Ζήσιμος Λορεντζάτος

Ζήσιμος Λορεντζάτος

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Εκατό χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τη γέννηση του σημαντικού Έλληνα σημαντικού συγγραφέα Ζήσιμου Λορεντζάτου. Είχε γεννηθεί στις 25 Ιουνίου 1915 και απεβίωσε πριν έντεκα χρόνια, τέτοιες ημέρες, στις 3 Φεβρουαρίου 2004. Η μνήμη του όχι μόνο διατηρείται ζωντανή μεταξύ των ανθρώπων που έχουν διαβάσει και εκτιμούν τα έργα του, αλλά ολοένα επεκτείνεται και σε νέους αναγνώστες. Αυτό είναι σύνηθες στην ιστορία της λογοτεχνίας. Ο σοβαρός λογοτέχνης μιλάει στην ψυχή του αναγνώστη. Είναι σαν την πηγή πούχει συνέχεια νερό και ξεδιψάει διαχρονικά όποιον πίνει από αυτήν. 

Η Λέσχη Ανάγνωσης του Δήμου Κηφισιάς, της οποίας την ευθύνη έχει η φιλόλογος κυρία Ευαγγελία Βαλάτα –Τσιάμα, και στα πλαίσια των εκδηλώσεων του Ελευθέρου Πανεπιστημίου του εν λόγω Δήμου, διοργάνωσε βραδιά για τον Ζήσιμο Λορεντζάτο. Ομιλητής ήταν ο κ. Δημήτρης Μαυρόπουλος, θεολόγος, συγγραφέας και ιδιοκτήτης των εκδόσεων «Δόμος», οι οποίες εξέδωσαν σχεδόν το σύνολο του έργου του Ζήσιμου Λορεντζάτου. Ο κ. Δημ. Μαυρόπουλος είχε άμεση και τακτική συνεργασία με τον Λορεντζάτο και γνωρίζει καλύτερα από κάθε άλλον την ψυχή του και τη σκέψη του. Το θέμα, το οποίο ανέπτυξε ήταν « Η πνευματική διαδρομή του Ζήσιμου Λορεντζάτου» και τα όσα είπε συνέβαλαν στο να εξελιχθεί η βραδιά σε μια πνευματική μυσταγωγία, συναίσθημα που τείνει να εκλείψει στην εποχή μας.

Στην αρχή ο ομιλητής περιέγραψε σε συντομία την πορεία της ζωής και του έργου του Λορεντζάτου και τόνισε για την πνευματική παρακαταθήκη που μας άφησε: « Ο Ζήσιμος Λορετζάτος άφησε το έργο του, το <τζιβαϊρικό πολυτίμητο> (Μακρυγιάννης) για πολλούς. Σε λίγους που τον γνώρισαν από κοντά, άφησε την αρχοντιά και το ανεπιτήδευτο χαμόγελο, άφησε μιαν ακεραιοσύνη, να την πω έτσι, μια στιβαρή παρακαταθήκη σαν τις κολώνες που μπορούν να βαστάζουν τον Παρθενώνα και την Αγιά-Σοφιά». 

Στη συνέχεια ο κ. Μαυρόπουλος σημείωσε πως για να καταστεί δάσκαλος του πνεύματος μαθήτευσε σε μεγάλους μαστόρους της ζωής, όπως ήσαν κυρίως ο Σολωμός και ο Παπαδιαμάντης και στη συνέχεια οι άλλοι, ο Όμηρος, ο Ηράκλειτος, ο Θουκυδίδης, ο Μακρυγιάννης. Μαθήτεψε ακόμη σε μεγάλα κείμενα του πνεύματος, την Αγία Γραφή και τους Πατέρες, ιδιαίτερα τους μυστικούς Πατέρες της Εκκλησίας. 

Ιδιαίτερα αγάπησε τον ποιητή και στοχαστή Γιώργο Σαραντάρη, ο οποίος σε ηλικία 33 ετών θυσιάστηκε για την Πατρίδα στα βουνά της Πίνδου, κατά τον Ελληνο – Ιταλικό πόλεμο 1940-41. Όπως τόνισε ο κ. Μαυρόπουλος το 1996 κυκλοφόρησε το εκτεταμένο δοκίμιό του για τον Σαραντάρη, μαζί με ένα μικρότερο για τον Δημ. Καπετανάκη. Τίτλος του βιβλίου, των εκδόσεων «Δόμος» είναι «Διόσκουροι». Το δοκίμιο για τον Σαραντάρη αποτελεί ένα από τα κορυφαία έργα του Λορεντζάτου. Είναι χαρακτηριστικό ότι η συγγραφή της μελέτης του για τον Σαραντάρη ξεκίνησε το 1962 και κυοφορήθηκε 35 χρόνια μέχρι την ολοκλήρωσή της. Συγχρόνως αποτελεί και το θεολογικότερο έργο του Λορεντζάτου. Σ’ αυτό συνετέλεσε η ελληνοπρεπής και Χριστοκεντρική φιλοσοφική σκέψη του Σαραντάρη, την οποία πρώτος εκτίμησε ο Λορεντζάτος, πολύ περισσότερο από το σημαντικό ποιητικό του έργο. 

Ο κ. Δημ. Μαυρόπουλος συνόψισε την «υπογραφή» του έργου και της ζωής του Λορεντζάτου στην ακόλουθη σκέψη του: « Γεννήθηκα, έζησα και θα πεθάνω στην πίστη των πατέρων μου, στην πίστη της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Των αγίων πατέρων ημών. Γεννήθηκα, έζησα και θα πεθάνω στη γλώσσα των πατέρων μου, στη γλώσσα του Ομήρου, των Ευαγγελίων και του Σολωμού. Των αγίων πατέρων ημών». Και συνέχισε ο κ. Μαυρόπουλος: « Αυτή την πίστη των πατέρων του θέλησε να την κουβεντιάσει με έμπειρους πνευματικούς και να αντλήσει εφόδια για την οδό που αποφάσισε να διανύσει: <Γνησίους>, μας λέγει ο Λορεντζάτος, <γέροντες>, που προσωπικά γνώρισα στη ζωή μου – Φιλόθεος της Λογγοβάρδας (Πάρος), Αμφιλόχιος της Πάτμου, Θεόδουλος της Κορώνης, Ιερώνυμος της Αίγινας, Πορφύριος της Μαλακάσας […], Λεόντιος του Αγίου Όρους, θαμμένος τώρα κοντά στη Βαρυμπόμπη, (με τον Πικιώνη πηγαίναμε και τον βλέπαμε στην ταράτσα ενός σπιτιού στον Πειραιά, όπου ζούσε κυρτωμένος – δυο κάτια είχε γίνει – τον τελευταίο καιρό προτού πεθάνει). Χώρια αγγελικούς εξομολόγους, όπως ο Παπά Θανάσης της Νεραντζιώτισσας στο Μαρούσι ( με τον Πικιώνη πηγαίναμε συχνά)». 

Κοντά στους δασκάλους για τη Λογοτεχνία ο Λορεντζάτος διδασκόταν από τους ταπεινούς γέροντες, που είχε την ευλογία να γνωρίσει, την Ορθόδοξη βιωτή. Αυτοί οι πνευματικοί δάσκαλοι τον βοήθησαν στο καταστάλαγμά του, ως εμπειρία ζωής: 

« Αγαπάω τον Χριστό γιατί είναι ο μόνος που μου δείχνει την αθλιότητά μου. Ιδιαίτερα την ώρα της προσευχής λογαριάζω τη φοβερή απόσταση και συντρίβομαι αποκαμωμένος στρατοκόπος – γυρεύω ένα χάνι στο δρόμο, να κάνω ένα λουτρό, να αλλάξω ρούχα και να ξεκουραστώ, να ξεκουραστώ. Μπροστά στη συχώρεση του Χριστού η προσπάθειά μου τίποτα. Όμως προσπαθώ, προσπαθώ. Όλα μπορεί να μας τα συχωρέσει ο Θεός, έλεγε ο Πικιώνης, πως δεν προσπαθήσαμε δεν θα μας το συχωρέσει ποτέ». 

Κλείνοντας την ομιλία του ο Δημ. Μαυρόπουλος για τον φίλο του Ζήσιμο Λορεντζάτο διάβασε την ακόλουθη σκέψη του από τα «Collectanea» του, ογκώδη τόμο με σκέψεις του, που εξέδωσαν οι εκδόσεις «Δόμος», μετά την κοίμησή του, το 2009: «Το μέγιστο που μπορείς να γίνεις, μια μέρα, για τον τόπο σου – μια καλή πυξίδα». Και πρόσθεσε ο κ. Μαυρόπουλος: « Έγινες και είσαι , μακάριε Ζήσιμε, ζωογόνος πυξίδα – για όσους το ξέρουμε και για όσους δεν το ξέρουμε».

Κοντά στο λογοτεχνικό έργο του Λορεντζάτου, που αποτελείται από σαράντα δοκίμια, συγκεντρωμένα στο τρίτομο έργο του «Μελέτες» (Εκδ. Δόμος), δυο ταξιδιωτικά κείμενα, τρεις ποιητικές συλλογές και αρκετά άρθρα, ή πρόλογοι σε βιβλία, και πέρα από το Ορθόδοξο ήθος του ο Λορεντζάτος διακρίθηκε και για τον πατριωτισμό του. Ενδεικτικό είναι πως το 1953 ζούσε στο Λονδίνο και είχε προσληφθεί στο BBC. Το 1955 απολύθηκε και απελάθηκε από την Αγγλία, γιατί αρνήθηκε να αποκαλέσει «τρομοκράτες» τους αγωνιστές της ΕΟΚΑ.-