Τὸ ὄνομα τοῦ ἁγίου Νικοδήμου Ἁγιορείτη συνδέεται στενὰ μὲ τὸ ἡσυχαστικὸ κίνημα τῶν Κολυβάδων στὰ τέλη τοῦ 18ου αἰώνα. Οἱ ἀντιπρόσωποι αὐτοῦ τοῦ κινήματος ἐπέμεναν στὴν ἀναγέννηση τῆς Πατερικῆς κατανόησης τῆς Ὀρθόδοξης θεολογίας καὶ πνευματικότητας. Καὶ μάλιστα, σὲ στενὴ σχέση πάντα μὲ τὴ λειτουργικὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας.
Ὁ ἅγιος Νικόδημος εἶναι ἕνας ἀπὸ τοὺς πιὸ διακεκριμένους ἀντιπροσώπους τοῦ κινήματος χάρη στὸ συγγραφικό του ταλέντο καὶ στὶς ἐγκυκλοπαιδικές του ἱκανότητες νὰ παραπέμπει μὲ ἀπόλυτη ἀκρίβεια σὲ ἔργα τῶν Πατέρων. Προτρεπόμενος ἀπὸ τοὺς πνευματικούς του ἀδελφοὺς ὁ Νικόδημος ἐπιμελῶς συντάσσει φιλοκαλικὲς συλλογές, ἐπεξεργάζεται παλαιότερα πνευματικὰ κείμενα καὶ τὰ μεταφράζει σὲ νεοελληνικὸ ἰδίωμα.
Ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ γνωστὰ βιβλία τοῦ ἁγίου Νικοδήμου εἶναι τὸ «Περὶ συνεχοῦς Θείας Μεταλήψεως». Ἡ ὑπόθεση τῆς «συνεχοῦς Θείας Μεταλήψεως» εἶναι ἀπὸ τὰ πιὸ καυτὰ θέματα τοῦ κινήματος τῶν Κολυβάδων Πατέρων. Ἕνα τεράστιο μέρος ἀπὸ τοὺς πιστοὺς στὸ 18ο αἰώνα κοινωνοῦσαν μόνο μία φορὰ τὸ χρόνο, οἱ μοναχοί τοῦ Ἁγίου Ὄρους μία φορὰ σὲ 40 ἡμέρες. Οἱ Κολυβάδες συνειδητοποίησαν ὅτι αὐτὴ ἡ πρακτικὴ ἰσοδυναμεῖ μὲ μία πνευματικὴ ἀπόσταση ἀπὸ τὴν Παράδοση τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. Ἔτσι, ἦταν προετοιμασμένοι ἀκόμη καὶ γιὰ συγκρούσεις μὲ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἱεραρχία, γιὰ νὰ συμβάλουν στὴν ἐπιστροφὴ τῆς πατερικῆς καὶ ἀρχαίας πρακτικῆς τῆς «συνεχοῦς μεταλήψεως».
Τὸ βιβλίο «Περὶ συνεχοῦς Θείας Μεταλήψεως» ἐκδόθηκε πρώτη φορὰ στὴ Βενετία, ὡς ἀνώνυμο, τὸ 1783, μὲ τὴν οἰκονομικὴ ὑποστήρηξη τοῦ Ἰταλοῦ Ἀντωνίου Bartolli. Τὸ βιβλίο φέρει τὸν ἰδιαίτερο χαρακτήρα τοῦ ἁγίου Νικοδήμου, ἀλλὰ αὐτὸς ἐργάστηκε μαζὶ μὲ τὸν ἐπίσκοπο Κορίνθου ἅγιο Μακάριο Νοταρᾶ. Τὸ 19ο καὶ 20ό αἰώνα τὸ ἴδιο βιβλίο ἐκδόθηκε ἀκόμα μερικὲς φορὲς ἀλλὰ ὑπὸ τὸ ὄνομα τοῦ ἁγίου Νικοδήμου. Οἱ τελευταῖες ἐκδόσεις εἶναι στὸ Βόλο, τὸ 1971, καὶ τὴν Ἀθήνα, τὸ 1991. Μὲ τὴ βοήθεια τοῦ ἐκδοτικοῦ οἴκου «Μυριόβιβλος» ἐκδόθηκε στὴ νεοελληνικὴ γλώσσα τὸ 2004 καὶ τὸ 2006.
Βασικὰ θέματα τοῦ βιβλίου
Α΄. Ἡ πρώτη ἐνασχόληση τοῦ ἁγίου Νικοδήμου εἶναι ἡ ἐξήγηση τῆς Κυριακῆς προσευχῆς «Πάτερ ἡμῶν» ἡ ὁποία φανερὰ φέρει εὐχαριστιακὸ χαρακτήρα. Τὸ «Πάτερ ἡμῶν» χωρίζεται σὲ τρία μέρη: α΄) δοξολογία τοῦ Θεοῦ, β΄) εὐχαρίστηση στὸ Θεὸ γιὰ τὰ ἀγαθά του, γ΄) προσευχὲς γιὰ τὴν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν μας καὶ ἄλλες παρακλήσεις, στὸ σύνολο ἑπτά.
Ἐξηγώντας τὴν Κυριακὴ Προσευχή, ἐφιστᾶ μεγάλη προσοχὴ στὴ παράκληση γιὰ τὸν ἄρτον τὸν ἐπισούσιον: «τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν». Εὐδήλως, κατανοεῖ τὴν προσευχὴ ὡς προετοιμασία γιὰ τὴ θεία Εὐχαριστία. Σ’ αὐτὴν τὴν περίπτωση, βασίζεται σὲ μία παραδεκτὴ ἀπὸ ὅλους κατανόηση αὐτῆς τῆς παράκλησης. Ἐμεῖς παρακαλοῦμε τὸ Θεὸ γιὰ τὴν τροφή μας, ἡ ὁποία ὑποστηρίζει τὸ σῶμα μας καὶ ὄχι γιὰ κάποια περίσσεια τροφίμων καὶ τὴ συνδεδεμένη μ’ αὐτὴν κοσμικὴ εὐπορία. Ὁ ἅγιος Νικόδημος θυμίσει στοὺς ἀναγνῶστες τὰ λόγια: «μὴν μαζεύετε πλούτη ἐδῶ στὴ γῆ».
«Ὁ ἄρτος ὁ ἐπιούσιος» κατὰ τὸν ἅγιο Νικόδημο ἔχει ἀκόμη ἕνα νόημα. Αὐτὸ εἶναι ὁ λόγος τοῦ Κυρίου, ὅπως περιγράφεται στὸ Εὐαγγέλιο: «…δὲν τρέφει τὸν ἄνθρωπο μόνο ὁ ἄρτος, ἀλλὰ καὶ καθένας λόγος ἐρχόμενος ἀπὸ τὸ στόμα τοῦ Θεοῦ».
Ἡ πνευματικὴ σημασία τῆς ἔκφρασης «ἄρτος ἐπιούσιος» ἐξηγεῖται σὲ ἕνα χωρίο: «Ὁ θεῖος λόγος, ὁλόκληρες ἡ Παλαιὰ καὶ ἡ Καινὴ Διαθήκη, παρουσιάζει τὴ διδασκαλία περὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἀπὸ τὴ Γραφὴ σὰν ἀπὸ πηγή, οἱ ἅγιοι πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἀντλοῦν κρύο νερὸ γιὰ τὴ θεόπνευστη διδασκαλία τους, γιὰ νὰ μᾶς ἑνώσουν μ’ αὐτή. Γι’ αὐτὸ ἀποδεχόμαστε τὴ διδασκαλία καὶ τὰ συγγράμματά τους σὰν “ἄρτον τὸν ἐπιούσιον”. Ἀλλιῶς ἡ ψυχή μας θὰ πεθάνει ἀπὸ πείνα, ἐπειδὴ θὰ τῆς λείπει ὁ λόγος τῆς ζωῆς. Θὰ πεθάνει ἀκόμη πρὶν ἔρθει ὁ θάνατος τοῦ σώματός μας, καθὼς ὁ Ἀδὰμ πέθανε ὅταν παραβίασε τὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ».
Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης ἔχει κάνει ἀκόμη μία ἐξήγηση τῆς ἴδιας ἔκφρασης. «Ἐπιούσιος» σημαίνει, κατ’ αὐτόν, τὸ σῶμα καὶ τὸ αἷμα τοῦ Χριστοῦ. Ὁ ἅγιος Νικόδημος ἐπικυρώνει τὴ γνώμη του ἀναφέροντας πολλὰ χωρία ἀπὸ τὰ ἔργα τῶν ἁγίων πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Θὰ σημειώσουμε μόνο τὰ λόγια του ἁγίου Ἰωάννη τοῦ Δαμασκηνοῦ: «Ἡ φράση τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον ἐπισημαίνει τὴν ὕπαρξη τοῦ ἄρτου στοὺς μέλλοντες αἰῶνες, δηλαδὴ μ’ αὐτὸν τὸν ἄρτον τρέφουμε τὸ σῶμα μας. Ἔτσι ἢ ἀλλιῶς ὡς ἄρτος ἐπιούσιος ἀναδεικνύεται τὸ σῶμα τοῦ Κυρίου». Οἱ ἅγιοι πατέρες, ὅταν λένε τὸν ἄρτον τὸν ἐπιούσιον, δὲν ἀρνοῦνται τὴ σημασία τοῦ ἁπλοῦ ἄρτου γιὰ τὸ χορτασμὸ τοῦ σώματος. Γιὰ τοὺς χριστιανοὺς ὅμως εἶναι παρὰ πολὺ σημαντικὴ καὶ ἡ πνευματικὴ τροφή, «γιὰ νὰ ζήσουν πνευματικὴ ζωὴ καὶ γιὰ νὰ μείνουν ἀκέραιοι ἀπὸ τὸ δηλητήριο τοῦ Διαβόλου. Ἔτσι καὶ ὁ Ἀδὰμ ἂν δὲν εἶχε φάει ἀπὸ τὸ ψωμὶ τοῦ Διαβόλου, δὲν θὰ πέθαινε οὔτε πνευματικὰ οὔτε σωματικά».
Ἡ τρίτη, καθαρὰ εὐχαριστιακὴ ἐξήγηση τῆς σημασίας τοῦ «ἐπιούσιου ἄρτου», ἔδωσε εὐκαιρία στὸν συγγραφέα χρησιμοποιώντας τὸ λόγο «σήμερον» νὰ διερμηνεύσει τὴν ἀνάγκη τῆς συνεχοῦς μεταλήψεως. Λέμε στὶς προσευχές μας πρὸς τὸν Κύριο: Τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον. Αὐτὸ τὸ «σήμερον» ἔχει κατὰ τὸν ἅγιο Νικόδημο τριπλῆ σημασία. Α΄) Νὰ κοινωνοῦμε κάθε μέρα, Β΄) Νὰ κοινωνοῦμε κατὰ τὴ διάρκεια ὅλης τῆς ζωῆς μας, καὶ Γ΄) Νὰ κοινωνοῦμε μάλιστα σ’ αὐτὴ τὴ ζωή».
Ὁ γραματικὸς μέλλοντας δὲν εἶναι οὔτε χθές, οὔτε αὔριο: ὑπάρχει μόνο μία ἡμέρα ποὺ διαρκεῖ εἰς τοὺς αἰῶνες τῶν αἰώνων. Γι’ αὐτὸ μετὰ ἀπὸ τὸ βάπτισμα χρειάζεται κατὰ τὴ διάρκεια ὅλης τῆς ζωῆς μας νὰ κοινωνοῦμε, νὰ ἀποδεχόμαστε τὰ θεῖα μυστήρια – τὸν ἄρτον τὸν ἐπιούσιον – γιὰ τὸν ὁποῖο προσευχόμαστε στὸν οὐράνιο Πατέρα μας.
Β΄. Τὸ δεύτερο ζήτημα ποὺ ἀπασχολεῖ τὸ συγγραφέα ἐπικεντρώνεται στὴ συνεχῆ θεία μετάληψη. Ἡ Θεία Εὐχαριστία ὅμως εἶναι θέμα ποὺ συναντᾶται καὶ σὲ ἄλλα συγγράμματά του, π.χ. στὸ «Μυστικὸ Ἀγώνα». Σὲ ἀντίθεση μὲ τὸ «Περὶ Συνεχοῦς Θείας Μεταλήψεως», ἐδῶ εἶναι πολὺ πιὸ ἀσυμβίβαστος καὶ ἐξηγεῖ τὰ βιβλικά, πατερικὰ καὶ συνοδικὰ χωρία ὡς ὑποχρέωση τῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν γιὰ τὴ συνεχῆ θεία μετάληψη. Περαιτέρω, ἀποδεικνύει πόσο ἀπαραίτητη γιὰ τὴ σωτηρία μας εἶναι ἡ συνεχὴς μετάληψη τῶν Τιμίων Δώρων, ἡ ὁποία ἐπιπλέον ἐνισχύει καὶ τὴν ἀγάπη τῶν πιστῶν στὸν Χριστό. Χριστιανὸς ποὺ κοινωνεῖ συνεχῶς, βιώνει καὶ τὴν πραγματικὴ ἀνάσταση (δηλαδὴ τὸ προσωπικό του Πάσχα).
Αὐτὴ τὴ θέση ἀναδεικνύουν καὶ οἱ ἀναστάσιμες εὐχὲς τοῦ ἁγίου Ἰωάννη Χρυσοστόμου. «Πραγματικά, κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Σαρακοστῆς ἀποδεχόμασθε τρεῖς ἢ τέσσερεις φορὲς τὴν ἑβδομάδα ἢ καλύτερα πόσες φορὲς θὰ θέλαμε τὰ ἅγια δῶρα. Τὸ Πάσχα δὲν εἶναι νηστεία, τὸ Πάσχα εἶναι ἡ Θεία Μετάληψη σὲ κάθε Θεία Λειτουργία. Μάθε αὐτὴ τὴν ἀλήθεια καὶ ἄκου τὸν θεῖο Παῦλο ποὺ λέγει ὅτι τὸ Πάσχα μας εἶναι ὁ Χριστός, ὁ ὁποῖος ἔδωσε τὸν ἑαυτὸ του θυσία γιὰ μᾶς μὲ ἀγάπη. Κάθε φορὰ, ὅταν δέχεσαι τὰ ἅγια δῶρα, ἑορτάζεις τὸ λαμπρὸ Πάσχα».
Συχνὰ ἡ Θεία Μετάληψη καθαρίζει τὴ ψυχὴ καὶ βοηθάει τὴν ὑγεία μας: «Ἄκου χριστιανέ μου, πόσο ἀγαθότητα δέχεσαι ἀπὸ τὴ συνεχῆ θεία μετάληψη! Ἰατρεύονται οἱ πληγές σου καὶ ἀποδέχεσαι ὁλοκληρωτικὴ θεραπεία».
Στὸ βιβλίο αὐτὸ κρύβεται καὶ ἡ κατανόηση τῆς Θείας Εὐχαριστίας ὡς φάρμακο καὶ τῆς Θείας Μετάληψης ὡς θεραπεία τῆς ἄρρωστης ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος. Αὐτὴ ἡ κατανόηση συνδέεται στενὰ μὲ τὴ πατερικὴ διδασκαλία γιὰ τὴ σημασία τῆς ζωῆς ἐν Χριστῷ. Ὁ συγγραφέας δὲν ἀναπτύσσει τὸ συγκεκριμένο θέμα, ἀλλὰ ἐπισημαίνει πόσο σημαντικὸ εἶναι καὶ πόσα μποροῦν νὰ λεχθοῦν πάνω σ’ αὐτό: «… ὅλη αὐτὴ ἡ ὑπερφυσικὴ ἀγαθότητα γιὰ τὴν ὁποία εἴπαμε μέχρι ἐδῶ, δεσμεύει καθένα χριστιανὸ ποὺ ἔχει καθαρὴ συνείδηση μὲ τὰ Θεῖα Μυστήρια τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ μας, ἀποδέχεται ὅμως καὶ πολλὰ παραπάνω, ἀλλὰ ἐδῶ δὲν θὰ ἀσχοληθοῦμε λεπτομερῶς μ’ αὐτὸ τὸ θέμα…».
Γ΄. Στὸ βιβλίο του ὁ ἅγιος Νικόδημος δίνει μεγαλύτερη σημασία στοὺς ἀντιλέγοντες κατὰ τῆς συνεχοῦς Θείας Μετάληψης. Διαπραγματεύεται συστηματικὰ ὅλα τὰ γνωστά του ἐπιχερτήματα κατὰ τῆς συνεχοῦς μετάληψης καὶ τὰ ἀπορρίπτει ἕνα-ἕνα μὲ σοβαρότητα καὶ σεβασμό. Ὅπως καὶ σὲ ἄλλες περιπτώσεις, χρησιμοποιεῖ ἐπισταμένως ἐκλογὴ κατάλληλων χωρίων τῆς Ἁγ. Γραφῆς, τῶν ἀποστολικῶν καὶ συνοδικῶν κανόνων καὶ τῶν ἔργων τῶν ἁγίων Πατέρων.
Ἀπὸ τὰ 13 ἐπιχειρήματα κατὰ τῆς συνεχοῦς μετάληψης ποὺ βρίσκονται σ’ αὐτὸ τὸ μέρος τοῦ βιβλίου, τὸ σημαντικότατο εἶναι πὼς αὐτὴ ἡ πρακτικὴ δὲν εἶναι δόγμα τῆς Ἐκκλησίας καὶ γι’ αὐτὸ δὲν πρέπει νὰ τὴ ἀκολουθοῦμε. Ὁ ἅγιος Νικόδημος σ’ αὐτὴ τὴ σχέση ἀποδείχνει ὅτι ἡ συνεχὴς θεία μετάληψη εἶναι κάτι πολὺ πιὸ σημαντικὸ ἀπὸ τὸ δόγμα. Αὐτὴ εἶναι ἐντολὴ τοῦ Θεοῦ. Ὁ ἅγιος Νικόδημος ἐπικυρώνει τὸ λεγόμενο μὲ τὰ λόγια τοῦ Κυρίου: «αὐτὸ νὰ πράττετε στὴν μνήμη Μου». Τὰ λόγια αὐτὰ συνιστοῦν τὸν εὐχαριστιακὸ κανόνα καὶ αὐτὸ σημαίνει ὅτι πρέπει νὰ κοινωνοῦμε κάθε μέρα ἕως τοῦ τέλους τῆς ζωῆς μας, ὅπως ἔκαναν οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι μετὰ τὴν ἵδρυση τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ἐντολὴ τοῦ Κυρίου ἔχει μεγαλύτερο βάρος ἀπὸ τὰ ὑπόλοιπα ἐκκλησιαστικὰ ἔθη. Αὐτὸ διδάσκει ὁ ἅγιος Νικόδημος ἀκολουθώντας τοὺς ἁγίους Πατέρες. Ἡ πίστη του εἶναι κατεξοχὴν Χριστοκεντρικὴ καὶ βρίσκεται στὸ πνεῦμα τῶν πατερικῶν σκέψεων.
Συμπέρασμα
Τὸ βιβλίο τοῦ ἁγίου Νικοδήμου περὶ τῆς συνεχοῦς θείας μεταλήψεως εἰσήγαγε ἐκείνη τὴν ἐποχὴ μία διαφωνία στοὺς ἐκκλησιαστικοὺς κύκλους τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Ἡ συνεχὴς μετάληψη δὲν ἦταν ἔθιμο στὶς τοπικὲς ὀρθόδοξες ἐκκλησίες τότε. Τελικά, μετὰ ἀπὸ πολλὲς συζητήσεις τὸ βιβλίο πῆρε τὴν ἐπίσημη εὐλογία τῆς Ἐκκλησίας καὶ συστήθηκε ὡς «λίαν καλὸ καὶ χρήσιμο». Ἀλλὰ ἀκόμη καὶ σήμερα οἱ ἰδέες τοῦ ἁγίου Νικοδήμου δὲν γίνονται δεκτὲς χωρὶς ἀμφιβολίες παντοῦ στὸν Ὀρθόδοξο κόσμο καὶ τὸ ζήτημα τῆς συνεχοῦς Θείας Μετάληψης ἀκόμη ὑφίσταται. Στοὺς πιστοὺς ὁ ἅγιος Νικόδημος ἀπευθύνει τὰ ἑξῆς λόγια: «Σᾶς παρακαλῶ ἀπὸ τὰ βάθη τῆς καρδιᾶς μου καὶ μὲ ἀδελφικὴ ἀγάπη, ξυπνῆστε ἀπὸ τὸ βαθὺ ὕπνο τῆς ἀμέλειας καὶ προσέξτε ὅταν γίνεται λόγος γιὰ τὴ συνεχῆ ἀποδοχὴ τῶν τιμίων δώρων τῶν Μυστηρίων τοῦ Χριστοῦ».
Μετάφραση: Φώτης
http://www.agiazoni.gr/article.php?id=59824769355726643158
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου