Ο πολιτισμός του Βυζαντίου, καρπός της σύνθεσης της αρχαιοελληνικής σκέψης, της ρωμαϊκής διοίκησης και της χριστιανικής ηθικής, αποτέλεσε για πάνω από μία χιλιετία τον κορυφαίο προοδευτικό θεσμό της παγκόσμιας Ιστορίας της εποχής του. Η κοινή νεωτερική αφήγηση –οτιδήποτε δεν είναι «δυτικό», δεν είναι προοδευτικό– έχει αδικήσει τον Αυτοκρατορικό Ελληνισμό, παρουσιάζοντας το Βυζάντιο ως θεοκρατικό και σκοταδιστικό.
Αντίθετα, το Βυζάντιο προστάτευσε την ελευθερία της συνείδησης και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, επέδειξε υψηλό επίπεδο κοινωνικής μέριμνας και πρόνοιας, προώθησε την κλασική Παιδεία και τον διάλογο μεταξύ πίστης και λόγου, διατήρησε την έννοια της νομιμότητας και του κράτους δικαίου, αναγνώρισε τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία πολύ πριν από τον νεωτερικό «φεμινισμό».
Την ίδια στιγμή, ο σύγχρονος κόσμος –παρά τους τεχνολογικούς θριάμβους– βυθίζεται σε μια καθολική παρακμή, όπου η περίφημη Δημοκρατία υποκαθίσταται από μηχανισμούς προπαγάνδας, ο άνθρωπος εργαλειοποιείται και εκμηδενίζεται η εσωτερική του αξία, οι κοινωνίες αποσυντίθενται μέσα από υλισμό, πνευματική κενότητα και εξάρτηση από υπερκρατικούς θεσμούς.
1. Νομοθεσία και Κράτος Δικαίου
Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία διατήρησε και ανέπτυξε το ρωμαϊκό δίκαιο, κορυφαία έκφραση της έννομης τάξης. Ο Ιουστινιάνειος Κώδικας (6ος αι.) αποτέλεσε το θεμέλιο του δικαίου για όλη τη μεσαιωνική και μεταγενέστερη Ευρώπη. Περιελάμβανε θεσμούς που προωθούσαν την προστασία του αδυνάτου, του πολίτη, της γυναίκας, του παιδιού και της ιδιοκτησίας. Καμία άλλη αυτοκρατορία της εποχής (π.χ. Καρολίγγεια, Χαλιφάτα, Κίνα) δεν ανέπτυξε τόσο προωθημένο και ανθρώπινο νομικό πολιτισμό.
2. Παιδεία και Πνευματική Συνέχεια
Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο ήταν διαχρονικά συνδεδεμένη με την αρχαία ελληνική Παιδεία. Οι μαθητές διδάσκονταν Όμηρο, Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Ισοκράτη. Δεν υπήρξε λογοκρισία στα κείμενα των “ειδωλολατρών”, όπως συνέβη αργότερα στη Δύση με τον Μεσαίωνα. Η Πανδιδακτήρια της Κωνσταντινούπολης ήταν τα ανώτατα πνευματικά κέντρα του μεσαιωνικού κόσμου.
Παράλληλα, το Πανεπιστήμιο της Μαγναύρας (9ος αι.) υπήρξε θεσμός πρωτοφανής για τα παγκόσμια δεδομένα, με σχολές μαθηματικών, ιατρικής, νομικής και φιλοσοφίας. Εκεί δίδασκαν σοφοί όπως ο Λέων ο Μαθηματικός, σε εποχή όπου η Δύση ζούσε σε βαθύ πνευματικό ύπνο.
3. Κοινωνική Πρόνοια και Ανθρωπισμός
Το Βυζάντιο λειτούργησε ως το πρώτο «κοινωνικό κράτος» της ιστορίας. Ιδρύματα όπως τα νοσοκομεία, γηροκομεία, πτωχοτροφεία και ορφανοτροφεία δεν υπήρχαν πουθενά αλλού στον τότε γνωστό κόσμο, ούτε στη Δύση ούτε στην Ανατολή. Αυτά τα ιδρύματα χρηματοδοτούνταν από το κράτος ή από πλούσιους πολίτες και μοναστήρια, ως έκφραση του χριστιανικού και ελληνικού ανθρωπισμού.
Η αυτοκράτειρα Πουλχερία, η Αγία Θεοδώρα, η Ευδοκία και άλλες γυναίκες του θρόνου ήταν εμπνεύστριες κοινωνικών πολιτικών.
4. Γυναίκα και κοινωνική κινητικότητα
Στο Βυζάντιο, η γυναίκα μπορούσε να είναι: κληρονόμος, κάτοχος περιουσίας, ιδρύτρια μονών και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, ακόμη και αυτοκράτειρα (Ειρήνη η Αθηναία, Θεοδώρα κ.ά.).
Η κοινωνία δεν ήταν φεουδαρχική, οι ταπεινής καταγωγής πολίτες μπορούσαν να ανέλθουν κοινωνικά μέσα από την παιδεία, τη στρατιωτική αρετή ή τη διοικητική ικανότητα.
Αντιπαράθεση με τον Σύγχρονο Κόσμο – Από την Πολιτισμική Ακμή στην Παγκόσμια woke-παρακμή
Η σημερινή ανθρωπότητα, παρά τις τεχνολογικές εξελίξεις, παρουσιάζει σημάδια πολιτισμικού εκφυλισμού:
1. Υποχώρηση της Παιδείας
Η εκπαίδευση έχει καταντήσει εργαλείο ιδεολογικής διαμόρφωσης και κοινωνικού αποπροσανατολισμού. Η ανθρωπιστική Παιδεία συρρικνώνεται. Η ιστορική μνήμη και η κλασική παιδεία δαιμονοποιούνται ή εκμοντερνίζονται μέχρι αλλοτρίωσης.
2. Κρίση θεσμών και παγκόσμια φαυλοκρατία
Οι σύγχρονες δημοκρατίες είναι πλέον ανελεύθερες ολιγαρχίες με επιφανειακές εκλογικές διαδικασίες. Οι πολίτες δεν αποφασίζουν, απλώς ψηφίζουν σε προκαθορισμένα πλαίσια. Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια, η εξάρτηση από οικονομικούς θεσμούς (ΕΕ, ΕΚΤ, ΔΝΤ) έχει ουσιαστικά καταλύσει την εθνική κυριαρχία.
3. Ηθική και κοινωνική αποσύνθεση
Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει μετατραπεί σε καταναλωτικό μονάδα, αποκομμένος από τα υπαρξιακά του θεμέλια. Αντί για κοινωνική αλληλεγγύη, κυριαρχούν ο ατομικισμός, η απάθεια και η αποξένωση. Το Βυζάντιο έδινε νόημα στην ανθρώπινη ύπαρξη με θεμέλιο την κοινότητα και την πνευματικότητα· ο νεοφιλελεύθερος κόσμος την ακυρώνει.
Συμπερασματικά ο Βυζαντινός πολιτισμός υπήρξε πολιτισμικά και κοινωνικά ανώτερος της εποχής του, προασπίζοντας αξίες και θεσμούς που σε πολλές περιπτώσεις ξεπερνούσαν και τα σημερινά πρότυπα. Ήταν κράτος δικαίου, ανθρωπισμού, και πολιτισμού σε εποχή βαρβαρότητας. Αντίθετα, η εποχή μας, παρά την τεχνολογία, βιώνει μια νεοβαρβαρότητα της ύλης, της εξουσίας και του μηδενισμού, χωρίς κατεύθυνση και βαθύτερο νόημα.
Αν επιθυμούμε πραγματική πρόοδο, οφείλουμε να επανασυνδεθούμε με τις ρίζες του Αυτοκρατορικού Ελληνισμού – όχι ως αναχρονισμό, αλλά ως βάση ενός ανώτερου ανθρωποκεντρικού πολιτισμού.
Ενδεικτικές Πηγές:
Στίβεν Ράνσιμαν, Η Βυζαντινή Θεοκρατία, Εκδόσεις Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα.
John Julius Norwich, Βυζάντιο: Οι Πρώτοι Αιώνες, Εκδόσεις Εκδοτική Αθηνών.
Αλέξης Πολίτης, Ρομαντικοί και Ρομαντισμοί στην Ελλάδα, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Peter Stein, Το Ρωμαϊκό Δίκαιο στην Ευρωπαϊκή Ιστορία, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Νεοκλής Σαρρής, Η Άλλη Πλευρά: Η Τουρκία και Εμείς, Εκδόσεις Ποιότητα.
Robert Browning, Η Βυζαντινή Ανατολή και ο Ισλαμικός Κόσμος, Εκδ. Παπαδήμας.
Georg Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, Εκδ. Βάνιας.
Α. Καζντάν (επιμ.), Λεξικό του Βυζαντίου, Εκδ. Οξφόρδης (ελληνική επιμ.: Ι. Καραγιαννόπουλος).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου