Πριν από δύο περίπου χρόνια και εν μέσω μιας κηρυγμένης πανδημίας που οδήγησε σε πρωτόγνωρες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες αρκετές χώρες της υφηλίου, οι αναφορές σε μια όχι τόσο συνηθισμένη λέξη άρχισαν να πυκνώνουν. Ο όρος «μετανθρωπισμός» ξεπεταγόταν όλο και συχνότερα σε διαδικτυακές, κυρίως, δημοσιεύσεις και οι περιγραφές του −παρότι κάπως αόριστες− σκιαγραφούσαν ένα μέλλον συντριπτικά διαφορετικό από το σημερινό παρόν μας.
Καθώς διαφαινόταν ότι ο μετανθρωπισμός αποτελεί μία από τις κυρίαρχες τάσεις για την πορεία της ανθρωπότητας, με την οποία τα μέσα έντυπης και ηλεκτρονικής επικοινωνίας είχαν αναλάβει να μας εξοικειώσουν, η ανάγκη της γράφουσας για κατανόηση του κόσμου σε συνδυασμό με μια ικανή δόση έμφυτης περιέργειας κατέστησαν την αναζήτηση περισσότερων πληροφοριών και την εκπόνηση σχετικής έρευνας μονόδρομο. Η έρευνα αυτή διήρκεσε αρκετούς μήνες και άνοιξε ένα παράθυρο στο αναδυόμενο μέλλον, όπως αυτό μας επισκέπτεται σιγά σιγά, με βασικό χαρακτηριστικό του την ενσωμάτωση μιας ψηφιακής διάστασης μέσω της τεχνολογίας σε κάθε τομέα της ζωής για τη μετάβαση σε μια ψηφιακή εποχή.
Η συσσώρευση θεωρητικών γνώσεων για τις νέες τεχνολογίες, ωστόσο, δεν επαρκεί για να κατανοηθεί η δυναμική τους και η μεταμορφωτική τους δύναμη. Γι’ αυτό, η αναγωγή τους σε εφαρμογή στην καθημερινή ζωή του σύγχρονου ανθρώπου είναι προς το παρόν ένας καλός τρόπος, ώστε να κατανοήσουμε τις αλλαγές που η ψηφιακή εποχή δρομολογείται για να επιφέρει.
Τι σημαίνει πρακτικά για τον καθένα μας αυτό το μετανεωτερικό κύμα που φέρει άρρηκτα μαζί του μια νέα, ψηφιακή πραγματικότητα; Ακριβώς αυτό το ερώτημα, μαζί με τις πιθανές εκτιμήσεις, έδωσε το έναυσμα για τη γέννηση του βιβλίου με τίτλο «Ψηλαφώντας τον Άνθρωπο του Μέλλοντος».
***
Η ψηφιακή διάσταση έχει μπει ήδη στη ζωή μας. Σχεδόν όλοι έχουμε έναν ψηφιακό εαυτό. «Η ψηφιακή διάσταση του ανθρώπου είναι κάτι πολύ νέο στην ιστορία του Homo Sapiens. Χωρίς να έχει υπάρξει η ψυχο-βιολογική υποδομή ή ιδιαίτερη προετοιμασία, αναδύθηκε η ψηφιακή διάσταση της προσωπικότητάς μας, την οποία καλούμαστε να γνωρίσουμε, να ενσωματώσουμε και να διαχειριστούμε. Η ανάδυση και ενσωμάτωση του ψηφιακού εαυτού έγινε, θα έλεγε κανείς, τόσο σταδιακά και αθόρυβα, ώστε μια μέρα ξυπνήσαμε και ανακαλύψαμε ότι δεν θα ήμαστε οι ίδιοι χωρίς αυτόν» (Σωτηρία Ορφανίδου, Ψηλαφώντας τον Άνθρωπο του Μέλλοντος, εκδ. Διαδρομή, 2023, σ. 14, 15).
Τα ερωτήματα που γεννιούνται εδώ δεν είναι λίγα. «Θα μπορέσει η ψηφιακή διάσταση να συνεργαστεί αρμονικά με την υπόλοιπη ψυχοσωματική οντότητα και ιδιαίτερα με τον ψυχοσυναισθηματικό κόσμο του ανθρώπου; Ή μιλάμε ήδη για έναν επαυξημένο άνθρωπο; Οδηγούμαστε σε μια αναπόφευκτη φυσική ή τεχνητή εξέλιξη του ανθρώπου σε Homo Digitalis, όπως υποστηρίζουν οι τεχνοουτοπιστές ή, όπως διατυπώνουν οι τεχνοσκεπτικιστές και οι τεχνοφοβικοί, κάτι τέτοιο θα μπορούσε να αλλοιώσει μη αναστρέψιμα την ίδια την ανθρώπινη φύση; Υπάρχει έστω και ο ελάχιστος κίνδυνος ο ψηφιακός εαυτός μας να επιβληθεί στις υπόλοιπες πτυχές της οντότητάς μας σε ένα παιχνίδι κυριαρχίας με απρόβλεπτες συνέπειες;» (ό.π., σ. 17).
Η ψηφιακή ενσάρκωση αυτής της νέας πλευράς του ανθρώπινου εαυτού κάνει ολοένα και πιο αισθητή την παρουσία της· η ψηφιακή υποκειμενικότητα, η ανάγκη του ψηφιακού εαυτού για την ύπαρξή του οδηγεί στη διατύπωση της καινοφανούς έννοιας του «ψηφιακού υπαρξισμού» (ό.π., σ. 18).
Καθώς γινόμαστε μάρτυρες μιας «συγχώνευσης φυσικού και ψηφιακού κόσμου» (ό.π., σ. 29, 30), βιώνουμε ταυτόχρονα τη συγχώνευση του δικού μας φυσικού και ψηφιακού εαυτού. Ο ψηφιακός εαυτός μας ενσαρκώνεται με τη βοήθεια τεχνολογιών, χωρίς τις οποίες είναι αδύνατον να υπάρξει. Σήμερα αυτές είναι οι διάφορες εφαρμογές, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διαδικτυακά παιχνίδια κ.ά., ενώ αργότερα θα εμπλουτιστούν με την Εικονική Πραγματικότητα (Virtual Reality), την Εκτεταμένη Πραγματικότητα (Extended Reality), τοπεριβάλλον Metaverse, την Τεχνολογία Ψηφιακού Διδύμου (Digital Twin Technology), τοΔιαδίκτυο των Πάντων (Internet of Everything), κ.ά.
Ένα κύριο χαρακτηριστικό της ψηφιακής εποχής είναι η εκτεταμένη διασύνδεση. Αυτό σημαίνει ότι η διασύνδεση των πάντων −ανθρώπων, συσκευών, συστημάτων, αντικειμένων κ.λπ.− μέσω ενός τεράστιου διαδικτύου, που θα υποστηρίζεται από την τεχνολογία του Δικτύου 6G, αποτελεί προϋπόθεση για την εξέλιξη της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης. Σήμερα ζούμε ήδη διαρκώς συνδεδεμένοι μέσω των φορητών συσκευών μας, π.χ. smartphone, smartwatch, tablet κ.λπ., και «η συγχώνευση ανάμεσα σε εμάς και το κινητό μας έχει προχωρήσει σε τέτοιο βαθμό, ώστε από το 2008 έχει διατυπωθεί η έννοια της νομοφοβίας (nomophobia), από τη σύντμηση των λέξεων της αγγλικής φράσης no mobile phobia, και εκφράζει τη φοβία εξαιτίας της στέρησης του κινητού τηλεφώνου μας, της αστοχίας λειτουργίας του ή της αδυναμίας σύνδεσής του στο διαδίκτυο. Καθώς το smartphone μας είναι το παράθυρο αλλά συχνά και το διαβατήριό μας στον έξω κόσμο, είναι επόμενο, όταν δεν λειτουργεί ή δεν επιτυγχάνει σύνδεση, να κατακλυζόμαστε από ανασφάλεια και να αισθανόμαστε αποκομμένοι από τον κόσμο. Η σύνδεση με το διαδίκτυο, που συμπεριλαμβάνει τη σύνδεση με τους άλλους ανθρώπους μέσω των δικών τους συσκευών, έχει εξελιχθεί σε ανάγκη υπαρξιακού χαρακτήρα» (ό.π., σ. 40,41).
Η διασύνδεση, που σήμερα έχει τη μορφή της ψηφιακής επικοινωνίας με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αλλάζει όχι απλώς το μέσο αλλά και τον τρόπο με τον οποίο σχετιζόμαστε με τους άλλους, ακόμη και τον τρόπο με τον οποίο εκφράζουμε τα συναισθήματά μας. «Ο άνθρωπος δεν χαρίζει πια το χαμόγελό του στον άλλο, απλώς αγγίζει ένα πλήκτρο και βάζει ένα emoji να χαμογελάσει αντί γι’ αυτόν» (ό.π., σ. 44). Η ερωτική αναζήτηση έχει βρει επίσης τον χώρο της στο ψηφιακό στερέωμα. Οι διαδικτυακές εφαρμογές γνωριμιών προσελκύουν όλο και περισσότερους χρήστες που αναζητούν σχέσεις συντροφικού χαρακτήρα και το τοπίο αλλάζει δραστικά. «Καθώς υιοθετούμε όλο και περισσότερο την ερωτική επικοινωνία μέσω ψηφιακών πλατφορμών, το παραδοσιακό φλερτ με το κλείσιμο του ματιού, ένα άγγιγμα ή ένα λάγνο, υποσχόμενο βλέμμα τείνουν προς εξαφάνιση. Η συναισθηματική και ερωτική έκφραση ακολουθεί κι αυτή το μοτίβο του πλήκτρου του υπολογιστή και του αγγίγματος της οθόνης αφής· μ’ ένα πάτημά τους στέλνουμε το συναίσθημά μας σε γνωστούς ή αγνώστους, υπό μορφή καρδούλας, emoji ή avatar, σαν ένα άοσμο και απρόσωπο ψηφιακό ραβασάκι» (ό.π., σ. 83).
Οι δυνατότητες της βιοτεχνολογίας, της ρομποτικής, της νανοτεχνολογίας κ.ά. τεχνολογιών ερεθίζουν ιδιαίτερα την επιθυμία των τεχνοουτοπιστών −που ταυτίζεται με την επιθυμία των περισσότερων ανθρώπων− να βρεθεί η λύση στο άλυτο μέχρι τώρα πρόβλημα του θανάτου. «Στο πλαίσιο ενός τεχνο-μεσσιανισμού, που έφερε μαζί της η μετανεωτερική εποχή, επιστήμη και τεχνολογία υπόσχονται να προσφέρουν λύσεις σε όλα τα ανθρώπινα προβλήματα, ακόμη και σε όσα είναι βαθιά οντολογικά. Έτσι, θέτοντας το ζήτημα της αθανασίας στην κορυφή της ατζέντας της, η τεχνολογία αναπόφευκτα προσεγγίζει στενά την εσχατολογία με αποτέλεσμα να διαποτίζεται με ενός είδους θρησκευτική πίστη. Εφόσον η τεχνολογία που δημιούργησε ο άνθρωπος-δημιουργός θα μπορεί να διασφαλίσει αφθαρσία και αθανασία, τις οποίες συνηθέστερα ο άνθρωπος ταυτίζει με την υπέρτατη ευτυχία, τότε αυτή έχει όλα τα προσόντα, ώστε να αποτελέσει μια νέα θρησκεία» (ό.π., σ. 97, 98).
Ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό της εποχής της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης είναι οι εικονικές πραγματικότητες. Ο κόσμος της Εικονικής Πραγματικότητας είναι ένας τεχνητός χώρος που προσφέρει όχι πραγματικά, αλλά έντονα ψηφιακά ερεθίσματα και μια τρισδιάστατη αίσθηση βάθους, γι’ αυτό και οι κόσμοι αυτοί χαρακτηρίζονται ως εμβυθιστικά περιβάλλοντα. Η αλληλεπίδραση και η ανταλλαγή δεδομένων με άλλους χρήστες ή συστήματα επιτυγχάνεται με τη βοήθεια συσκευών όπως αισθητήρες και διεγέρτες (ό.π., σ. 129-131). Με τον τρόπο αυτό, ο χρήστης μπορεί να αλληλεπιδρά με πραγματικά ή εικονικά πρόσωπα μέσα στο τρισδιάστατο διαδικτυακό πολυσύμπαν του Metaverse (ό.π., σ. 131-134).
Αναδύονται, ωστόσο, κομβικά ερωτήματα. Η Εικονική Πραγματικότητα είναι πραγματική ή όχι; Πώς θα διαμορφωθεί η ζωή, όταν ο άνθρωπος θα ζει, θα επικοινωνεί, θα συναναστρέφεται με τους άλλους, θα εργάζεται ή θα εκπαιδεύεται στο περιβάλλον του Metaverse; Ποια η σχέση της ζωής στο Metaverse και στην Εικονική Πραγματικότητα με τη ζωή εκτός διαδικτύου; Θα υπάρχει αρκετός χώρος και χρόνος για μια μη διαδικτυακή ζωή;
Γεγονός είναι ότι ανακύπτουν ερωτήματα που τίθενται για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου και η ανθρωπότητα καλείται να έχει καλά αντανακλαστικά, ώστε να καταφέρει να δώσει έγκαιρα απαντήσεις. Η συνεργασία επιστημόνων και ερευνητών όλων των κλάδων, ώστε να μελετηθεί με ποιους τρόπους θα ενσωματωθεί ομαλά η ψηφιακή διάσταση στη σύγχρονη πραγματικότητα, κρίνεται απαραίτητη. Οπωσδήποτε, η ψηφιακή τεχνολογία δεν είναι πανάκεια, ούτε αρκεί ώστε να δώσει από μόνη της λύσεις σε καίρια προβλήματα παγκόσμιας εμβέλειας, όπως η πείνα, η φτώχεια, η ανεργία, η κοινωνική ανισότητα, η εγκληματικότητα, η οικολογική καταστροφή κ.ο.κ, που κινούνται σε πεδία πολύ μακρύτερα από τα bit του διαδικτύου (ό.π., σ. 149). Άλλωστε, «σήμερα, αφού η ανθρωπότητα έχει διανύσει σχεδόν δύο αιώνες σε συνθήκες βιομηχανικής κοινωνίας, έχει γίνει σαφές ότι τα μεγαλύτερα κοινωνικά προβλήματα για να λυθούν απαιτούν πρωτίστως ηθικές και όχι τεχνικές ή υπολογιστικές αποφάσεις. […] Η ψηφιακή τεχνολογία, ακριβώς όπως και οι προκάτοχοί της, θα μας δώσει ό,τι εμείς της ζητήσουμε» (ό.π., σ. 153).
Τα θέματα που τίθενται προς συζήτηση είναι ακόμη ευρύτερα· αγγίζουν το ζήτημα του δικαιώματος της ιδιωτικότητας, της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Φαίνεται πως στη σημερινή κουλτούρα της «εκούσιας παράδοσης της ιδιωτικότητας» η οποία εκτελείται μέσα από την κοινή χρήση προσωπικών δεδομένων (φωτογραφίες, τοποθεσία, προσωπικά στοιχεία, συναισθήματα, οικογενειακή και επαγγελματική κατάσταση, κ.λπ.), η εκτεταμένη διασύνδεση −δηλ. η σύνδεση στο διαδίκτυο των πάντων, συνεχώς και σε πραγματικό χρόνο− είναι κάτι που θα επιτευχθεί χωρίς πολλά εμπόδια. Όμως ο άνθρωπος δεν θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ως μία ακόμη συσκευή συνδεδεμένη στο διαδίκτυο, αλλά ως μοναδική οντότητα με ξεχωριστά ψυχοβιολογικά χαρακτηριστικά. Η διασφάλιση της ελευθερίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι απαραίτητη, ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος διολίσθησης σε έναν ενδεχόμενο ψηφιακό ολοκληρωτισμό (ό.π., σ. 47-57 & σ. 170-176).
Οι δικλείδες ασφαλείας, τόσο τεχνικά όσο και νομικά, θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα ισχυρές, καθώς «εκείνοι που θα ελέγχουν τα Μεγάλα Δεδομένα και το Διαδίκτυο των Πάντων θα έχουν στα χέρια τους πρακτικά “τα κλειδιά των πάντων”, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων, μέσα από μια πανίσχυρη Τεχνητή Νοημοσύνη που θα γνωρίζει σχεδόν τα πάντα για το παρελθόν, το παρόν αλλά και το μέλλον» (ό.π., σ. 170).
Στη σημερινή τεχνο-κεντρική εποχή, όπως άλλωστε σε κάθε εποχή, εκείνος που θα πρέπει να έχει τον πρώτο λόγο για την εξέλιξή του είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. Και ο μοναδικός τρόπος για να μην χάσει μέρος της ανθρωπιάς και της ανθρωπινότητάς του σε αυτή τη νέα πορεία είναι να συμβουλεύεται διαρκώς την αλάνθαστη «ανθρώπινη πυξίδα» του (ό.π., σ. 185).
Το βιβλίο «Ψηλαφώντας τον Άνθρωπο του Μέλλοντος» της Σωτηρίας Ορφανίδου κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Διαδρομή.
Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα είναι έργο του Κωστή Μουδάτσου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου