Αλλά εμείς εδώ θα ασχοληθούμε με τα θεολογικά. Ήταν όντως μεγάλος ο Γιανναράς ή ένας ακόμη αιρετίζων θεολόγος του συρμού που απλά θεοποιήθηκε λόγω της άγνοιας των πολλών και της πληθωρικής και εντυπωσιακής του προσωπικότητας; Ο γράφων δεν είναι, σημειωθήτω, ένας απροϋπόθετος φαν του Γιανναρά. Πολλάκις στο παρελθόν στιγμάτισα θεολογικά του ατοπήματα και όχι μόνο. Μπορούμε, όμως, να κρίνουμε τόσο απλά και ακυρωτικά ένα τέτοιο μέγεθος, όπως είθισται από φονταμενταλιστές χριστιανούς; Φυσικά και όχι. Ανεπίτρεπτο από πολλές απόψεις.
Θα καταγράψω στη συνέχεια τα κατά τη γνώμη μου σημαντικά στοιχεία της θεολογικής προσφοράς του Γιανναρά στην εποχή μας και ειδικότερα στους Νεοέλληνες:
1. Κατέγραψε τις επιρροές του δυτικού χριστιανισμού στην Ορθοδοξία και ειδικότερα στο νεοϊδρυθέν νεοελληνικό κρατίδιο. Βέβαια, έφτασε και σε υπερβολές στην κρίση του (βλ. άγιος Νικόδημος), αλλά η συνεισφορά του στην αποκάθαρση της Ορθοδοξίας από τα δυτικά θρησκευτικά μικρόβια παραμένει ιστορική. Καλό θα ήταν σε κάθε βιβλιοθήκη να υπάρχει το βιβλίο του “Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα”.
2. Κατέρριψε τον δυτικότροπο ευσεβισμό των χριστιανικών εν Ελλάδι αδελφοτήτων και οργανώσεων. Δέχτηκε εξ αυτού του γεγονότος άπειρη λάσπη και αμείλικτη επίθεση, αλλά δεν μπορούν αυτά να ακυρώσουν την προσφορά του στο “άνοιγμα” των πνευματικών οφθαλμών μας.
3. Επεσήμανε και καταδίκασε τη θρησκειοποίηση και ιδεολογικοποίηση του εκκλησιαστικού γεγονότος. Η Εκκλησία, το μοναστήρι και η ενορία ήταν για αυτόν η πεμπτουσία της Ορθοδοξίας. Δεν ανεχόταν καμία υπονόμευση της εκκλησιαστικής σύναξης.
4. Η οντολογία της σχέσης και ο εκστατικός έρωτας vs θάνατος: σε αυτόν τον άξονα με κεντρικό το πρόσωπο του Χριστού και του θείου έρωτα προς Αυτόν ο μεγάλος αυτός Έλληνας θεολόγος και φιλόσοφος επανέφερε την προσοχή μας στην ουσία, στην οντολογική πεμπτουσία: ο θάνατος – πνευματικός και σωματικός – υπερβαίνεται μονάχα μέσα από τη σχέση του προσώπου με τον Θεό και τους συνανθρώπους. Το αποτέλεσμα ήταν να κατηγορηθεί και συκοφαντηθεί σφόδρα, παρεξηγούμενος προφανώς σε τεράστιο βαθμό από ζηλωτές και οργανωσιακούς της εποχής του, για Νεονικολαϊτισμό και απενοχοποίηση των σαρκικών αμαρτημάτων. Όμως δεν υπάρχει ούτε μια γραμμή στο ογκώδες συγγραφικό του έργο που να προωθεί τις προγαμιαίες και άλλες σαρκικές αμαρτίες. Το γεγονός ότι άγιοι της εποχής (Παΐσιος και Πορφύριος) φέρονται επικρίνοντες τις θέσεις του, πέρα από το γεγονός της αοριστίας των μαρτυριών και του πλαισίου της τοποθέτησης των ερωτώντων, εξηγείται καθαρά για λόγους ποιμαντικής προστασίας του ποιμνίου από παρερμηνείες και σκανδαλισμούς – προερχομένους κυρίως από παρεξηγήσεις και αφελείς προσεγγίσεις των κειμένων του. Τα ασκητικά, βιβλικά και λειτουργικά κείμενα, άλλωστε, βρίθουν από ανθρώπινες ερωτικές εικόνες παραπεμπτικές και συμβολικές του θείου έρωτος. Ο μοναχός Θεόκλητος ο Διονυσιάτης εν προκειμένω τον αδίκησε με τη σκληρή πολεμική του. Ήταν λίαν υπερβολικός. Και παρέσυρε και άλλους στην αυστηρότητά του αυτή… Δεν μπορώ άλλωστε να φανταστώ για τον μακαριστό Γιανναρά πως ένα τόσο κοφτερό μυαλό και μελετητής των θεολογικών γραμμάτων θα έφτανε στο αστείο σημείο να εξισώσει τον ανθρώπινο έρωτα με τον θεϊκό.
5. Ο Γιανναράς ήταν περσοναλιστής και υπαρξιστής. Μπορεί να μην πέτυχε σε ικανό βαθμό το πάντρεμα θεολογίας και σύγχρονης φιλοσοφίας στο εν λόγω επίπεδο, αλλά πολέμησε – έστω και άκων – την ουσιοκρατία και προώθησε τον περσοναλισμό. Ας μην ξεχνάμε πως η Ορθοδοξία είναι κατά βάση περσοναλιστική, ενώ η Λατινική εκκλησία και θεολογία ουσιοκρατική.
6. Λέγεται πως έπεσε σε άστοχες δογματικές διατυπώσεις. Ίσως, αν τον κρίνουμε με την αυστηρότητα της Ορθόδοξης Δογματικής. Πρέπει όμως να δούμε το πνεύμα του. Ό,τι έκαμε το έκανε για να τονίσει την αξία και την ουσία του ορθόδοξου βιώματος και της αληθινής σχέσης και εμπειρίας σε αντιπαράθεση με μια εκλογικευμένη και θρησκειοποιημένη χριστιανοσύνη, όπως προέβησαν διαστρέφοντες τα πράγματα οι εκ δυσμών αδελφοί μας, ρωμαιοκαθολικοί και προτεστάντες.
Με αυτές τις λίγες, πλην όμως περιεκτικές, παρατηρήσεις θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πως έχουμε ελάχιστο χρέος να πάψουμε να αδικούμε μια τόσο σπάνια για τις μέρες μας μορφή. Ο λόγιος αυτός θεολόγος πρόβαλε μέχρι την τελευταία του πνοή την Ορθοδοξία και εκτός συνόρων και έθρεψε με τα γραπτά του γενεές και γενεές θεολόγων. Πώς λοιπόν να τον ακυρώσεις, παρεκτός αν τον αδικήσεις ων προκατειλημμένος;
Κ. Νούσης
Λάρισα, 18/9/2024
Επιτέλους, η αλήθεια στην πληρότητά της...για τον μέγα Γιανναρά.
ΑπάντησηΔιαγραφή