Κωνσταντίνος Κανάρης, Γ΄ Μέρος, Εγγύηση στις κρίσιμες εθνικές περιστάσεις και Επίμετρο, Ποιήματα για τον ήρωα

Κωνσταντίνος Κανάρης, Γ΄ Μέρος

Εγγύηση στις κρίσιμες εθνικές περιστάσεις

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

          Ο  Κωνσταντίνος Κανάρης δεν ήταν μόνο ο θρυλικός πυρπολητής του Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Στις ταραχώδεις μετεπαναστατικές δεκαετίες ήταν ο ήρωας Αγωνιστής, ο οποίος εκλήθη – χωρίς ποτέ να το επιδιώξει - στις δύσκολες περιστάσεις να αναλάβει κυβερνητικές ευθύνες και πέτυχε στη μακρά ζωή του το κύρος του να διατηρηθεί αλώβητο και να έχει πάντα την αποδοχή του λαού.

Οι κυβερνητικές θέσεις τις οποίες ανέλαβε, κατά χρονολογική σειρά, είναι οι ακόλουθες:

3 Σεπτεμβρίου 1843. Οι επαναστάτες υποχρεώνουν τον Όθωνα να αποδεχθεί Σύνταγμα. Ορίζεται επαναστατική κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Ανδρέα Μεταξά και υπουργό Ναυτικών τον Κων. Κανάρη. Ο Μακρυγιάννης στα «Απομνημονεύματά» του γράφει πως  εκείνος επέλεξε τον πρωθυπουργό και τους υπουργούς.

16 Φεβρουαρίου 1844. Ο Ανδρ. Μεταξάς χάνει την πολιτική ισχύ του και παραιτείται. Στη θέση αναλαμβάνει πρωθυπουργός ο Κων. Κανάρης, που διατήρησε και το Υπ. Ναυτικών. Μένει έως τις 30 Μαρτίου του 1844, όταν αναλαμβάνει πρωθυπουργός ο Ιωάν. Κωλέττης.

15 Οκτωβρίου 1848. Ο Κων. Κανάρης αναλαμβάνει την πρωθυπουργία. Παρά τις πιέσεις της Αγγλίας και τις συχνές αντικαταστάσεις υπουργών η κυβέρνηση Κανάρη διατηρείται έως τις 12 Δεκεμβρίου 1849, όταν αναλαμβάνει πρωθυπουργός ο Αντ. Κριεζής.

14 Μαΐου 1854. Ο Κων. Κανάρης ανέλαβε προσωρινός πρωθυπουργός και υπουργός των Ναυτικών, έως την άφιξη του πρωθυπουργού Αλ. Μαυροκορδάτου, τον οποίο επέβαλαν οι Αγγλογάλλοι.

12 Ιανουαρίου 1862. Οι αντιδυναστικές ενέργειες αυξάνονται. Ο Όθωνας υποχρεώνεται να ζητήσει από τον Κανάρη να συγκροτήσει κυβέρνηση. Εκείνος επιφυλάσσεται και στις 12 Ιανουαρίου υποβάλλει μακροσκελές υπόμνημα, με το οποίο εκθέτει τα προβλήματα της χώρας και τους όρους με τους οποίους θα αναλάμβανε. Μεταξύ αυτών ότι εκείνος θα επιλέξει τους υπουργούς της κυβέρνησης, θα καταργηθεί το ανακτοβούλιο και θα διενεργηθούν ελεύθερες εκλογές. Ο λαός ήταν μαζί του, αλλά ο Όθωνας απέσυρε την πρόταση του, γεγονός που προκάλεσε περισσότερη σε βάρος του αγανάκτηση στη χώρα.

11 Οκτωβρίου 1862. Οι επαναστάτες με σύντομο ψήφισμά τους καταργούν τη βασιλεία του Όθωνα και συνιστούν προσωρινή κυβέρνηση από τους Βούλγαρη, Κανάρη και Ρούφο. Ο Όθωνας την ίδια ημέρα αναχωρεί ατμοπλοϊκώς για Βενετία...

25 Μαΐου 1863. Ο Κων. Κανάρης, ως πρόεδρος της τριμελούς  επιτροπής, στην επίσημη ακρόασή του στο ανάκτορο Christiansborg από τον βασιλέα της Δανίας Φρειδερίκο, διαβάζει το Ψήφισμα της Β΄ Εθνικής Συνέλευσης, με το οποίο προτείνεται ο θρόνος της Ελλάδος στον δευτερότοκο γιό του, πρίγκηπα Γεώργιο.

5 Μαρτίου 1864. Ο Κανάρης παίρνει από τον βασιλιά Γεώργιο εντολή να σχηματίσει κυβέρνηση. Κατά τη συνήθειά του, αναλαμβάνει και το Υπουργείο των Ναυτικών. Έμεινε πρωθυπουργός έως τις 16 Απριλίου 1864, όταν ανέλαβε ο Ζην. Βάλβης.

26 Ιουλίου 1864. Παραιτείται η κυβέρνηση Βάλβη και αναλαμβάνει πάλι πρωθυπουργός ο Κων. Κανάρης, που διατηρεί και το Υπουργείο των Ναυτικών. Επί της κυβερνήσεώς του πήραν μέρος στην Εθνοσυνέλευση οι πληρεξούσιοι των Ιονίων νήσων. Το Ιόνιο Κοινοβούλιο στις 23 Σεπτεμβρίου/ 5 Οκτωβρίου 1864 ψηφίζει την ένωσή  με την Ελλάδα. Παρέμεινε πρωθυπουργός έως τις 9 Φεβρουαρίου 1865.

26 Μαΐου 1877. Τα κρίσιμα εθνικά ζητήματα (Θεσσαλία, Βουλγαρικό) δεν χωρούν προσωπικές και κομματικές αντιθέσεις. Mε την πίεση της κοινής γνώμης σχηματίζεται «οικουμενική» κυβέρνηση υπό τον Κων. Κανάρη, που κρατά και το Υπουργείο των Ναυτικών.  Υπουργό των Εξωτερικών επιλέγει τον Χαρ. Τρικούπη. Ο Κανάρης, ως εν ενεργεία πρωθυπουργός, πεθαίνει από αποπληξία στις 2 Σεπτεμβρίου 1877. Μετά τον θάνατό του και την πάνδημη κηδεία του η κυβέρνηση παραμένει στην εξουσία χωρίς πρόεδρο έως τις 11 Ιανουαρίου 1878. Η πολιτική ενότητα εξέλιπε...

Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος για τον Κων. Κανάρη

Ο Παν. Κανελλόπουλος σε ομιλία του* χαρακτηρίζει «θαυμάσιο Ψαριανό», τον Κωνσταντίνο Κανάρη και διηγείται το ακόλουθο περιστατικό: « Στις 15 Δεκεμβρίου 1859, η Σουηδή Fredrika Bremer αποφάσισε να επισκεφθή τον “γηραιό άνδρα της ελευθερίας”, όπως τον ονομάζει και να του προσφέρει μιαν ανθοδέσμη. Δεν είπε ότι τον ήξερε από το ποίημα του Βίκτωρα Ουγκό. Τα κατορθώματά του τα είχε διαβάσει στο ιστορικό σύγγραμμα του Zinkeisen. Ο Κανάρης, εβδομήντα περίπου ετών, βγήκε να την προϋπαντήση κ’ είχε νεανική ζωηρότητα στις κινήσεις του. Η γυναίκα του πυρπολητού, “μια ωραία επιβλητική ηλικιωμένη κυρία” φορούσε ψαριανό κοστούμι, ενώ εκείνος ήταν ντυμένος ευρωπαϊκά. Η Fredrika...είπε ότι είναι ευτυχής αντικρύζοντας τον άνδρα που για τα έργα του της είχε μιλήσει τόσο, όταν ήταν νέα, ο πατέρας της. Ο Κανάρης απάντησε, ότι “ευχαριστεί τον Θεό που επέτρεψε σ’ ένα μικρό ναυτικό ενός ελληνικού νησιού από τα πιο μικρά να κάμη για την πατρίδα του κάτι που έκαμε τον απελευθερωτικό της αγώνα συμπαθή σε χώρες τόσο μακρινές...”».

*Από την ομιλία του στην Ακαδημία Αθηνών ( 23 Μαρτίου 1963) με τίτλο «Στοχασμοί γύρω από το 21».

 Μαρτυρία του Άγγλου Ιστορικού Edward Freeman

O Άγγλος ιστορικός Έντουαρντ Φρίμαν, καθηγητής της Οξφόρδης και πεθερός του αρχαιολόγου Άρθουρ Έβανς, που ανακάλυψε την Κνωσό, επισκέφθηκε τον Κανάρη το 1877 πριν αναλάβει για τελευταία φορά πρωθυπουργός και διηγείται:

«Το φθινόπωρο του βίου του δαπανά καλλιεργών κηπάριον, ή ως ξυλουργός, ή τρέφων όρνιθας. Κατοικεί εις πενιχράν οικίαν, εις έρημον τινά θέσιν έξω των Αθηνών, από  όπου μακράν βλέπει την θάλασσαν, της οποίας άλλοτε εκυριάρχησε... Ο κοιτών αυτού ήτο λιτός και απέριττος. Εφαίνετο κατάλληλος δια κατάλυμμα ανάλογον της τιμίας ψυχής, η οποία διέμενεν. Άγει ο  Κανάρης το 90ό έτος της ηλικίας του, αλλά είναι ακμαίος την διάνοιαν και την ψυχήν. Παρ’ αυτού ήκουσα πλείονα ορθά παρ΄ όσα είχα ακούσει πρότερον επί ημέρας πολλάς... Εθλίβετο διότι τα Ψαρά δεν είχον απελευθερωθή και εξέφρασεν το παράπονον ότι “η αγάπη την οποίαν δια την ανδρείαν μας επέδειξε προς ημάς  η Ευρώπη μετετράπη εις μίσος, ένεκα των απλήρωτων δανείων...Κακοί άνθρωποι απέδωσαν εις ημάς όνομα κακόν. Οφείλομεν επομένως να εξαγοράσωμεν την ημετέραν πίστιν”.

Μετά, δείχνοντας τα όπλα που είχε γύρω του, μου είπε: “ Τότε εθαυματούργουν αι καρδίαι, τώρα τα χρήματα”, και διετράνωσε την πίστιν του ότι “η φιλοπατρία θα κατισχύση των θωρηκτών της Πύλης”. Αναφερόμενος εις τους νεώτερους Έλληνες είπε: “Η παιδεία και η ημέρωσις απέδωσαν καλύτερα πράγματα, αφήρεσαν όμως το απτόητον της τόλμης. Αλλά η φιλοπατρία θα αναπληρώση τα ελλείποντα”». (Περιοδικόν «Εστία», 1877, τόμ. Δ΄ σελ. 454-455).- 

Κωνσταντίνος Κανάρης

Επίμετρο

Ποιήματα για τον ήρωα

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

                                       ΚΑΝΑΡΗΣ

                             Αριστοτέλη Βαλαωρίτη

Τη νύχτα που παράδερνες μ’ ένα δαυλί στο χέρι

Κ’ εσπιθοβόλεις κεραυνούς κ’ έφεγγες σαν αστέρι,

Όταν φτωχός, αγνώριστος, μικρός, χωρίς πατρίδα

Τη ματωμένη επλεύρωνες, Κανάρη ναυαρχίδα

Αν όταν αναπήδησες με την ορμή του στύλου

Μέσα στην μαύρη τη σπηλιά του Καραλή του σκύλου,

Κανένας μάντις σώλεγε ότι θα νάλθη ώρα

Να  ιδής, Κανάρη, ελεύθερη τη δύστυχη τη χώρα,

Πώρρευ’ ετοιμοθάνατη, - ότ’ ήθελες φωτίσει

Μ’ αυτό τ’ αστροπελέκι σου Ανατολή και Δύση,

Ότι θα γένης ζωντανή του Γένους σου σημαία,

Ότι θα πας μακρά μακρά να φέρης βασιλέα,

Και χίλια δαφνοστέφανα ο κόσμος θα τα βάλη.

Κανάρη, στ’ απροσκύνητο καθάριο σου κεφάλι,

Ότι πριν πέσης κατά γης θα σου δοθή κ’ η χάρη

Να ιδής να λάμψη ανέλπιστο, παρήγορο δοξάρι

Όπου εβασίλευε παληό, κατάπυκνο σκοτάδι,

Ότ’ ένα Γένος σύψυχο του λάκκου σου τον άδη

Θα εδρόσιζε με κλάμματα, οπού θα ν’ αναβράνε

Μέσ’ απ’ τα φυλλοκάρδια του κι αθάνατα θα νάναι.

Ότι θα σκύψη ξέσκεπος εμπρός στα λείψανά σου

Να σε φιλήση εγκαρδιακά, Κανάρη, ο βασιλιάς σου,-

Αν ένας μάντις τάλεγε, ποιος ήθε’ τον πιστέψη;

Μόνος εσύ, που γνώριζες ότ’ είχανε φυτέψει

Βαθειά, βαθειά στα σπλάχνα σου τα χέρια του Θεού σου

Βοτάνι παντοδύναμο , τροφή του κεραυνού σου,

Την πίστη την ακλόνητη στους έθνους του την τύχη...

Αυτή, Κανάρη, πώβαψε τον σιδερένιον πήχυ

Κι έδωσε στο καράβι σου χίλια φτερά να τρέχη

                   Σήμερα ποιος την έχει;...

Αχ! Δεν το πίστευα ποτέ!...Πέρυσι σ’ είδ’ ακόμα

Συγνεφιασμένον, κάτασπρον στο φτωχικό σου στρώμα,

Σαν κοιμισμένη θαλασσα σε ταπεινό ακρογιάλι

Όπ’ ονειρεύεται κρυφά καμμιάν ανεμοζάλη

Για να μουγκρίση φοβερά.., και σήμερα κουφάρι!...

Έγυρα τότε εφίλησα τ’ ανδρεία σου, Κανάρη,

Τα λιοκαμμένα δάχτυλα κ’ ένιωσα κάθε ρώγα,

Πώβραζε μέσα κ’ έλαμπε με την παληά σου φλόγα.

Έτρεμα εμπρός σου, εδάκρυζα, μώδωκες την ευχή σου,

Μου τίμησες το μέτωπο μ’ ένα θερμό φιλί σου

Και μούπες, λιονταρόκαρδε, - «μην κλαις, δε θα πεθάνω,

Πριν ξανανειώσω μια φορά και πριν να ξεθυμάνω».

Κι απέθανες! Κ’ εσβύστηκες!... Τα ριζιμιά, οι βράχοι

Δεν σκιάζονται γεράματα και στου βουνού τη ράχη

Ολόρθο μένει, ακλόνητο, χιλιόχρονο πρινάρι

Και μάχεται με τα στοιχειά... Και συ και σύ, Κανάρη,

Πούλθες στη γη θεόχτιστος κι οπ’ όταν εθωρούσε

Το χιόνι στο κεφάλι σου κανείς π’ αστροβολούσε,

Επίστευεν ότ’ έβλεπε τον Όλυμπο εμπροστά του

Με την αθανασία του, με την παλληκαριά του,

Εσύ σωριάζεσαι με μιας;... Μέσα στα χώματά σου

θα καταπιάση ηφαίστειο ή θα σβυστή η φωτιά σου;...

Κατάρ’ ακατανόητη, άσπλαχνη, μαύρη μοίρα

Νάν’ οι νεκροί μας άφθαρτοι, νάν’ η ζωή μας στείρα.

Το ποίημα εγράφη από τον Βαλαωρίτη το 1877, μετά την είδηση του θανάτου του Κων. Κανάρη, την 2^α Σεπτεμβρίου 1877, στο νησάκι της Λευκάδος Μαδουρή, όπου είχε αποσυρθεί ο ποιητής απογοητευμένος από τα πολιτικά πράγματα στην Ελλάδα. Ο Βαλαωρίτης, ως πολιτικός, ευτύχησε να γνωρίσει και να συνεργασθεί με τον Κανάρη. Απεβίωσε στη Μαδουρή δύο χρόνια μετά τον θάνατο του ήρωα, στις 24 Ιουλίου 1879, σε ηλικία 55 ετών, από καρδιακή προσβολή. Το ποίημα το πρώτον δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Εστία» (9 Οκτωβρίου 1877, σελ. 641-642) και το είχε συνοδεύσει ο Βαλαωρίτης με την ακόλουθη επιστολή:

          «Είναι βαρύ το όνομα του Κανάρη, είναι πολύ βαρύ και φοβούμαι μη υπό τον πελώριον όγκον κύψει τον αυχένα η ποίησίς μου. Αλλά πώς να μην ρίψω κι εγώ μακρόθεν επί του τάφου του αειμνήστου ήρωος ολίγα νεκρολούλουδα, αφού δεν ηυτύχησα ν’ ασπασθώ την στιβαράν χείρα του, εγώ όστις τον ηγάπων μέχρι λατρείας; Πέρυσι τον επεσκέφθην πολλάκις εις Κυψέλην και ηκροώμην αυτού διηγουμένου μετά παιδικής αφελείας τ’ ακατανόητα άθλα του.... «Όλα, παιδί μου, όλα τα κατορθώνει η προς την Πατρίδα αγάπη» στερεοτύπως απήντα εις εμέ ο γέρων πυρπολητής, οσάκις συγκεκινημένος τω εξέφραζα τον θαυμασμόν μου.

          Ότε προσεκόλλησεν επί της ναυαρχίδος του αιμοσταγούς Καραλή το τρισένδοξον πυρπολικόν του, κατέβη δε εις την μικράν λέμβον, ένθα εν αγωνία θανάτου επρόσμενον οι γενναίοι σύντροφοί του και ήτις είχε δεθεί δια σιδηράς αλυσίδος επί της κλίμακος του τρικρότου, ο Κανάρης διέταξε την απομάκρυνσιν, φοβούμενος μη αι αυταί φλόγες συγκαταφάγουν Οθωμανούς και Έλληνας. Αλλ’ η λέμβος, ως εάν εκρατείτο υπό μυστηριώδους αφανούς δαίμονος, έμενεν ακίνητος, μη υπακούουσα εις την πυρετώδη βίαν των κωπηλατών. Τότε των θαλασσών ο απτόητος δεσπότης εννόησεν ότι ο δεσμός της αλυσίδος δεν είχεν εντελώς λυθεί και λαβών αταράχως τον πέλεκυν έκοψεν αυτόν και απεσπάσθη ως εκ θαύματος εκ του σημείου, ένθα επέπρωτο μετ’ ολίγον να τελεσθεί μία των φρικαλεοτέρων και ενδοξοτέρων σκηνών του μεγάλου εθνικού δράματος.

          «Τα ολίγα δευτερόλεπτα, τα οποία εδαπανήθησαν εν τω απροσδοκήτω εκείνω συμβάντι, ήταν αρκετά να επιφέρουν την καταστροφήν μας», μετ’ απεριγράπτου μειδιάματος μοι έλεγεν ο Κανάρης. «Οι Τούρκοι ήσαν τόσοι, ώστε, εάν έπτυον επάνω μας, θα μας έπνιγον αναμφιβόλως. Αλλ’ ο μεγαλοδύναμος Θεός δεν το επέτρεψε και μας έσωσε, διότι εγνώριζε την ψυχήν των δούλων του».

          Ο θάνατος του Κανάρη στες σημερινές του Έθνους περιστάσεις είναι συμφορά ανεπανόρθωτος. Βεβαίως δεν ήτο δυνατόν κατ’ εξαίρεσιν να μείνει αθάνατος, ούτε γέρων ενενηκοντούτης ήθελεν επιχειρήσει ό, τι άλλοτε παίζων εξετέλει. Αλλ’ εν τω προσώπω του Κανάρη ήστραπτεν ακόμη ζώσα η λάμψις του Ιερού Αγώνος, διότι, παραδόξως, όλοι οι μεγάλοι της Δύσεως ποιηταί εκ των άθλων αυτού ενεπνεύσθησαν περισσότερον παρά εκ των λοιπών ηρωικών κατορθωμάτων της Επαναστάσεως. Επεβάλλετο λοιπόν ακόμη εις την κοινήν του κόσμου γνώμην ο θαλάσσιος ήρως και ίστατο εν μέσω ημών ως μνημόσυνον αιώνιον αρχαίων ημερών ενδόξων και ως παράδειγμα αξιομίμητον εις τας παρούσας γενεάς».

Μεταξύ των μεγάλων ξένων ποιητών που εμπνεύσθηκαν και έγραψαν για τον Κανάρη ήταν ο Βίκτωρας Ουγκό, με το ποίημά του «Στον Κανάρη», που αρχίζει: «Κανάρη μου! Κανάρη μου! Σ’ έχουμε λησμονήσει...».

Αλεξάνδρου Δουμά πατρός

Διθύραμβος στον Κανάρη

Διθύραμβο για τον Κανάρη έγραψε και ο Αλέξανδρος Δουμάς πατήρ, το 1824, σε ηλικία 22 ετών. Τα έσοδα από το βιβλίο, που κυκλοφορήθηκε στο Παρίσι, δόθηκαν για την ενίσχυση του Αγώνα των Ελλήνων για την Ανεξαρτησία τους. Στο βιβλίο υπήρχε ολοσέλιδη προσωπ0γραφία του Κανάρη. Μεταφρασμένο το ποίημα δημοσιεύθηκε στη «ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ», στις 15 Μαρτίου 1998.

Η Χίος δεν υπήρχε πια… Τη βρήκε αρπαχτική

Άρπη, ερινύα, θύελλα, νυχτιά χωρίς φεγγάρι,

Σφαγή, φωτιά κι ερήμωση, κόλαση δαντική

     Ένας λαός στο δόκανο του Τούρκου μακελάρη.

Όπως το κύμα έσπρωχνε νεκρά προς τα Ψαρά

Αντρών και γυναικών κορμιά σφαγμένα απ’ τη λεπίδα

Των Τούρκων, σαν να ζήταγαν, θα ΄λεγες, γοερά

Τον άδικό τους θάνατο να εκδικηθεί η πατρίδα.

Καταμεσής παρ’ όλα αυτά στο χιώτικο λιμάνι

 - Με μπαϊράκια ξέφρενα στου ανέμου τη ριπή –

Ήταν καθώς στον πάνσεπτο Σταυρό το ραμαζάνι

Ν’ απεύθυνε ξεδιάντροπα μιαν ύβρη ποταπή.

Τυλίγοντας στη σκοτεινιά τα ξάρτια της αρμάδας

Τα μαύρα πέπλα πέφτανε από τους ουρανούς,

Μα στο πλατύ κατάστρωμα της ώριας καπιτάνας

Φωτός λαμπιόνια κρεμαστά ανοίγανε κρουνούς.

Νιώθοντας γύρω τις ακτές που είχεν ερημώσει

Στο γλεντοκόπι αφήνονταν ο μέγας Καραλής,

Στους ήχους τους αργόσυρτους μιας λάγνας μουσικής

Πώς και μια ήττα μπόραγε, ξεχνούσε, να σιμώσει.

Προσκαλεσμένα γύρω του ρετζάλια ξακουστά

Σερμπέτια απολαμβάνανε λογιών – λογιών φτιαγμένα

Μέσα σε τάσια επίχρυσα φερμένα από μακριά

Κι από τεχνίτες έμπειρους της Κίνας δουλεμένα.

Μα ο μουσικός απόηχος της φαύλης συντροφιάς

Καθώς των έρημων ακτών την ηρεμία χαλούσε

Τις σκιές των οσιομάρτυρων της πλάνας λευτεριάς

Απ’ του θανάτου το βαθύ τον ύπνο τους ξεπνούσε.

Όχι μακρυά απ’ τις χλωμές πάνω στο κύμα αναλαμπές

Που ο φωτισμός του ντελινιού σε κύκλο ιχνογραφούσε

Το άντρο της θάλασσας βαθύ μονάχα μ’ έμπειρες καμπές

Κι ο ανεμόδαρτος ψαράς δύσκολα ξεπερνούσε.

Τη νύχτα εκείνη που σκοτάδια επέφτανε πυκνά

Δύο πλοία περιφρόνησαν του άντρου τη φοβέρα:

Τα οδήγαγε η εκδίκηση, αυτή που κάνει πέρα

Το φόβο και με θάρρεμα γεμίζει την καρδιά.

Να το μπουρλότο που εντός του κρύβει τη φωτιά

Θα πάει ευθεία να χωθεί στο εχθρικό ντελίνι:

Αυτοί που σφάξαν άσπλαχνα γυναίκες και παιδιά,

Αυτοί που κάψανε τη Χιό, κανείς τους να μη μείνει.

Κι η ναυαρχίδα νάτηνε των Τούρκων η τρανή

Απ’ τον αητό των θαλασσών που παίρνει τ’ όνομά της,

Αυτόν που μεσο – ούρανα πλανιέται κι απ’ εκεί

Αγγίζοντας τη θάλασσα ραμφίζει τα νερά της.

Προδίνοντας το σκεπτικό που πιέζει την καρδιά του

Ο αρχηγός της βλέποντας στο βάθος το λιμάνι,

Τρέμει στους ήχους που η ηχώ φέρνει ξανά κοντά του

Και στο τραγούδι της χαράς καθώς στ’ αυτιά του φτάνει

Μ’ ένα τραγούδι απαντά απώλειας και θανάτου:

« - Είθε η προστάτις η σκια

Των ουρανών

Να σεκοντάρει την ελπίδα της καρδιάς μας

Και για τους άγριους νικητές

Αυτή η νύχτα, ω Χίος,

Είθε να είναι η τελευταία.

Είθε κι οι φωτιές τους της νύχτας

Κατεσταλμένες ως είναι,

Για να τους ασφαλίζουν,

Είθε να πάψουν

Ν’ απομακρύνουν απ’ αυτούς

Το θάνατο που πλησιάζει.

Μακάρι ακόμη

Η ηρεμία και η σιωπή

Να φέρουν

Την παράκλητη ώρα της εκδίκησης

Που την απαιτούν

Δέκα αιώνες σκλαβιάς!

- Ζυγίζοντας οι ξένοι

Τις αλυσίδες μας λένε:

Δεν είσθε πια οι Έλληνες

Του Μαραθώνα.

Από τους ήρωες της Σπάρτης και της Αθήνας

Σας μένει μόνο

Το μάταιο όνομα,

Αλλά πια δεν είναι το αίμα εκείνων

Μέσα στις φλέβες σας.

-Πάει καιρός

Που υποφέρουμε τις ύβρεις τους,

Την εξευτελιστική

Περιφρόνησή τους.

Οι λαοί όμως

Θα δουν τις πληγές μας

Και θ’ αναγνωρίσουν τις θυσίες μας!

-Και σεις

Που η Άγια Λευτεριά

Μάταια σας αναζητεί

Ανάμεσα στους στρατιώτες της,

Και σεις

Που η σκλαβιά ή ο φόβος

Σας αλυσοδένει ακόμη μακριά απ’ τις μάχες,

Θ’ αφήνετε για πάντα,

Μέσα στα εφήμερα καπρίτσια τους,

Υβριστικούς κυρίαρχους

Να μολύνουν με τις ορέξεις τους

Τα κορίτσια και τις μανάδες σας,

Και να βλέπετε επί πολύ ακόμη

Τα κεφάλια των αδελφών σας

Να στολίζουν τα παλάτια των σουλτάνων

Χωρίς να εκδικείσθε το θάνατό τους;

Ξύπνα λαέ!

Η ελευθερία σε καλεί!

Από τη σκόνη των αιώνων

Η Ελλάδα θα βγει

Πιο λαμπερή και πιο ωραία!

Και η δόξα θ’ ανανεώσει

Τις ενθυμίσεις

Τριών χιλιάδων χρόνων.

Όρθιοι!

Όχι πια φοβισμένες κινήσεις,

Το αίμα των τυράννων

Να περάσει

Πάνω απ’ τις συμφορές σας.

Για να πολεμήσεις

Δεν έχεις όπλο;

Σήκωσε τα χέρια σου

Και χτύπα με τις αλυσίδες σου!»

Ως έτσι μονολόγησε της Χίου ο φονιάς

Σώπασε κι αφουγκράστηκε το φλοίσβο του κυμάτου

Κι όπως κι οι άλλοι μπέηδες σιγήσαν της Τουρκιάς

Απλώθηκε για μια στιγμή μια ηρεμία θανάτου.

Το μαύρο πέπλο σκέπασε της φοβερής νυχτιάς

Όλη τη γη, τη θάλασσα, το χιώτικο λιμάνι

Και να σε λίγο απ’ τις σκιές οι λάμψεις της φωτιάς

Μες’ στο πυκνό της ματωμένης κόλασης ντουμάνι.

Βλέπαν οι αιθέρες έκπληκτοι πρωτόγνωρη μια αυγή

Κι όσα καμένα λείψανα μείναν απ’ το κουφάρι,

Ενώ οι κραυγές που στέλνανε η δόξα, η νίκη και η οργή

Στους ουρανούς ανέβαζαν τ’ όνομα του Κανάρη! 

     Γεωργίου Στρατήγη

                 «Ο Ματρόζος»*

Ένας Σπετσιώτης γέροντας, σκυφτός από τα χρόνια,

Με κάτασπρα μακριά μαλλιά, με πύρινη ματιά,

Σαν πλάτανος θεόρατος γυρμένος από τα χιόνια,

Περνούσε πάντα στο νησί τα μαύρα γηρατειά.

Είναι από κείνη τη γενιά κι ο γέρο – καπετάνιος

Που ακόμα και στον ύπνο του την έτρεμε ο Σουλτάνος.

Είναι από κείνους που έχυσαν το αθάνατό τους αίμα,

Από τους χίλιους που έβγαλες, πατρίδα μου χρυσή,

Είναι από κείνους που έβαλαν στην κεφαλή σου στέμμα

Και άγνωστοι σβηστήκανε στο δοξαστό νησί.

Είχες αστέρια ολόλαμπρα στον ουρανό σου κι άλλα,

Μα εκείνα που δεν έλαμψαν ήσανε πιο μεγάλα.

Σαν έγραψαν με το δαυλό της ιστορίας μόνοι,

Χωρίς γι’ αυτούς τους ήρωες μία λέξη αυτή να πει,

Με την πληγή τους για σταυρό κι ατίμητο γαλόνι,

Άλλοι στα δίχτυα εγύριζαν και άλλοι στο κουπί.

Κι οι στολοκάφτες των Σπετσών, τ’ ατρόμητα λιοντάρια,

Με τις βαρκούλες έπιαναν στο περιγιάλι ψάρια.

Ο γέρος μας παράπονο ποτέ δε λέει κανένα,

Μα καπετάνους σαν ιδεί μες στα βασιλικά,

Εκείνους πού’ χε ναύτες του με μάτια βουρκωμένα

Στα περασμένα εγύριζε και στα πυρπολικά,

Και ξαπλωμένος δίπλα μου, μού ‘λεγε εκεί στην άμμο

Πόσα καράβια εκάψανε στην Τένεδο, στη Σάμο.

«Παιδί μου, τώρα εγέρασα, παιδί μου θ’ αποθάνω»,

Στο τέλος πάντα μού ΄λεγε μ’ έν’ αναστεναγμό,

«Ένας Ματρόζος δεν μπορεί να κάνει το ζητιάνο,

Μα να βαστάξω δεν μπορώ της πείνας τον καημό.

Κλαίω που αφήνω το νησί, θα πάω στην Αθήνα,

Πριν πεθαμένο μ’ εύρετε μια μέρα από την πείνα...

Μου λεν, ο Καπετάν Κωνσταντής, απ’ τα Ψαρά κει πέρα,

Πως υπουργός εγίνηκε μεγάλος και τρανός,

Κι αν θυμηθή πως τη ζωή του έσωσα μια μέρα

Απ’ έξω από την Τένεδο, μπορούσε ο Ψαριανός

Να κάνει τίποτε για με κι ίσως να δώσουν κάτι

Σ’ εκείνον πού ΄χε τάλαρα τη στέρνα του γεμάτη». 

Πέντε έξι ημέρες ύστερα εμπήκε στο βαπόρι

Κι ακουμπιστός περίλυπος επάνω στο ραβδί

Ως που στην Ύδρα έφθασε, εγύριζε στην πλώρη

Το λατρευτό του το νησί ο γέροντας να δει.

Και σκύβοντας τα κύματα δακρύβρεχτος ερώτα,

Πώς φεύγει τώρ’ απ’ το νησί και πώς ερχόταν πρώτα.

«‘Εδώ τι θέλεις, γέροντα;» ρωτά τον καπετάνο

Στο υπουργείον εμπροστά κάποιος θαλασσινός

Ντυμένος στα χρυσά. «Παιδί μου, είναι πάνω

Ο Κωνσταντής;». «Ποιος Κωνσταντής;». Αυτός... ο Ψαριανός».

«Δε λεν κανένα Ψαριανό, εδώ είναι Υπουργείο,

Να ζητιανέψης πήγαινε μες στο φτωχοκομείο!».

Ο γέρος ανασήκωσε το κάτασπρο κεφάλι

Και τα μαλλιά του εσάλεψαν σαν χαίτη λιονταριού

Και με σπιθόβολη ματιά μες απ’ τα στήθια βγάνει

Με στεναγμό βαρύγνωμο φωνή παλληκαριού:

«Αν οι ζητιάνοι σαν κι εμέ δεν έχυναν το αίμα,

Οι καπετάνοι σαν και σε δεν θα φορούσαν στέμμα!».

Τότε ο Κανάρης που άκουσε τη φιλονικία κάτου,

Στο παραθύρι πρόβαλε να δει ποιος τον ζητεί

Και το νησιώτη βλέποντας λαχτάρησε η καρδιά του

Και να΄ ρθει επάνω διέταξε με τον υπασπιστή.

Κάτι η φωνή του γέροντα του εξύπνησε στα στήθη,

Κάτι που μοιάζει με όνειρο μαζί και παραμύθι.

Τον κοίταξε τα μάτια του μες στα μακριά του φρύδια,

Που μοιάζανε σαν αετούς κρυμμένους στη φωλιά,

Στον καπετάνο εφάνηκαν με την φωτιά την ίδια,

Όταν τα εφώτιζε ο δαυλός τα χρόνια τα παλιά.

Κι ένας τον άλλο κοίταζε κατάματα οι δυο γέροι,

Ο ημίθεος τον γίγαντα, ο ήλιος το αστέρι.

«Δεν με θυμάσαι, Κωνσταντή;» σε λίγο του φωνάζει,

«γρήγορα συ με ξέχασες, μα σε θυμάμαι εγώ!...».

«Ποιός το  ΄λπιζε να δει ποτές», ο γέροντας στενάζει,

«τον καπετάνο ζήτουλα, το ναύτη υπουργό!...».

Και σκύβοντας την κεφαλή στα διάπλατά του στήθη,

Τη φτώχεια του ελησμόνησε, τη δόξα του εθυμήθη.

«Ποιος είσαι καπετάνο μου; Και ποιο ΄ναι το νησί σου;»

Ο Ψαριανός τον ερωτά με πόνο θλιβερό,

«πενήντα χρόνια, μια ζωή, περάσανε, θυμήσου

Απ’ της καλής μου εποχής, εκείνης τον καιρό.

Μήπως στην Σάμο ήσουνα την εποχή εκείνη;

Στην Κω, στην Αλεξάνδρεια, στη Χίο, στη Μυτιλήνη;»

Απ’ έξω απ’ την Τένεδο...πενήντα πέντε χρόνια

Επέρασαν απ’ την στιγμή εκείνη, σαν φτερό.

Σαν να σε βλέπω Κωνσταντή, δε θα ξεχάσω αιώνια...

Ακόμα στο μπουρλότο σου καβάλα σε θωρώ...

Χρόνος δεν ήταν πού ‘καψες στη Χιό τη ναυαρχίδα

Κι ήταν η πρώτη μου φορά εκείνη που σε είδα...

Απ’ έξω απ’ την Τένεδο, θυμάσαι; Μια φρεγάδα

Σ’ έβαλε εμπρός μ’ αράπικου αλόγου γληγοράδα

Μ’ οχτώ βατσέλα  πίσω της εμοιάζαν περιστέρια

Κι εσύ γεράκι γύρω τους...επάνω στο μπουρλότο,

Που την κορβέτα τίναξες πρωτύτερα στ’ αστέρια,

Σαν δαίμονας μες στον καπνό γλυστρούσες και στον κρότο.

Σε καμαρώνω από μακριά...κι οι ναύτες κι ο λοστρόμος

Μ’ εξώρκιζαν να φύγουμε, τους είχε πιάσει τρόμος,

Γιατί η αρμάδα ζύγωνε επάνω στο τιμόνι.

Θάρρος στους ναύτες σου έδινες...δεν βάσταξε η καρδιά μου,

Σε μια στιγμή χανόσουνα, σε μια στιγμή και μόνη

Και «Όρτσα! Μάϊνα τα πανιά!» φωνάζω στα παιδιά μου.

Στο στρίψιμο του τιμονιού μας σίμωσες...μ’ αντάρα,

Ο Τούρκος κοντοζύγωνε η μαύρη μου καμπάρα

Αστροπελέκια και φωτιές και κεραυνούς πετούσε,

Μα σαν δελφίνι γρήγορα κι εκείνος εγλιστρούσε.

Οι ναύτες μου φωνάζανε: «Τι κάνεις καπετάνιο;»

Κι εγώ τους λέω: «Τον Ψαριανό να σώσω κι ας πεθάνω...».

Και σου πετώ τη γούμενα...και δένεις το μπουρλότο...

Κάνω το τιμόνι δεξιά...το φλογερό το χνώτο

Του Τούρκου θα σε βούλιαζε – θυμάσαι; Σου φωνάζω,

«Πρώτος απ’ όλους ν’ ανεβείς», μα δεν μ’ ακούς κι αφήνεις

Άλλοι ν’ ανέβουν...Έσκυψα κι απ’ τα μαλλιά σ’ αδράζω,

Και σ’ έσωσα κι εφύγαμε...Μα δάκρυα βλέπω χύνεις!...»

«Ματρόζε μου!» δακρύβρεχτος ο Κωνσταντής φωνάζει

Και μες στα στήθη τα πλατιά σφικτά τον αγκαλιάζει.

Κι ενώ οι δυο γίγαντες με τα λευκά κεφάλια

Στ’ άσπρα τους γένεια δάκρυα κυλούσαν σαν κρυστάλλια,

Δυο κορφοβούνια μοιάζανε γεμάτα από το χιόνι,

Όταν του ήλιου το φιλί την άνοιξη το λειώνει.-

*Ο Λέκκας (Αλέξανδρος) Ματρόζος είναι ιστορικό πρόσωπο. Σπετσιώτης στην καταγωγή, ήρωας και αυτός ναυτικός, με μεγάλη προσφορά στον Αγώνα και σωτήρας του Κανάρη στη ναυμαχία της Τενέδου. Απαθανατίσθηκε σε ένα από τα ωραιότερα ποιήματα του Γεωργίου Στρατήγη (Σπέτσες 1860-Πειραιάς 1938), που είχε καταγωγή από την Καστάνιτσα των ηρωικών Τσακώνων.

Κανάρης Η ζωντανή σημαία του Γένους Α Μέρος Τα χρόνια της Επανάστασης

Κωνσταντίνος Κανάρης, Μέρος Β, Υπόδειγμα ευπατρίδη πολίτη