Τρεμπέλας, Αδελφότητες και Ορθόδοξη θεοπτία

Τρεμπέλας, Αδελφότητες και Ορθόδοξη θεοπτία

Ο Π. Τρεμπέλας υπήρξε αδιαμφισβήτητα ένας εκ των κορυφαίων εργατών της θεολογικής επιστήμης στη χώρα μας κατά τον παρελθόντα αιώνα. Η ερμηνευτική του απόδοση στην Καινή Διαθήκη παραμένει ένα βιβλίο το οποίο βρίσκεται στα περισσότερα σπίτια των Ελλήνων ορθοδόξων χριστιανών. Ήταν όμως κατά πάντα ορθόδοξος ο μακαριστός αυτός καθηγητής και κορυφαίο στέλεχος της αδελφότητος ΖΩΗ;

Η περίπτωση Τρεμπέλα είναι μια απτή απόδειξη της τραγικότητας στην οποία περιέπεσε η ορθόδοξη θεολογία και οι φορείς της λόγω της μακράς αιχμαλωσίας τους στη δυτική πνευματικότητα – αιρετική εξάπαντος – εξαιτίας της ιστορικής κακοήθειας (μακραίωνη οθωμανική κατάκτηση). Τα ελαφρυντικά στους παλαιότερους θεολόγους είναι αρκετά, εφόσον και οι δυτικοχριστιανικές επιδράσεις ήταν εντονότερες και η προώθηση των Παλαμικών σπουδών και εν γένει της φιλοκαλικής μας παράδοσης στα σπάργανα. Αυτό όμως δεν μπορεί να μας αφήνει να μην εκπλησσόμαστε αρνητικά σε μερικές ιδιαίτερες περιπτώσεις, όπως αυτήν ενός πολυγραφότατου και χαλκέντερου ερευνητή, του Παναγιώτη Τρεμπέλα.

Προς τα τέλη του βίου του ο Π. Τ. ασχολήθηκε με τη μυστική ορθόδοξη θεολογία. Και αυτό με αξιοσημείωτη αστοχία. Σμικρύνει και ακυρώνει την ησυχαστική παράδοση της Εκκλησίας μας και μεγάλους Αγίους της, όπως τον μέγα Γρηγόριο τον Παλαμά και τον Μάξιμο τον Ομολογητή. Οι εμπειρίες τους, κατ’ αυτόν, είναι απολύτως και αποκλειστικά συναισθηματικές και οι πατέρες αυτοί παραπλανήθηκαν από τον Ψευδοδιονύσιο τον Αρεοπαγίτη! Πέρα από την αμφισβήτηση αυτή προβαίνει σε σχεδόν κατά λέξη μεταφορά της λατινικής σχετικής θεολογίας προκειμένου να επιστηρίξει τις θέσεις του, όπως ενδεικτικά η αναφορά του στην κτιστή χάρη! Λες και επαναλαμβάνει τα επιχειρήματα του Βαρλαάμ και των λοιπών Σχολαστικών κατά του Παλαμά…

Δεν διάβασε; Δεν κατανόησε καλά; Το μυστήριο παραμένει για ένα τέτοιο “τέρας” πολυμαθείας, εφόσον δεν πρόλαβε να αναιρέσει παρά την αντίκρουση των θέσεών του από τον μακαριστό Θεόκλητο τον Διονυσιάτη και άλλους. Και εύλογα αναρωτιέσαι: είναι ποτέ δυνατό να μη διάβασε το Συνοδικό της Ορθοδοξίας και να μη γνώριζε τη σχετική θεολογία του Ησυχασμού; Και αν ναι, πώς τολμά να τα απορρίπτει όλα αυτά και να ακολουθεί τη σχολαστική ρωμαιοκαθολική θεολογία και τις πλάνες της; Είναι δυνατό να αμαυρώνει τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά, στον οποίο η Εκκλησία μας αφιέρωσε ολόκληρη Κυριακή στη Μ. Τεσσαρακοστή; 

Τα όλως αυτά ακατανόητα και τραγελαφικά μπορεί κανείς να τα βρει στο έργο του “Μυστικισμός – Αποφατισμός – Καταφατική Θεολογία” (εκδ. Σωτήρ). Και το κερασάκι στην τούρτα έρχεται, όταν ταυτίζει την αγιότητα με την ηθική βελτίωση. Δηλαδή μιλάμε για καθαρά αιρετικά θεολογήματα της δυτικής χριστιανοσύνης, τα οποία αποδεικνύουν πως η αίρεση δεν είναι μια απλά διανοητική υπόθεση, αλλά έχει άμεση σύνδεση με το ήθος και τη ζωή των ανθρώπων. Και πώς, άλλωστε, μέσα στις χριστιανικές αδελφότητες ο δυτικοτραφείς αυτός ορθόδοξος θεολόγος να μην καταλήξει σε μια θεωρία που ταυτίζεται άμεσα με όσα βίωνε και διδασκόταν σε όλη του τη βιοτή, τον ηθικισμό δηλαδή, μακριά από κάθε ορθόδοξη μοναστική πνευματικότητα και άσκηση;

Σε πληθώρα άρθρων ο γράφων υπογραμμίζει τον προτεσταντικό χαρακτήρα των (παρ)εκκλησιαστικών αδελφοτήτων. Το κατηχητικό τους έργο τεράστιο, με αυτά τα μελανά στίγματα, δυστυχώς, υπάρχοντα, τουλάχιστον σε παλαιότερες δεκαετίες. Τα πράγματα φαίνεται να άρχισαν να αλλάζουν προς το ορθοδοξότερο, όταν βλέπουμε μια αισιόδοξη στροφή σε βιβλία σαν αυτό του αρχιμ. του ΣΩΤΗΡΟΣ π. Απόστολου Τσολάκη  για το κίνημα των Κολλυβάδων…

Κ. Ν.