Του Σταύρου Ζουμπουλάκη
Κάθε τρεις και λίγο κάποιο πολιτικό πρόσωπο ή κόμμα θα επικαλεστεί ιστορικά γεγονότα, από το κοντινό ή το μακρινό παρελθόν, ερμηνεύοντάς τα κατά το δικό του ιδεολογικό και πολιτικό συμφέρον. Πρόσφατα ήρθε στην επιφάνεια της πολιτικής αντιπαράθεσης ο χορός του Ζαλόγγου, για να πάρει τη θέση του πλάι στο Κρυφό Σχολειό, που βρίσκεται σχεδόν μόνιμα εκεί. Η Ιστορία της δεκαετίας του ’40 έχει, όπως είναι φυσικό, τη μερίδα του λέοντος, και προσεγγίζεται σήμερα διαιρετικά και εμφυλιοπολεμικά, σε αντίθεση προς την αντιστασιακή και εθνικοαπελευθερωτική προσέγγισή της κατά τη δεκαετία του ’80. Μα και με τη μακρινή Ιστορία συμβαίνει το ίδιο: ο Μεγαλέξανδρος έγινε κεντρική φιγούρα της πολιτικής σκηνής, κατά τη δεκαετία του ’90, και δεν έχει πάψει να είναι. Το φαινόμενο της πολιτικής χρήσης της Ιστορίας δεν αποτελεί διόλου ιδιαιτερότητα του ελληνικού παρόντος. Γινόταν πάντοτε και γίνεται και σήμερα παντού. Κατά το παρελθόν μάλιστα, πριν από τον 19ο αι. και την ανάπτυξη της ιστοριογραφίας ως αυτόνομης επιστήμης, αυτή η πολιτική χρήση της Ιστορίας γινόταν με τρόπο μονοπαγή και μη επιδεχόμενο συζήτηση, από την εκάστοτε εξουσία (βλ., επί παραδείγματι, τον τρόπο αναδρομικής νομιμοποίησης των διαφόρων δυναστειών). Γίνεται και σήμερα σε όλον ανεξαιρέτως τον κόσμο, όχι όμως στον ίδιο βαθμό και με τον ίδιο τρόπο.
Από τις χώρες της δυτικής Ευρώπης, εκείνη στην οποία γίνεται περισσότερο επίκληση (από την εξουσία κυρίως) του ιστορικού παρελθόντος είναι η Γαλλία, η Γαλλία της Ε΄ Δημοκρατίας. Ο Πιερ Νορά, στη διάλεξή του «Ο ιστορικός, η εξουσία και το παρελθόν» (3/10/2012), που συμπεριλήφθηκε σε ένα βιβλιαράκι του, που εκδόθηκε πριν από λίγο καιρό (εκδ. Desclée de Brouwer, 2013), δίνει την εξής λακωνική ερμηνεία του φαινομένου: «Στη Γαλλία η θέση την οποία η εξουσία δίνει στην Ιστορία (παρελθόν) είναι αντιστρόφως ανάλογη της θέσης που κατέχει η Γαλλία στην Ιστορία (παρόν).»
Αν στραφούμε στα δικά μας και στον τρόπο με τον οποίο εμείς επικαλούμαστε το παρελθόν μας, ιδίως το αρχαιοελληνικό, τότε πρέπει να παραδεχθούμε ότι η εξήγηση του Νορά ισχύει χίλιες φορές παραπάνω για την Ελλάδα – και για κάθε άλλη χώρα με μακρό και ένδοξο παρελθόν που σήμερα ζει ανίσχυρη στο περιθώριο της Ιστορίας. Ολη αυτή η ρητορική θα μπορούσε να είναι κωμική, θλιβερή ή, κάποτε, και συγκινητική, αν δεν ήταν παθογόνα και πολιτικά επικίνδυνη.
Τούτη η κούφια και ολωσδιόλου άκριτη εξύμνηση όλου συλλήβδην του ελληνικού παρελθόντος (προσώπων, γεγονότων, δημιουργημάτων...) συνδέεται στενά και αμφίδρομα με έναν μισαλλόδοξο εθνικισμό, τροφοδοτεί παραληρηματικές ιδέες μεγαλείου, εμποδίζει την ακριβή κατανόηση της ιστορικής μας θέσης και βαρύτητας, γεγονός που έχει φέρει στον τόπο τραγωδίες, οδηγεί στην παντελή απουσία μιας ρεαλιστικής και ήρεμης αυτοπεποίθησης, χωρίς συμπλέγματα ανωτερότητας ή κατωτερότητας (οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος), χωρίς ανυπόστατες εξάρσεις ή μηδενιστικές αυτοκατηγόριες. Και η Χρυσή Αυγή σε ένα τέτοιο έδαφος φυτρώνει. Η φράση προβεβλημένου κάποτε υπουργού πως «όταν εμείς χτίζαμε Παρθενώνες, εσείς τρώγατε βελανίδια» οδηγεί, όταν συντρέξουν και άλλες προϋποθέσεις, στη Χρυσή Αυγή. Υπάρχει και μια αριστερή εκδοχή αυτής της ρητορικής που συμπυκνώνεται στην ιδέα του διαχρονικού αντιστασιακού ήθους του ελληνισμού. Αυτή οδηγεί κάποιες εξημμένες αριστερές κεφαλές σε πολιτικούς μικρομεγαλισμούς, να πιστεύουν δηλαδή και να κηρύττουν ότι η μικρή, αλλά ανυπότακτη Ελλάς μπορεί να αποτελέσει σήμερα τον τόπο από όπου θα ξεκινήσει η ανατροπή της νεοφιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης.
Ποιος μπορεί να είναι ο ρόλος του ιστορικού σε όλη τούτη την ακατάπαυστη πολιτική χρήση του παρελθόντος; Ο ρόλος του είναι, απλούστατα, να κάνει καλά τη δουλειά του, να αποκαθιστά με ακρίβεια τα γεγονότα, να τα φωτίζει ερμηνευτικά, και να μπορεί έτσι να λέει «στους αγωνιστές της μνήμης αφενός και στους κατόχους της εξουσίας αφετέρου τι επιτρέπει το παρελθόν και τι δεν επιτρέπει» (Πιερ Νορά, στο ίδιο). Σε αυτό τους το έργο οι ιστορικοί δεν έχουν ανάγκη τη συνδρομή νόμων, στο πνεύμα του περίφημου νόμου Γκεσό (Gayssot, 1990). Η ιστορική κοινότητα δεν θα σταματήσει, με το πυκνό επιστημονικό έργο της, την πολιτική χρήση της ιστορίας -δεν μπορεί να το κάνει ούτε και πρέπει- αλλά θα συμβάλει ώστε να είναι αυτή, συντρεχόντων βεβαίως και άλλων πολιτικών και πολιτιστικών παραγόντων, λιγότερο χοντροκομμένη, ανεξέλεγκτη, αυθαίρετη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου