"Εγωιστής" ο Άγιος Μάρκος ο Ευγενικός;

"Εγωιστής" ο Άγιος Μάρκος ο Ευγενικός;

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Η εκ μέρους του Οικουμενικού Πατριάρχου ντε φάκτο αποδοχή της Ορθόδοξης αντίληψης περί του Πρωτείου κατά τη σύναξη των Προκαθημένων, την Κυριακή της Ορθοδοξίας, δημιούργησε την εντύπωση ότι έκλεισε το θέμα που είχε ανοίξει ο Μητροπολίτης Προύσης κ. Ελπιδοφόρος. Όμως όχι, υπήρξε συνέχεια. Ο αρχιμανδρίτης Παντελεήμων Μανουσάκης, επικ. Καθηγητής φιλοσοφίας στο Καθολικό Κολέγιο Τιμίου Σταυρού, στη Μασαχουσέτη των ΗΠΑ, κολέγιο που έχουν ιδρύσει ιησουίτες μοναχοί, όχι μόνο δημοσίευσε άρθρο, με το οποίο υποστηρίζει τις απόψεις του κ. Ελπιδοφόρου, αλλά χαρακτηρίζει "εγωιστική" την άρνηση του Πρωτείου και της παπικής αντίληψης περί "Πρώτου χωρίς ίσον" ( primus sine pares). Από τις δέκα παραπομπές του οι οκτώ δεν υποστηρίζουν την επιχειρηματολογία του, είναι απλώς αναφορές σε άρθρα του, στο άρθρο του κ. Ελπιδοφόρου και μία στην ύπαρξη περισσοτέρων Ορθοδόξων Επισκόπων σε μια Ορθόδοξη εκκλησιαστική περιφέρεια.

Από τις δύο απομένουσες υποσημειώσεις στο άρθρο του π. Παντελεήμονα η μία αναφέρεται στην ανύψωση της Εκκλησίας της Ρωσίας σε Πατριαρχείο και το γραφόμενο από τον Πατριάρχη Ιερεμία Β', ότι "κεφαλή έχη τον Αποστολικόν Θρόνον της Κωνσταντίνου πόλεως, ως και οι άλλοι Πατριάρχαι". Κατά την άποψη του αρθρογράφου από τη φράση αυτή "διαφαίνεται η ύπαρξη πρώτου στα πρεσβυγενή πατριαρχεία". Η δεύτερη αφορά επιστολή του Πατριάρχου Γαβριήλ προς τον Αλεξανδρείας Γεράσιμο με την οποία του υπενθυμίζει ότι "κέκτηται προνόμιον διευθετείν και ρυθμίζειν το απανταχού χριστιανικόν πλήρωμα εις τα ορθά της Εκκλησίας δόγματά τε και διατάγματα και τας εξ αρχής παραδόσεις και επιβλέπειν δριμύτερον επί τους παρεκτρεπομένους των εκκλησιαστικών διατάξεων τε και παραδόσεων".

Οι δύο παραπομπές ουδέν αναφέρουν περί του Πρωτείου, όπως το εννοεί ο Μητροπολίτης Προύσης. Απλώς αποτελούν απόψεις ή επιδιώξεις, που δεν έγιναν ποτέ αποδεκτές. Να αναφέρουμε ότι και Πατριάρχες Αλεξανδρείας έχουν επιτιμήσει Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως, όταν ξέφευγαν από τους Κανόνες και τα Δόγματα της Εκκλησίας. Ο Άγιος Κύριλλος, Αλεξανδρείας, ήρθε σε οξύτατη αντίθεση με τον αιρετικό Κωνσταντινουπόλεως Νεστόριο και προκάλεσε την Γ' Οικουμενική Σύνοδο, που τον καταδίκασε.(1) ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Μελέτιος Πηγάς δριμύτατα ψέγει τον Οικουμενικό Πατριάρχη Ιερεμία Β΄ γιατί στο θέμα της ανυψώσεως της Εκκλησίας της Ρωσίας σε Πατριαρχείο παρέβλεψε την εκκλησιαστική και κανονική τάξη. Του γράφει: "Οίδα, χαλεπήσας επί τη αναγωγή εις Πατριαρχείον της Μοσκόβου Μητροπόλεως, ου γαρ σε διαλανθάνει ουχ ενός είναι τούτο Πατριάρχου (ει μη τη Παλαιά Ρώμη επακολουθείν έγνωκεν η Νέα) αλλά Συνόδου και Συνόδου Οικουμενικής ( των Ορθοδόξων δηλαδή). Τούτον γαρ τρόπον και τα μέχρι σήμερον Πατριαρχεία κατέστη, δια τούτο έδει σου την ιεράν ψυχήν και των λοιπών αδελφών συμπαραλαβείν την ψήφον. Δει γαρ πάντας ειδέναι (ως κατά την Γ΄ Σύνοδον οι Πατέρες διορίζονται) το πραττόμενον ότι περί κοινού τινος πράγματος εστίν σκέψις. Φανερόν δε ότι θρόνος ουδείς Πατριαρχικός ετέρω υπόκειται, αλλά τη Καθολική συνδέδεται Εκκλησία" (2). (Σημ. Οι υπογραμμίσεις του γράφοντος). Προφητικός ο λόγος του Μελετίου Πηγά για τα όσα σήμερα συμβαίνουν.

Επί της ουσίας του άρθρου του Αρχιμ. Παντελεήμονος Μανουσάκη με το να χαρακτηρίζει "εγωιστική" την άρνηση του Πρωτείου στον Ρώμης και, κατ' επέκταση στον Κωνσταντινουπόλεως κατηγορεί ως "εγωιστή" τον Άγιο Μάρκο τον Ευγενικό, ο οποίος δεν εδέχθη και δεν υπέγραψε τα περί του Πρωτείου και των άλλων πλανών του Πάπα στη Σύνοδο Φεράρας - Φλωρεντίας, παρά τα βάσανα που υπέστη. Ο ιστορικός του Βατικανού Joseph Gill γράφει πως για να προωθηθεί η "Ένωση", δηλαδή η υποταγή των Ορθοδόξων στον Πάπα "έπρεπε ο Αυτοκράτορας και οι εκκλησιαστικές αρχές της Κωνσταντινουπόλεως να είχαν αφορίσει τον Μητροπολίτη Εφέσου και να τον είχαν αποτελεσματικά εμποδίσει να διαδίδει τις ανατρεπτικές του απόψεις" (3). Δηλαδή κατά τον ιστορικό του Βατικανού θα έπρεπε να εξοντωθεί ο Άγιος Μάρκος ο Ευγενικός, ό,τι αργότερα έκαναν οι Ιησουίτες στον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Κύριλλο Λούκαρη. Πιστεύουμε ότι με βδελυγμία απορρίπτει ο π. Παντελεήμων αυτές τις προθέσεις του Βατικανού.

"Εγωιστική" είναι επίσης η θαρραλέα στάση των 13 μοναχών της Μονής Καντάρας, στην Κύπρο. Προτίμησαν το μαρτύριο και να καούν ζωντανοί, παρά να υποκύψουν στο Πρωτείο και τις άλλες κακοδοξίες του Πάπα. (4). "Εγωιστική" είναι και η άποψη του καθηγητού Σπυρίδωνος Κ. Παπαγεωργίου, ο οποίος στην "Εκκλησιαστική Αλήθεια Κωνσταντινουπόλεως" αναφέρει: " …Τουναντίον είδομεν εν τη ορθή ερμηνεία των γραφικών λόγων, εν τη ανοθεύτω αναγνώσει των Πατέρων και εν τη αμετατρέπτω ιστορία ότι ο επίσκοπος Ρώμης και ελέγετο και εθεωρείτο και αφ' εαυτού προσηγορεύετο αδελφός επίσκοπος (Σημ. Υπογράμμιση στο πρωτότυπο), ίσος προς τους άλλους... Τας εσφαλμένας δοξασίας και τους εσφαλμένους θεσμούς αυτού πολλάκις και εν τη Ανατολή και εν τη Δύσει ήλεγξαν άνδρες, παρ' αυτών των παπών κατατασσόμενοι μεταξύ των Πατέρων και εκκλησιαστικών συγγραφέων. Τέλος ομοφώνως η γεραρά αρχαιότης τα γραφικά ρητά περί ενότητος, περί ποιμένων της Εκκλησίας, εφήρμοσε και ενόησεν επί της ενότητος της πίστεως, των δογμάτων, της αγάπης, της διδασκαλίας, της ειρήνης της Εκκλησίας, της οποίας ποιμήν μόνος εστίν ο Χριστός. Άλλην ενότητα εκκλησιαστικών ούτε παρεδέχθη η Ανατολική Εκκλησία επί δέκα και εννέα όλους αιώνας, ούτε θα παραδεχθή. Εάν ποτε τοιαύτην νοήση την ενότητα και ο επίσκοπος Ρώμης, τότε και η Ανατολική Εκκλησία προθύμως θέλει συζητήσει εν τοις καθέκαστα και θέλει αποδείξη ποία εισί τα ορθά δόγματα και ποία εστίν η ορθή και συνάδουσα τω Ευαγγελίω διδασκαλία" (5).

Το σημαντικότερο και σοβαρότερο είναι ότι ο εν λόγω Αρχιμανδρίτης καταγγέλλει ως "εγωιστική" τη στάση της Συνόδου του Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως. Σε Πατριαρχική και Συνοδική Εγκύκλιο Επιστολή, τον Αύγουστο του 1895, "προς τους Ιερωτάτους και Θεοφιλεστάτους εν Χριστώ αδελφούς Μητροπολίτας και επισκόπους και τον περί αυτούς ιερόν και ευαγή κλήρον και άπαν το ευσεβές και ορθόδοξον πλήρωμα του αγιωτάτου Αποστολικού και Πατριαρχικού Θρόνου Κωνσταντινουπόλεως" εκφράζει τη βαθιά της θλίψη και την οδύνη της για την εγκύκλιο επιστολή του Πάπα Λέοντος ΙΓ', με την οποία κάλεσε τους Ορθοδόξους να υποταγούν σ' αυτόν. Στο επίσημο κείμενο του Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως, που αποτελεί απόφαση της Συνόδου του και επομένως, κατά τη λογική του σημερινού Πατριάρχου Βαρθολομαίου, "ιερό κείμενο" αναφέρονται μεταξύ των άλλων τα εξής αξιοπρόσεκτα, που προφανώς αγνοεί - δεν μπορούμε να σκεφθούμε κάτι άλλο - ο Αρχ. Παντ. Μανουσάκης:

"Οι θείοι Πατέρες τιμώντες τον επίσκοπον Ρώμης μόνον ως επίσκοπον της πρωτευούσης πόλεως του κράτους, απέδωκαν αυτώ προεδρείας πρεσβεία τιμητικά, θεωρήσαντες αυτόν απλώς ως πρώτον τη τάξει επίσκοπον, τουτ' έστι πρώτον εν ίσοις, άπερ πρεσβεία και τω Κωνσταντινουπόλεως απένειμαν κατόπιν, ότε η πόλις αύτη εγένετο πρωτεύουσα του ρωμαϊκού κράτους….Εκ του 28^ου κανόνος της εν Χαλκηδόνι Δ' Οικουμενικής Συνόδου καταφαίνεται ότι ο Ρώμης εστίν επίσκοπος ισότιμος τω επισκόπω της Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως και τοις των άλλων Εκκλησιών, εν ουδενί δε κανόνι και παρ' ουδενί των πατέρων υπαινιγμός τις γίνεται, ότι ποτέ ο Ρώμης μόνος εστίν ο αρχηγός της καθόλου Εκκλησίας και ο αλάθητος κριτής των επισκόπων και των άλλων ανεξαρτήτων και αυτοκεφάλων Εκκλησιών…

Εκάστη κατά μέρος αυτοκέφαλος Εκκλησία εν τε Ανατολή και τη Δύσει ην όλως ανεξάρτητος και αυτοδιοίκητος κατά τους χρόνους των επτά Οικουμενικών Συνόδων. Όπως δε οι επίσκοποι των αυτοκεφάλων Εκκλησιών της Ανατολής, ούτω και οι της Αφρικής, της Ισπανίας, των Γαλλιών, της Γερμανίας και της Βρετανίας εκυβέρνων τα των Εκκλησιών αυτών έκαστοι δια των ιδίων τοπικών Συνόδων, ουδέν αναμίξεως δικαίωμα έχοντος του επισκόπου Ρώμης, όστις και αυτός επίσης υπήγετο και υπείκεν εις τας συνοδικάς αποφάσεις….Τοιούτον υπήρχε το αρχαίον της Εκκλησίας πολίτευμα, οι δε επίσκοποι ήσαν ανεξάρτητοι απ' αλλήλων και ελεύθεροι όλως εν τοις ιδίοις έκαστος ορίοις, μόνον ταις συνοδικαίς διατάξεσιν υπείκοντες, και παρεκάθηντο ίσοι προς αλλήλους εν ταις συνόδοις, ουδείς δε εξ αυτών διεξεδίκει ποτέ μοναρχικά δικαιώματα επί της καθόλου Εκκλησίας….". (6). (Σημ. Η υπογράμμιση του γράφοντος).

"Εγωιστική" είναι και η θεολογική άποψη του Μητροπολίτου Περγάμου Ιωάννου Ζηζιούλα, ο οποίος στην επί διδακτορία διατριβή του επιλέγει με τα εξής:

" Έκαστος Επίσκοπος ενοείτο ως διάδοχος πάντων ( Σημ. Η υπογράμμιση στο πρωτότυπο) των Αποστόλων - και του Πέτρου. Δεν ήτο συνεπώς η ενότης των Επισκόπων "συλλογική" εν τη εννοία της αθροιστικής συνθέσεως μιας επιμεμερισμένης εις τους διαφόρους Επισκόπους αποστολικής διαδοχής. Έκαστος των Επισκόπων εκάθητο επί της καθέδρας του Πέτρου, της Εκκλησίας του θεωρουμένης πλήρως αποστολικής και στηριζομένης επί του θεμελίου πάντων των Αποστόλων ( Σημ. Η υπογράμμιση στο πρωτότυπο). Εντεύθεν και επιστεύετο ότι όχι μόνον οιοσδήποτε εκ των Επισκόπων τούτων δεν ηδύνατο να κατέχη Ιερωσύνην και οιασδήποτε εκκλησιολογικώς βεβαιουμένας δικαιοδοσίας κατά τρόπον πληρέστερον οιουδήποτε άλλου Επισκόπου, αλλά και πάντες ομού ηνωμένοι δεν ηδύναντο να συνιστούν άθροισμα συμπληρούντων άλληλα μερών, αλλ' ενότητα οργανικήν ( Σημ. Η υπογράμμιση στο πρωτότυπο), στηριζομένην επί της πλήρους ταυτότητος των προς αλλήλους και προς το έν σώμα του Χριστού. Από το καίριον τούτο σημείον, το οποίον εκφράζει την πληρότητα του επισκοπικού βαθμού, εξακολουθεί και παρά την εμφάνισιν της περί συλλογικότητος των Επισκόπων θεωρίαν, να εκπηγάζη πάσα ουσιαστική διαφωνία προς την ουσίαν της όλης Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησιολογίας υπό το φως της συνειδήσεως των τριών πρώτων αιώνων. (7). Ο Μητρ. Περγάμου σε άλλο σημείο της διατριβής του υποστηρίζει κάτι ακόμη πιο σοβαρό: "Επίσκοπος μη αποτελών το κέντρον της ενότητος ωρισμένης Εκκλησίας ή εξαρτώμενος εξ άλλου Επισκόπου θα απετέλει ατελή Επίσκοπον". (8) (Σημ. Υπογράμμισην του γράφοντος). Το εντυπωσιακό είναι ότι ο κ. Ιωάννης από τη συνάντηση της Ραβέννας και μετά φαίνεται να έχει αλλάξει άποψη. Ασφαλώς έχει τους λόγους του για την αλλαγή και που δεν προβαίνει σε διόρθωση των όσων υποστηρίζουν οι νεότεροι του κληρικοί του Πατριαρχείου.

Η συνέχιση της προώθησης της παπικής αντίληψης περί του Πρωτείου, ότι δηλαδή ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως είναι "Πρώτος άνευ ίσου" είναι ζήτημα σοβαρό, γιατί οι εκτιθέμενες απόψεις είναι υπό την έγκριση του Φαναρίου, αφού τίποτε δεν τελούν τα στελέχη του χωρίς την έγκρισή του. Η προσχώρηση Ορθοδόξων κληρικών και μάλιστα Επισκόπων στην περί του Πρωτείου λογική του Πάπα προκαλεί οδύνη και πρέπει εκ μέρους τους να επανεκτιμηθεί, με βάση την Ορθόδοξη Παράδοση και Εκκλησιολογία και με γνώση της Ιστορίας για τους ποταμούς αιμάτων που έχυσαν οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί για να αντισταθούν στις επιδιώξεις των Λατίνων και βεβαίως χωρίς προκατάληψη και χωρίς τον πειρασμό της εκκοσμίκευσης και του ωφελιμισμού.-

Σημειώσεις

1. Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, Αρχ/που Αθηνών και πάσης Ελλάδος "Ιστορία της Εκκλησίας της Αλεξανδρείας (62-1934)", Αθήναι, 1985, σελ. 30-368.
2. Μεθοδίου Φούγια, Μητροπολίτου Πισιδίας " Επιστολαί Μελετίου Πηγά, Πάπα και Πατριάρχου Αλεξανδρείας", Αθήναι, 1998, σελ. 19-21.
3. Joseph Gill " Η Σύνοδος της Φλωρεντίας", Εκδ. "Καλού Τύπου", Αθήναι, 1962, σελ. 460.
4. Ανδρέα Μιτσίδη " Σύντομη ιστορία της Εκκλησίας της Κύπρου", Λεωκωσία, 1994, σελ. 36.
5. "Εκκλησιαστική Αλήθεια Κωνσταντινουπόλεως", Σύγγραμμα περιοδικόν, εκδιδόμενον κατά Παρασκευήν", Έτος Δέκατον Έκτον, 1 Μαρτίου 1896-28 Φεβρουαρίου 1897, Εν Κωνσταντινουπόλει, 1897, Εκ του Πατριαρχικού Τυπογραφείου, σελ. 264.
6. "Εκκλησιαστική Αλήθεια Κωνσταντινουπόλεως", Έτος Δέκατον Πέμπτον, 1 Μαρτίου 1895- 29 Φεβρουαρίου 1896, Εν Κωνσταντινουπόλει 1896, σελ. 241-249.
7. Ιωάννου Ζηζιούλα, Μητροπολίτου Περγάμου και καθηγητού Πανεπιστημίου " Η ενότης της Εκκλησίας εν τη Θεία Ευχαριστία και τω Επισκόπω κατά τους τρεις πρώτους αιώνας", Δευτέρα Έκδοσις, Εκδ. Γρηγόρη, Εν Αθήναις, 1990,σελ. 202.
8. Ενθ' ανωτ. σελ. 192.