«Η τσάντα στο σχολείο»: Όταν η εκπαίδευση διεκδικεί το μονοπώλιο στη διάπλαση της νέας γενιάς

«Η τσάντα στο σχολείο»: Όταν η εκπαίδευση διεκδικεί το μονοπώλιο στη διάπλαση της νέας γενιάς (Γιώργος Ρακκάς, πολιτικός επιστήμονας και διδάκτορας κοινωνιολογίας)

Ο γνωστός Αμερικάνος κοινωνιολόγος Κρίστοφερ Λας περιέγραφε στο βιβλίο του, Εξέγερση των Ελίτ, πώς η ενσωμάτωση των κοινωνιών στους ρυθμούς της αγοράς επιφύλασσε τη δραστική συρρίκνωση όλων των άτυπων θεσμών που επιτελούσαν την ένταξη των νέων γενεών στο κοινωνικό σώμα: Από την οικογένεια, που εξαιτίας των καταιγιστικών εργασιακών ρυθμών βίωνε μια πρωτοφανή συρρίκνωση του παιδαγωγικού της ρόλου, μέχρι τη γειτονιά, που για τους ίδιους λόγους έπαυε να διατηρεί το δίκτυο των διαπροσωπικών σχέσεων μέσω των οποίων τα παιδιά εξασκούνταν στην κοινωνική αγωγή, δηλαδή στην αμοιβαία εμπιστοσύνη που διασφαλίζει τη συνοχή της κοινωνίας.

Το κενό αυτό κάλυψαν, στο πλαίσιο του κράτους πρόνοιας, οι επίσημοι εκπαιδευτικοί μηχανισμοί, που ενσωμάτωσαν στην παιδαγωγική τους αντίληψη στοιχεία της αγωγής που άλλοτε συντελούνταν αυθόρμητα και αυτοτελώς από αυτούς τους άτυπους θεσμούς – κι εδώ μπορούμε να επισημάνουμε έναν υπόγειο ανταγωνισμό μεταξύ της επίσημης εκπαίδευσης και της οικογένειας, ή της γειτονιάς. Η διαδικασία αυτή ξεκίνησε ως αντισταθμιστική παρέμβαση του κράτους στα προβλήματα που γεννούσε η εντατικοποίηση του εργασιακού βίου, μια τυπική κατάσταση όπου το σύγχρονο οικονομικό σύστημα δημιουργεί με τη λειτουργία του σοβαρά προβλήματα στην αναπαραγωγή της ίδιας της κοινωνίας και έρχεται το κράτος να τα απαλύνει ή να τα αντιμετωπίσει· λόγος, ο οποίος κρύβεται πίσω από το αίνιγμα της διαρκούς αύξησης των κοινωνικών δαπανών, τις οποίες γενιές και γενιές πολιτικών, οικονομολόγων και τεχνικών της δημόσιας οικονομίας πασχίζουν να περιορίσουν, αλλά δεν τα καταφέρνουν. Σήμερα, ωστόσο, το σύγχρονο σχολείο κινείται πολύ περισσότερο επιθετικά σε ό,τι έχει να κάνει με τα ζητήματα αυτά. Η παιδαγωγική του αντίληψη, πλέον, δεν αφορά στην κάλυψη κενών, αλλά στην υποκατάσταση της άτυπης αγωγής της νέας γενιάς, καθώς διεκδικεί το μονοπώλιο, ακόμα και από την οικογένεια, στο πώς να τη διαπλάσει. Αυτό το νόημα έχει η προτεραιότητα που δίνεται στα τωρινά προγράμματα μαθημάτων, λόγου χάρη στη σεξουαλική αγωγή (η οποία παλαιότερα ανήκε εξ ολοκλήρου στη σφαίρα της οικογένειας), την ηθική αγωγή, όπου το σχολείο διεκδικεί με το ισοπεδωτικό, παγκοσμιοποιημένο του αφήγημα, να αποδομήσει όλα τα εναλλακτικά αξιακά συστήματα που καλλιεργούν οι οικογένειες, ανεξάρτητα από το αν αυτά είναι ενάρετα ή όχι.

Στο πλαίσιο αυτό, το σχολείο πλέον προσανατολίζεται στο να μην ανέχεται καμία… οικογενειακή παρέμβαση ακόμα και στην ίδια τη μαθησιακή διαδικασία· αυτό το νόημα έχουν μέτρα που καθιερώθηκαν προσφάτως και στην Ελλάδα, όπως το πιλοτικό «η τσάντα στο σχολείο», που θέλει να απομακρύνει από το σπίτι ακόμα και αυτά τα εκπαιδευτικά εγχειρίδια, έτσι ώστε να αποτρέψει και τον ελάχιστο έλεγχο που μπορεί να είχαν οι γονείς στο τι διδάσκεται και τι όχι, κατά τη διαδικασία που βοηθούσαν τα παιδιά τους να διαβάσουν, κάτι απόλυτα φυσιολογικό μέσα στη σύγχρονη οικογενειακή ζωή, που τώρα όμως θεωρείται από τους ιθύνοντες της παγκοσμιοποιητικής παιδαγωγικής ένας απαράδεκτος αναχρονισμός. Αυτός είναι και ο λόγος που οι περισσότεροι γονείς αντιδρούν σε αυτό το μέτρο –πλην των αδιάφορων, γιατί έτσι απελευθερώνουν τον χρόνο τους για να δουλεύουν ή να διασκεδάζουν.

Έτσι όμως προαναγγέλλεται μια εφιαλτική προοπτική: Το να αφήνεται μεγάλο μέρος της ηθικής, κοινωνικής και πολιτικής διάπλασης της νέας γενιάς στην ελεύθερη αλληλεπίδραση μεταξύ σχολείου και οικογένειας ήταν προϋπόθεση της ποικιλομορφίας των στάσεων και των νοοτροπιών που αναπτύσσονταν στην εκάστοτε κοινωνία. Το να μονοπωλεί αυτούς τους μηχανισμούς το σχολείο, δηλαδή η εκάστοτε κρατική πολιτική, συνεπάγεται μια άνευ προηγουμένου ομογενοποίηση στον τρόπο που εν τέλει διαπλάθεται η προσωπικότητα των ανθρώπων. Κι όταν μιλάμε για το σημερινό μοντέλο κοινωνίας, αντιλαμβανόμαστε τι είδους διάπλαση προετοιμάζεται, εκείνης του ανθρώπου χωρίς ταυτότητες και ιδιότητες.

Το σχολείο της νέας εποχής, στις εξαγγελίες των υπουργών Παιδείας και των παιδαγωγικών ινστιτούτων περνιέται για προοδευτικό. Ωστόσο δεν είναι σε αυτήν του τη διάσταση που κουβεντιάζουμε εδώ. Εξάλλου, αξίζει να θυμηθούμε ότι τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, που είδαν το φως της ιστορίας στον ταραγμένο 20ο αιώνα, όλα ανεξαιρέτως επιτέθηκαν στην οικογένεια ή στη γειτονιά, ακριβώς σε αυτές τους τις λειτουργίες ως εναλλακτικούς θεσμούς παραγωγής αξιακών και ηθικών συστημάτων.

(Πηγή: Εφημερίδα “Ρήξη” 6/10/2018)