Στις 24 Οκτωβρίου 2023 συμπληρώθηκαν 60 χρόνια από την απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Έλληνα ποιητή και διπλωμάτη Γιώργο Σεφέρη (1900- 1971). Με την ευκαιρία αυτή ας ρίξουμε μιά ματιά στο έργο του βραβευμένου Μικρασιάτη δημιουργού για να εντοπίσουμε τις αναφορές του στην Ορθόδοξη Χριστιανική Παράδοσή του λαού μας και στον πολιτισμό του Βυζαντίου (Ρωμανίας).
1941. Στις 6 Απριλίου οι Αθηναίοι μαθαίνουν ότι η Γερμανία του Χίτλερ εισβάλλει από τα βόρεια σύνορά μας. Οι Έλληνες είχαν νικήσει ήδη τον Μουσσολίνι, σύμμαχο του Χίτλερ, με ηρωικές μάχες στα βουνά της Βορείου Ηπείρου. Ο Σεφέρης, που υπηρετούσε τότε ως διπλωμάτης στο Υπουργείο Εξωτερικών, σημειώνει στο εκδοθέν Ημερολόγιό του (Μέρες, Δ΄ Τόμος, Κυριακή 6 Απριλίου, σελ. 50):
«Θυμάμαι τη μέρα που μας κήρυξαν τον πόλεμο οι Γερμανοί. Προς το μεσημέρι ο κόσμος σχηματίζει διαδηλώσεις στην οδό Σταδίου….. Μια ομάδα με λίγους στρατιώτες επικεφαλής, αφού ογκώθηκε και ξελαρυγγιάστηκε «κάτω ο μπογιατζής» (σσ ο Χίτλερ), σώπασε απροσδόκητα κι έπειτα άρχισε να τραγουδά με μια βαρειά μεγάλη φωνή: «Τη Υπερμάχω Στρατηγώ τα νικητήρια».
Εδώ ο ποιητής και διπλωμάτης Σεφέρης συγκινείται από την Ορθόδοξη Πίστη των Ελλήνων, οι οποίοι πάντα πίστευαν ότι στις δυσκολίες του Γένους μας βοηθά η Παναγία.
1943. Ο Γιώργος Σεφέρης βρίσκεται στην Αίγυπτο μαζί με πολλούς Έλληνες πολιτικούς και στρατιωτικούς λόγω της Ιταλογερμανοβουλγαρικής Κατοχής στην Ελλάδα. Στην Αλεξάνδρεια και στο Κάϊρο δίνει διαλέξεις για τον Στρατηγό Ιωάννη Μακρυγιάννη στους πολυάριθμους Έλληνες που ζούσαν τότε στην Αίγυπτο. Τονίζει ιδιαιτέρως την πίστη του ήρωα του 1821 στον Θεό και στους Αγίους. Συγκλονίζεται από την απλοϊκή, βιωματική και μερικές φορές καταγγελτική γραφή του Μακρυγιάννη στα Απομνημονεύματα. Παραθέτει με έμφαση την ακόλουθη συνομιλία του Μακρυγιάννη με τον Γάλλο Ναύαρχο DeRigny (Δεριγνύ) πριν από τη μάχη του 1825 κατά του τον Ιμπραήμ στους Μύλους Αργολίδος.
«Ἐκεῖ πού ῾φκιανα τὶς θέσεις στοὺς Μύλους, ἦρθε ὁ Ντερνὺς νὰ μὲ ἰδεῖ: Μοῦ λέγει:
»- Τί κάνεις αὐτοῦ; Αὐτὲς οἱ θέσες εἶναι ἀδύνατες· τί πόλεμο θὰ κάνετε μὲ τὸν Μπραΐμη αὐτοῦ;
»Τοῦ λέγω:
»- Εἶναι ἀδύνατες οἱ θέσες κι ἐμεῖς. Ὅμως εἶναι δυνατὸς ὁ Θεὸς ποὺ μᾶς προστατεύει, καὶ θὰ δείξομε τὴν τύχη μας σ᾿ αὐτὲς τὶς θέσες τὶς ἀδύνατες. Κι ἂν εἴμαστε ὀλίγοι στὸ πλῆθος τοῦ Μπραΐμη, παρηγοριόμαστε μ᾿ ἕναν τρόπο· ὅτι ἡ τύχη μας ἔχει τοὺς Ἕλληνες πάντοτε ὀλίγους. Ὅτι ἀρχὴ καὶ τέλος παλαιόθε καὶ ὡς τώρα, ὅλα τὰ θεριὰ πολεμοῦν νὰ μᾶς φᾶνε καὶ δὲν μποροῦνε. Τρῶνε ἀπὸ μᾶς καὶ μένει καὶ μαγιά. Καὶ οἱ ὀλίγοι ἀποφασίζουν νὰ πεθάνουν. Καὶ ὅταν κάνουν αὐτήνη τὴν ἀπόφαση, λίγες φορὲς χάνουν καὶ πολλὲς κερδαίνουν. Ἡ θέση ὅπου εἴμαστε σήμερα ἐδῶ εἶναι τοιούτη. Καὶ θὰ ἰδοῦμε τὴν τύχη μας οἱ ἀδύνατοι μὲ τοὺς δυνατούς.
»- Τρὲ μπιέν, λέγει κι ἀναχώρησε ὁ ναύαρχος».
Και ο Σεφέρης σχολιάζει: Αυτή είναι η πίστη και η ασφάλεια που μας δίνει ο Μακρυγιάννης.
1950. Ο Σεφέρης, ως πρόσφυγας από τα Βουρλά της Μικράς Ασίας, θέλει να επισκεφθεί την πατρογονική γη και αποφασίζει να ανακαλύψει τους λαξευτούς Χριστιανικούς Ναούς και τα πετρωτά μοναστήρια της Καππαδοκίας. Μαζί με Έλληνες ξεναγούς που γνωρίζουν την περιοχή ξεκινά από την Άγκυρα με αυτοκίνητο για το Προκόπι, τα Κόραμα και το Σογανλί. Μελετά επί 3 ημέρες την Ορθόδοξη Χριστιανική παράδοση και τον βυζαντινό πολιτισμό της Καππαδοκίας, γενέτειρας του Μεγάλου Βασιλείου και του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου.
Στο βιβλίο του «Τρεις μέρες στα μοναστήρια της Καππαδοκίας» ο Σεφέρης καταγράφει τον θαυμασμό του για την αγνή πίστη των -ενίοτε ανορθόγραφων- μοναχών και λαϊκών αγιογράφων της Καππαδοκίας δια μέσου των αιώνων. Του κάνει εντύπωση η επιγραφή: «Κύριε Βοήθει τον …..» που βρίσκει παντού.
Την άποψή του για την τέχνη της ύστερης βυζαντινής περιόδου αποτυπώνει ως εξής: «Κιόλας από τα χρόνια των Κομνηνών η βυζαντινή αγιογραφία δείχνει πόσο έχει ωφεληθεί από την επαφή της με τη «δημοτική» τέχνη της Ανατολής. Ανασαίνει με μια πιο λυγερή ζωντάνια. Αλλά όταν ελευθερώνεται η Βασιλεύουσα από τους Λατίνους το κράτος ε΄ναι τόσο φτωχό, που δεν μπορεί πια να συντηρήσει τις επίσημες σχολές που ίδρυσαν οι Μακεδόνες αυτοκράτορες και οι Κομνηνοί συντηρούσαν. Η τέχνη πάει στα χέρια των καλογέρων που είχαν μεγάλη οικειότητα με τους τρόπους των μοναστηριών της Ανατολής. Έτσι δημιουργείται η νέα τέχνη. Η Αναγέννηση των Παλαιολόγων…»
1953. Ο Σεφέρης βρίσκεται επί ένα μήνα στην Αγγλοκρατούμενη Κύπρο. Επισκέπτεται τη Μονή, το σπήλαιο (Εγκλείστρα) και τον τάφο του Αγίου Νεοφύτου του Εγκλείστου, ο οποίος μόνασε κοντά στην Πάφο στα τέλη του 12ου με αρχές του 13ου αιώνος.
Από το ιστορικό σύγγραμμα του Αγίου Νεοφύτου για τα δεινά της Κύπρου εμπνεύσθηκε ο Γιώργος Σεφέρης και έγραψε το ακόλουθο ποίημα. Ήταν Νοέμβριος του 1953, δύο χρόνια πριν από την έναρξη του Απελευθερωτικού Αγώνος του 1955-59, και ο Σεφέρης υπηρετούσε τότε ως Πρέσβυς της Ελλάδος στην Βηρυττό.
ΝΕΟΦΥΤΟΣ Ο ΕΓΚΛΕΙΣΤΟΣ ΜΙΛΑ-
Ὑπέρογκες ἀρχιτεκτονικές. Λαρίων Φαμαγκούστα Μπουφαβέντο. Σχεδόν σκηνικά.
Ἤμασταν συνηθισμένοι νά τό στοχαζόμαστε ἀλλιῶς τό «Ἰησοῦς Χριστός Νικᾶ».
Πού εἴδαμε κάποτε στά τείχη τῆς Βασιλεύουσας, τά φαγωμένα ἀπό γυφτοτσάντιρα καί στεγνά χορτάρια,
Μέ τούς μεγάλους πύργους κατάχαμα σάν ἑνός δυνατοῦ πού ἔχασε, τά ριγμένα ζάρια.
Γιά μᾶς ἦταν ἄλλο πράγμα ὁ πόλεμος γιά τήν πίστη τοῦ Χριστοῦ!
Καί γιά τήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου καθισμένη στά γόνατα τῆς Ὑπερμάχου Στρατηγοῦ,
Πού εἶχε στά μάτια ψηφιδωτό τόν καημό τῆς Ρωμιοσύνης,
ἐκείνου τοῦ πελάγου τόν καημό σάν ἧβρε τό ζύγιασμα τῆς καλοσύνης.
Ἄς παίζουν τώρα μελοδράματα στά σκηνικά τῶν σταυροφόρων Λουζινιά
Κι ἄς φλομώνουνε μέ τόν καπνό πού μᾶς κουβάλησαν ἀπό τόν βοριά.
Ἄσ’ τους νά τρώγονται καί ν’ ανεμοδέρνονται ὡσάν τό κάτεργο πού δένει μοῦδες.
Καλῶς μᾶς ἤρθατε στήν Κύπρο, ἀρχόντοι. Τράγοι καί μαϊμοῦδες!
(Εγκλείστρα, 21 Νοεμ. ΄53)
Οι ονομασίες Λαρίων, Φαμαγκούστα, Βουφαβέντο που χρησιμοποιεί ο ποιητής αποτελούν τη φραγκο-γαλλική απόδοση των τοπωνυμίων: Άγιος Ιλαρίων, Αμμόχωστος, Κουτσοβέντης (μοναστήρι στον κατεχόμενο Πενταδάκτυλο). Η χαρακτηριστική φράση για τον «καημό της Ρωμιοσύνης», ο οποίος ζωγραφίζεται μέσα στα μάτια της Παναγίας, της Υπερμάχου Στρατηγού, νομίζω ότι αποδίδει ωραιότατα την αγωνία και τους αγώνες του Ελληνισμού για να διατηρήσει την εθνική και θρησκευτική ταυτότητά του. Στην περίπτωση της Κύπρου ο καημός της Ρωμιοσύνης εκφράζει τις περιπέτειες, τα δεινά και τις πολυάριθμες κατακτήσεις, μέσα από τις οποίες οι Ορθόδοξοι Έλληνες του νησιού κατόρθωσαν να διατηρήσουν Πίστη, γλώσσα και ιστορική συνείδηση.
Ο Νομπελίστας ποιητής, συγγραφέας και διπλωμάτης Γιώργος Σεφέρης με την ευρυτάτη μόρφωσή του συνειδητοποίησε και κατέγραψε την ιστορική αλήθεια: Ότι η ιστορική πορεία του Έθνους μας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την Ορθόδοξη Πίστη του λαού μας. Και ότι αξίζει να γνωρίσουμε και να αναδείξουμε τον Ελληνορθόδοξο πολιτισμό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Κ.Χ. ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ Δεκεμβρίου 2023
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γιώργος Σεφέρης: Ποιήματα, Ίκαρος 2014
Γιώργος Σεφέρης: Ένας Έλληνας- Ο Μακρυγιάννης, Ίκαρος 1975
Γιώργου Σεφέρη: Τρεις μέρες στα μοναστήρια της Καππαδοκίας, Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, επανέκδοση εφημερίδας ΤΟ ΒΗΜΑ, 2022
Βασίλης Παπαδόπουλος: Διπλωματία και Ποίηση: Η περίπτωση του Γιώργου Σεφέρη, Ίκαρος 2019
Γιώργος Γεωργής: Ο Σεφέρης περί των Κατά την Χώραν Κύπρον σκαιών, Σμίλη 1991
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου