ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΟΛΕΒΑΣ
Θέλω νά τιμήσω τόν μεγαλύτερο ἐκκλησιαστικό ρήτορα τοῦ 19ου αἰῶνος: Τόν Κωνσταντῖνο Οἰκονόμο τόν ἐξ Οἰκονόμων, ὁ ὁποῖος ἐκοιμήθη στίς 8.3.1857. Τό προσωνύμιο «ἐξ Οἰκονόμων» τό προσέθεσε ὁ ἴδιος γιά νά δείξει ὅτι πολλοί πρόγονοί του -ὅπως καί αὐτός- ἦσαν ἔγγαμοι κληρικοί μέ τό ὀφφίκιον τοῦ Οἰκονόμου. Ὁ Κωνσταντῖνος γεννήθηκε στίς 27.8.1780 στήν Τσαριτσάνη τῆς Θεσσαλίας, ὅπου καί πῆρε τήν βασική μόρφωση ἀπό τόν λόγιο ἱερέα πατέρα του. Σπούδασε στήν ἀκμάζουσα τότε σχολή τῶν Ἀμπελακίων ὅπου καί διακρίθηκε γιά τό ἦθος καί τήν εὐφυΐα του. Σέ ἡλικία 21 ἐτῶν χειροτονήθηκε διάκονος καί 25 ἐτῶν χειροτονήθηκε πρεσβύτερος.
Ἀπό τή νεαρή ἡλικία του εἶχε τή λάμψη τοῦ πολύ μορφωμένου καί τοῦ ἀρίστου ρήτορος. Ἤδη ὡς μαθητής, ὅπως γράφει ὁ Νικόλαος Βέης, «περιῆγε κώμας τῆς Θεσσαλίας καί Μακεδονίας εὐαγγελιζόμενος». Παρέμεινε ἐπί δύο χρόνια κηρύττοντας στή Θεσσαλονίκη καί στή συνέχεια μετέβη στή Σμύρνη ὅπου ὑπηρέτησε ὡς καθηγητής καί διευθυντής τοῦ Φιλολογικοῦ Γυμνασίου.
Ἐκτιμώντας τίς ἱκανότητες του ὁ Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ τόν διόρισε ἱεροκήρυκα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου στήν Κωνσταντινούπολη. Πολυάριθμοι ἦσαν οἱ ἀκροατές του καί πανελλήνια ἡ φήμη του. Το 1821 πῆγε στή Ρωσία γιά νά συνεχίσει τό ἔργο του μακριά ἀπό τήν ἐκδικητική μανία τῶν Ὀθωμανῶν. Ἔφυγε λίγες ὧρες πρίν ἀπό τό μαρτυρικό θάνατο τοῦ Πατριάρχου Γρηγορίου Ε΄ τόν Ἀπρίλιο τοῦ 1821. Μετά ἀπό διαβίωση πολλῶν ἐτῶν στήν Ὀδησσό καί στή Βιέννη ἦλθε στήν ἀπελευθερωμένη πλέον Ἀθήνα. Ἔγραψε πολλά συγγράμματα φιλολογικοῦ καί θεολογικοῦ περιεχομένου. Κατά τή διαμονή του στή Βιέννη ἐκοιμήθη ἡ σύζυγος του.
Κατά τή συζήτηση γιά τήν ἵδρυση Αὐτοκεφάλου Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος μετά τήν Ἀπελευθέρωση τόνιζε ὅτι αὐτό πρέπει νά γίνει μόνο μέ τή σύμφωνη γνώμη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Συγκρούσθηκε μέ τίς ἀπόψεις τοῦ Θεοκλήτου Φαρμακίδη, ὁ ὁποῖος ὡς κληρικός καί καθηγητής μετέφερε δυτικότροπα καί μή Ὀρθόδοξα ἤθη στόν ἐκκλησιαστικό χῶρο. Ὅταν ἐκοιμήθη, στίς 8 Μαρτίου 1857, ὁ Οἰκονόμος ἐτάφη στό προαύλιο τοῦ Ναοῦ τῶν Ταξιαρχῶν τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Πετράκη, δίπλα στό σημερινό Συνοδικό Μέγαρο τῶν Ἀθηνῶν.
Ἡ συμβολή του στήν ἠθική στήριξη τῶν ἀγωνιστῶν τοῦ 1821 ὑπῆρξε πολύτιμη. Ὁ Πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντῖνος Οἰκονόμος θεμελίωσε τήν Ὀρθόδοξη Θεολογία τοῦ Πατριωτισμοῦ καί τῆς Ἀπελευθερώσεως, συνδυάζοντας ἀριστοτεχνικά τά διδάγματα τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῶν Πατέρων, μέ τόν ὑγιῆ καί ἀφανάτιστο πατριωτισμό, ὁ ὁποῖος ἐμπνέει τούς εὐγενεῖς ἀγῶνες γιά τήν ἐθνική ἐλευθερία.
Παραθέτω χαρακτηριστικά ὁρισμένα ἀποσπάσματα ὁμιλιῶν του.
Τό πρῶτο ἀπό τόν λόγο του μέ τίτλο «Ἡ τῆς Πατρίδος ἀγάπη» προέρχεται ἀπό τήν ὁμιλία πού ἐκφώνησε στίς Κυδωνίες- Ἀϊβαλί τῆς Μικρᾶς Ἀσίας τό 1819, δύο χρόνια πρίν ἀπό τήν Ἑλληνική Ἐπανάσταση. Εἶναι τολμηρή ἡ ἀπόφασή του νά μιλήσει κάτω ἀπό τή μύτη τῶν Τούρκων γιά Πατρίδα, Ἑλλάδα καί Ἑλληνική Ἱστορία. Ἔχοντας διδάξει στό Φιλολογικό Γυμνάσιο τῆς Σμύρνης γνώριζε τήν ἑλληνική φλόγα, ἡ ὁποία ἔκαιε στά στήθη τῶν Μικρασιατῶν, καί μέ βάση τή θεολογική καί φιλολογική παιδεία του κατέστρωσε δύο ὁμιλίες γιά τούς Ἕλληνες τῶν Κυδωνιῶν. Ἡ παροῦσα ὁμιλία του εἶναι γνωστή καί ὡς «Κυδωνιακός Β΄». Μία ἄλλη μέ το ὄνομα «Κυδωνιακός Α΄» δέν ἔχει σωθεῖ. Ὁ Οἰκονόμος τονίζει ὅτι εἶναι καθῆκον τοῦ Χριστιανοῦ νά ἀγαπᾶ τήν πατρίδα καί ἐξηγεῖ:
«… Λέγω πρῶτον ὅτι χρεωστεῖς, χριστιανέ, καθό χριστιανός, νά ἀγαπᾶς καί νά εὐεργετῆς τήν Πατρίδα. Σέ προστάζει ὁ θεῖος νόμος “ἀγαπήσεις τόν πλησίον σου ὡς σεαυτόν”. Πλησίον σου εἶναι βέβαια πᾶς ἄνθρωπος, ἀλλά ποῖος δύναται νά εἶναι πλησιέστερός σου παρά τούς συγγενεῖς καί ὁμοπίστους καί συμπολίτας σου; Οὗτοι εἶναι ἀδελφοί σου, οἵτινες συγκατοικοῦσι μετά σοῦ εἰς μίαν καί τήν αὐτήν χώραν, ὡς ἐάν εἰς μίαν καί τήν αὐτήν οἰκίαν. Οὗτοι ἔχουσιν τόν αὐτόν καί σύ πατέρα, τόν Θεόν, τήν αὐτήν καί σύ μητέρα, τήν Ἐκκλησίαν, τό αὐτό γενέθλιον ἔδαφος, καί τάς αὐτάς τροφάς, τούς αὐτούς νόμους, τούς αὐτούς ἄρχοντας καί ποιμένας καί διδασκάλους, τάς αὐτάς πρός τάς κοινάς πανηγύρεις καί ἀπολαύσεις καί λύπας καί χαράς. Ὅσον, λοιπόν, εἰλικρινέστερον ἀγαπᾶς τούς συμπατριώτας καί τήν Πατρίδα, τόσον βεβαιότερον ἐκπληρώνεις τόν νόμον τοῦ Θεοῦ. Καί πάλιν ἐξ ἐναντίας ὅσον ἀμελεῖς καί προδίδεις πολλάκις τῆς Πατρίδος τά συμφέροντα, τόσον ἐξελέγχεσαι παραβάτης τοῦ Θείου νόμου καί τοῦ πλησίον σου ἐχθρός χειρότερος ἀπίστου…. Τόσον ἱερόν καί θεῖον δῶρον εἶναι ἡ Πατρίς ὥστε ἕν ἐκ των μεγίστων σημείων τῆς κατά τῶν ἀνθρώπων δικαίας ὀργῆς τοῦ Θεοῦ γίνεται πολλάκις ἡ στέρησις της Πατρίδος»!
Εἶναι ἐντυπωσιακό ὅτι ὁ Οἰκονόμος ἀπευθύνεται στούς Κυδωνιάτες ὡς κατόχους ἄρτιας Ἑλληνικῆς καί Χριστιανικῆς Παιδείας. Στά ἐπιχειρήματα του φαίνεται καθαρά ἡ ταυτότητα τοῦ ἀκροατηρίου του. Τούς θυμίζει ὅτι εἶναι ἀπόγονοι τῶν Ἀρχαίων Ἑλλήνων, ἀλλά καί θαυμαστές – μιμητές τῶν Ἁγίων τῆς Ὀρθοδοξίας. Ὁ Οἰκονόμος προετοιμάζει μέ προσεκτικό τρόπο τόν Πανελλήνιο ξεσηκωμό καί ἀπευθύνεται στήν Ἑλληνορθόδοξη ταυτότητα τῶν κατοίκων τοῦ Ἀϊβαλιοῦ.
Τό δεύτερο ἀπόσπασμα προέρχεται ἀπό τόν περίφημο Ἐπιτάφιο Λόγο, τόν ὁποῖο ἐκφώνησε ὁ Κωνσταντῖνος Οἰκονόμος ἐνώπιον τοῦ λειψάνου τοῦ Ἁγίου Ἐθνομάρτυρος Πατριάρχου Γρηγορίου Ε΄, στήν Ὀδησσό τῆς τότε «Μικρᾶς Ρωσίας» καί νῦν Οὐκρανίας, στίς 19.6.1821. Ὅπως γνωρίζουμε ὁ ἀπαγχονισθείς Πατριάρχης ρίχτηκε στή θάλασσα ἀπό τούς Τούρκους καί τόν περισυνέλεξε ὁ Κεφαλλονίτης πλοίαρχος Σκλάβος, ὁ ὁποῖος μετέφερε τό σεπτό λείψανο στήν Ὀδησσσό. Θά χρησιμοποιήσω τή νεοελληνική ἀπόδοση τοῦ Βενεδίκτου Ἱερομονάχου, Ἁγιορείτου:
«Ἔφθασε ἡ Μεγάλη Ἑβδομάδα καί ὁ γενναῖος Γρηγόριος ἀνάμεσα σέ μύρια βαρβαρικά ὅπλα καί κραυγές καί σφαγές, τέλεσε μέ εὐλάβεια τήν ἀκολουθία τῶν Παθῶν ὑπέρ τῆς σωτηρίας τοῦ κόσμου, θρηνώντας συγχρόνως καί γιά τά πάθη τῶν θλιβομένων ὁμοφύλων του. Φθάνει τέλος καί ἡ ἔνδοξη ἡμέρα τῆς Ἀναστάσεως καί συνανατέλλει μαζί μέ αὐτήν ὁ φαεινότατος ἥλιος τῆς δόξας του. Ἀφοῦ ἔψαλε μέ ἀπόλυτη γαλήνη τούς ἱερούς ὕμνους τῆς Ἀναστάσεως, λειτούργησε τήν τελευταία του στήν γῆ ἱερουργία καί ἔφαγε πάνω στήν ἁγία τράπεζα τό τελευταῖο Πάσχα τό μυστικό… Μόλις βγῆκε ἀπό τήν Ἐκκλησία, καί νά, οἱ ὑπηρέτες τῆς ἀσεβείας τόν ἁρπάζουν βίαια, τόν βάζουν σέ ἕνα ἐλεεινό πλοῖο καί τόν κατεβάζουν σέ σκοτεινή φυλακή… Ἐκεῖ βρίσκει ὁ Πατριάρχης τήν ἁγία του Σύνοδο δεμένη μέ ἁλυσίδες νά πάσχη καί αὐτή γιά χάρι τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ».
Στίς 10 Ἀπριλίου 1822 ὁ Πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντῖνος Οἰκονόμος ὁ ἐξ Οἰκονόμων καλεῖται νά ἐκφωνήσει τόν Ἐπιμνημόσυνο Λόγο, πάλι στήν Ὀδησσό, γιά τή συμπλήρωση ἑνός ἔτους ἀπό τόν ἀπαγχονισμό τοῦ Πατριάρχου Γρηγορίου Ε΄. Ἀναφέρεται βεβαίως καί στούς σύν αὐτῷ μαρτυρήσαντες τρεῖς Ἐπισκόπους, τόν Ἐφέσου Διονύσιο Καλλιάρχη, τόν Νικομηδείας Ἀθανάσιο καί τόν Ἀγχιάλου Εὐγένιο. Ὁ Λόγος εἶναι ἐκτενέστερος ἀπό τόν Ἐπιτάφιο, διότι ἐν τῶ μεταξύ ὁ ρήτωρ ἔχει συγκεντρώσει πολλά στοιχεῖα γιά τή σύλληψη καί τόν μαρτυρικό θάνατο τῶν τεσσάρων Ἐθνοϊερομαρτύρων. Γιά τόν Πατριάρχη Γρηγόριο προσθέτει καί τή συγκλονιστική πληροφορία ὅτι ὁ γέρων Ἱεράρχης βασανίσθηκε μέ τήν τοποθέτηση μιᾶς βαρείας πέτρας στήν πλάτη του. Ὁ ὁμιλητής τονίζει τήν καρτερική καί ποιμαντικῶς ὀρθή στάση τοῦ Πατριάρχου, ὁ ὁποῖος οὔτε διέφυγε οὔτε ἀλλαξοπίστησε. Ἐπίσης ἐπαναλαμβάνει τήν πεποίθηση του ὅτι τά δύο στοιχεῖα τῆς ταυτότητος τοῦ Γένους εἶναι ἡ ἑλληνική καταγωγή καί ἡ Πίστη στόν Σταυρό τοῦ Χριστοῦ.
Τήν 1η Ὀκτωβρίου 1821 ὁ Οἰκονόμος ἀπευθύνεται ἀπό τήν Ὀδησσό πρός τούς ἐπαναστατημένους Ἕλληνες γιά νά τούς ἐνθαρρύνει. Ὁ Λόγος αὐτός ἔχει τίτλο «Προτρεπτικός πρός Ἕλληνας» καί ξεκινᾶ μέ τή φράση: «Χαίρετε, ὦ ἄνδρες Ἕλληνες, χαίρετε ἐν Κυρίῳ καί πάλιν ἐρῶ χαίρετε». Ἡ ὁμιλία εἶναι γεμάτη ἀπό περιγραφές τῶν βασάνων πού πέρασε ἐπί 4 αἰῶνες τό ὑπόδουλο Γένος. Κρατῶ μέ ἰδιαίτερη προσοχή τήν ἐπισήμανσή του ὅτι σχεδόν ὅλοι οἱ Φαναριῶτες, οἱ ὁποῖοι ὑπηρέτησαν τήν Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία ὡς Διερμηνεῖς τοῦ Στόλου ἤ ὡς ἡγεμόνες τῆς Βλαχίας, εἶχαν κακό τέλος βασανισθέντες ἤ δολοφονηθέντες. Ἀναφέρει ὀνομαστικά ὅλες αὐτές τίς μεγάλες οἰκογένειες π.χ. Γκίκα, Μαυρογένη, Μαυροκορδάτου, Ὑψηλάντη κ.ά. Ἔτσι ἀπαντᾶ στό ἐπιχείρημα ὅτι δῆθεν οἱ Ἕλληνες σέ ἕνα βαθμό ἤλεγχαν τήν Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία ἄρα δέν χρειαζόταν ἡ Ἐπανάσταση τοῦ 1821! Νομίζουν ὁρισμένοι -ἀφελῶς- ὅτι θά ὑποσκάπταμε ἐκ τῶν ἔσω τήν Αὐτοκρατορία καί θά δημιουργούσαμε ἕνα ἑλληνο-οθωμανικό κράτος. Φεῦ! Ἦταν ἀδύνατο αὐτό, διότι οἱ Σουλτάνοι ἦσαν καχύποπτοι ἀκόμη καί ἀπέναντι στούς Ἕλληνες πού κατεῖχαν ἀξιώματα στό Ὀθωμανικό κράτος. Ἡ δολοφονία πολλῶν Φαναριωτῶν σέ τουρκικές φυλακές, τήν ὁποία μᾶς θυμίζει ὁ Οἰκονόμος, ἄς εἶναι μία ἀπάντηση στούς ὀπαδούς τῆς ἑλληνο-οθωμανικῆς θεωρίας.
Στήν ἴδια ὁμιλία του, ἤ μάλλον ἐπιστολή πρός τούς Ἕλληνες, ὁ Οἰκονόμος καταγράφει μέ λεπτομέρειες ὅλα τά ἐπαναστατικά κινήματα τῶν Ἑλλήνων ἐπί Τουρκοκρατίας καί ὑπογραμμίζει ὅτι ἡ Ἑλληνική Ἐπανάσταση βασίζεται στή Χριστινική Πίστη καί στήν ἀγάπη πρός τήν Ἐλευθερία. Διαφοροποιεῖ σαφῶς τόν Ἀγώνα τῶν Ἑλλήνων ἀπό ὁρισμένα ἀθεϊστικά ἤ ἀντιεκκλησιαστικά κινήματα τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης. Λέγει ὅτι δέν εἴμαστε Ἰακωβίνοι οὔτε Ἐλευθεριασταί, δηλαδή ἐπισημαίνει τή μεγάλη διαφορά τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως ἀπό τήν Ἑλληνική. Προσφέρει καί πάλι θεολογικά ἐπιχειρήματα στούς ἀγωνιζομένους Χριστιανούς λέγοντας ὅτι, βεβαίως, ὅλοι θέλουμε τήν εἰρήνη, ἀλλά ὅταν ἕνα Χριστιανικό ἔθνος κατασφάζεται καί τυραννεῖται ἀπό ἀλλοφύλους καί ἀλλοθρήσκους, τότε εἶναι ἱερό δικαίωμα ἡ ἐπιδίωξη τῆς Ἐλευθερίας. Καταγράφει ἐν προκειμένω καί τή δικαιολόγηση τοῦ ἀμυντικοῦ ὑπέρ τῆς Πατρίδος πολέμου ἀπό τόν Μέγα Ἀθανάσιο (ἐπιστολή πρός Ἀμμούν) καί τόν Μέγα Βασίλειο (ἐπιστολή πρός Ἀμφιλόχιο, κανών ιγ΄).
Ὡς κατακλεῖδα θά τονίσω τήν τριπλή ἀφοσίωση τοῦ ἀοιδίμου κληρικοῦ, ρήτορος, θεολόγου, φιλολόγου καί πατριώτου: Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, Ἑλληνικό Γένος, Ἑλληνική Παιδεία. Ἡ Πίστη μας, ὁ ἁγνός καί ἀφανάτιστος πατριωτισμός καί ἡ Ἑλληνορθόδοξη Παιδεία μᾶς κράτησαν ὄρθιους στά δύσκολα χρόνια τῆς δουλείας. Αὐτά θά μᾶς κρατήσουν καί σήμερα ὄρθιους ἀπέναντι στίς χίμαιρες τοῦ ὑλισμοῦ καί τῆς ἀποχριστιανοποιήσεως.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Κωνσταντίνου Οἰκονόμου τοῦ ἐξ Οἰκονόμων: Λόγοι Α΄, ἐπιμέλεια Θεοδοσίου Σπεράντζα, Ἀθῆναι 1971.
Ἀνωνύμου Συγγραφέως: Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ἁγίου Ἱερομάρτυρος Γρηγορίου τοῦ Ε΄ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, ἀπόδοσις στή Νεοελληνική ὑπό Βενεδίκτου Ἱερομονάχου Ἁγιορείτου. Ἐξεδόθη ἀπό τή Συνοδεία Σπυρίδωνος Ἱερομονάχου, Νέα Σκήτη Ἁγίου Παύλου, Ἅγιον Ὄρος, ἄ.χ.
ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ Μαρτίου 2024
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου