Νέοι Βαρλααμιστὲς καὶ νέοι Κοραῆδες;
Γιάννη Κων. Νεονάκης MD, MSc, PhD
ΕΙΣ. ΣΧ. «ΧΡ. ΒΙΒΛΙΟΓΡ.»: Γεμάτος ὁ τόπος!
. Κατ’ ἀρχὰς θὰ ἤθελα νὰ σημειώσω ὅτι ἐκτιμῶ καὶ σέβομαι ἰδιαίτερα τὸν γνωστὸ σύγχρονο λόγιο καὶ στοχαστή, θέσεις τοῦ ὁποίου θὰ σχολιάσει τὸ παρὸν ἄρθρο. Ἡ εὐρυμάθεια, ἡ εὐγλωττία, ἡ διεισδυτικότητα καὶ ἡ ὀξυδέρκεια εἶναι λίγα μόνο ἀπὸ τὰ πολλά του χαρίσματα.
. Ὁ στοχαστὴς λοιπὸν αὐτὸς θεωρεῖ ὅτι ὡς λαὸς ἔχομε μία σοβαρὴ ἐγγενῆ ἀδυναμία νὰ κινηθοῦμε πρὸς τὴν πρόοδο καὶ αὐτὴ ἡ ἀδυναμία ἐντοπίζεται στὶς ἰσχυρὲς ἐσωτερικές μας συγκρούσεις, ἀπότοκο πεπαλαιωμένων ἀντιλήψεων, οἱ ὁποῖες μᾶς ἐγκλωβίζουν σὲ ἕνα φαντασιακὸ πόρρω ἀπέχον τῆς τρέχουσας πραγματικότητας καὶ τοῦ σύγχρονου κόσμου. Μὲ ἄλλα λόγια στὴν ψυχοσύνθεσή μας ὑπάρχουν «μεσαιωνικὲς» θεολογικὲς ἀγκυλώσεις καὶ βαρίδια ποὺ ἐμποδίζουν τὴν ὅποια ἐξέλιξή μας. Ἀντίθετα, ἡ Δύση μετὰ τὸ σχίσμα τοῦ 11ου αἰώνα, τὴν ἐξατομίκευση, τὴ σχολαστικὴ θεολόγηση καὶ τὴν πλήρη ἐπικράτηση τῆς λογικῆς στὴν ἀνάλυση τῶν πάντων, ἐν πολλοῖς κατάφερε νὰ προοδεύσει, ἀφήνοντας ἐμᾶς καθηλωμένους στὸ 13ο καὶ 14ο αἰώνα.
. Τότε δηλαδὴ ποὺ εἴχαμε τὴν ὁλομέτωπη σύγκρουση τῶν δύο ἀντιλήψεων, τῆς Δύσης ἀπὸ τὴ μία μεριὰ καὶ τῆς καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολῆς ἀπὸ τὴν ἄλλη, μὲ τὶς λεγόμενες «ἡσυχαστικὲς ἔριδες» καὶ τὶς ἀπαντήσεις ποὺ δόθηκαν στὶς συνόδους τοῦ 1341, 1347 μὲ ἀποκορύφωμα φυσικὰ τὴ σύνοδο τοῦ 1351. Οἱ τρεῖς αὐτὲς σύνοδοι συγκροτοῦν μίαν ἑνότητα, ἡ ὁποία γιὰ τοὺς Ὀρθοδόξους ἐπέχει θέση Οἰκουμενικῆς Συνόδου, τῆς Θ´ Οἰκουμενικῆς Συνόδου.
. Σὲ πρόσφατη ὁμιλία του λοιπὸν ποὺ ὀργανώθηκε ἀπὸ τὸ πολιτικὸ κόμμα «Ποτάμι» ὁ στοχαστὴς ἀναφέρει ἐπὶ λέξει (προφορικὸς λόγος): «Ἐκεῖ εἶναι τὸ μεγάλο κώλυμα, στὸ ὁποῖο παίζει ρόλο μία παλιὰ κουλτούρα μεσαιωνική, ἡ ὁποία δὲν ἔκανε τὸν 10ο, τὸν 11ο αἰώνα τὰ βήματα ποὺ ἔπρεπε νὰ γίνουν, ἐνῶ ἄρχιζε στὴ Δύση αὐτὴ ἡ κίνηση τῆς ὡριμάνσεως τῶν συνειδήσεων, ἐδῶ δὲν ἔγινε ποτέ. Ἐδῶ δογματικὰ ἀπεκλείσθη ἡ χρήση τῆς λογικῆς τὸ 1351 μετὰ τὶς ἡσυχαστικὲς ἔριδες. Ἔχει σημασία αὐτὸ νὰ τὸ καταλάβουμε. Δογματικά. Δογματικά, ὡς δόγμα ἀπεκλείσθη. Ὡς δόγμα θρησκευτικό, δηλαδὴ ὡς κομμάτι τῆς ψυχῆς τῶν ἀνθρώπων. Εἶναι πολὺ σοβαρὸ αὐτὸ τὸ πράγμα νὰ τὸ σκεφτεῖ κανείς, ὑπάρχει μία ἱστορία, ἕνα βάθος σὲ αὐτὰ τὰ πράγματα. Καὶ βεβαίως δὲ μιλήσαμε σήμερα τί θὰ ἔκανε ἕνα νεωτερικὸ Κόμμα μὲ τὴν Ἐκκλησία. Θὰ τὸ ποῦμε ἄλλη φορὰ αὐτό.»
. Προφανῶς καὶ τὰ πράγματα δὲν εἶναι ἔτσι. Καθὼς προσεγγίζει τὰ θέματα μὲ φιλοσοφικὸ στοχασμό, καὶ ἔχοντας τρόπο ἀνάλυσης ποὺ δομεῖται μὲ δυτικὰ κριτήρια ὁδηγεῖται σὲ ἁπλουστεύσεις καὶ ἀφορισμοὺς ποὺ συσκοτίζουν μᾶλλον ἀντὶ νὰ ἀναδεικνύουν τὰ ζητήματα. Καὶ εἶναι γεγονὸς ὅτι ἔχομε ὑποφέρει πολὺ καὶ γιὰ πολλοὺς αἰῶνες ὡς γένος ἀπὸ τὴ συνεχῆ πίεση μίας εὐρείας χορείας, πολυμαθῶν κατὰ τὰ ἄλλα, προσώπων, μὲ σκοπὸ τὴν ἆρον-ἆρον «μετακένωση» καὶ σὲ μᾶς τῶν λαμπρῶν ἀντιλήψεων τῶν «πεφωτισμένων ἐθνῶν τῆς Ἑσπερίας». Προεξάρχουσες φυσικὰ μορφὲς αὐτῆς τῆς χορείας ὁ Βαρλαὰμ ὁ Καλαβρὸς καὶ ὁ Ἀδαμάντιος Κοραής.
. Στὴν περιορισμένη ἔκταση τοῦ παρόντος ἄρθρου ἀσφαλῶς δὲν μποροῦν νὰ εἰπωθοῦν πολλά. Γνωρίζοντας ὅμως τὸν θεμελιώδη ρόλο ποὺ παίζει ἡ θεολογία στὴ διαμόρφωση τοῦ καθημερινοῦ βίου, ὀφείλομε ἁπλῶς νὰ ὑπενθυμίσομε κάποιες ἀπὸ τὶς θέσεις τῆς Θ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, οἱ ὁποῖες οὐσιαστικὰ ἐπικύρωσαν τὶς διδασκαλίες τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ. Σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ Φράγκικη θεολογία, στὴν Ὀρθοδοξία ὑπάρχει σαφὴς διάκριση Ἀκτίστου Οὐσίας καὶ Ἀκτίστων Ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ. Καὶ μπορεῖ μὲν ἡ Οὐσία νὰ εἶναι ἀμέθεκτη, ὅμως μέσῳ τῶν Ἀκτίστων Ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ κοινωνοῦμε μὲ τὸν Θεὸ καὶ θεούμεθα. Μὲ ἄλλα λόγια ὁ Θεὸς τῶν Ὀρθοδόξων εἶναι κοντά μας, εἶναι δίπλα μας, εἶναι ἀπολύτως μεθεκτὸς καὶ καθὼς οἱ Ἐνέργειες εἶναι Ἄκτιστες δυνάμεθα καὶ ἐμεῖς οἱ κτιστοὶ τῆς σωτηρίας καὶ τῆς μετοχῆς στὴ θεότητα.
. Ἡ μετοχὴ στὶς Ἄκτιστες Ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ, ἡ θέα δηλαδὴ τοῦ Ἀκτίστου Φωτὸς μπορεῖ νὰ γίνει ἀπὸ αὐτὴν ἐδῶ τὴ ζωή. Ὅπως βεβαιώνουν ὅλοι οἱ Ἅγιοι, ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ μπορεῖ νὰ βιωθεῖ ἀπὸ τώρα. Ὁ Θεὸς ἀπὸ ἀγάπη ἐπιτρέπει τὴ βίωση αὐτὴ κατὰ τὰ μέτρα τῆς ἀντοχῆς τοῦ κάθε ἀνθρώπου. Τὸ Θαβώρειο Φῶς δὲν τὸ εἶδαν ὅλοι οἱ μαθητές, παρὰ μονάχα τρεῖς, αὐτοὶ ποὺ τὴ δεδομένη στιγμὴ ἦταν πιὸ ἕτοιμοι νὰ ἀντέξουν τὴν ἀποκάλυψη. Καὶ τὸ κριτήριο τῆς ἀντοχῆς εἶναι ἡ καθαρότητα τοῦ νοῦ. «Οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ τὸν Θεὸν ὄψονται». Ἡ δὲ καθαρότητα ἐπιτυγχάνεται ἐν τῇ ἡσυχία καὶ ἐν τῇ Λειτουργικῇ Ζωῇ μὲ συνεχῆ προσευχὴ καὶ νήψη.
. Τέλος, ὀφείλομε νὰ ὑπενθυμίσομε ἐπ’ ὀλίγον τὴ λεπτότατη διάκριση ποὺ γίνεται στὴν Ὀρθόδοξη Πατερική μας θεολογία ἀνάμεσα στὸ λόγο καὶ στὸ νοῦ. Ὑπάρχουν δύο ἀπολύτως διακριτὲς ἐνέργειες τῆς ψυχῆς: ἡ λογικὴ ἐνέργεια (λόγος), ἡ ὁποία τρόπον τινὰ σχετίζεται μὲ τὸν ἐγκέφαλο καὶ ἡ νοερὰ ἐνέργεια (νοῦς), ἡ ὁποία τρόπον τινὰ σχετίζεται μὲ τὴν καρδιά. Λόγῳ τῆς ἔλλειψηςἐμπειρίας, οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι ἀγνοοῦν πλήρως, ἢ δυσκολεύονται νὰσυνειδητοποιήσουν τὴν ὕπαρξη τοῦ νοῦ. Ὅμως ὁ νοῦς, ἡ νοερὰ ἐνέργεια τῆς ψυχῆς εἶναι, ὅπως μᾶς παραδίδουν οἱ Πατέρες μας, μία λεπτότατη προσοχὴ τῆς ὕπαρξης, ὅπου δρώντας οἱ Ἄκτιστες Ἐνέργειες ἀποκαλύπτεται ὁ Θεός, ἀλλοιώνοντας μετὰ τὸν ὅλο ἄνθρωπο. Ὁ Θεὸς ἐν τῇ προσωπικῇ του σχέσει μὲ τὸν ἄνθρωπο ἀποκαλύπτεται, ὅπως Αὐτὸς ἀπὸ ἀγάπη γιὰ τὸν κάθε ἄνθρωπο κρίνει ὅτι πρέπει νὰ γίνει. Καὶ ἡ ἀποκάλυψη αὐτὴ γίνεται στὸ νοῦ. Κατόπιν ὁ ἄνθρωπος προσπαθεῖ ἀπὸ ἀγάπη πρὸς τοὺς ἄλλους μὲ τὸ λόγο καὶ τὰ κτιστὰ μέσα νὰ «περιγράψει» τὸ βίωμα. Ἡ οὐσία ὅμως εἶναι ἡ μέθεξη μὲ τὸ ἄκτιστο καὶ ὄχι ἡ περιγραφὴ μὲ τὸ κτιστό, ἡ ὁποία εἶναι πάντα ἐλλειμματική. Γιὰ παράδειγμα, ἀκόμα καὶ τὸ «πνευματικότερο», ὅπως χαρακτηρίζεται, Εὐαγγέλιο, αὐτὸ τοῦ Ἰωάννη εἶναι ἀδύνατον νὰ περιγράψει τὴν ἐμπειρία καὶ τὴ μέθεξη τοῦ Ἀκτίστου Φωτὸς ποὺ εἶχε ὁ Ἰωάννης. Ἡ λογικὴ προσπαθεῖ νὰ δώσει μορφή, ἢ νὰ περιγράψει τὶς ἐμπειρίες καὶ φυσικὰ νὰ προσεγγίσει καὶ νὰ ἀναλύσει τὸν κτιστὸ κόσμο. Ὅμως εἶναι ἀπολύτως σαφὲς ἀπὸ τοὺς Πατέρες ὅτι εἶναι ἀδύνατον νὰπροσεγγίσει κανεὶς τὸν Θεὸ μὲ τὴ σχολαστικὴ λογικὴ ἀνάλυση, τὴ φιλοσοφία ἢτὸ στοχασμό.
. Βέβαια, γιὰ τὸν Βαρλαὰμ καὶ τοὺς ὁμοϊδεάτες του, ὅλα αὐτὰ ἀποτελοῦν ἀποκυήματα ζωηρᾶς φαντασίας καὶ ὀπισθοδρόμηση. Εὐτυχῶς ποὺ ὁ Θεὸς μᾶς προστατεύει ἀπὸ τὴν πλάνη χαρίζοντάς μας συνεχῶς καὶ μέχρι τὶς μέρες μας νέους Ἁγίους, οἱ ὁποῖοι ἐπιβεβαιώνουν πλήρως τὴν Πατερικὴ θεολογία. Νὰθυμηθοῦμε μεταξὺ ἄλλων, τὸν Ἅγιο Πορφύριο, τὸν Ἅγιο Παΐσιο, καὶ ἐξόχως τὸνἍγιο Σιλουανὸ τὸν Ἀθωνίτη.
ΠΗΓΗ: infognomonpolitics.blogspot.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου