ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΓΕΝΟΣ ΕΝ ΑΙΧΜΑΛΩΣΙΑ

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΓΕΝΟΣ ΕΝ ΑΙΧΜΑΛΩΣΙΑ (το νέο βιβλίο του Γ. Καραμπελιά)

Κωνσταντίνος Χολέβας – Πολιτικός Επιστήμων

Μέχρι τώρα αν με ρωτούσατε ποια είναι τα πιο περιεκτικά  έργα για την περίοδο της Τουρκοκρατίας, θα σάς έλεγα να διαβάσετε το βιβλίο του Κωνσταντίνου Σάθα με τίτλο «Τουρκοκρατουμένη Ελλάς», το οποίο εξεδόθη στα τέλη του 19^ου αιώνος, και το πανεπιστημιακό σύγγραμμα του π. Γεωργίου Μεταλληνού με τίτλο «Τουρκοκρατία», το οποίο εξεδόθη το 1984. Σήμερα κυκλοφορείται υπό τον τίτλο ΕΘΝΑΡΧΙΑ, συμπληρωμένο από τον γιό του συγγραφέως, Δρα Δημήτριο Μεταλληνό, διδάσκοντα στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο.

Σήμερα βρίσκομαι στην ευχάριστη θέση να συμπληρώσω την τριάδα με το νέο βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά, το οποίο τιτλοφορείται «Εκκλησία και Γένος εν Αιχμαλωσία» (Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2018). Ο συγγραφεύς είναι γνωστός πολιτικός αναλυτής, εκδότης του Περιοδκού ΑΡΔΗΝ, οικονομολόγος και ιστορικός ερευνητής. Έχει γράψει ήδη το εξαιρετικό έργο «1204 και η διαμόρφωση του Νέου Ελληνισμού»  και τη συνέχειά του, που είναι το βιβλίο «1821: Η Παλιγγενεσία». Ενδιαμέσως μάς έδωσε πολύ τεκμηριωμένες μελέτες για τον Ρήγα Φεραίο και για τον Γρηγόριο Ε΄, ενώ τα βιβλία του για την εθνική μας ταυτότητα και την ιδιοπροσωπία του Νέου Ελληνισμού περιλαμβάνουν και ένα πολύ ενδιαφέρον μελέτημα για το Δημοτικό Τραγούδι.

Στο ανά χείρας βιβλίο του ο Γ. Καραμπελιάς ερευνά με κόπο, προσοχή, συνοχή και άξιόπιστη βιβλιογραφία τη συμβολή της Ορθόδοξης Εκκλησίας στη διαμόρφωση, διαφύλαξη και αναγέννηση της ταυτότητας του Γένους των Ελλήνων και μάλιστα στη χαλεπή περίοδο της Τουρκοκρατίας, αλλά και Ενετοκρατίας. Το συμπέρασμά του είναι ότι:

«Σε ολόκληρη τη μακρά περίοδο των έξι ή επτά αιώνων της κατοχής, τουλάχιστον μετά το 1204, η ορθοδοξία αποτελεί τον κατ’ εξοχήν φορέα της διατήρησης της εθνικής συνείδησης των Ελλήνων, ακριβώς διότι η ελληνική ιδιοπροσωπία, κατέναντι  των Τούρκων αλλά και των Λατίνων, αναδεικνύεται, πρωταρχικώς, ως θρησκευτική ιδιοπροσωπία. Τα εκατομμύρια των εξισλαμισθέντων της Μικράς Ασίας και των Βαλκανίων χάθηκαν οριστικά για την ελληνισμό. Συναφώς, ο ρόλος της Εκκλησίας υπήρξε αποφασιστικός: ο ελληνισμός επιβίωσε διά της ορθοδοξίας.

Στη Δύση, η καθολική θρησκεία αποτέλεσε επί πολλούς αιώνες τον αντίπαλο της εθνικής συγκρότησης των ευρωπαϊκών λαών, ο διαφωτισμός θα στραφεί κατ’ εξοχήν εναντίον του Πάπα και της καθολικής Εκκλησίας, η δε εθνική ταυτότητα θα επιβεβαιωθεί, συχνά, μέσω της σύγκρουσης με την Εκκλησία.

Αντίθετα, ο ελληνικός κόσμος δεν αντιμετωπίζει μόνο μια διπλή κατοχή –την Τουρκοκρατία και τη Φραγκοκρατία–, αλλά και μια διττή πνευματική απειλή: Η τουρκική κατοχή είναι ταυτοχρόνως και ένα διαρκές εγχείρημα επιβολής του ισλάμ, διά των εξισλαμισμών και του παιδομαζώματος, ενώ η φραγκική παρουσία δεν περιορίζεται στα κατεχόμενα εδάφη αλλά και επιχειρεί να μεταβάλει τον ελληνικό κόσμο σε θρησκευτικό-πνευματικό παράρτημα της Δύσης».

Ο τίτλος του βιβλίου αποτελεί και μία έμμεση, αλλά προφανή, απόδοση τιμής στη μνήμη του Βρετανού Βυζαντινολόγου Σερ Στήβεν Ράνσιμαν, (+2000) ο οποίος είχε γράψει το αξιόλογο και διαφωτιστικό έργο: «Η Μεγάλη Εκκλησία εν Αιχμαλωσία». Αναφερόταν στην Ορθοδοξία επί Τουρκοκρατίας και κατέληγε στο ίδιο συμπέρασμα με τον Καραμπελιά: «Στα δύσκολα χρόνια της δουλείας, η Ορθοδοξία ήταν η πνευματική δύναμη, η οποία διέσωσε τον Ελληνισμό. Αλλά και χωρίς την πνευματική ικμάδα του Ελληνισμού  αυτή η ίδια η Ορθοδοξία θα είχε συρρικνωθεί».

Το βιβλίο περιλαμβάνει 364 σελίδες και 713 παραπομπές εντός κειμένου, ενώ συμπληρώνεται από τη βιβλιογραφία και το πάντα χρήσιμο ευρετήριο ονομάτων. Αναφέρω τα κεφάλαια του βιβλίου για να πάρει ο αναγνώστης μία εικόνα:

Α. Έλληνες και Οθωμανοί. Τονίζει ιδιαιτέρως την επιβίωση της ελληνικής συνειδήσεως επί Βυζαντίου/Ρωμανίας και επί Τουρκοκρατίας. Το Γένος χρησιμοποιεί τρία ονόματα, Ρωμηοί, Γραικοί και Έλληνες, αλλά η ταυτότητα είναι ξεκάθαρη και σχεδόν όλοι, κλήρος, λαός και λόγιοι, γνωρίζουν ότι αποτελούν τη διαχρονική συνέχεια των Αρχαίων Ελλήνων, όπως υπογραμμίζει το 1601 ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Μελέτιος Πηγάς.

Β. Ορθοδοξία και Δύση, με αναφορά στη σπουδαία μορφή του Οικουμενικού Πατριάρχου και Εθνομάρτυρος Κυρίλλου Λουκάρεως. Ενδιαφέρουσα επίσης είναι και η καταγραφή των πολυαρίθμων εξεγέρσεων των Ορθοδόξων Ελλήνων της Κρήτης κατά των Βενετών κατακτητών.

Γ. Εσωτερικές αντιθέσεις, Γίνεται αναφορά στη διαμάχη εκσυγχρονιστών και παραδοσιακών καθώς και στον πολιτικό ρόλο του Πατριαρχείου.

Δ. Παιδεία και Εκκλησία. Εδώ ο συγγραφεύς επικεντρώνεται σε δύο κυρίως θέματα: Πρώτον, στην παράθεση σοβαρών αποδείξεων για τις περιόδους διωγμού της ελληνικής παιδείας και μαρτυριών για την ύπαρξη Κρυφών Σχολειών. Δεύτερον, στην ανεκτίμητη εκκλησιαστική, εθνική και εκπαιδευτική προσφορά του Αγίου Εθνοϊερομάρτυρος Κοσμά του Αιτωλού. Ο Καραμπελιάς χρησιμοποιεί τον όρο «Φωτισμός»  για να χαρακτηρίσει το έργο του Πατροκοσμά, σε αντιδιαστολή με τον Δυτικό Διαφωτισμό, ο οποίος, παρά τη συμβολή του στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι,  είχε αρκετά αντιχριστιανικά στοιχεία.

Ε. Εκκλησία και Διαφωτισμός. Εδώ κυριαρχούν οι μορφές του Ρήγα, του Κοραή και των παραδοσιακών Κολλυβάδων (Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης κ.ά). Ο Καραμπελιάς παρουσιάζει την Ορθόδοξη Χριστιανική επίδραση στο έργο του Ρήγα. Το κεφάλαιο καταγράφει σχόλια για τις έννοιες Έθνος και Γένος με παράθεση πολιτικών κειμένων του 1821.

Τέλος το Παράρτημα του βιβλίου έχει τίτλο: «Η Επανάσταση του Ησυχασμού» και καταγράφει πώς ο Ελληνισμός προετοίμαζε από τον 14^ο αιώνα την πνευματική πανοπλία του για να επιβιώσει κάτω από Τούρκους και Ενετούς.

Κ.Χ. ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 26.12.2018