοροι στοχαστὲς νὰ συνδέσουν ξανὰ μὲ τὸ σῶμα, μὲ τὴν κοινότητα, μὲ τὴν παράδοση, τὸν εὐρωπαῖο ἄνθρωπο. Ἀλλά, ἡ μοίρα τοῦ δυτικοῦ ἀνθρώπου ἔκτοτε εἶναι ὁ ἀτομικισμὸς αὐτός, οὕτως ὥστε ἡ κοινωνία, ὅταν λέμε κοινωνία στὴ δύση, δὲν ἐνοοῦμε τίποτα ἄλλο παρὰ ἕνα συμβόλαιο, τὸ κοινωνικὸ συμβόλαιο, τέτοιων κλειστῶν ἀτομικοτήτων, οἱ ὁποῖες ἀποφασίζουν σὲ μὶα στιγμὴ νὰ φτιάξουν κοινότητα. Καὶ τὸ ἀποφασίζουν βάση ἑνὸς συμβολαίου, τὸ ὁποῖο διασφαλίζει τὰ ἀτομικὰ τοὺς δικαιώματα, ἡ περίφημη φράση «τὰ ἀτομικὰ τοὺς δικαιώματα». Δὲν ὑποτάσσει δηλ. στὴν ὁμάδα αὐτή, στὴν κοινωνία ὡς ὑπαρξιακὸ μέγεθος. Ἡ κοινότητα-κοινωνία εἶναι ἕνα θεσμικὸ μέγεθος, στὴ δύση, ἕνα θεσμικὸ καθαρὰ μέγεθος.

Λοιπόν, ὑπαρξιακὰ τὰ ἄτομα αὐτὰ εἶναι τὰ λεγόμενα, ὅπως τὰ ὀνόμασε ἕνας πολὺ μεγάλος Γερμανὸς κοινωνιολόγος τοῦ περασμένου αἰῶνα, τὰ χωρίς ἐμεῖς-ἐγώ. Γερμανοάγγλος «we less I», γιὰ ὅσους ξέρουν ἀγγλικά. Τὰ χωρίς ἐμεῖς-ἐγώ, αὐτά, ἀπόλυτα κλεισμένα στὸ ἑαυτὸ τοὺς ἄτομα, ἀτομικὲς μονάδες. Ὅταν ἐνωθοῦν καὶ φτιάξουν ἕνα κοινωνικὸ συμβόλαιο καὶ μὶα κοινωνία. Ἀκριβῶς λόγω τοῦ ὅτι εἶναι ἀποσυνδεμένα ὡς ἐκ τῆς φύσεώς τους καὶ ἀπὸ παραδόσεις καὶ ἀπὸ κοινότητες καὶ ἀπό... καὶ, καὶ, καί. Ἔχουν ἐλευθερία ἀπόλυτη νὰ μιλᾶνε γιὰ μὶα δημιουργικότητα, ἡ ὁποία δὲν σέβεται, ἡ δὲν χρειάζεται νὰ σέβεται τὴν παράδοση. Ἔτσι, ἡ ἀνάπτυξη γίνεται αὐτοσκοπός, αὐτονόμος. Καὶ ἡ κίνηση πρὸς τὰ ἔξω, πρὸς αὐτὸ ποὺ ἀκόμη δὲν ἔχει κατορθωθεῖ εἶναι ὁ μόνος συνεκτικὸς ἱστὸς αὐτῶν τῶν ἐγώ, διότι οἱ παραδόσεις δὲν εἶναι ἀρκετά συνεκτικὸς πλέον ἱστὸς γιὰ αὐτούς. Ἂν ζήσετε σὲ ἕνα σύγχρονο δυτικὸ κράτος θὰ δεῖτε ὅτι δὲν ὑπάρχουν κοινὲς παραδόσεις, οἱ ὁποῖες νὰ δένουν τοὺς ἀνθρώπους μαζί. Θὰ τὸ διαπιστώσετε αὐτὸ μετὰ ἀπὸ κάποιο καιρὸ παραμονῆς σας ἐκεῖ.

Παρ’ ὅλα ταῦτα, οἱ ἄνθρωποι αὐτοὶ μοιάζουν νὰ εἶναι πολὺ συνδεδεμένοι ὅταν τοὺς θέσεις θέματα ποὺ ἀφοροῦν τὴν οἰκονομικὴ ἀνάπτυξη, τὴν θεσμικὴ ἀνάπτυξη, τὴ βελτίωση τῶν συνθηκῶν ἐργασίας, τὴν βελτίωση τῶν συνθηκῶν παιδείας, ἤ δημιουργίας γενικότερα, διότι αὐτὰ τοὺς ἐνδιαφέρουν ἀτομικά. Ἔγιναν οἱ κοινωνίες στὴ δύση ἀθροίσματα ἀτόμων, κλειστῶν ἀτόμων. Καὶ ὄχι μόνο αὐτό. Μεγάλες καὶ σπουδαίες μελέτες, ποὺ ἔχουν γίνει τὰ τελευταῖα χρόνια ἔχουν ἀποδείξει, ὅτι αὐτὸ τὸ ὁποῖο κάνει ὁ δυτικός, εἶναι μὶα ἐνδοβολή, βάζω μέσα, νὰ τὸ βάλλω στὸ ἐσωτερικό μου, τῶν ἐξωτερικῶν καταναγκασμῶν, ποὺ χρειάζεται μὶα κοινωνία γιὰ νὰ ὑπάρξει, οὕτως ὥστε, οὔτε αὐτὲς νὰ μὴν λειτουργοῦν σὰν ἐξωτερικοὶ καταναγκασμοί, ἀλλὰ νὰ βγαίνουν ἀπὸ μέσα του. Παράδειγμα: Ὁ Ἄγγλος, ὅταν δεῖ μιὰ κίτρινη γραμμὴ πλάϊ, στὴν ἄκρη τοῦ δρόμου, πού σημαίνει δὲν πρέπει νὰ παρκάρεις ἐκεῖ, βιώνει ἔντονο ἄγχος προσωπικὸ νὰ μὴ τὸ κάνει, τὸ βιώνει σὰν ἐσωτερική, ἀτομική του, -καταλάβατε;- ἀνάγκη. Ὁ Ἕλληνας ἅμα δεῖ κάτι, αὐτὸ ποὺ λέμε, μὴν παρκάρεις, νιώθει ἐσωτερικὸ ἄγχος, ἂν τυχὸν δὲν παρκάρει ἐκεῖ, ἂν δὲν καταφέρει νὰ παρκάρει ἐκεῖ...!!! Θὰ δείξουμε στὴ συνέχεια ὅτι ὑπάρχει μιὰ ὁλόκληρη διαφορὰ ἀντίληψης στὴν ἱστορία πίσω ἀπὸ αὐτό.

Δὲν εἶναι τυχαῖο ὅτι ποτὲ ὁ Ἄγγλος δὲν θὰ βάλει τὸν πατέρα του, τὸν ἀδελφό του πάνω ἀπὸ τὸ νόμο, ἀλλὰ οὔτε ὁ πατέρας ἤ ὁ ἀδελφὸς τοῦ Ἄγγλου περιμένει ὁ γιὸς ἤ ὁ ἀδελφὸς νὰ τὸν βάλλει πάνω ἀπὸ τὸν νόμο. Δὲν τὸ περιμένει οὔτε τὸ ζητάει. Ὁ Ἕλληνας εἶναι ἀδιανόητο ἐάν, ὁ κουμπάρος τοῦ κουμπάρου, τοῦ θείου τοῦ μπάρμπα μου, δὲν μὲ βάλλει, αὐτονοήτως, πάνω ἀπὸ τὸ νόμο. Ναί; Εἶναι μὶα διαφορὰ πολιτισμῶν αὐτή, ἡ ὁποία εἶναι πάρα πολλὴ σημαντική. Παρ’ ὅλο ποὺ καὶ ἐμεῖς τώρα συρόμαστε πρὸς τὴν παγκοσμιοποίηση, συρόμαστε πρὸς τὸν ἐκσυγχρονισμό, πρὸς τὸν ἐκδυτικισμὸ δηλαδή, ἂν δὲν γίνουν ἀντιληπτὰ αὐτά, αὐτὴ ἡ διαφορά, ἂν δὲν γίνει ἀντιληπτὴ αὐτὴ ἡ διαφορὰ τῶν μεγεθῶν, ὅτι εἶναι ἕνα εἶδος πολιτισμοῦ αὐτὸ καὶ ἕνα ἄλλο εἶδος πολιτισμοῦ ἐμεῖς. Καὶ ὅτι αὐτὰ τὰ πράγματα δὲν γίνονται σαλάτα, δὲν μπορεῖς νὰ τὰ αναμίξεις. Ὅπως δὲν μπορεῖς νὰ αναμίξεις τὸ λάδι μὲ τὸ νερὸ, ἤ τὸ πετρέλαιο μὲ τὸ νερό. Ἔτσι; Καὶ πρέπει νὰ γίνει μιὰ γόνιμη, ἐντελῶς ἄλλη διερεύνηση τῶν σχέσεων αὐτῶν, τότε θὰ μᾶς ὁδηγήσει, ὅπως μᾶς ὁδηγεῖ ἤδη, σὲ δυσκολίες μεγάλες. Τὸ νέο ἑλληνικὸ κράτος ἀντέγραψε, γιὰ παράδειγμα, τὸ δυτικό. Καὶ ἀκόμα καὶ σήμερα μιλᾶμε γιὰ διαφορὰ γένους καὶ κράτους. Ἄλλο πράγμα εἶναι τὸ γένος, ἄλλο πράγμα εἶναι τὸ κράτος. Τὸ γένος τὸ θυμοῦνται οἱ πολιτικοί μας συνήθως παραμονὴ ἐκλογῶν, ὅτι ὑπάρχει.

Τώρα, τί συμβαίνει στὴ Δύση, αὐτὴ τὴ Δύση, τὴν ἐξατομικευμένη δύση, τὴ δημιουργικὴ παρ’ ὅλα ταῦτα. Προβλήματα ἔχει αὐτὴ ἡ δύση, ἡ ὁποία ξεκίνησε τὸν ἐκσυγχρονισμό, ἡ ὁποία προκαλεῖ τὸν ἐκδυτικισμὸ καὶ ἡ ὁποία εἶναι ὁ χῶρος ὅπου ἀναπτύχθηκε ἡ θεωρία τῆς παγκοσμιοποίησης, δηλαδὴ ὅτι ὅλοι, οὐσιαστικά, πρέπει νὰ γίνουμε μιὰ κοινότητα μεγάλη, χωρὶς παραδόσεις, μὲ μόνο νόημα τὴν ἀνάπτυξη καὶ μὲ μόνο νόημα τὴν προβολή, στὸ μέλλον, αὐτὴ. Λοιπόν, τί προβλήματα; Ἀκοῦστε: Ἔτσι ὅπως τὰ ἔχω, ἔτσι κωδικοποιημένα, γιὰ μιὰ ἄλλη ἐδῶ περίπτωση ἀλλὰ ταιριάζει νὰ τὰ ποῦμε ἐδῶ. Ποιὰ εἶναι τὰ χαρακτηριστικὰ τῆς δυτικῆς κοινωνίας ποὺ δημιουργοῦν καὶ προβλήματα σήμερα.

Λοιπόν, ἕνα χαρακτηριστικὸ τῆς δυτικῆς κοινωνίας εἶναι ἡ ἔνταση μεταξὺ ἀσκητισμοῦ καὶ κτητικότητας. Ὁ δυτικὸς ἐξατομικευμένος ἄνθρωπος ἔμαθε, ἀπὸ τὸν προτεσταντισμό του, κι ἀπ’ τὸν καθολικισμό του, νὰ εἶναι ἀσκητικὸς γιὰ νὰ εἶναι δημιουργικός. Δὲν εἶναι τυχαῖο ὅτι ὁ Φρόϋντ μίλησε γιὰ τὸν πολιτισμὸ σὰν πηγὴ δυστυχίας γιατί, κατὰ τὸν ὁ Φρόϋντ, ὁ πολιτισμὸς τί κάνει, καταπιέζει τὰ ἔνστικτα καὶ ἰδίως τὰ ἐρωτικά, ὑποτίθεται, γιὰ νὰ δημιουργήσουμε πολιτισμό, ἐπιστήμη, τεχνική, οἰκονομία κλπ. Ἀσκητισμὸς λοιπὸν γιὰ νὰ εἶναι δημιουργικὸς ὁ εὐρωπαῖος. Ἔλα ὅμως, ποὺ κάποια στιγμὴ αὐτὸ φέρνει ἀποτελέσματα. Ὅταν φέρνει ἀποτελέσματα, φέρνει περιουσία, φέρνει οἰκονομία, φέρνει ἄνθιση, αὐτὸ δημιουργεῖ κτητικότητα. Μὶα ἔνταση τοῦ εὐρωπαίου σήμερα πολὺ ἔντονη καὶ δυσεπίλυτη εἶναι ἡ δυσκολία, ἡ αἴσθηση στὸ νὰ ἔχει, τὸν ἐμποδίζει στὸ νὰ ἀποκτήσει. Ἐπειδὴ ἔχει πολλὰ καὶ αὐτὰ τὸν δένουν μ’ αὐτὸ τὸ ὁποῖο κρατᾶ στὰ χέρια του καὶ τοῦ δημιουργοῦν μιὰ ἰκανοποίηση, μιὰ τάση γιὰ ἀπόλαυσή τους, τὸν ἐγκαταλείπει ἡ ἀσκητικὴ καὶ ἐκείνη ἡ ὁποία θὰ ἐπέτρεπε τὴν δημιουργία.

Ἕνα δεύτερο στοιχεῖο εἶναι ἔνταση ἀστικῆς κοινωνίας καὶ μοντερνισμού. Καὶ τὰ δυὸ ξεκίνησαν ἀπὸ τὴν ἴδια μήτρα, ἀπὸ τὸ ἐξατομικευμένο ἄτομο. Ἀλλὰ ἡ ἀστικὴ κοινωνία γαλήνευσε, ἠρέμησε, παντρεύτηκε ἔκανε οἰκογένεια, ἔκανε περιουσία. Ὁ μοντερνισμὸς δὲν ὑποτάχθηκε σ’ αὐτό. Τὸ ἀποτέλεσμα εἶναι νὰ ἔχουμε συνεχῆ χτυπήματα ἀπὸ μέρους τοῦ μοντερνισμοῦ πρὸς τὴν ἀστικὴ κοινωνία. Νὰ μιλήσουμε γιὰ τὸν Μάη τοῦ ’68, νὰ μιλήσουμε γιὰ τὸν (..............) νὰ μιλήσουμε γιὰ μιὰ ὁλόκληρη ἂς τὸ πῶ..., τὴν ρὸκ μουσική, ὅλη τὴ ρὸκ σκηνή, μιὰ ἐπανάσταση, τὰ ναρκωτικά, οἱ νέες λατρεῖες, οἱ ἀνατολικὲς θρησκεῖες, εἶναι ἕνα χτύπημα τοῦ μοντερνισμοῦ πρὸς τὴν ἀστικὴ κοινωνία, ποὺ φαίνεται νὰ εἶναι ἀνελέητο, εἶναι ἀνελέητο, δὲν ἔχει σημασία ποὺ ὁ (.......................) ὁ ἠγέτης τοῦ ’68, τοῦ Μάη τοῦ ’68, σήμερα εἶναι διευθυντικὸ στέλεχος, δὲν ξέρω τί εἶναι, σημασία ἔχει ὅτι θὰ κάνει τὴν ἐπανάστασή του μὲ ἕνα τρόπο κάποια στιγμὴ καὶ στὴν συνέχεια θὰ προσαρμοσθεῖ.

Λοιπόν, τὸ μεγαλύτερο ἀπὸ ὅλα τὰ προβλήματα, θὰ τὸ ἔλεγα, εἶναι ἡ ἀνάγκη ποὺ ἔχει ὁ δυτικὸς ἄνθρωπος σήμερα ἐνσωμάτωσης. Μετὰ ἀπὸ πολλοὺς αἰῶνες ἀνελέητης ἀτομικῆς ἀνάπτυξης θέλει νὰ ἐνσωματωθεῖ, νὰ καταλαγιάσει, ζητᾶ νέες κοινότητες. Ζητᾶ νέες κοινότητες, δὲν εἶναι τυχαῖο ὅτι καὶ στὸ θεολογικὸ χῶρο συναντόνται κοινότητες προτεσταντῶν, οἱ ὁποῖες ζοῦνε, στὸ (.............) τῆς Γαλλίας, γιὰ παράδειγμα, ὁλόκληρες οἰκογένειες μαζί. Ἔχουμε στὸ Ρωμαιοκαθολικισμὸ κινήματα, ποὺ ζητοῦν νὰ φτοιάξουν συνομαδώσεις, ὁμάδες ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι κάνουν τὴν δουλειά τους, τὸ ἐπαγγελμὰ τοὺς κλπ. καὶ ταυτόχρονα ἐπιστρέφουν σὲ μιὰ κοινότητα μὲ ὑπαρξιακὰ χαρακτηριστικά, νὰ μὴν εἶναι ἁπλῶς, δηλαδή, μιὰ θεσμικὴ κοινότητα, -ἔτσι;- ποὺ σκοπεύει στὴν ἀνάπτυξη καὶ τὴν ἱστορική... αὐτὴ (!), ἀλλὰ νὰ εἶναι ὑπαρξιακὴ κοινότητα, ὅπου ὁ ἄλλος εἶναι ἀδελφός, εἶναι ἀγαπημένος, εἶναι πατέρας, εἶναι ξέρω ἐγώ...(!) Αὐτὴ ἡ ἀνάγκη ἐνσωμάτωσης εἶναι τὸ φυσιολογικὸ ἀποτέλεσμα μιᾶς ὁλόκληρης σειρᾶς ἀπελευθερώσεων στὴ δύση. Ὁ δυτικὸς ἄνθρωπος ἀπελευθερώθηκε ἀπὸ πολλά, σχεδὸν ἀπ’ ὅλα. Τώρα θέλει νὰ ἐνσωματωθεῖ! Θέλει ξανὰ νὰ βρεῖ μιὰ κοινότητα, νὰ βρεῖ ἕναν ἑαυτό, νὰ βρεῖ... Ἀποξενώθηκε ἀκόμα κι ἀπ’ τὸ σῶμα του! Θὰ ἄξιζε τὸν κόπο νὰ κάνουμε μιὰ συζήτηση στὴν δυτικὴ σεξουαλικότητα, ἀνάμεσα στὴν ἐνοχὴ καὶ στὴν πορνογραφεία γιὰ παράδειγμα. Τὸ πῶς, δὲν κατάφερε νὰ βρεῖ τὴν ὁδό, ὁ εὐρωπαῖος, οὔτε ἐκεῖ. Ὅλη ἡ σύγχρονη ψυχανάλυση μαρτυρεῖ γιὰ αὐτὸ τὸ πράγμα.

Καὶ γιὰ τὸ λόγο αὐτό, ἐρχόμαστε τώρα στὴν πιὸ τωρινή, στὴν πιὸ σύγχρονη δυτικὴ κατάσταση, αὐτὴ ποὺ θὰ λέγαμε μεταμοντερνισμό, ποὺ εἶναι ἕνα βῆμα ὡς πρὸς ὅλα αὐτὰ καὶ μιλᾶμε γιὰ τὴν ἀποδόμηση. Σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα στὸ δυτικὸ χῶρο, μιλᾶμε γιὰ ἀποδομήσεις, δηλαδὴ γιὰ διαλύσεις. Ἀποδόμηση τοῦ ὑποκειμένου, ἔχουμε μιὰ ὁλόκληρη σειρὰ φιλοσόφων ποὺ λένε ὅτι, τὸ κλασσικὸ ὑποκείμενο πρέπει νὰ τὸ ἀποδομήσουμε στὰ στοιχεῖα του καί, καί, καί... Ἀποδόμηση τοῦ ἀνθρώπου, ἀποδόμηση τῶν κειμένων, τὰ παραδοσιακὰ κείμενα εἶναι φορεῖς ἐξουσίας, Ντεριντά, ὅσοι ξέρετε ἀπὸ αὐτά... Νὰ ἀποδομήσουμε τὰ κείμενα. Ἀποδόμηση τοῦ κλασσικοῦ ἐγώ, ὅλη ἡ ψυχανάληση ἔρχεται καὶ λέει ὅτι, κοιτάξτε νὰ δεῖτε αὐτὸ τὸ ἄτομο, ποὺ ἔφτιαξε αὐτὴ τὴν ἀστικὴ κοινωνία, ποὺ μιλάει γιὰ τὴν ἀνάπτυξη συνεχῶς, ἔχει ἕνα ἀσυνείδητο. Καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι ἔχει ἕνα ἀσυνείδητο εἶναι ἕνα πολλὴ μεγάλο χειρόφρενο στὴν ἀνάπτυξη αὐτή, γιατί; Γιατί τὸ ἀσυνείδητο ἔχει νόμους καὶ ἀπαιτήσεις καὶ σὲ κατευθύνει ὅπου θέλει καὶ δὲν μπορεῖς νὰ τὸ ἐλέγξεις μὲ τὴν λογικὴ ἁπλῶς –καταλαβαίνετε;- καὶ σὲ πάει, ὅπου θέλει αὐτό.

Ὁ μεταμοντερνισμὸς εἶναι ἡ ἀπόλυτη διάλυση πλέον καὶ δὲν εἶναι τυχαῖο νὰ λέγαμε ὅτι αὔτη τὴν στιγμὴ στὴ δύση δὲν ἔμεινε τίποτα ὄρθιο. Δὲν ὑπάρχει τίποτα ἱερό, δὲν ὑπάρχει κάτι τὸ ὁποῖο νὰ μὴν ἀπομυθοποιήθηκε, νὰ μὴν ἀποδομήθηκε. Τί ἦταν, ἂς ποῦμε, οἱ ἀνθρώπινες σχέσεις; Δεῖτε τὶς ταινίες, τὶς δυτικὲς ταινίες, πρὶν ἀπὸ πενήντα χρόνια. Τὶς δυτικὲς ταινίες, ποὺ περιλάμβαναν σχέσεις μεταξὺ δυὸ φίλων ἂς ποῦμε καὶ δεῖτε καὶ τὶς ταινίες σήμερα. Ἡ διαφορὰ ποιὰ εἶναι; Ἡ διαφορὰ εἶναι ὅτι ὅλα ἐκεῖνα τά πρώην ἱερὰ αἰσθήματα, ἔχουν, ἐντελῶς, σήμερα διαλυθεῖ καὶ ἔχουνε, ἐντελῶς, σήμερα ἀπομυθοποιηθεῖ. Ἕνας ἀστικὸς ἀτομικὸς μύθος ἦταν ὁ γάμος. Ἔρχεται ὁ Φρόϊντ καὶ λέει ὅτι, κοίταξε νὰ δεῖς, στὸ ἀσυνείδητό σου ἔχει μιὰ κατάθεση ἀπὸ τὴν μάνα σου α’, ἔχει μιὰ κατάθεση, ξέρω ἐγὼ β’, ἀπὸ τὴν γιαγιά σου, ψάχνεις νὰ βρεῖς μιὰ γυναίκα γιὰ νὰ αὐτοθεραπευτεῖς στὴν πραγματικότητα ἀπὸ τὶς μονομέρειές σου, ἂς ποῦμε. Ποῦ εἶναι ὁ μεγάλος ἔρως, ποὺ ἦταν μιὰ ἔξοδος ἀπὸ τὸν ἑαυτό, ποὺ ἦταν μιὰ ρομαντικὴ κατάσταση καὶ φαινόταν ὅτι ἦταν ἕνα γεγονὸς πνευματικὸ ταυτόχρονα. Ὀχι, σήμερα εἶναι ψυχολογικὴ χημεία τὸ ὅλο θέμα. Ἔτσι; Εἶναι ἡ τελευταία φάση τοῦ μοντερνισμοῦ ἤ τοῦ μεταμοντερνισμοῦ, ἂν θέλετε αὐτή, ὅπου τὸ ἄτομο αὐτὸ φαίνεται νὰ διαλύεται καὶ νὰ διαλύεται καὶ νὰ διαλύεται καὶ νὰ μὴν ὑπάρχουν πλέον μύθοι, μύθοι μὲ τὴν καλὴ ἔννοια, ὄχι παραμύθια.

Θά μου πεῖτε, τὸ Λιτόχωρο δὲν εἶναι μακρυὰ ἀπὸ αὐτά, τί τὰ λέμε τώρα; Ὄντως εἶναι μακρυὰ τὸ Λιτόχωρο καὶ ἔχω πλήρη ἐπίγνωση ὅτι μιλῶ σὲ κοινωνίες, οἱ ὁποῖες δὲν ἔχουν αὐτὰ τὰ χαρακτηριστικά. Τώρα περιγράφουμε τὶς δυτικὲς κοινωνίες, θὰ ρθοῦμε καὶ στὰ καθ’ ἡμᾶς ἀμέσως μετὰ ἀπὸ αὐτά.

Ὁπότε τὸ ἐρώτημα γιὰ τὴν δύση, τὸ κατ’ ἐξοχὴν ἐρώτημα γιὰ τὴν δύση, τὸ κατεξονὴν ἐρώτημα, εἶναι τό ἐξῆς, ἐφόσον ὑπάρχει ἀνάγκη ἐνσωματώσεων καὶ ὑπαρξιακῶν καινούργιων σχέσεων, -ἔτσι;- ἐφόσον ὑπάρχει ἀνάγκη νὰ ξαναβροῦμε ἕνα προσωπικὸ νόημα, τί εἶναι αὐτὸ ποῦ μπορεῖ νὰ μᾶς ἐξασφαλίσει αὐτοῦ τοῦ εἴδους τὰ πράγματα; Ἂν δὲν μπορέσει ἡ δύση, νὰ ἐπιστρέψει σὲ παραδόσεις ἤ θρησκεῖες, τί θὰ εἶναι αὐτὸ τὸ ὁποῖο θὰ ὑποκαταστήσει αὐτὴ τὴν κοινὴ πηγὴ νοήματος ποὺ ψάχνουν οἱ δυτικοί μας νὰ βροῦν καὶ δὲν βρίσκουν; Τὴν κοινὴ πηγή, ὑπαρξιακὴ πηγὴ νοήματος. Τί εἶναι αὐτὸ τὸ ὁποῖο θὰ βάλλουμε στὴν θέση του;

Ὁ μύθος τῆς ἀνάπτυξης προέρχεται ἀπὸ τὴν ἐξατομίκευση, ἀπὸ τὴν ἐγκατάλειψη τῆς παράδοσης. Ἔρχεται ὁ μοντερνισμὸς κάνει κομμάτια αὐτὸ τὸν μύθο τῆς ἀνάπτυξης, γιατί μας λέει ὅτι εἴμαστε πολλὴ ταλαίπωροι μέσα στὸ μύθο αὐτό. Καὶ οἱ κοινωνίες ποὺ φτιάξαμε, στὴ δύση πάντοτε, εἶναι πολύ ρηχὲς καὶ δὲν μποροῦνε νὰ φιλοξενήσουν ὁλόκληρο τὸν ἄνθρωπο, οὔτε σχέσεις κλπ. Τὸ ἐρώτημα εἶναι, ποῦ θὰ βροῦμε αὐτή τὴν κοινὴ πηγὴ νοήματος; Ποῦ θὰ βροῦμε τὴν κοινὴ πηγὴ νοήματος; Γιὰ αὐτὸ σήμερα βλέπετε, νὰ ἀναζητάει ἡ δύση τόσο πολλὴ καὶ νὰ εἶναι, γιὰ πρώτη φορά, τόσο ἀνοικτή. Πρώτη φορὰ εἶναι τόσο ἀνοικτὴ καὶ πρώτη φορὰ ἔχει ταπεινωθεῖ. Καὶ ρωτάει, καὶ ρωτάει πρὸς ὅλες τὶς κατευθύνσεις, ποιὸς ἔχει νὰ μοῦ δώσει μιὰ κοινὴ πηγὴ ὑπαρξιακοὺ νοήματος γιὰ νὰ φτιάξω κοινότητα ξανὰ καὶ ὄχι ἁπλῶς ἄθροισμα ἀτόμων ποὺ ἀποσκοποῦν στὴν ἀνάπτυξη. Πῶς θὰ γίνει αὐτό;

Καὶ βλέπετε, μπαίνει τὸ ἰσλὰμ σήμερα στὴ δύση, μὲ καταλυτικὸ τρόπο. Τὸ 1970 ὑπῆρχαν 14 τζαμιὰ στὴ Γαλλία, τὸ 1990 ποὺ ἤμουν ἐγὼ στὴν Γαλλία ἦταν 1000 τὰ τζαμιά, 1000 τὰ τζαμιὰ καὶ σήμερα μπορεῖ νὰ ἔχουν φτάσει τὰ 1500! Θυμᾶμαι, ὅτι στὸ Παρίσι, ἐνῶ ποτὲ κανείς, ἤ σπανιότατα νὰ ἔβλεπες κάποιον χριστιανὸ κληρικὸ νὰ κυκλοφορεῖ ἔστω μὲ ἕνα μικρὸ σταυρό, ποὺ νὰ δείχνει ὅτι εἶναι παππᾶς... κάτι. Ὅλοι οἱ μουσουλμάνοι, ὄχι οἱ κληρικοὶ ἁπλῶς, ἀλλὰ καὶ οἱ λαϊκοὶ κυκλοφοροῦσαν μὲ τὰ καστάνια καὶ μ’ αὐτὰ... καὶ στὴν Ἀγγλία τὸ ἴδιο πράγμα εἶδα. Οἱ μουσουλμάνοι εἶναι αὐτοὶ ποὺ ἔχουν μία..., γιατί; Γιατί οἱ μουσουλμάνοι ἔχουν παραδοσιακὲς κοινότητες ἰσχυρές. Μὲ παραδοσιακὲς σχέσεις. Τὸ ἰσλὰμ μπαίνει στὴ ζωή, σοῦ φτοιάχνει ἕνα... σακατεμένο καὶ ἀνάπηρο, ἀλλὰ πάντως, σαφῆ κώδικα ζωῆς, καθημερινῆς. Σὲ δένει μὲ μιὰ παράδοση, σοῦ φτιάχνει μιὰ κοινότητα. Ἔ, ὁ εὐρωπαῖος τοῦ λείπουν αὐτά. Ἔλα ἔδω τὸ 'Ισλάμ, δῶς μου αὐτὸ ποὺ ἔχεις. Καὶ βλέπεις τὸ Ἰσλάμ νὰ ἐξαπλώνεται σὲ σημεῖο, ποὺ θυμᾶμαι στὴν Γαλλία μοῦ λέγανε ὅτι, ἂν σκεφτεῖ κανεὶς ὅτι οἱ καθολικοὶ καὶ οἱ προτεστάντες οἱ Γάλλοι, ἂς ποῦμε, οὐσιαστικὰ ψυχροὶ ὡς πρὸς τὴν πίστη τους, τὸ Ἰσλάμ εἶναι πρώτη θρησκεία σήμερα στὴ Γαλλία.

Ἔρχεται ὁ βουδισμός! Μὴ φανταστεῖτε ὅτι, ὁ βουδισμὸς στὴ δύση, ἔτσι ὅπως εἶναι σήμερα, εἶναι ὁ βουδισμὸς ποὺ θὰ μάθετε ἂν διαβάσετε τὰ βουδιστικὰ κείμενα. Καμμιὰ σχέση. Ὁ βουδισμὸς ἔχει ἀφήσει τὴν βαριὰ βουδιστικὴ μεταφυσικὴ ἀπ’ ἔξω, δηλαδὴ δὲν μιλάει οὔτε γιὰ ἐξάλειψη τοῦ ἐγώ, οὔτε γιὰ ἐξάλειψη τῆς θελήσεως, τίποτα. Φέρει τὰ ἐλαφρότερα τοῦ νόμου, τὰ ὁποῖα χρειάζεται ὁ δυτικός, τί δηλαδή; Γαλήνη, ὄχι ἄγχος, ὄχι ἀνταγωνισμό, συμφιλίωση μὲ τὸ σῶμα, συμφιλίωση μὲ τὸ περιβάλλον, εἶναι ὁ ἐγκλητικισμὸς τῶν παραδοσιακῶν θρησκειῶν γιὰ νὰ ἀρέσουν στὸ εὐρωπαῖο, ἐπειδὴ ὁ εὐρωπαῖος ζητάει νὰ ἀγοράσει παράδοση. Ζητάει νὰ ἀγοράσει παράδοση.

Ἔρχεται καὶ ἡ Ὀρθοδοξία, ἡ ὁποία γιὰ τὸν εὐρωπαῖο εἶναι ἐπίσης ἐξωτική. Αὔτη τὴ στιγμὴ ἐγὼ ἔχω σχέση μὲ τὸ Ὀρθόδοξο ἰνστιτοῦτο του Cambridge, Ὀρθόδοξο ἰνστιτοῦτο στὸ Cambridge, εἶναι προτιμότερο νὰ πέσεις ἀπὸ τὸν πέμπτο ὄροφο καὶ νὰ μὴν πάθεις τίποτα, εἶναι πιὸ πιθανὸ αὐτό, παρὰ νὰ πεῖς σὲ ἕναν ἀγγλο νὰ ἀσχοληθεῖ μὲ τὴ θρησκεία σοβαρά. Εἶναι ματαφυσικὰ ψυχρὸς λαός. Φανταστεῖτε, τί ἀναγκαιμὸς τοὺς ἔκανε νὰ φτοιάξουν ἕνα Ὀρθόδοξο ἰνστιτοῦτο στὸ μεγαλύτερό τους πανεπιστήμιο μαζὶ μὲ τῆς Oxford. Τί φοβερὸ πράγμα;...

Τὰ τηλεοπτικὰ περιοδικὰ στὴν Ἀγγλία ἔχουν ἄρθρα πάνω στὴν ἀγγλικὴ ταυτότητα, ποιοὶ εἴμαστε; Ποιοὶ εἴμαστε; Ποιοὶ εἴμαστε; Ἔτσι; Εἶναι ὁ πανικὸς ἑνὸς λαοῦ ἤ πολλῶν λαῶν, ποὺ ἔχουν φτάσει στὴν ἀνάπτυξη σὰν ἄτομα, κόψαν τὶς ρίζες μὲ τὴν παράδοση, γιὰ νὰ πετύχουν τὴν ἀνάπτυξη καὶ τώρα ξαναζητοῦν παράδοση!

Γιὰ αὐτὸ ἀκριβῶς ἔχει μεγάλη σημασία, προτοῦ ἀλλάξουμε, ὅπως θέλουν νὰ μᾶς ἀλλάξουν, νὰ μείνουμε αὐτοὶ ποὺ εἴμαστε. Ἔχει πολὺ μεγάλη σημασία νὰ μὴν κάνουμε τὰ ἴδια λάθη, ὑπάρχουν σήμερα δυστυχῶς καὶ ἄνθρωποι σοβαροί, πρώην σοβαροί, σὰν τὸν Ράμφο, ποὺ ἔφτασαν νὰ λένε ἀνοησίες. Πρέπει νὰ πουλήσει κανεὶς τὴν παράδοσή του γιὰ νὰ μπεῖ στὸ πανηγύρι αὐτό! Μά, μὲ ὅποιον τρόπο καὶ νὰ δοῦμε αὐτὸ ποὺ συμβαίνει στὴ δύση σήμερα, δὲν μποροῦμε νὰ τὸ θεωρήσουμε, πὼς τὸ λένε, ἄξιο λόγου καὶ πὼς νὰ τὸ πῶ, σωτήριο γιὰ τὸν ἄνθρωπο. Δημιουργεῖ προβλήματα, δημιουργεῖ μεγάλες ἀποξενώσεις. Δὲν εἶναι τυχαῖο ὅτι σήμερα ἡ κατάθλιψη, γιὰ παράδειγμα, στὴ δύση, ἂν πάρετε τὴν Γαλλία, ἂς ποῦμε, ἕνας στοὺς τρεῖς παίρνει ἀντικαταθλιπτικὰ συστηματικά. Ἔτσι; Ἡ αὐτοκτονία ἔχει φτάσει στὰ ὕψη, αὐτὰ εἶναι παρενέργειες ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι δὲν ἀνήκουν ὑπαρξιακῶς πουθενά. Παρόλο ποὺ ἔχουν πολλὴ ὑψηλοὺς δεῖκτες ἀτομικὴς εὐζωΐας. Ἔτσι;

Λοιπόν, ἡ ἑλλαδικὴ ἐδῶ παράδοση δὲν πρόλαβε νὰ ἐκσυγχρονιστεῖ γιατί τὴν ἔσωσε ἡ τουρκικὴ κατοχή. Τώρα, τί θὰ κάνουμε, τί μέλλει νὰ κάνουμε; Νὰ προσέξουμε νὰ διδαχθοῦμε ἀπὸ τὰ λάθη τῆς δύσης. Χρειάζεται σὲ μᾶς, ἕνα ἄλλο εἴδους ἐκσυγχρονισμός. Ἂς ποῦμε, ὅτι ὑπάρχουν κάποια εἴδη ἐκσυγχρονισμῶν. Θὰ ἔλεγα ἐγὼ, ὅτι ὑπάρχουν τρῖα εἴδη ἐκσυγχρονισμοῦ.

Τὸ ἕνα εἶδος ἐκσυγχρονισμοῦ εἶναι ὁ ἐπιθετικὸς ἐκσυγχρονισμὸς ἤ συγκρουσιακὸς ἐκσυγχρονισμός. Εἶναι ὁ ἐκσυγχρονισμὸς ποὺ συμβαίνει σὲ μερικὲς ἰσλαμικὲς χῶρες καὶ πολλὴ φοβᾶμαι ὅτι ἐν μέρει συμβαίνει καὶ σὲ μᾶς. Εἶναι ἕνας ἐκσυγχρονισμός, ὁ ὁποῖος ἀφορᾶ μιὰ ἐλὶτ κυβερνώντων ἤ διανοουμένων, οἱ ὁποῖοι ἐπιτίθενται στὶς παραδόσεις μὲ σκοπὸ νὰ πετύχουν τὸ ξερίζωμα ἑνὸς λαοῦ καὶ νὰ τὸ ὑποτάξουν στὴν ἐγκλητιστικὴ, ἐκδυτικιστικὴ παγκοσμιοποιημένη προοπτικὴ τῶν λαῶν, τῶν δυτικῶν. Αὐτὸς εἶναι ὁ ἐπιθετικὸς ἐκσυχρονισμός. Παίρνει ἕνα σφυρί, χτυπάει στὸ κεφάλι καί σου λέει, βγάλε ἀπὸ μέσα τὴν μάνα σου καὶ τὸν πατέρα σου καὶ βάλε μέσα σου τὰ δυτικὰ πρότυπα ἀνάπτυξης. Αὐτὸ συμβαίνει στὸ Ἰσλάμ, γιὰ αὐτὸ καὶ ἔχουμε αὐτὲς τὶς φοβερὲς ἀντιδράσεις, βλέπετε «ταλιμπανισμός» ὡς ἀπάντηση, κλπ.

Ὑπάρχει ὁ λεγόμενος διστακτικὸς ἐκσυγχρονισμός, ἐπίσης, δεύτερο εἶδος ἐκσυγχρονισμοῦ. Αὐτὸ ποὺ συμβαίνει σήμερα στὴν Ἀφρική, ὅπου γίνονται δεκτὰ ὁρισμένα δυτικὰ μεγέθη. Ταυτόχρονα ὅμως, διατηρεῖται καὶ ἡ παράδοση ἀλλὰ τὰ δυὸ ὅμως, δὲν ἔχουν καταφέρει νὰ ἔρθουν σὲ συνομιλία ἀκόμα. Δὲν ἔχει καταφέρει στὸν ἴδιο τόπο νὰ συνομιλήσει ὁ ἐκσυγχρονισμὸς καὶ ἡ παράδοση. Καὶ ὑπάρχει καὶ ὁ, ἂς τὸ ποῦμε, ἰσορροπημένος ἐκσυγχρονισμός. Λίγες μόνο χῶρες τὸ ἔχουν πετύχει αὐτὸ καὶ εἶναι πρὸς τιμή τους, ἡ Ἰαπωνία καὶ τὸ Ἰσραήλ. Αὐτὲς οἱ δύο χῶρες ἀποτελοῦνται ἀπὸ πολύφ ἔξυπνους λαούς, ποὺ ἔχουν πετύχει νὰ προσλάβουν ὅ,τι καλὸ ἔχει ἡ δύση καὶ νὰ τὸ παίζουν δυτικοὶ στὴν πρώτη γραμμὴ καὶ ταυτόχρονα νὰ μὴν ἀκουμπᾶνε τίποτα, νὰ μὴν ἐπιτρέπουν κανένα νὰ ἀκουμπήσει τὴν παράδοσή τους. Ἔτσι; Αὐτὸ τὸ εἶδος τοῦ ἐκσυγχρονισμοῦ, ὅπου οὐσιαστικὰ διαλέγεται ὁ ἐκσυγχρονισμὸς μὲ τὴν παράδοση, αὐτὸ πρέπει νὰ μᾶς ἐνδιαφέρει καί μᾶς. Γιατί ὁ ἐκσυγχρονισμὸς μὲ μιὰ γενικὴ ἔννοια, οἰκονομία, ξέρω ἐγώ, τεχνική, τεχνολογία, ἐπιστήμη, εἶναι κάτι ποὺ τὸ θέλουμε, δὲν εἶναι κανένας νὰ λέει ὄχι. Ἀλλὰ τὸ θέλουμε χωρὶς νὰ πουλήσουμε αὐτὸ ποὺ εἴμαστε. Ὀχι μόνον αὐτό, ἀλλὰ θέλουμε καὶ νὰ τὸ κρίνουμε, νὰ τὸ ἔχουμε μὲ ἕνα κριτικὸ τρόπο. Μὲ κριτικὸ τρόπο πρέπει νὰ τὸν ἔχουμε τὸν ἐκσυγχρονισμό. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι πρέπει νὰ γίνει ἕνας διάλογος καὶ μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ νὰ περάσει ἡ παράδοσή μας. Ἡ πολλὴ πλούσια, ἡ περιζήτητη παράδοσή μας σήμερα στὴ δύση, διότι πρέπει νὰ ξέρετε, ὅτι, σήμερα, σὲ ὁποιοδήποτε χριστιανικὸ δόγμα συζητοῦνται μεταρυθμίσεις, στρέφονται αὐτομάτως ὅλοι στὴν Ὀρθοδοξία. Ὅταν μιλᾶν σήμερα γιὰ μεταρρυθμίσεις στὴ δεύτερη Βατικανὴ σύνοδο, μποροῦμε νὰ τὰ συζητήσουμε αὐτά, διὰ μακρὸν ἂν θέλετε μάλιστα, γιατί ξέρω πρόσωπα καὶ πράγματα, εἶναι πολὺ συναρπαστικό.

Ἔγινε ἡ δεύτερη Βατικανή, ὅλες οἱ μεταρρυθμίσεις ποὺ θελῆσαν νὰ κάνουν μερικοὶ ἄνθρωποι «ζωντανοί» ἐκεῖ μέσα ἦταν ἐμπνευσμένοι ἀπ’ τὴν πατερικὴ παράδοση οὐσιαστικά, τὴ δική μας λειτουργικὴ ἀναγέννηση, πατερικὴ ἀναγέννηση, ἑλλήνων πατέρων, ἕλληνες πατέρες διάβασαν λιγάκι οἱ Γερμανοὶ καὶ εἶπαν νὰ ἀλλάξουμε.

Στὸν προτεσταντικὸ χῶρο, ὅλες οἱ ἀλλαγές, οἱ πιὸ σημαντικὲς ἀλλαγὲς ἐμπνέονται, πᾶνε ὅλες πρὸς τὴν Ὀρθοδοξία. Εἶναι ἡ μεγάλη ὥρα τῆς Ὀρθοδοξίας στὴ δύση, νὰ τὸ ξέρετε αὐτό. Αὐτὸ δέν μας νοιάζει ἂν θὰ τὸ καταλάβουν ἔδω οἱ ἰθύνοντες, οἱ ἑκάστοτε, μπορεῖ νὰ μὴν τὸ καταλάβουν ποτέ. Δὲν ἔχουμε καὶ μεγάλα ἀναστήματα στὸν τόπο μας ἔδω, γενικά, ποὺ νὰ καταλαβαίνουν μὲ μεγάλη ἐμβέλεια, τί συμβαίνει ἔξω. Σπανιότατα νὰ συναντήσεις κανεὶς τέτοιους, ἀλλὰ τὸ καταλαβαίνουν οἱ δυτικοὶ αὐτό. Κι ἂν τὸ καταλάβουμε καὶ ἐμεῖς, ὅσοι ἀπὸ ἐμᾶς μποροῦν, θὰ καταλάβουμε τὸ μεγάλο δυτικὸ πρόβλημα, ἀλλὰ καὶ τὶς προοπτικές, λύσεις ποὺ ἔχει. Καὶ ἡ λύση εἶναι ἀκριβῶς αὐτό, ὅτι συζητώντας μὲ τοὺς πραγματικοὺς σήμερα αὐτοὺς ἀνθρώπους, ποὺ εἶναι πραγματικοὶ καὶ ἔρχονται ἐδῶ, στὸ Λιτόχωρο ἔρχονται σὰν τουρίστες, ξέρω ἐγώ, τοὺς συναντᾶτε, ἂν ὅμως βρεῖτε ἕναν τρόπο νὰ ἐπικοινωνήσετε μαζί τους θὰ δεῖται ὅτι περιμένουν πάρα πολλὰ ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα, πάρα πολλὰ ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα καὶ τὴν Ὀρθοδοξία, πάρα πολλὰ πράγματα. Τί εἶναι αὐτὰ ποῦ περιμένουν; Κανένα σκαρίφημα, γιὰ νὰ τὰ ποῦμε ἔτσι μὲ λίγα λόγια, προτοῦ δώσω τὸν λόγο σὲ σᾶς γιὰ νὰ κάνουμε κάποιον διάλογο, ἂν θέλετε.

Καταρχὴν περιμένουν νὰ μάθουν ἀπὸ τὴν ἑλλαδικὴ Ὀρθοδοξία τὴν κοινότητα ὡς κοινωνία προσώπων ξανά. Ὁλόκληρη ἡ δυτικὴ ἀνάπτυξη, σᾶς εἶπα, ὑπερεξήρε, ἐδωσε ἀξία, στὴν θεσμικὴ πλευρὰ τῆς κοινωνίας. Ἂν διαβάσετε μεγάλους δυτικοὺς στοχαστές, ὅπως εἶναι ὁ Αὐγουστίνος, θὰ δεῖτε, ὅτι καὶ ὁ ἴδιος ὁ θεὸς ἀκόμα, τὰ πρόσωπα, τὰ τρῖα τοῦ Θεοῦ, ἔχουν κάποιο σκοπὸ ποὺ ἐνώνονται. Ὁ δυτικός, ὅταν δεῖ μιὰ σύναξη, ὁ δυτικὸς ἄνθρωπος, ἀνθρώπων, θὰ ρωτήσει ἀμέσως: «γιὰ ποιὸ σκοπὸ εἶστε συναγμένοι ἐδῶ;». Τὸν ἐνδιαφέρει ὁ ἱστορικὸς σκοπός. Καὶ αὐτὸ παράγει ὀργανωμένη, ἀμέσως, θεσμικὰ κοινωνία. Ἀτόμων ἀποξενωμένων μεταξὺ τοὺς κατὰ τ’ ἄλλα. Πᾶτε στὴ Γαλλία, μόλις βρεθεῖτε σὲ ἕνα ταχυδρομεῖο ἤ σὲ μὶα τράπεζα καὶ δεῖτε πῶς σᾶς ἀντιμετωπίζει ὁ ὑπάλληλος ἤ ἡ ὑπάλληλος, θὰ νομίζετε ὅτι σκοπεύει νὰ σᾶς κάνει πρόταση γάμου μὲ τὴν γλυκύτητα αὐτὴ μὲ τὴν ὁποία σᾶς ἀπευθύνεται. Τὴν ἴδια στιγμὴ εἶναι ἀπόλυτα ἀποξενωμένος ἀπό σᾶς! Γιὰ χάρη τοῦ θεσμοῦ, γιὰ νὰ λειτουργεῖ καλὰ τὸ κράτος. Ὅμως, καταλαβαίνετε, τὴν εὐγένειά του ὅλη καὶ τὴν φιλικότητα, τὴν ἐξαντλεῖ ἐκείνη τὴν στιγμή. Δὲν εἶναι ὑπαρξιακὴ ὅμως, ἡ εὐγένεια αὔτη, εἶναι μιὰ εὐγένεια τοῦ μυαλοῦ, νὰ τὸ πῶ ἔτσι, ὄχι τῆς καρδιάς. Ὅταν τὸν συναντήσετε ἔξω ἀπὸ τὸ μαγαζί, θὰ δεῖτε ὅτι εἶναι ἕνας ἀδιάφορος ἄνθρωπος πού δὲν θὰ σᾶς πεῖ οὔτε καλημέρα! Καταλαβαίνετε τί σᾶς λέω;

Ἡ κοινωνία στὴ δύση ἔχει θεσμικὸ χαρακτήρα. Ἔχει ἕναν σκοπὸ ἱστορικό, γιὰ κάποιο λόγο γίνεται, τὴν ἀνάπτυξη, τὴν πρόοδο... αὐτὰ τὰ πράγματα τελεία καὶ παύλα. Ὑπάρχουν κι ἄλλοι, οἱ ὁποῖοι βέβαια, δὲν λέμε ὅτι ὅλοι οἱ δυτικοὶ ἔχουν μόνο αὔτη τὴν πλευρά, ζητοῦν καὶ κάτι ἄλλο οἱ ἄνθρωποι, ἀλλά, λέω, αὐτὸ ξέρουν, αὐτὸ εἶναι τὸ θεμελιῶδες.

Ἂς ἔρθουμε, τώρα, στὰ καθ’ ἡμᾶς. Δὲν γίνεται χωρὶς προσωπικὴ σχέση νὰ κάνεις βῆμα στὴν Ἑλλάδα. Καὶ τὸ θεωροῦμε αὐτὸ καὶ εἶναι, ἐμπόδιο. Πᾶς στὸ Πανεπιστήμιο καί σοῦ λένε ὅτι γιὰ νὰ ἐκλεγεὶς πρέπει νὰ εἶσαι γνωστὸς τοῦ γνωστοῦ, θεῖος τοῦ ἀγαπημένου, τοῦ μπάρμπα τοῦ θείου... Ἔτσι γίνονται καὶ οἱ τοποθετήσεις τῶν Ὑπουργῶν, ἔτσι καὶ οἱ τοποθετήσεις τῶν αὐτῶν..., ἔχουμε δηλαδὴ νὰ κάνουμε μὲ μιὰ κοινωνία, στὴν ὁποία ὁ σκοπὸς εἶναι μέσα στὴν κοινωνία, σκοπὸς εἶναι ἡ προσωπικὴ σχέση αὐτή. Ὅταν ἕνας ἕλληνας δεῖ μιὰ ὁμάδα ἀνθρώπων μαζὶ, δὲν ρωτάει γιὰ ποιὸν σκοπὸ εἶναι μαζί, ἀλλὰ λέει «ὡραία τὴν βρίσκουν αὐτοί», «ὡραία τὴν βρίσκουν αὐτοί», δὲν τὸν ἐνδιαφέρει, πᾶτε σὲ ἕνα ρωσσικό, οἱ ρῶσσοι εἶναι ἀδέλφια μας, μὴ νομίζετε, στὰ θέματα αὐτά, γιὰ αὐτὸ ἔχουν κι αὐτοὶ ἱστορικὲς ἀποτυχίες μεγάλες. Μόλις πᾶτε σὲ ἕνα ρωσσικὸ σπίτι, ἀμέσως ὁ χρόνος σταματάει, τὰ ραντεβοὺ ἀκυρώνονται, μπαίνει τὸ σαβουὰρ στὴ φωτιὰ καὶ τελείωσε. «Μὰ δὲν ἔχεις κανένα ραντεβού;» «Ἄσ’ τὰ ραντεβοὺ ἀπὸ κεῖ πέρα», «μὰ ἦρθες ἐσύ ἐδῶ πέρα, κάτσε δῶ». Ἡ σχέση, ἡ ἀνθρώπινη, προηγεῖται. Σᾶς εἶπα, αὐτὸ εἶναι καλό, γιατί μας κάνει ὑγιέστερους ψυχικά. Ἔχουμε λιγότερη κατάθλιψη στὴν Ἑλλάδα. Ἔτσι; Ἔχουμε πιὸ καλὲς σχέσεις μεταξύ μας, τσακωνόμαστε καὶ πολλὴ περισσότερο. Αὐτὸ εἶναι ἡ ἄλλη πλευρὰ τοῦ ἴδιου πράγματος, δὲν ἔχει σημασία, ἐκεῖ δὲν τσακώνονται, δὲν ἀγαπιοῦνται. Ἔτσι; Αὐτὸ δημιουργεῖ κατάθλιψη, ὅταν τσακώνεσαι, φεύγει ἡ κατάθλιψη διότι σαφῶς ἐκτονώνεσαι.

Λοιπόν, ἔδω ἔχουμε προβλήματα βέβαια ὀργανώσεως θεσμῶν, ἄντε νὰ φτιάξεις θεσμὸ μὲ τέτοιες συνθῆκες. Ἄντε νὰ φτιάξεις Πανεπιστήμιο. Ἄντε νὰ φτοιάξεις ἕνα Ὑπουργεῖο, νὰ τὸ ὀργανώσεις. Μπαίνει ὁ ἕνας Ὑπουργός, τί εἴχαμε στὸν προηγούμενο, εἴχαμε ἀρχίσει τρῖα, τέσσερα, πέντες, ἕξι, ἑφτά ξέρω ἐγώ... τοῦ ἴδιου κόμματος, σχέδια, ἀρχίσαμε δουλειές, πέταξέ τις ὅλες, ἐμεῖς ἀπ’ τὴν ἀρχὴ θὰ ξαναρχίσουμε. Κάθεται δυὸ χρόνια στὸ Ὑπουργεῖο, ξεκινάει κι αὐτός, δὲν ξέρω ἂν τὰ λέω καλά, τὰκ ἔρχεται ὁ ἄλλος τὰ δικά μας πάλι ἐμεῖς, μὲ τοὺς δικούς μας ἀνθρώπους. Πάσχουμε δηλαδὴ ἐμεῖς στὸ νὰ φτοιάξουμε ἕνα κράτος ἐκσυγχρονισμένο, μὲ τὴν ἔννοια αὔτη, νὰ δουλεύει, νὰ πατᾶς τὸ κουμπὶ καὶ νὰ δουλεύει, ἐδῶ δὲν δουλεύει τὸ κράτος ὅπως δουλεύει τὸ δυτικὸ κράτος. Ἔχουμε ὅμως ἕνα μεγάλο ὑπαρξιακὸ πλεονέκτημα, τὸ ὁποῖο δὲν πρέπει νὰ τὸ ἀφήσουμε, αὐτὸ θέλω νὰ πῶ. Ὅταν ἐμεῖς θὰ ξεκινήσουμε, καὶ ξεκινήσαμε ἤδη βέβαια καὶ ἔχουνε γίνει μεγάλα βήματα, νὰ φτοιάξουμε αὐτὸ τὸ κράτος, πιεζόμενοι ἀπὸ τὴν Εὐρώπη βέβαια γιατί εἴμαστε σήμερα μέλη τῆς Εὐρώπης. Ἔρχεται ὁ ἄλλος ἔδω καὶ ἀπαιτεῖ νὰ βρεῖ κάτι ἀπὸ αὐτὸ ποὺ ἔχει στὴν πατρίδα του. Θὰ ‘ρθοῦν αὔριο γιὰ τοὺς Ὀλυμπιακοὺς καὶ θὰ πρέπει τὸ μετρὸ νὰ δουλεύει, τὰ ταξὶ νὰ εἶναι ἴδια μὲ τὰ ἐγγλέζικα, ὅπου ὁ ταξιτζὴς δέν σου λέει κουβέντα ποτὲ, οὔτε σὲ κοιτάει ἂν μπῆκες, καταλαβαίνει πὼς μπῆκες, καταλαβαίνει πὼς βγῆκες! Οὔτε θὰ σοῦ πεῖ τὸν πόνο τῆς ζωῆς του, οὔτε θὰ σοῦ πεῖ τὰ σχόλια του γιὰ τὴν γυναίκα του, οὔτε θὰ σοῦ πεῖ γιὰ τὴν δική σου γυναίκα νὰ τοῦ πεῖς, οὔτε τίποτα, καμμιὰ σχέση. Τὰ ξενοδοχεῖα πρέπει νὰ εἶναι... ξέρω ‘γῶ... Ὁ δυτικὸς πιέζει στὴν κατεύθυνση αὐτή. Ἕ, λοιπόν, ἐμεῖς θὰ ὑποχωρήσουμε ἀναγκαστικά, ἀλλὰ πρέπει νὰ ὑποχωρήσουμε δημιουργικά, μὲ διάλογο. Μὴ ἀφήνοντας πίσω τὴν ὑπαρξιακή μας πλευρὰ τῆς κοινωνίας, γιατί ἂν χαθεῖ αὐτὴ ἡ ὑπαρξιακὴ πλευρὰ τῆς κοινωνίας, εἶναι ἀτύχημα αὐτό. Καὶ γιὰ μᾶς, ἀλλὰ καὶ γιὰ κείνους. Γιατί κι αὐτοὶ τὸ θέλουν αὐτὸ ποὺ ἔχουμε. Ἔρχονται ἐδῶ τὰ καλοκαίρια καὶ δὲν θέλουν νὰ φύγουν. Γιατί δὲν θέλουν νὰ φύγουν; Γιατί λειτουργεῖ ἀκόμα αὐτὴ ἡ ἀνθρώπινη κατάσταση, καταλάβατε; Μπορεῖς ἀκόμα νὰ ζεῖς μιὰ ζωὴ προσωπικὰ ἀναρχική. Νὰ ἔχεις τὶς σχέσεις σου, σ’ ἀφήνουν ἀκόμα νὰ τὶς ἔχεις, νὰ ἔχεις τὸν κόσμο σου, νὰ ζεῖς τὸν κόσμος σου. Δὲν μπορεῖς νὰ ζεῖς στὸν κόσμο σου, ὅμως, εὔκολα στὴ δύση, καταλάβατε;

Ἕνα ἄλλο πράγμα τὸ ὁποῖο θὰ ζητήσουν ἀπὸ ἐμᾶς οἱ δυτικοὶ εἶναι ὁ πλήρης ἐαυτός. Τί σημαίνει αὐτό; Ὅπως σᾶς εἶπα, ὁ πλήρης ἐαυτός. Ὅπως σᾶς εἶπα, ὁ δυτικὸς γιὰ νὰ προοδεύσει ἔγινε ἄτομο καὶ ἔγινε καὶ μυαλὸ νοῦς, λόγος, διάνοια. Τὰ ἄλλα μέρη τῆς ὑπάρξεώς του ἦρθαν δεύτερα. Δηλ. τὰ συναισθήματα, ἡ σωματικότητα, ἡ σχέση μὲ τὸ φυσικὸ κόσμο, ὅλα αὐτὰ τὰ πράγματα τραυματίσθηκαν. Ἔρχετε ἐδῶ καὶ βλέπει ἀνθρώπους ποὺ ἔχουν ἀκόμα σῶμα, ἂς ποῦμε, ποὺ ἔχουν ἀκόμα συναισθήματα καὶ πιστεύουν στὰ συναισθήματα. Ἔτσι; Ποὺ ἔχουν μιὰ ἀγάπη γιὰ τὸ περιβάλλον τὸ φυσικὸ, παρ’ ὅλο ποὺ μπορεῖ ἀκόμη νὰ τὸ κακοποιοῦν, ἀλλὰ καὶ ἡ κακοποίηση εἶναι ἀκόμη μιὰ μορφὴ σχέσης. Ἔτσι; Ἔχω διατρέξει σχεδὸν ὅλη τὴν Ἀγγλία, δὲν βρῆκα χῶρο νὰ παρκάρω ποτέ, στὴν ἐξοχὴ ἐννοῶ. Στὴν ἐξοχὴ δὲν βρῆκα χῶρο ποὺ νὰ μὴν ἦταν κουρεμένο τὸ χορτάρι. Πόση εἶναι ἡ Ἀγγλία; Τεράστια. Χῶρο ποὺ νὰ μὴν εἶναι κουρεμένο τὸ χορτάρι πλάϊ στὸ δρόμο καὶ νὰ ἔχει πεζούλι ὁ δρόμος ἔτσι ὥστε νὰ μὴν μπορεῖς νὰ παρκάρεις. Νὰ μὴν μπορεῖς νὰ βγεῖς ἀπὸ τὸν δρόμο σὲ μιὰ στιγμή, νὰ μὴν ἔχεις ἕναν ἀναρχικὰ προσωπικὸ χῶρο, νὰ τρυπώσεις κάπου, δὲν λέω μόνο γιὰ τὶς κάμερες, ποὺ ὑπάρχουν παντοῦ. Κάμερες, ὅ,τι κάνεις τὸ βλέπει ἡ κάμερα καὶ θὰ σοὔρθει στὸ σπίτι τό «μπουγιουρντὶ», ἔκανες ἐκεῖνο τὴν τάδε μέρα, ἐκεῖνο τὴν τάδε μέρα. Καὶ μὲ τὸν τρόπο αὐτό, ὁ δυτικὸς ἄνθρωπος αἰσθάνεται ἀποτελεσματικός, ὅτι ζεῖ μιὰ ἀποτελεσματικὴ ζωή, ἀλλὰ καὶ ἐγκλωβισμένος. Καὶ πρέπει, ὅπως σας εἶπα, νὰ ἐνσωματώσει αὐτοῦ τοῦ εἴδους τοὺς καταναγκασμούς, αὐτοῦ τοῦ εἴδους τὶς ἐπιταγές, τὶς ἔξωθεν, καὶ νὰ τοὺς κάνει νόμους λογικοὺς τῆς ὑπάρξεώς του. Ἔτσι; Δὲν μπορεῖ λοιπὸν κανεὶς νὰ ἀγνοήσει αὔτη τὴν πλευρὰ τοῦ πολιτισμοῦ, τὴν νοησιαρχική, ποὺ εἶναι πολὺ ἔντονη στὴ δύση. Βεβαίως, ὑπάρχουν καὶ οἱ ἀναπτύξεις τοῦ συναισθήματος. Θὰ μοῦ πεῖ κανεὶς καὶ σωστά, ὅτι ἔχουμε μεγάλη ἀνάπτυξη τῆς τέχνης στὴ δύση. Βεβαίως καὶ ἔχουμε, ἀλλὰ ὅλα αὐτὰ τὰ πράγματα ἐντάσσονται πάντοτε σὲ μιὰ ὀρθολογικὴ προοπτική. Αὔτη ἡ ὀρθολογικὴ προοπτικὴ σημαίνει ὅτι χρησιμοποιοῦνται γιὰ ὁρισμένο σκοπό. Γιὰ παράδειγμα, θὰ πῶ πάλι γιὰ τὴν Ἀγγλία. Ἐὰν πᾶτε στὴν Ἀγγλία καὶ δεῖτε πὼς δουλεύουν, δὲν θὰ μπορεῖτε, ὅσοι ξέρετε ἀπ’ τὸ ρόκ, οἱ νεώτεροι, νὰ προσανατολιστεῖτε καὶ νὰ καταλάβετε πῶς αὔτη ἡ χώρα παράγει ταυτόχρονα καὶ τὴν ρὸκ μουσική. Πῶς παράγεται ἡ ρὸκ μουσικὴ σὲ ἕνα περιβάλλον, ὅπως εἶναι τὸ ἀγγλικό, ὅπου ἀπολίτως καὶ ὅλα εἶναι προγραμματισμένα, τοποθετημένα, οἱ σχέσεις ὅλες εἶναι προδιεγραμμένες, οἱ νόμοι καὶ οἱ θεσμοὶ λειτουργοῦν ἄψογα, τὸ ρὸκ πῶς παράγεται; Αὐτὰ τὰ ὄντα, τὰ ὁποῖα κουρελίδικα κουνιοῦνται πάνω σκηνή, οὐρλιάζουν, σπάζουν τὶς κιθάρες καὶ τινάζονται στὸν ἀέρα. Πῶς, πῶς μποροῦν καὶ συνυπάρχουν σ’ αὐτὴν τὴν κοινωνία; Ἡ ἀπάντηση εἶναι ἁπλή. Ἡ κοινωνία αὔτη, αὔτη ἡ ἄτεγκτη καὶ ὀρθολογικὴ κοινωνία χρειάζεται τὸ ρόκ, ὅπως τὸ ἀερόστατο χρειάζεται τὴν βαλβίδα μὲ τὴν ὁποία βγαίνει ὁ ἀέρας γιὰ νὰ μὴν σκάσει. Ὁ ἴδιος ὁ ὑπάλληλος, ὁ κουστουμαρισμένος, ὁ γιάπι, ποὺ θὰ πᾶς νὰ τὸν δεῖς στὸ γραφεῖο του ἀνταγωνιστικότατο, ψυχρότατο, παγερὸ μέχρι μερικὲς φορές, γιὰ μᾶς τοὺς μεσογειακοὺς, τρέλας καὶ ἀποτελεσματικὸς στὸ ἔπακρον, ποὺ αἰσθάνεσαι ὅτι θὰ σὲ συντρίψει ἅμα χρειάζεται ἢ νὰ σοῦ δώσει ὅ,τι χρειάζεσαι ἀκόμη καὶ ἂν καταστραφεῖ ὁ ἴδιος. Λοιπόν, αὐτὸς ὁ ἴδιος, πάει στὸ σπίτι του, πετάει τὰ κουστούμια καὶ τρέχει στὴν ρὸκ συναυλία καὶ χορεύει σὰν τὸν κανίβαλο, γιὰ νὰ μπορεῖ τὴν ἄλλη μέρα νὰ εἶναι αὐτὸς ποὺ γνώρισες ἐσύ. Καταλαβαίνετε; Εἶναι ἡ βαλβίδα, χρειάζεται μιὰ βαλβίδα.

Τώρα, ἑλληνικὸ ρὸκ δὲν εἴχαμε γιὰ χρόνια στὴν Ἑλλάδα. Ἔτσι; Τὸ λέω γιατί μὲ ἐνδιέφερε ὅταν ἤμουνα νέος. Ἑλληνικὸ ρὸκ δὲν εἴχαμε στὴν Ἑλλάδα χρόνια. Ὅταν τὸ ρὸκ ἀναπτυσσόταν στὴν Ἀγγλία ἢ στὴν Γαλλία, στὸ δυτικὸ κόσμο γενικά, δεκαετίες τοῦ ’60 καὶ ‘70, δὲν εἴχαμε, ὅπως ξέρετε, παρὰ ἐλάχιστα πράγματα. Τώρα ἀρχίσαμε νὰ ἔχουμε ρόκ, γιατί ἀρχίζει ἡ κοινωνία μας νὰ γίνεται καὶ ἔδω ἀνταγωνιστική, σκληρὴ καὶ ἔχουμε καὶ ἐδῶ ἀνάγκη ἀπὸ βαλβίδες. Τὰ παλιὰ τραγούδια, βλέπετε τὸ ρεμπέτικο, ἐλᾶτε, τὸ ρεμπέτικο δὲν μπορεῖς νὰ πεῖς μόνος, γιὰ νὰ πεῖς ρεμπέτικο πρέπει νὰ εἶσαι ἀγκαλιὰ μὲ κάποιον, νὰ ἔχεις δίπλα αὐτό, πρέπει νὰ ἔχεις πέντε δέκα ἀνθρώπους, δηλαδὴ λειτουργεῖ ἀκόμη ἡ κοινότητα. Τὸ ρὸκ δὲν χρειάζεται κοινότητα παραδοσιακή. Χρειάζεται ἄτομα, τὰ ὁποῖα χρειάζεται τὰ ξεδώσουν, ἡ ντίσκο μετά, ξέρω ἐγώ, τέτοια πράγματα. Καταλαβαίνετε τί λέω; Μὲ τὴν ἔννοια αὐτή εἶναι ἀκριβῶς αὐτό, ἡ κατάθεση τῆς πλήρης ἀνάγκης τοῦ πλήρους ἀνθρώπου. Ὅτι ὁ ἄνθρωπος δὲν εἶναι ἕνας γιάπης, ποὺ ωρύεται τὸ ἀπόγευμα γιὰ νὰ βρεῖ τὴν δυνατότητα νὰ εἶναι γιάπης αὔριο τὸ πρωί. Ἀλλὰ καὶ στὴν μιὰ καὶ στὴν ἄλλη περίπτωση καὶ τὸ πρωὶ καὶ τὸ ἀπόγευμα ἔχει ἀνάγκη γιὰ μιὰ ἰσορροπημένη ὕπαρξη. Δὲν εἶναι μιὰ βίδα στὴν παραγωγή, ποὺ τοῦ δίνει τὸ δικαίωμα νὰ ξελασκάρει τὸ ἀπόγευμα γιὰ νὰ μπορέσει νὰ σφιχτεῖ τὴν ἄλλη μέρα πάλι.

Ἔτσι ἔρχονται ἔδω νὰ κάνουν διακοπὲς οἱ ἄνθρωποι αὐτοὶ καὶ ἀπορροῦν γιὰ τὸν χρόνο, μά, λένε, σταμάτησε ὁ χρόνος ἐδῶ; Δὲν φαίνεται νὰ κινεῖται κάτι, δὲν εἶναι παραγωγικός, ὁ χρόνος ὁ ἑλληνικός. Εἶναι παραγωγικὸς ὑπαρξιακά. Ἔτσι; Ἂν ἦταν ὁ Ζουράρης ἐδῶ, θὰ ἔλεγε ὅτι αὐτό εἶναι ἡ θεωρία ἡ ἀρχαία. Ἐντάξει, ὅτι καὶ νἆναι, δὲν εἶναι γιὰ ἕναν δυτικὸ ὁ χρόνος παραγωγικὸς ἐδῶ. Αὐτή ἡ ἀνάγκη ἰσορροπίας, λοιπόν, τοῦ ἀνθρώπου εἶναι πολλὴ σημαντική. Καὶ ἡ παράδοσή μας τὴν περιέχει. Καὶ κάτι τελευταῖο νὰ σταματήσουμε ἔτσι, νὰ μὴν σᾶς κουράσω.

Στὸ θεολογικὸ χῶρο ἔχουμε νὰ προσφέρουμε τὴν Ὀρθοδοξία, ἡ ὁποία ἔχει σχέση μὲ ὅλα αὐτὰ ποὺ εἴπαμε. Ὅλα αὐτὰ στὴν ὀρθόδοξη μήτρα γεννήθηκαν ὅλα, εἶναι ὁ ὀρθόδοξος ἄνθρωπος αὐτός. Ἡ ὁποία παρουσιάζει, αὐτὸ ποὺ μποροῦμε νὰ τὸ ποῦμε, σὲ μιὰ ἴσως θεολογικὴ ὀρολογία, πραγματοποιημένη ἐσχατολογία, δηλαδή, δὲν εἶναι ἁπλὰ νομικισμὸς ἢ ἠθικισμός. Ὁ δυτικὸς ἄνθρωπος, ὅταν πλησιάζει τὴν ἐκκλησία ζητάει αὐτὸ ποὺ ἔχει μάθει νὰ ζητάει δηλαδὴ συμβουλὲς ἢ ζητάει εἰρήνη, εἰρήνη στὴ συνείδησή του ἢ ζητάει νομικὲς ἐπιταγές. Ὅταν λέω συμβουλὲς ἐννοῶ νομικὲς ἐπιταγές, πήγαινε ἐδῶ, κᾶνε ἐκεῖνο, φτοιάξε τ’ ἄλλο. Ἂν δὲν τοῦ δώσεις συνταγῆ καὶ ρετσέτα δυσκολεύεται πάρα πολλὴ νὰ καταλάβει τί ἐννοεῖς. Ἐδῶ ὅμως μιλᾶμε γιὰ μὶα ἐνσωμάτωση, εἶναι μέσα σὲ ἕνα σῶμα Χριστοῦ. Ἔτσι; Ὑπάρχει μιὰ μυστικὴ πλευρά, ποὺ δὲν μὲ ἀρέσει ἡ λέξη, θὰ τὴν προτιμοῦσα ὑπαρξιακὴ νὰ τὴν πῶ στὴν Ὀρθοδοξία, ποὺ ὑποδέχεται ὅλο τὸν ἄνθρωπο, ψυχὴ καὶ σῶμα στὰ μυστήρια, μιλάει γιὰ καρδιακὴ καὶ νοερὰ προσευχή. Ἔτσι; Ὅπου ὅλος ὁ ἄνθρωπος λατρεύει τὸν θεό, γίνεται μέλος τοῦ σώματος, ὁλόκληρη ἡ ὕπαρξη. Γιατί γίνετε αὐτό; Γιὰ ποιὸ σκοπό; Γιὰ νὰ εἶναι παραγωγικὸς τὴν ἄλλη μέρα στὴ δουλειά του; Γιὰ νὰ εἶναι «ἠθικός»; Ὀχι, γιὰ κανένα λόγο, γιατί εἶναι παιδὶ τοῦ θεοῦ, μόνο. Αὐτοῦ τοῦ εἴδους ἡ τιμή, τοῦ θεοῦ πρὸς τὸν ἄνθρωπο καὶ τοῦ ἀνθρώπου πρὸς τὸν Θεό, εἶναι ἄγνωστη στὴ δύση σὲ μεγάλο βαθμό. Κάτι θέλει ἀπὸ μένα ὁ Θεός, λέει ὁ καθολικός, νὰ φτοιάξω τὴν πολιτεία τοῦ Θεοῦ, ὁ Αὐγουστίνος. Ἔτσι; Τὸ θεμελιῶδες ἔργο τοῦ Αὐγουστίνου «Ἡ πολιτεία τοῦ Θεοῦ», νὰ φτιάξω τὴν πολιτεία τοῦ Θεοῦ. Γίνομαι ἕνας πρόσκοπος τοῦ Θεοῦ, ἕνας στρατιώτης τοῦ Χριστοῦ. Ἦρθαν καὶ δῶ αὐτὰ μὲ τὶς ὀργανώσεις, ἄλλη ἱστορία κι αὐτή, στρατιῶτες τοῦ Χριστοῦ, μάχες, σταυροί..., μεγάλες μάχες, ἰδεολογικὲς ὑποτίθεται. Λοιπόν, ἡ μιὰ πλευρὰ αὐτή, ὁ καθολικὸς μαθαίνει ὅτι πρέπει νὰ φτοιάξει μιὰ κοινωνία, ἂν δὲν φτιάξω -λέει- μιὰ κοινωνία ὑγιή, -ἔτσι- γιατί νὰ εἶμαι χριστιανός, θὰ φανεῖ τὸ τί κάνω μέσα ἀπὸ τὴν κοινωνία. Αὐτὰ τὰ πράγματα μπορεῖ νὰ ἔχουν μὶα καλὴ πλευρά, ἀλλὰ σκλαβώνουν τὸν ἄνθρωπο στὴν ἐγκοσμιότητα ταυτόχρονα, αὐτὸ θέλω νὰ πῶ, τὸν σκλαβώνουν στὰ ἐγκόσμια. Ἀληθινὴ ἀπελευθέρωση, γιὰ νὰ βρεῖ ὁ ἄνθρωπος μὶα μεταφυσικὴ πραγματικὰ μοίρα, ὅτι εἶναι παιδὶ τοῦ Θεοῦ καὶ ἔχει αὐτὸ ἀξία γιὰ αὐτὸ τὸ πράγμα. Αὐτὸ τὸ πράγμα εἶναι πολὺ δύσκολο νὰ τὸ ἀγγίξει μιὰ δυτικὴ παράδοση, ἀλλὰ ἡ Ὀρθοδοξία μας τὸ ἔχει ζωντανό, ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι παιδὶ τοῦ Θεοῦ. Καταλάβατε; «Οὐδενὸς ἕνεκεν», ἐπειδὴ ὁ Θεὸς τὸν ἀγαπάει, μόνο γιὰ αὐτό. Ἀκριβῶς γιὰ αὐτὸ καὶ μόνο γιὰ αὐτό, ὁ Θεὸς τὸν ἀγαπάει καὶ τὸν ἔχει παιδί του καὶ αὐτὸ τοῦ δίνει ἕνα αἰώνιο μέλλον καὶ μιὰ αἰώνια ἀξία. Μπορεῖ ἡ πολιτεία αὐτὸ νὰ μὴν μπορεῖ νὰ τὸ ἀναγνωρίσει, μπορεῖ νὰ μὴν εἶναι παραγωγικὸ καὶ τόσο οἰκονομικά. Ὅμως ἂν τὸ καλοσκεφτοῦμε καὶ οἰκονομικὰ παραγωγικὸ μπορεῖ νὰ γίνει καὶ κοινωνία νὰ δημιουργήσει καὶ πολιτεία νὰ φτιάξει. Σημασία ἔχει ὅτι δίνει ἕναν ὁρίζοντα στὸν ἄνθρωπο πέρα ἀπὸ τὸ μάντρωμα, τὸ θεσμικό, τὸ ὁποῖο μοιάζει νὰ εἶναι γιὰ τὴν δύση ὁ μόνος δρόμος. 

Μερικοὶ κατάλαβαν ἀρκετὰ ἀπὸ αὐτὰ ποὺ εἶπα, ἄλλοι κατάλαβαν περισσότερα, ἄλλοι... αὐτό, ἀλλὰ πάντως εὐχαριστῶ γιὰ τὴν προσοχή σας ποὺ ἦταν ἀπέραντη, ὅλα αὐτὰ τὰ τρῖα τέταρτα καὶ περισσότερο καὶ σταματᾶμε ἐδῶ. 

* ΟΜΙΛΙΑ ΠΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟ ΠΙΕΡΙΑΣ 

πηγή: imado.gr

http://antifono.gr