Λειτουργιολογικὰ Ἄρθρα
Ποιούντος του Διακόνου την Ευχήν, ο Ιερεύς επεύχεται την Ευχήν (1)
Παν. Δ. Παπαδημητρίου (2), αʹ ἔκδοσις, 30/10/2022
Γιὰ καλύτερη ἀνάγνωση, καὶ γιὰ τὶς εἰκόνες, δεῖτε τό PDF στὸ τέλος
Ὁ ΙΘʹ (19ος) Κανὼν τῆς Συνόδου τῆς Λαοδικείας3 (364) ὡς εἴδαμε σὲ προηγούμενο ἄρθρο μας4, κατέγραψε τὴν λειτουργικὴ πράξη τῆς Ἐκκλησίας ἀπὸ ἐνωρίτερον τοῦ 4ου ἕως τόν 8ον αἰῶνα καὶ ἀργότερον, λόγῳ τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων ποὺ τὴν ἐπεκύρωσαν, καὶ ἡ ὁποῖα λειτουργικὴ πράξη ἐν πολλοῖς ἀκολουθεῖται μέχρι σήμερα.
Ὁ ΙΘʹ (19ος) Κανὼν τῆς Συνόδου τῆς Λαοδικείας ἔχει ὡς ἑξῆς:
«Περὶ τοῦ δεῖν ἰδὶᾳ πρῶτον, μετὰ τὰς ὁμιλίας τῶν ἐπισκόπων, καὶ τῶν κατηχουμένων εὐχὴν ἐπιτελεῖσθαι, καὶ μετὰ τὸ ἐξελθεῖν τοὺς κατηχουμένους, τῶν ἐν μετανοίᾳ τὴν εὐχὴν γίνεσθαι· καὶ τούτων προσελθόντων ὑπὸ χεῖρα καὶ ὑποχωρησάντων, οὕτω τῶν πιστῶν τὰς εὐχὰς γίνεσθαι τρεῖς, μίαν μὲν τὴν πρώτην διὰ σιωπῆς, τὴν δὲ δευτέραν καὶ τρίτην, διὰ προσφωνήσεως πληροῦσθαι· εἶθ᾽ οὕτω τὴν εἰρήνην δίδοσθαι. Καὶ μετὰ τὸ τοὺς πρεσβυτέρους δοῦναι τῷ ἐπισκόπῳ τὴν εἰρήνην, τότε τοὺς λαϊκοὺς τὴν εἰρήνην διδόναι, καὶ οὕτω τὴν ἁγίαν προσφορὰν ἐπιτελεῖσθαι· καὶ μόνοις ἐξὸν εἶναι τοὶς ἱερατικοῖς εἰσιέναι εἰς τὸ θυσιαστήριον, καὶ κοινωνεῖν».
Ἄρα βάσει τοῦ ἀνωτέρω Κανόνος4, καὶ τῶν πηγῶν ποὺ ἐκτίθενται ἀργότερα:
§1 παλαιότερον, καὶ στὴν ἀρχαῖα Ἐκκλησία, Εὐχὲς δὲν λέγονταν μόνον οἱ Λειτουργικὲς Εὐχὲς τοῦ Ἱερέως (ὅπως σήμερα), ἀλλὰ Εὐχὲς λέγονταν καὶ εἶναι καὶ οἱ Συναπτές, Δεήσεις, κλπ. (Διακονικά) ποὺ ποιοῦνται (διὰ προσφωνήσεως) ὑπὸ τοῦ Διακόνου5. Αὐτὲς εἶναι οἱ καθεαυτὲς Εὐχὲς τοῦ Λαοῦ, ποὺ ἄκουγε ὁ λαὸς καὶ προσευχόταν λέγοντας κατὰ διάνοιαν τὸ Κύριε ἐλέησον4, ἐνὼ παράλληλα (καὶ ἄρα μυστικῶς) ὁ Ἱερεὺς ἐποίει τὴν Εὐχήν του.
§2 ἡ Εὐχὴ τοῦ Ἱερέως (ποὺ ἀναφέρεται ὁ κανὼν) λέγεται διὰ σιωπῆς4, μυστικῶς, καὶ ἐκ παραλλήλου, πρὸς τὶς ὑπὸ τοῦ Διακόνου Εὐχὲς διὰ Προσφωνήσεως4)6.
Ὅπως φαίνεται παρακάτω στὶς πηγές, πρὸ τῆς γεννήσεως τοῦ Ἁγίου Φιλοθέου, μετέπειτα Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως,
π.χ. «Λέγοντος7 τοῦ Διακόνου τὴν συναπτὴν, ἐπεύχεται ὁ Ἀρχιερεύς»,
αὐτὴ ἡ πράξις §2 ποὺ κατέγραψε ἡ ἐν Λαοδικείᾳ Σύνοδος εἶναι καθολική (ἦταν «ἔθος») ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, καὶ τηρεῖται μέχρι τὶς ἡμέρες μας (ἂν καὶ χωρὶς νὰ γνωρίζουμε τὶς λεπτομέρειες, καὶ νὰ γνωρίζει ὁ πολὺς λαὸς νὰ συμμετέχει μυστικῶς, νοερῶς μὲ τὸ Κύριε ἐλέησον), δηλαδὴ
§3 ὁ Διάκονος+Ψάλτης+Λαὸς μὲ τὸν Ἱερέα προσεύχονταν πολλάκις παράλληλα, καὶ φυσικὰ μὲ διαφορετικὲς Εὐχές
Ἀπὸ τὶς πηγὲς φαίνεται ὅτι ὁ Διάκονος μὲ τὴν εἰς ἐπήκοον Εὐχὴν ποὺ ποιεῖ, καλεῖ τὸν λαόν εἰς προσευχήν, καὶ ταυτόχρονα, καλύπτει τὸν Ἱερέα (ἀκόμη καὶ τὸν Ἀρχιερέα) νὰ τοῦ δώσει καιρὸ (χρόνο) νὰ πεῖ8 τὴν ἱερατική του Εὐχὴ μυστικῶς. Καὶ ὄχι μόνον αὐτό, ἀλλὰ ὅπως ἐπίσης φαίνεται ἀπὸ τὶς πηγές ἀργότερα, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὴν σημερινή πράξη, ἀκόμη καὶ οἱ Ψάλτες καλύπτουν τὸν Ἱερέα να τοῦ δώσουν καιρὸ (χρόνο) νὰ πεῖ τὴν Εὐχήν του μυστικῶς.
§4 Παρόντος Διακόνου, ἡ Συναπτή γινότανε γιὰ νὰ προσευχηθεῖ ὁ Λαός κατὰ διάνοιαν διὰ τοῦ Κύριε ἐλέησον 9, καὶ παράλληλα γιὰ νὰ δώσει «καιρό» (χρόνο) στὸν Ἱερέα, νὰ πεῖ μυστικῶς τὴν ἱερατικὴ Εὐχή.
§5 Γιὰ αὐτὸ καὶ ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, διαχωρίζει τὶς Εὐχὲς τοῦ Λαοῦ, ἀπὸ τὶς Εὐχὲς τῶν Ἱερέων: «Οὐχ οὕτως εἰσακούῃ κατὰ σαυτὸν τὸν Δεσπότην παρακαλῶν, ὡς μετὰ τῶν ἀδελφῶν τῶν σῶν. Ἐνταῦθα γὰρ ἐστί τι πλέον, οἷον ἡ ὁμόνοια καὶ ἡ συμφωνία, καὶ τῆς ἀγάπης ὁ σύνδεσμος, καὶ αἱ τῶν ἱερέων εὐχαί. Διὰ γὰρ τοῦτο οἱ ἱερεῖς προεστήκασιν, ἵνα αἱ τοῦ πλήθους εὐχαὶ ἀσθενέστεραι οὗσαι, τῶν δυνατωτέρων τούτων ἐπιλαβόμεναι, ὁμοῦ [τὸ ὁμοῦ, προϋποθέτει ὄχι μόνον τὸ ταυτόχωρον, ἀλλὰ καὶ τὸ ταυτόχρονον, ἄρα παραλλήλως τῷ χρόνῳ· τὸ παραλλήλως προϋποθέτει τὸ μυστικῶς παρὰ τοῦ ἱερέως, ἀφοῦ ταυτόχρονα προσεύχεται ὁ Λαὸς μὲ τὴν ἐκφωνουμένη Εὐχὴ τοῦ Διακόνου]10 συνανέλθωσιν αὐταῖς εἰς τὸν οὐρανόν»4, [PG 48,725].
Μὲ τὸν καιρὸ ὅμως ἐξέλιπον οἱ (πολλοὶ) Διάκονοι καὶ ἡ ἀναλογία Διακόνων/ Ἱερέων ἐμίκρυνεν, μὲ ἀποτέλεσμα ἀπόντος Διακόνου, ὁ Ἱερεὺς νὰ λέει τὶς Εὐχὲς τοῦ Διακόνου (προσευχὴ Λαοῦ) καὶ νὰ μὴν ἔχει κάλυψιν τὴν ἀπαιτουμένην ἀπὸ τὴν Παράδοσιν τῶν Πατέρων, διὰ τὴν μυστικὴν ἀνάγνωσιν τῶν ἱερατικῶν Εὐχῶν του. Ἔτσι, εἰς τὶς ἐνορίες χωρὶς Διάκονον, δύο τινὰ μᾶς ἄφησε ἡ Ἐκκλησιαστικὴ Παράδοσις:
§6 ὁ Ψάλτης καλύπτει11 τὸν Ἱερέα, ἢ ἰσοδύναμα, ὁ Ἱερεὺς καλύπτεται στὰ ὑπὸ τοῦ Ψάλτου λεγόμενα διὰ νὰ πεῖ μυστικῶς τὰς Εὐχάς (αὐτὴ ἡ πρακτικὴ εἶναι ἡ ἐπικρατοῦσα - ἄνευ Διακόνου - στὴν Ἐκκλησία, ἀλλὰ πολλάκις, καὶ μετὰ Διακόνου ὁ Ψάλτης καλύπτει τὴν Εὐχὴ τοῦ Ἱερέως30),
§7 ὁ Ἱερεὺς λέγει τὶς Εὐχὲς στὴν θέσιν τους (ἡ σύνολη ἀκριβὴς θέσις τῶν Εὐχῶν πρωτοκαταγράφηκε ἀναλυτικῶς εἰς τὴν Διάταξιν τοῦ Ἁγίου καὶ Πατριάρχου Φιλοθέου12), πάντα μυστικῶς, καὶ ὅταν τελειώσει ὁ Ψάλτης τὴν σχετικὴν ἀπόκρισιν, ἐπακολουθεῖ λειτουργικῆ σιγῆ (σιωπῆ) στὴν Ἐκκλησία (αὐτὸ γίνεται ἐν μέρει στὸ Ἅγιον Ὄρος, ἄκουε καὶ τὸν Ἅγιο Πορφύριο13).
Διὸ καὶ ὁ Ἰω. Φουντούλης εἰλικρινῶς παραδέχεται: «Ἔχει ὅμως δημιουργηθεῖ ἀπὸ αἰώνων παράδοση ὡς πρὸς τὴ μυστικῶς ἀνάγνωση τῶν Εὐχῶν καὶ αὐτὴ σήμερα εἶναι ἡ γενικῶς κρατοῦσα σ’ ὅλη τὴν Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία τάξη»14.
Νὰ δοῦμε στὴν συνέχεια τὶς πηγές, καὶ θὰ κλείσουμε μὲ τὸ συμπέρασμά μας, καὶ μὲ μία πρότασιν διὰ τὴν παρατηρουμένην ἔλλειψιν Διακόνων.
ΠΗΓΑΙ (ΕΥΧΟΛΟΓΙΟΝ)
Ποιοῦντος τοῦ Διακόνου τὴν Εὐχήν, ὁ Ἱερεὺς ἐπεύχεται τὴν Εὐχήν
(χρονολογία πηγῶν: μέχρι τό 1300, ὅτε ἡ γέννησις τοῦ Ἁγίου Φιλοθέου, μετέπειτα Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως)
[...] : Οἱ ἀγκύλες εἶναι δικές μας ἐπεξηγήσεις.
Ἀρχαιότερο σωζόμενο Εὐχολόγιον Barberini15,16 Gr. 336 (πρὸ τοῦ 800 μ.Χ.)
■ φ. 18, Λειτουργία Μ. Βασιλείου
«Καὶ τοῦ Διακόνου ποιοῦντος τὴν μέσην Εὐχήν, ἐπεύχεται ὁ ἱερεύς [ἄρα μυστικῶς ἐνόσῳ ποιεῖται ἡ Εὐχὴ ὑπὸ τοῦ Διακόνου]· Ὁ Θεὸς ἡμῶν, ....»
■ φ. 21, Λειτουργία Μ. Βασιλείου
«Καὶ μετὰ τὸ πάντας μεταλαβεῖν· λέγοντος τοῦ Διακόνου τὴν Εὐχήν ἐπεύχεται ὁ ἱερεὺς [ἄρα μυστικῶς ἐνόσῳ ποιεῖται ἡ Εὐχὴ ὑπὸ τοῦ Διακόνου]· Εὐχαριστοῦμεν Σοι Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, ....»
■ φ. 36, Λειτουργία Ἁγ. Ἰω. Χρυσοστόμου
«Ὁ Διάκονος· Τὰς κεφαλὰς ἡμῶν· Ὁ ἱερεὺς μυστικῶς· Εὐχαριστοῦμεν Σοι Βασιλεῦ ἀόρατε, ....».
■ φ. 66β, Ὄρθρος
«... Εἶτα μετὰ τοῦτο λιτανεύει ὁ Διάκονος· καὶ ἄλλου [Διακόνου] ποιοῦντος τὴν τῶν Κατηχουμένων Εὐχήν, ἐπεύχεται ὁ Ἱερεύς [ἄρα μυστικῶς ἐνόσῳ ποιεῖται ἡ Εὐχὴ ὑπὸ τοῦ Διακόνου]· Εὐλόγησον καὶ νῦν, Κύριε, τοὺς δούλους Σου ....».
■ φ. 78β, Τριτοέκτη (Τριθέκτη) ἐν ταῖς Ἁγίαις Νηστείαις
«... Εὐχὴ μετὰ τὴν Εἴσοδον γινομένης Συναπτῆς ὑπὸ τοῦ Διακόνου· [Ὁ Ἱερεύς·] [ἐννοεῖται μυστικῶς ἐνόσῳ ποιεῖται ἡ Συναπτὴ ὑπὸ τοῦ Διακόνου] Κύριε ὁ Θεὸς τῶν πατέρων ἡμῶν...».
■ φ. 96β, Βάπτισμα
«... Ποιοῦντος τοῦ Διακόνου Εὐχήν ἐπεύχεται ὁ Ἱερεὺς καθ’ ἑαυτὸν λέγων [ἐννοεῖται μυστικῶς ἐνόσῳ ποιεῖται ἡ Εὐχὴ ὑπὸ τοῦ Διακόνου, ἀλλὰ καὶ λόγῳ τοῦ καθ’ἑαυτόν]· Ὁ εὔσπλαγχνος καὶ ἐλεήμων Θεός ... (φ. 98) Δεῖ εἰδέναι ὅτι οὐδὲ ταύτα ἐπὶ τέλους ἐκφωνεῖ ὁ Ἱερεὺς ἀλλὰ καὶ τὸ Ἀμὴν καθ’ ἑαυτὸν λέγει. Μετὰ δὲ τὸ πληρῶσαι τὰ διακονικὰ τὸν Διάκονον, ὁ ἱερεὺς ἐκφωνεῖ λέγων· Μέγας εἶ Κύριε, ...».
■ φ. 104β, Βάπτισμα
«... Καὶ μετὰ τοῦτο ποιοῦντος τοῦ Διακόνου Εὐχὴν ἐπεύχεται ὁ Ἱερεὺς τὴν Εὐχὴν ταύτην [ἐννοεῖται μυστικῶς ἐνόσῳ ποιεῖται ἡ Εὐχὴ ὑπὸ τοῦ Διακόνου]· Εὐλογητός εἶ Κύριε ὁ Θεὸς ...».
■ φ. 136, Ἁγιασμὸς εἰς τὰ Ἅγια Θεοφάνεια
«... Ποιοῦντος [τοῦ] Διακόνου Εὐχήν, ἐπεύχεται ὁ Ἱερεὺς τὴν Εὐχὴν ταύτην [ἐννοεῖται μυστικῶς ἐνόσῳ ποιεῖται ἡ Εὐχὴ ὑπὸ τοῦ Διακόνου] μὴ λέγων τὴν συνήθη ἐκφώνησιν ἐν τῷ τέλει τῆς Εὐχῆς· Δέσποτα Κύριε ὁ Θεὸς προσκάλεσαι ...».
Συλλογή A. Dmitrievskij (Οpisanie) (Ἀ. Δημητριέφσκι)17
■ Τ.2, σ. 18 (Σινᾶ χφ 956 (900 μ.Χ.), Χειροτονία Πρεσβυτέρου)
«Καὶ ποιοῦντος τοῦ Πρεσβυτέρου συναπτήν, ἐπεύχεται ὁ Ἀρχιερεύς [ἄρα μυστικῶς ἐνόσῳ ποιεῖται ἡ συναπτή]».
[Χειροτονία Διακόνου, φ. 39] «Καὶ ποιεῖ ὁ Διάκονος Εὐχήν· Καὶ ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ... ἐπεύχεται οὕτως [ἄρα μυστικῶς ἐνόσῳ ποιεῖται ἡ Εὐχὴ ὑπὸ τοῦ Διακόνου]».
■ Τ.2, σσ. 1-3 (Σινᾶ χφ 957 (900 μ.Χ.), Βάπτισμα)
«...γίνεται Εὐχὴ ὑπὸ τοῦ Διακόνου· Ἐν εἰρήνη... Καὶ τούτων λεγομένων, ἐπεύχεται ὁ Ἀρχιερεὺς καθ’ ἑαυτὸν [ἄρα μυστικῶς] τὴν εὐχὴν ταύτην· Εὔσπλαγχνος...».
■ Τ.2, σσ. 7 (Σινᾶ χφ 957 (900 μ.Χ.), Ἁγιασμὸς εἰς τὰ Ἅγια Θεοφάνεια)
«Ποιοῦντος τοῦ Διακόνου Εὐχὴν συναπτήν· Ἐν εἰρήνη... Καὶ τούτων λεγομένων ὑπὸ τοῦ Διακόνου, ὁ Ἀρχιερεὺς καθ’ ἑαυτὸν [ἄρα μυστικῶς] ἐπεύχεται τὴν εὐχὴν Γερμανοῦ Πατριάρχου· Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ...».
■ Τ.2, σσ. 9 (Σινᾶ χφ 957 (900 μ.Χ.), Τριτοέκτη (Τριθέκτη) ἐν Νηστείαις)
«Εὐχὴ μετὰ τὴν εἴσοδον, γινομένης συναπτῆς ὑπὸ τοῦ Διακόνου· Κύριε ὁ Θεὸς ...».
■ Τ.2, σσ. 15 (Σινᾶ χφ 957 (900 μ.Χ.), Εὐχὴ τοῦ Νιπτῆρος)
«Λέγοντος τοῦ Διακόνου τὴν συναπτὴν, ἐπεύχεται ὁ Ἀρχιερεύς [ἄρα μυστικῶς, ἐνόσῳ ποιεῖ ὁ Διάκονος τὴν Εὐχήν]· Δέσποτα Κύριε...».
■ Τ.2, σ. 26 (Σινᾶ χφ 958 (900 μ.Χ.), Βάπτισμα)
«...γίνεται Εὐχὴ ὑπὸ τοῦ Διακόνου οὕτως· Ἐν εἰρήνη... Τούτων δὲ λεγομένων, εὔχεται ὁ ἱερεὺς καθ’ ἑαυτὸν [ἄρα μυστικῶς]».
■ Τ.2, σ. 26-27 (Σινᾶ χφ 958 (900 μ.Χ.), Εὐλόγησις Ὑδάτων εἰς τὰ Θεοφάνεια)
«...εὐθὺς ὁ Διάκονος ἄρχεται· Ἐν εἰρήνη... Τούτων δὲ ὑπὸ τοῦ διακόνου λεγομένων, ὁ ἱερεὺς καθ’ ἑαυτὸν εὔχεται [ἄρα μυστικῶς]».
■ Τ.1, σ. 173 (Σινᾶ χφ 150 (10-11ος αἰ.), Τάξις εἰς τὸν Ὄρθρον τοῦ Πάσχα)
«Ὁ διάκονος· Ἐν εἰρήνη... Ὑπὲρ τῆς εἰρήνης.... Καὶ ὁ ἱερεὺς λέγει καθ’ ἑαυτὸν τὴν Εὐχήν [ἄρα μυστικῶς]. Ὁ διάκονος [συνεχίζει ἄνευ διακοπῆς] · Ἀντιλαβοῦ... Τῆς Παναγίας... Ὁ ἱερεὺς ἐκφώνως· Ὅτι πρέπει...».
■ Τ.2, σ. 44 (Σινᾶ χφ 959 (11ος αἰ.), Εὐλόγησις Ὑδάτων εἰς τὰ Θεοφάνεια)
«Εὐχή, λεγομένη εἰς τὸ ὕδωρ τῶν ἁγίων Θεοφανείων, ποιοῦντος τοῦ Διακόνου τὴν συναπτήν [ἄρα μυστικῶς ἡ Εὐχὴ τοῦ ἱερέως]».
■ Τ.2, σ. 54 (Σινᾶ χφ 959 (11ος αἰ.), Βάπτισμα)
«...Ὑπὲρ τοῦ ῥυσθῆναι... Τούτων δὲ τελειουμένων [λεγομένων], εὔχεται ὁ ἱερεὺς καθ’ ἑαυτὸν τὴν εὐχὴν ταύτην [ἄρα μυστικῶς]· Ὁ εὔσπλαγχνος...».
«Καὶ ποιοῦντος τοῦ Διακόνου Εὐχὴν συναπτήν, ποιεῖ ὁ Ἱερεὺς τὴν Εὐχὴν ταύτην [ἄρα μυστικῶς, ἐνόσῳ ποιεῖ ὁ Διάκονος τὴν Εὐχήν]· Εὐλογητός εἶ...».
■ Τ.2, σ. 59 (Σινᾶ χφ 959 (11ος αἰ.), Ἀπόταξις καὶ Σύνταξις, Μ. Παρασκευή)
«... καὶ γινομένης τῆς πρὸς τὸ ἅγιον φώτισμα εὐτρεπιζομένοις συνήθους Εὐχῆς παρ’ ἑνὸς τῶν Διακόνων [συνήθης Εὐχὴ παρὰ τοῦ Διακόνου γιὰ νὰ καλύψει τὸν Ἀρχιεπίσκοπο νὰ πεῖ τὴν Εὐχήν του], ποιεῖ ὁ Ἀρχιεπίσκοπος τὴν Εὐχὴν ταύτην [ἄρα μυστικῶς]».
■ Τ.2, σ. 59 (Σινᾶ χφ 959 (11ος αἰ.), Προχείρισις Βασιλέως)
«... καὶ ποιοῦντος τοῦ Διακόνου Εὐχήν, ἐπεύχεται [ἄρα μυστικῶς, ἐνόσῳ ποιεῖ ὁ Διάκονος τὴν Εὐχήν] ὁ Πατριάρχης οὕτως [ἀκόμη καὶ ὁ Βασιλεὺς δὲν ἄκουγε τὴν Εὐχήν]».
■ Τ.2, σ. 60 (Σινᾶ χφ 959 (11ος αἰ.), Καθιέρωσις Ναοῦ)
«... ὁ δὲ Πατριάρχης ἐν ... τῷ γίνεσθαι τὴν τοῦ Διακόνου Εὐχήν, ἐπεύχεται ταῦτα [ἄρα μυστικῶς]· Ὁ Θεὸς ὁ ἄναρχος...».
■ Τ.2, σ. 62 (Σινᾶ χφ 959 (11ος αἰ.), Ἐγκαίνια Ναοῦ)
«...ποιοῦντος Διακόνου Εὐχὴν συναπτήν, ἐπεύχεται [ἄρα μυστικῶς, ἐνόσῳ ποιεῖ ὁ Διάκονος τὴν Εὐχήν] ὁ Πατριάρχης, λέγων οὕτως· Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, ...».
■ Τ.2, σ. 76 (Σινᾶ χφ 961 (11-12ος αἰ.), Θ. Λειτουργία)
«Ὁ Διάκονος· Πρόσχωμεν, καὶ μετὰ τὸ εἰπεῖν τὸν διάκονον τὸ Πρόσχωμεν, Εὐχὴν ποιεῖ ὁ Ἱερεὺς καθ’ ἑαυτόν [ἄρα μυστικῶς], μέλλων ὑψῶναι τὸν Ἅγιον Ἄρτον, λέγων οὕτως [ἐπικρατούσης σιγῆς ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, ἀφοῦ καθ’ ἑαυτὸν ἡ Εὐχή]· Πρόσχες Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ...
«...ποιοῦντος τοῦ Διακόνου τὴν Εὐχήν, ὁ Ἱερεὺς ἐπεύχεται [ἄρα μυστικῶς, ἐνόσῳ ποιεῖ ὁ Διάκονος τὴν Εὐχήν]· Εὐχαριστοῦμέν Σοι, Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, ἐπὶ τῇ μεταλήψει...».
■ Τ.2, σ. 78 (Σινᾶ χφ 961 (11-12ος αἰ.), Βάπτισμα)
«...Ἀντιλαβοῦ... Τῆς Παναγίας... Ὅτι πρέπει. Τότε ἐπεύχεται ὁ Ἱερεὺς τὴν εὐχὴν ταύτην καθ’ ἑαυτόν [ἄρα μυστικῶς]· ... Καὶ τὸ Ἀμὴν καθ’ ἑαυτὸν λέγει. Μετὰ τὸ συμπληρῶσαι τὸν ἀρχιδιάκονον, ἄρχεται ὁ ἱερεύς τῆς τῶν ἁγίων βαπτισμάτων Εὐχῆς, λέγει οὕτως· Μέγας εἶ Κύριε...».
«Ποιοῦντος τοῦ Διακόνου τὴν Εὐχήν, τότε ὁ Ἱερεὺς ἐπεύχεται [ὑποννοεῖται μυστικῶς, ἐνόσῳ ποιεῖ ὁ Διάκονος τὴν Εὐχήν] εἰς τὸ ἅγιον μῦρον».
■ Τ.2, σσ. 134-135 (Σινᾶ χφ 1040 (12ος αἰ.), Διακονικά Προηγιασμένης Μ. Βασιλείου)
«Ἐν ὅσῳ δὲ ψάλλεται τὸ Εὐλόγει ἡ ψυχή μου, καὶ ὁ Διάκονος λέγει τὴν συναπτήν, ὁ ἱερεὺς ἐπεύχεται [ὑπονοεῖται μυστικῶς] τὰς τρεῖς Εὐχὰς τοῦ λυχνικοῦ τὰς πρώτας».
■ Τ.2, σσ. 140-141 (Σινᾶ χφ 1020 (12-13ος αἰ.), Λειτουργία)
«Ὁ λαὸς τὸ Τρισάγιον. Ὁ ἱερεὺς Εὐχὴ τοῦ Τρισαγίου· Ὁ Θεὸς ὁ ἅγιος... [ὑπονοεῖται μυστικῶς ἐνόσῳ ψάλλεται τὸ Τρισάγιον]».
«...ὁ διάκονος λέγων· Εἴπωμεν πάντες... Κύριε παντοκράτωρ... Ὑπὲρ τοῦ ῥυσθῆναι...18 Ἐλέησον ἡμᾶς ὁ Θεός... Καὶ ὁ ἱερεὺς λέγει τὴν Εὐχὴν ταύτην μυστικῶς τῆς ἐκτενοῦς [ἄρα παράλληλα μὲ τὸν διάκονον]· Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, τὴν ἐκτενῆ ταύτην ἱκεσίαν...».
«Ὁ Διάκονος λέγει· Ὅσοι καὶ κατηχούμενοι.... Ὁ Διάκονος ἀργὰ τὴν συναπτήν. Ὁ ἱερεὺς εὐχὴ πιστῶν πρώτη [μυστικῶς, ἐξ οὗ καὶ ἀργὰ ὁ διάκονος τὴν συναπτήν διὰ νὰ καλύψει τὸν χρόνον τῆς Εὐχῆς]· Σύ, Κύριε, κατέδειξας ἡμῖν τὸ μέγα...».
■ Τ.2, σ. 150 (Σινᾶ χφ 1036 (12-13ος αἰ.), Ἅγια Θεοφάνεια)
«... λέγει ὁ διάκονος συναπτήν· Ἐν εἰρήνη... Τῆς Παναγίας... Εὐχή, ἣν ποιεῖ ὁ ἱερεὺς καθ’ ἑαυτόν· Δοξάζομέν Σε, Δέσποτα,... [ὑπονοεῖται μυστικῶς, ἐνόσῳ λέγεται ἡ συναπτή]».
■ Τ.2, σ. 156 (Πάτμου χφ 104 (13ος αἰ.), Ἅγια Θεοφάνεια)
«Καὶ εὐθὺς διακονικά. Ἐν εἰρήνη... Τῆς Παναγίας ἀχράντου... Εὐχή, λεγομένη μυστικῶς, Γερμανοῦ· Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ὁ μονογενὴς Υἱός, .... Καὶ εὐθὺς ἄρχεται ὁ ἱερεὺς λαμπροτάτη φωνῇ τὴν Εὐχήν ταύτην· Δοξάζομέν σε... ».
■ Τ.2, σ. 162 (Πάτμου χφ 105 (13ος αἰ.), Λυχνικόν)
«...ὁ διάκονος τὴν ἐκτενήν, ὄντος τοῦ Ἱερέως ἐν τῷ βήματι· Εἴπωμεν πάντες... Ὁ λαός· Κύριε ἐλέησον. Ἐξ ὅλης ψυχῆς... Κύριε παντοκράτωρ... Ἐλέησον ἡμᾶς. Καὶ τοῦ λαοῦ λέγοντος τὸ Κύριε ἐλέησον [ἤτοι τοῦ Διακόνου ποιοῦντος τὴν ἐκτενήν], ὁ Ἱερεὺς λέγει τὴν Εὐχὴν τῆς ἐκτενοῦς [ἐννοεῖται μυστικῶς]· Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, τὴν ἐκτενῆ...».
«Εἶτα Καταξίωσον, Κύριε, καὶ εὐθὺς ὁ διάκονος τὴν συναπτήν· Πληρώσωμεν τὴν δέησιν... Ὁ ἱερεὺς λέγει τὴν εὐχὴν ταύτην [ὑπονοεῖται μυστικῶς ποιοῦντος τοῦ διακόνου τὴν συναπτήν]. Εὐχὴ μετὰ τὸ Καταξίωσον· Ὁ Θεὸς ὁ μέγας...».
■ Τ.2, σ. 163 (Πάτμου χφ 105 (13ος αἰ.), Εὐχαὶ Ἑωθιναί)
«...μετὰ γοῦν τὴν κάταρξιν τοῦ Θεὸς Κύριος, εὐθὺς λέγει τὰς Εὐχὰς ὁ Ἱερεύς [ὑπονοεῖται μυστικῶς ἀφοῦ παράλληλα ψάλλεται τὸ Θεὸς Κύριος κτλ.]· Εὐχαριστοῦμέν Σοι, Κύριε ...Εὐχὴ ἀντιφώνου δευτέρου... τρίτου ... Εἰρήνη πᾶσιν.».
■ Τ.2, σσ. 164-165 (Πάτμου χφ 105 (13ος αἰ.), Πεντηκοστή, Γονυκλισία)
«Ὁ ἱερεὺς τὴν αʹ Εὐχὴν εἰς ἐπήκοον· Ἄχραντε, ἀμίαντε, ἄναρχε...».
«Καὶ ἐὰν ἐστὶ διάκονος, λέγει τὰ διακονικά, τὰ γραφέντα τρὶς καὶ τετράκις, ἕως οὗ ἐκτελέσῃ ὁ ἱερεὺς τὰς κάτωθεν γεγραμμένας Εὐχάς [ἐννοεῖται μυστικῶς...ἕως οὗ], ἔπειτα λέγει τὴν ἐκφώνησιν, ἔπειτα λέγει τὴν Εὐχὴν τῆς κεφαλοκλισίας, καὶ οὕτως ψάλλονται τὰ στιχηρά·»,
«μὴ ὄντος δὲ διακόνου, ἅμα τὸ εἰπεῖν ὁ ἱερεὺς τὰ Διακονικὰ καὶ τὴν ἐκφώνησιν, λέγει· Εἰρήνη πᾶσι. Τὰς κεφαλὰς ἡμῶν... καὶ λέγει τὴν Εὐχὴν τῆς κεφαλοκλισίας, μετὰ δὲ τὴν Εὐχὴν καὶ τὴν ἐκφώνησιν ψάλλονται τὰ στιχηρά. Ψαλλομένων δὲ τῶν στιχηρῶν λέγει τὰς Εὐχὰς ταύτας ὁ ἱερεὺς τῆς ἀπολύσεως μυστικῶς· Σὸν ἀληθῶς καὶ μέγα... Ἐπισυνάπτει [μυστικῶς ἐννοεῖται] καὶ ταύτην μετὰ τῆς ἀπολύσεως· Ὁ Θεὸς ὁ μέγας καὶ ὕψιστος.... Ἐκφώνησις· Ὅτι ἀγαθὸς... Εἰρήνη πᾶσι. Τὰς κεφαλάς. Ὁ ἱερεὺς ἐπεύχεται μυστικῶς· Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν...».
■ Τ.2, σ. 167 (Πάτμου χφ 105 (13ος αἰ.), Ἅγια Θεοφάνεια)
«...ποιεῖ ὁ διάκονος συναπτήν· Ἐν εἰρήνη.... Τῆς Παναγίας... Αὐτῆς δὲ τῆς συναπτῆς ὑπὸ διακόνου λεγομένης, ὁ ἱερεὺς ἐπεύχεται μυστικῶς· Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ὁ μονογενὴς Υἱός...».
■ Τ.2, σ. 177 (Ἱ.Μ.Μ. Λαύρας χφ 189 (13ος αἰ.), Βάπτισμα)
[ἄνευ διακόνου] «...ὁ ἱερεὺς θυμιᾷ τὴν κολυμβήθραν, λέγει τὴν συναπτήν· Ἐν εἰρήνη... Τῆς Παναγίας ἀχράντου... Ἐκφώνησις· Ὅτι Σὺ ὁ εὐλογῶν. Καὶ λέγει καθ’ ἑαυτὸν τὴν Εὐχὴν ταύτην [Ἡ Εὐχὴ μυστικῶς, μετὰ τὴν ἐκφώνησιν]. Τὰς κεφαλὰς ἡμῶν. Ὁ εὔσπλαγχνος... Καὶ λέγει τὴν εὐχὴν ταύτην εἰς ἐπήκοον πάντων· Μέγας εἶ, Κύριε...».
■ Τ.2, σ. 179 (Ἱ.Μ.Μ. Λαύρας χφ 189 (13ος αἰ.), Ἅγια Θεοφάνεια)
[ἄνευ διακόνου] «...καὶ εὐθὺς ἄρχεται τὰ διακονικά· Ἐν εἰρήνη... Ὅτι πρέπει... Εἰρήνη πᾶσι. Τὰς κεφαλάς. Καὶ λέγει τὴν Εὐχὴν ταύτην καθ’ ἑαυτόν [ἄρα μυστικῶς]· Ὁ εὔσπλαγχνος... Καὶ λέγει τὴν εὐχὴν [ταύτην] εἰς ἐπήκοον πάντων· Δοξάζομέν Σε, ...».
■ Τ.2, σσ. 188-189 (Ἁγία Πετρούπολη (Antonin Kapustin) (13ος αἰ.), Βάπτισμα)
«...καὶ εὐθέως ἄρχεται τὰ διακονικὰ λέγειν· Ἐν εἰρήνη... Ἀντιλαβοῦ... Καὶ ὁ ἱερεὺς ἐπεύχεται καθ’ ἑαυτὸν [ἄρα μυστικῶς] τὴν Εὐχὴν ταύτην· Ὁ εὔσπλαγχνος... Δεῖ εἰδέναι, ὅτι καὶ τὸ Ἀμήν καθ’ ἑαυτόν του λέγει, καὶ ἀνιστάμενος, ἐκφωνεῖ· Μέγας εἰ Κύριε...».
■ Τ.2, σ. 194 (Σινᾶ χφ 960 (13ος αἰ.), Βάπτισμα)
[ἄνευ διακόνου] «Ὁ ἱερεὺς ἐπεύχεται· Εὔσπλαγχνος καὶ ἐλεήμων Θεός... Χρὴ γινώσκειν, ὅτι αὐτὴν τὴν Εὐχὴν κατὰ μυστηρίων [μυστικῶς] λέγει, ἀλλὰ καὶ τὸ Ἀμήν, καὶ εὐθὺς τὰ διακονικά· Ἐν εἰρήνη... Τῆς Παναγίας ἀχράντου... Τὴν εὐχὴν ταύτην ὀφείλει λέγειν μεγαλοφώνως· Μέγας εἶ Κύριε...».
■ Τ.2, σ. 208 (Σινᾶ χφ 966 (13ος αἰ.), Βάπτισμα)
[ἄνευ διακόνου] «Εὐχὴ ἣν ποιεῖ ὁ ἱερεὺς καθ’ ἑαυτὸν μυστικῶς· Ὁ εὔσπλαγχνος... Καθ’ ἑαυτὸν λέγει τὴν ἐκφώνησιν καὶ τὸ Ἀμήν, εἶτα λέγει ἐκφώνως· Πρόσχωμεν. Μέγας εἶ Κύριε...».
■ Τ.2, σ. 212 (Σινᾶ χφ 966 (13ος αἰ.), Ἅγια Θεοφάνεια)
«εὐθὺς ἡ συναπτή· Ἐν εἰρήνη.... Ὁ ἱερεὺς τὴν εὐχὴν καθ’ ἑαυτόν [ἄρα μυστικῶς, καὶ λόγῳ τῆς Συναπτῆς, καὶ λόγῳ τοῦ καθ’ἑαυτόν]· Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ ὁ μονογενὴς Υἱός... Καὶ πληρώσας τὴν Εὐχὴν λέγει καθ’ ἑαυτὸν τὸ Ἀμήν, καὶ εὐθὺς ἄρχεται ἐκφώνως· Πρόσχωμεν. Μέγας εἶ Κύριε...».
■ Τ.2, σ. 236 (Σινᾶ χφ 982 (13ος αἰ.), Πεντηκοστή, Γονυκλισία)
«Ὁ ἱερεὺς εὔχεται εἰς ἐπήκοον πάντων τὴν Εὐχὴν· Ἄχραντε, ἀμίαντε,.... Ὁ διάκονος· Πληρώσωμεν τὴν δέησιν... Ὁ ἱερεὺς τὴν Εὐχήν [ἐννοεῖται μυστικῶς], τοῦ διακόνου λέγοντος τὰς αἰτήσεις. Εὐχὴ τῆς ἀπολύσεως· Ὁ Θεὸς ὁ μέγας...».
■ Τ.1, σ. 873 (Vat. χφ 1877 (ἔτους 1292), Ἑσπερινός)
«Ὁ διάκονος συναπτήν, [δὲν μνημονεύεται κἂν ἡ Εὐχὴ, οὔτε καὶ στὰ ὑπόλοιπα, ἐπειδὴ εἶναι μυστικῶς, παρὰ μόνον ἡ ἐκφώνησις] ὁ ἱερεὺς τὴν ἐκφώνησιν, ἡ στιχολογία, ..... ὁ διάκονος τὴν συναπτὴν καὶ ὁ ἱερεύς τὴν ἐκφώνησιν. Εἶτα Κύριε ἐκέκραξα.... . ...εἶτα ἡ παροιμία, ὁ διάκονος τὴν ἐκτενῆν, ὁ ἱερεὺς τὴν ἐκφώνησιν, οἱ πρὸ τοῦ βήματος ψάλλουσι· Καταξίωσον Κύριε. Ποιοῦμεν μετανοίας, ὁ διάκονος τὴν συναπτήν· Πληρώσωμεν ... μετὰ τῶν αἰτήσεων, ὁ ἱερεὺς τὴν ἐκφώνησιν. Εἰς τὸν στίχον ...».
■ Τ.1, σ. 882 (Vat. χφ 1877 (ἔτους 1292), Τῷ ἁγίῳ καὶ Μεγάλῳ Σαββάτῳ)
«Μετὰ δὲ τὸν προοιμιακὸν ψαλμὸν παρὰ τοῦ διακόνου συναπτὴ μεγάλη, ὁ ἱερεὺς τὴν αʹ. εὐχὴν τοῦ λυχνικοῦ [ἐνῷ ὁ διάκονος λέγει τὴν Συναπτή, ὁ ἱερεὺς παραλλήλως, ἄρα καὶ μυστικῶς τὴν Εὐχήν], ἔπειτα τὸ Κύριε ἐκέκραξα...».
«... ὁ διάκονος Συναπτὴν μεγάλην, ὁ ἱερεὺς τὴν Εὐχὴν τοῦ Τρισαγίου. ...» (σ. 884).
■ Τ.1, σ. 892 (Vat. χφ 1877 (ἔτους 1292), Ἑσπερινὸς Γονυκλισίας)
«Καὶ οἱ μὲν ψάλται καὶ ὁ διάκονος τελοῦσι τὰ ἀνωτέρω, ὡς εἴρηται, ὁ δὲ ἱερεὺς ἀκολούθως, ἀρξαμένων τῶν ψαλτῶν τὸ ἀντίφωνον, λέγει καθ’ ἑαυτὸν τὴν μυστικὴν Εὐχήν … Λέγει δὲ ταύτην [τὴν Εὐχήν] σχολαιότερον, ἵνα, συμπληρουμένης τῆς συναπτῆς ὑπὸ τοῦ διακόνου, πληρώνῃ καὶ οὗτος τὰς Εὐχὰς, καὶ ἐκφωνῆ τὴν ἐκφώνησιν».
Ψαλλόντων τῶν Ψαλτῶν, ὁ Ἱερεὺς ἐπεύχεται τὴν Εὐχήν
■ Τ.2, σ. 62 (Σινᾶ χφ 959 (11ος αἰ.), Ἐγκαίνια Ναοῦ)
«ἐν δὲ τῷ ψάλλεσθαι τὰ εἰρημένα τροπάρια, ἀποτίθεται ὁ Πατριάρχης τὰ ἅγια λείψανα... καὶ ἐπεύχεται ταῦτα [ὑπονοεῖται μυστικῶς, ἀφοῦ παράλληλα ψάλλονται τροπάρια]· Ὁ Θεὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν...».
■ Τ.2, σ. 140 (Σινᾶ χφ 1020 (12-13ος αἰ.), Λειτουργία)
«Ὁ λαὸς τὸ Τρισάγιον. Ὁ ἱερεὺς Εὐχὴ τοῦ Τρισαγίου· Ὁ Θεὸς ὁ ἅγιος... [ὑπονοεῖται μυστικῶς ἐνόσῳ ψάλλεται τὸ Τρισάγιον]».
■ Τ.2, σσ. 141-142 (Σινᾶ χφ 1020 (12-13ος αἰ.), Λειτουργία)
«Ὁ λαὸς τὸ Χερουβικόν. Εὐχή, ἣν ποιεῖ ὁ ἱερεὺς ὑπὲρ ἑαυτοῦ [ἄρα μυστικῶς], εἰσερχομένων τῶν ἁγίων δώρων· Οὐδεὶς ἄξιος....»
■ Τ.2, σ. 157 (Πάτμου χφ 105 (13ος αἰ.), Λυχνικόν)
«...ὁ διάκονος τὴν ἐκτενήν, ὄντος τοῦ Ἱερέως ἐν τῷ βήματι· Εἴπωμεν πάντες... Ὁ λαός· Κύριε ἐλέησον. Ἐξ ὅλης ψυχῆς... Κύριε παντοκράτωρ... Ἐλέησον ἡμᾶς. Καὶ τοῦ λαοῦ λέγοντος τὸ Κύριε ἐλέησον [ἤτοι τοῦ Διακόνου ποιοῦντος τὴν ἐκτενήν], ὁ Ἱερεὺς λέγει τὴν Εὐχὴν τῆς ἐκτενοῦς [ἐννοεῖται μυστικῶς]· Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, τὴν ἐκτενῆ...».
■ Τ.2, σσ. 163-164 (Πάτμου χφ 105 (13ος αἰ.), Εὐχαὶ Ἑωθιναί)
«Εἶτα λέγει τό Πᾶσα πνοή... Λεγομένου δέ, λέγει ὁ ἱερεὺς [ἐννοεῖται μυστικῶς λεγομένου τοῦ Πᾶσα πνοή] τὴν Εὐχὴν τοῦ [Ἑωθινοῦ] Εὐαγγελίου· Ἔλλαμψον ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν. Ἐκφώνησις λέγεται ἀπὸ τοῦ βʹ καθίσματος· Ὅτι Σὺ εἶ ὁ φωτισμός...».
«...καὶ ὁ Νʹ. μεθ’ ὅ, ψαλλομένου τοῦ πεντηκοστοῦ, λέγει ὁ ἱερεὺς [ὑποννοεῖται μυστικῶς] τὴν Εὐχὴν τοῦ πεντηκοστοῦ· Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν».
«εἶτα οἱ αἶνοι. Εὐχὴ [ἐννοεῖται μυστικῶς ψαλλομένων τῶν Αἴνων] τοῦ Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ· Αἰνοῦμεν καὶ ὑμνοῦμεν...».
■ Τ.2, σ. 165 (Πάτμου χφ 105 (13ος αἰ.), Πεντηκοστή, Γονυκλισία)
«Ψαλλομένων δὲ τῶν στιχηρῶν λέγει τὰς Εὐχὰς ταύτας ὁ ἱερεὺς τῆς ἀπολύσεως μυστικῶς· Σὸν ἀληθῶς καὶ μέγα».
■ Τ.1, σ. 882 (Vat. χφ 1877 (ἔτους 1292), Τῷ ἁγίῳ καὶ Μεγάλῳ Σαββάτῳ)
«...ποιοῦσι τὴν Εὐχὴν τῆς Εἰσόδου τῆς Λειτουργίας. Καὶ ταῦτα μὲν οὕτω γίνεται ἐν ὅσῳ ὁ ψάλτης στιχολογεῖ» (σ. 883).
■ Τ.1, σ. 892 (Vat. χφ 1877 (ἔτους 1292), Ἑσπερινὸς Γονυκλισίας)
«Καὶ οἱ μὲν ψάλται καὶ ὁ διάκονος τελοῦσι τὰ ἀνωτέρω, ὡς εἴρηται, ὁ δὲ ἱερεὺς ἀκολούθως, ἀρξαμένων τῶν ψαλτῶν τὸ ἀντίφωνον, λέγει καθ’ ἑαυτὸν τὴν μυστικὴν Εὐχήν … Λέγει δὲ ταύτην [τὴν Εὐχήν] σχολαιότερον, ἵνα, συμπληρουμένης τῆς συναπτῆς ὑπὸ τοῦ διακόνου, πληρώνῃ καὶ οὗτος τὰς Εὐχὰς, καὶ ἐκφωνῆ τὴν ἐκφώνησιν».
Ἄρα,
ἐν κατακλείδι, ἡ ἐν Λαοδικείᾳ Συνόδος, κατέγραψε τὴν ἐκκλησιαστικὴ τάξιν τῆς ἐποχῆς της (4ος αἰ.) ἡ ὁποῖα ἀσφαλῶς ἦτο προγενέστερη τῆς ἐποχῆς της, καὶ εἴδαμε μέσα ἀπὸ τὶς ἐκτιθέμενες πηγὲς ὅτι ἡ πράξις αὐτὴ εἶναι ἡ αἰώνιος ἐκκλησιαστικὴ παράδοσις·
«ποιοῦντος τοῦ Διακόνου τὴν Εὐχήν, ὁ Ἱερεὺς ἐπεύχεται»
λέγουν τὰ ἀρχαῖα Εὐχολόγια. Ἐὰν λοιπὸν ἀπὸ τὸ παραπάνω πάρεις μόνο τὸ «ὁ Ἱερεὺς ἐπεύχεται», καταλήγεις σὲ λάθος συμπέρασμα, δηλ. ἐκφώνως ἡ Εὐχή. Ἀλλὰ ἂν τὸ λάβεις πλήρως, ἤτοι «τοῦ Διακόνου ποιοῦντος/λέγοντος τὴν Εὐχήν, ἐπεύχεται ὁ Ἱερεύς», τότε ἀποκαλύπτεται ὅτι ἐνὼ προσεύχεται ὁ Λαὸς μὲ τὴν εἰς ἐπήκοον Εὐχὴ τοῦ Διακόνου, παραλλήλως καὶ μυστικῶς προσεύχεται καὶ ὁ Ἱερεὺς μὲ τὴν ἱερατικὴ Εὐχή, καὶ οἱ δύο αὐτὲς προσευχές ὁμοῦ (ταυτόχρονα, παράλληλα) ἀνέρχονται εἰς τὸν Θεόν.
■
Πρότασις19: Εἶναι γεγονὸς ὅτι στὶς ἡμέρες μας ἐξέλιπον οἱ (πολλοὶ) Διάκονοι καὶ ἡ ἀναλογία Διακόνων/Ἱερέων ἐμίκρυνεν, ἐνῷ ἡ Θεία Λειτουργία τῆς Ἐκκλησίας μας εἶναι βασικὰ δομημένη ἀνὰ τοὺς αἰώνες μὲ παρουσία Διακόνου καὶ ταυτόχρονη προσευχὴ <Διακόνου/Ψάλτου/Λαοῦ> καὶ Ἱερέως. Ἡ Ἐκκλησία μας βέβαια προσαρμόστηκε ἀπὸ αἰώνων στὴν προαναφερθεῖσα ἔλλειψιν μὲ τὶς λύσεις τῶν παραγράφων §6-§7 (σελ. 3· βλ. ἐπίσης στὰ χειρόγραφα, τάξις ἄνευ διακόνου). Ἐμεῖς θὰ ποῦμε ὅτι εἶναι καλύτερα ποὺ ὑπάρχουν περισσότεροι Ἱερεῖς στὶς ἡμέρες μας, παρὰ νὰ ὑπῆρχαν περισσότεροι Διάκονοι καὶ λιγότεροι Ἱερεῖς. Ἡ πρότασις, ἀφορᾶ τὶς ἐνορίες μὲ 2+ συλλειτουργούντες Ἱερεῖς, ποὺ εἶναι ἡ μεγαλύτερη πλειοψηφία εἰς τὰς μεγάλας πόλεις, καὶ ἄνευ Διακόνου. Σὲ αὐτὲς τὶς ἐνορίες, δύναται ἕνας Ἱερεύς, ἢ οἱ Ἱερεῖς (κατόπιν συννενοήσεως) ἐκ περιτροπῆς, νὰ παίρνει πρὸς στιγμὴν τὴν διακονίαν τοῦ Διακόνου20 στὶς διακονικὲς ἐκφωνούμενες Εὐχὲς ἢτοι Συναπτές, κτλ., ἐνὼ ταυτόχρονα νὰ λειτουργεῖ ὁ ἄλλος Ἱερεύς. Δηλαδή,
κατὰ τὴν διάρκεια τῶν Συναπτῶν, εἷς Ἱερεὺς θὰ ἐκφωνεῖ τὰς Εὐχὰς τοῦ Διακόνου, καὶ ταυτόχρονα ὁ ἄλλος Ἱερεὺς (μυστικῶς ἐννοεῖται) θὰ ποιεῖ τὴν Ἱερατικὴ Εὐχή. Ἔτσι θὰ γίνει πράξη καὶ τὸ ὁμοῦ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, καὶ σύνολη ἡ ἀρχαῖα τάξις ἡ καταγραφεῖσα ἀπὸ τὴν ἐν Λαοδικείᾳ Σύνοδον.
Ὑποσημειώσεις
1 Δηλ. κατὰ τὴν διάρκεια τῆς Εὐχῆς ποὺ ποιεῖ ἐκφώνως, διὰ προσφωνήσεως, ὁ Διάκονος [καὶ συμμετέχει, προσεύχεται ὁ Λαὸς λέγοντας κατὰ διάνοιαν, μυστικῶς, ἀπό μέσα του τό· Κύριε ἐλέησον], παράλληλα ὁ Ἱερεὺς (ἄρα μυστικῶς) εὔχεται τὴν δικήν του Εὐχήν.
2 Ὁ συγγραφέας θέλει νὰ εὐχαριστήσει τὸν ἀνώνυμο Ἱερέα γιὰ τὰ χρήσιμα σχόλια.
3 Αὐτὴ ἡ σημαντικὴ Σύνοδος ἦταν ἡ πρώτη ποὺ κανόνισε τὰ κανονικὰ βιβλία τῆς Παλαιᾶς καὶ τῆς Καινῆς Διαθήκης.
4 «Ὁ ΙΘʹ Κανὼν τῆς Συνόδου τῆς Λαοδικείας (364), καὶ ἡ ἀνάγνωσις τῶν Λειτουργικῶν Εὐχῶν», Παν. Δ. Παπαδημητρίου, 3/4/2022.
5 Ἐννοεῖται ἄνευ μέλους, καὶ σὲ ἁπλὸ ἐκκλησιαστικὸ ὕφος, καὶ ὄχι ὅπως στὴν σημερινὴ πράξη.
6 Φυσικὰ ἐξαιρέσεις ὑπῆρχαν καὶ ὑπάρχουν, καὶ εἶναι αὐτὲς ποὺ ἐπιβεβαιώνουν τὸν κανόνα. Σίγουρα, ἀρκετοὶ ἱερεῖς ἀντὶ μὲ σιωπῆ, θὰ ἔλεγαν τὶς Εὐχὲς ψιθυριστά, ἀλλὰ φυσικὰ νὰ μὴν ἀκούγονταν. Ἀλλὰ πάντα, χωρὶς μικρόφωνα γιὰ 1900+ χρόνια ἕνεκα ἀπουσίας ἠλεκτρικοῦ ῥεύματος. Χωρὶς μικρόφωνα, δὲν ἀκούγεται καθόλου ἡ Εὐχὴ στὸ ἐκκλησίασμα, ὅπως καὶ δὲν ἀκούγονται οἱ Ψάλτες ἢ οἱ Ἰερεῖς ὅταν (κακῶς βέβαια) συνομιλοῦν μεταξύ τους ἐν ὥρᾳ Ἀκολουθίας (αὐτὸ εἶναι τὸ καθεαυτὸ «χαμηλόφωνο» - εἰρήσθω ἐν παρόδῳ ὅτι ἡ νεωτερικὴ ρούμπρικα «χαμηλοφώνως» (in low voice) δὲν ὑπάρχει πουθενὰ στὴν Παράδοση καὶ σὲ κανένα Εὐχολόγιον). Οἱ λόγοι ποὺ αὐτοὶ οἱ ἱερεῖς θὰ τὶς ἔλεγαν ψιθυριστὰ μπορεῖ νὰ ἦσαν (τὸ συλλείτουργον θὰ μᾶς ἀπασχολήσει ἄλλη φορά): α. ἔτσι εἶχαν μάθει νὰ διαβάζουν, β. γιὰ νὰ κατανοήσουν τὸ ἀναγινωσκόμενο ἔπρεπε νὰ ἀκοῦνε τὴν φωνή τους. –Τὸ νοερὸ πάντως εἶναι ἀνώτερο ἀπὸ τὸ φωνητικό. Διὸ καὶ οἱ φοιτητές, καὶ οἱ ἐπιστήμονες, πάντοτε νοερῶς (ἀπὸ μέσα τους) διαβάζουν (πηγαίνετε σὲ μιὰ βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου καὶ θὰ τὸ διαπιστώσετε). – Στὴν Εὐχὴ τοῦ Χριστοῦ, οἱ ἀρχάριοι λένε τὴν Εὐχὴ ἐξωτερικευμένη μὲ τὸ στόμα, ἀλλὰ οἱ προχωρημένοι τὴν λένε νοερῶς. Καὶ ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος λέει: «Οὕτω καὶ Μωϋσῆς ηὔχετο· διὸ καὶ μηδὲν αὐτοῦ φθεγγομένου, φησὶν ὁ Θεός, Τί βοᾷς πρός με; Ἄνθρωποι μὲν γὰρ ταύτης μόνον ἐπακούουσι τῆς [ἐξωτερικευμένης] φωνῆς. ὁ δὲ Θεὸς πρὸ ταύτης τῶν ἔνδοθεν κραζόντων ἀκούει. [...]», [PG 54, 646].
7 Λέγοντος τοῦ Διακόνου, καὶ ὄχι εἰπόντος τοῦ Διακόνου.
8 Ἂς σημειωθεῖ ὅτι στὴν ἀρχαῖα Ἐκκλησία, οἱ Ἱερεῖς ἐπὶ τὸ πλεῖστον «ἔλεγαν» τὶς (῎ἴδιες) Λειτουργικὲς Εὐχὲς ἀπὸ μνήμης (ἐξαιρέσεις φυσικὰ ὑπῆρχαν, Ἱερεῖς ποὺ κρατοῦσαν σημειώσεις, καὶ οἱ σημειώσεις ἀργότερα ἔγιναν Εὐχολόγια, καὶ ἔτσι ἀδρανοποιήθηκε ἤτοι ἐξασθένησε ἡ μνήμη). Καὶ τοῦτο καθόλου παράδοξο ἀφοῦ παλαιὰ μοναχοὶ ἀλλὰ καὶ Ἐπίσκοποι ἔπρεπε νὰ γνωρίζουν τὸ Ψαλτήριον ἀπὸ μνήμης. Καὶ ὁ Ἅγιος Πορφύριος τὸ εἶχε μάθει ἀπὸ μνήμης, μέχρι καὶ τὰ σημεῖα ποὺ ὁ ἕνας Ψαλμὸς σὲ «πηγαίνει» στὸ ἄλλον (λόγῳ ὀμοιότητος τινῶν στίχων). Καὶ πολλοὶ λαϊκοί, τοὺς Χαιρετισμοὺς τῆς Παναγίας τοὺς ἔμαθαν καὶ τοὺς λένε ἀπὸ μνήμης. Ἄλλοι γνωρίζουν καὶ τὸ Μικρὸν Ἀπόδειπνον ἀπὸ μνήμης (εἶναι οἱ Εὐχὲς τῆς Θείας Λειτουργίας τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου περισσότερες;). Θυμᾶμαι ὁ πρώτος μου γέροντας Εὐδόκιμος, ἀπ’ἔξω ἤξερε τὴν Ἀκολουθία τοῦ Εὐχελαίου.
9 Ἀσφαλῶς καὶ διὰ τῶν ἰδίων αἰτημάτων ἑκάστου τῶν Πιστῶν, ἇ μυστικῶς (μὴ εἰς ἐπήκοον) αἰτοῦνται, πρβλ. Ἁγίου Νικολάου Καβάσιλα, «ἵνα ὧν ἕκαστος ἰδίᾳ αἰτεῖται» [PG 150, 401].
10 [...] : Οἱ ἀγκύλες εἶναι δικές μας ἐπεξηγήσεις.
11 Παραδείγματα πολλά, ἀκόμη καὶ παρόντος Διακόνου, βλ. εἰς τὴν κατωτέραν ἀνάλυσιν τῶν πηγῶν.
12 «Διάταξις τῆς Θείας Λειτουργίας 1334, Ἁγίου Φιλοθέου», V.480 [ΔΘΛ], Π. Δ. Παπαδημητρίου (πρόχειρον, 23/11/2020).
13 «Σύγχρονοι (Ἅγιοι) Γέροντες καὶ οἱ Μυστικὲς Εὐχές», Παν. Δ. Παπαδημητρίου 8/2/2022.
14 Ἰω. Μ. Φουντούλη, Ἀπαντήσεις εἰς Λειτουργικὰς ἀπορίας, Τόμος Εʹ, Ἀποστ. Διακονία 2003, σ. 201.
15 Ἔχει ἰταλικὴ ὀνομασία ἐπειδὴ κατέληξε στὴν συλλογὴ τοῦ καρδιναλίου Barberini (τώρα βρίσκεται στὴν βιβλιοοθήκη τοῦ Βατικανοῦ). Πρόκειται ὅμως περὶ ἀντιγράφου Κωνσταντινουπολίτικου Εὐχολογίου τοῦ 8ου αἰῶνος.
16 Stefano Parenti e Elena Velkovska, L’ Eucologio Barberini Gr. 336, Roma 2000.
17 Μετάφρασις τῶν Περιεχομένων Δημητριέφσκι ἀπό τὸν κ. Μάρκελλον Πιράρ (Ψαλτολόγιον).
18 Δὲν ὑπάρχει αὐτὴ ἡ αἴτησις στὰ σύγχρονα Ἱερατικά.
19 Εἶναι ἐπίσης καὶ πράξις ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ.
20 Μάρκ. θʹ 35.
21 https://analogion.gr/typikon/liturgy-articles.
22 https://independent.academia.edu/ΠΔΠ/Liturgical.
■
Σχετικά μας ἄρθρα (διαθέσιμα εἰς τό Ἀναλόγιον21, καὶ εἰς τό Academia22):
1. «Πῶς ἐτέλεσε ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς τὴν «θείαν Εὐχαριστίαν» εἰς τὸν Μυστικὸν Δείπνον, μυστικῶς ἢ εἰς ἐπήκοον;», Παν. Δ. Παπαδημητρίου 2/12/2020.
2. «Τὰ τρία Ἀμήν (Ἀμήν, ἀμήν, ἀμήν) εἰς τὴν μυστικὴν στιγμὴν τῆς εὐλογήσεως τοῦ Ἁγίου Ἄρτου καὶ τοῦ Ἁγίου Ποτηρίου», Παν. Δ. Παπαδημητρίου, 8/11/2020 (27/10/20).
3. «Διάταξις τῆς Θείας Λειτουργίας 1334, Ἁγίου Φιλοθέου», V.480 [ΔΘΛ], Π. Δ. Παπαδημητρίου (πρόχειρον, 23/11/2020).
4. «Διάταξις τῆς Πατριαρχικῆς Λειτουργίας 1386 (Ἁγία Σοφία), παρὰ τοῦ πρωτονοταρίου τῆς Ἁγίας Σοφίας, διακ. Δημητρίου Γεμιστοῦ», V.135 [ΔΘΛ], Π. Δ. Παπαδημητρίου (πρόχειρον, 22/11/2020).
5. «Σύγχρονοι (Ἅγιοι) Γέροντες καὶ οἱ Μυστικὲς Εὐχές», Παν. Δ. Παπαδημητρίου 8/2/2022.
6. «Ὁ ΙΘʹ Κανὼν τῆς Συνόδου τῆς Λαοδικείας (364), καὶ ἡ ἀνάγνωσις τῶν Λειτουργικῶν Εὐχῶν», Παν. Δ. Παπαδημητρίου, 3/4/2022.
Ποιούντος του Διακόνου την Ευχήν, ο Ιερεύς επεύχεται την Ευχήν - Ευχολόγιον Euchologion
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου