Συνοπτικά για τις θέσεις του π. Παϊσίου του Καρεώτου περί ομοουσίου

Συνοπτικά για τις θέσεις του π. Παϊσίου του Καρεώτου περί ομοουσίου

 

Ο γέρων Παΐσιος φαίνεται να είναι εμβριθής κάτοχος της ορθόδοξης δογματικής. Σε μια σειρά άρθρων του στον Ο.Τ. (https://orthodoxostypos.gr/%e1%bc%a1-%e1%bc%80%ce%bd%ce%b1%ce%af%cf%81%ce%b5%cf%83%ce%b9%cf%82-%cf%84%ce%bf%e1%bf%a6-%e1%bd%81%ce%bc%ce%bf%ce%bf%cf%85%cf%83%ce%af%ce%bf%cf%85-%ce%b5%e1%bc%b0%cf%82-%cf%84%ce%ae%ce%bd-%ce%b8/) προσπάθησε να αναιρέσει τις θέσεις των σύγχρονων περσοναλιστών ορθοδόξων θεολόγων σε βάρος της Παράδοσης και συγκεκριμένα της έννοιας του ομοουσίου, όπως αυτός τα έχει εντοπίσει. Πραγματικά, σε έναν τεράστιο βαθμό κατορθώνει να καθαιρέσει τις υπερβολές των σύγχρονων περσοναλιστών που σε μερικά σημεία αγγίζουν την πλάνη, ίσως και την αίρεση. Είναι γεγονός πως οι περσοναλιστές και ιδίως ο κυρός Ιωάννης μητροπολίτης Περγάμου, χωρίς να το διαισθάνεται προφανώς, έρχεται πολύ κοντά με τον Αρειανισμό, κάπου δε και με τον Νεστοριανισμό! Η ιεράρχηση στην Τριάδα είναι μια επιστροφή στην αίρεση του Αρείου, ο οποίος καταδικάστηκε εδώ και 17 αιώνες. Η θεραπεία και η απάντηση στη συγκεκριμένη αίρεση δόθηκε από τον Μέγα Αθανάσιο με το ομοούσιο και με τους θεόπνευστους λόγους του, όπου διέκρινε φύση και βούληση, αϊδιότητα και οικονομία στη ζωή της Τριάδος.

Μέχρι εδώ όλα καλά και ευλογημένα. Από το σημείο αυτό και μετά όμως προκύπτουν κάποια προβλήματα που χρήζουν απάντησης ή τουλάχιστον διευκρίνισης. Κατά τη γνώμη μας ο γέρων Παΐσιος πέφτει στη λούμπα της ουσιοκρατίας. Μας γυρνάει δηλαδή, εκών άκων, στη ρωμαιοκαθολική θεολογία και δη τη σχολαστική. Στον Αυγουστίνο. Τα πρόσωπα της Τριάδος φαίνεται να διαδραματίζουν δευτερεύοντα ρόλο αναφορικά με τη θεία ουσία.  Να αποτελούν σχέσεις εντός της υπερουσίου ουσίας και όχι ανεξάρτητες (= διακριτές) αυθυπόστατες υποστάσεις. Η ταύτιση μάλιστα του περσοναλισμού με τον Οικουμενισμό μάλλον είναι ατυχής, διότι καθαιρέτης της εσχατολογικής αυτής αίρεσης είναι κυρίως ο αυθεντικός ορθόδοξος περσοναλισμός και όχι η ουσιοκρατία, που απαντάται όχι μονάχα στη δυτική χριστιανική παράδοση, αλλά κυρίως στις ανατολικές θρησκείες οι οποίες τόση γοητεία ασκούν στην εποχή μας.

Είναι γεγονός ότι το ομοούσιο εκφράζει την απόλυτη ένωση και κοινωνία των Τριών της Τριάδος. Αυτό όμως δεν πρέπει να αίρει από τη θεώρησή μας την “προτεραιότητα” της διάκρισης των υποστάσεων. Αλλιώς η ουσία ή θα καταστεί απρόσωπη ή υπερπροσωπική. Ο Παλαμάς είναι ξεκάθαρος: “¨Και τω Μωυσή δε χρηματίζων ο Θεός, ουκ είπεν “εγώ ειμί η ουσία”, αλλ’ “εγώ ειμί ο ων”. Ου γαρ εκ της ουσίας ο ων, αλλ’ εκ του όντος η ουσία. Αυτός γαρ ο ων όλον εν εαυτώ συνείληφε το είναι” (Γρηγορίου Παλαμά, Λόγος τρίτος υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων, εκδ. Γρ. Παλαμάς, τόμος 2, 1999, σελ. 562).

Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε πως το ομοούσιο δεν εξασφαλίζει μόνο του την μονοθεΐα των χριστιανών, αλλά σε συνάρτηση με τη μοναρχία της πηγαίας θεότητας, της Πατρικής Υποστάσεως. “Πώς ουν ο αυτός μέγας εν θεολογία Γρηγόριος φησιν, “άναρχον και αρχή και το μετά της αρχής εις Θεός”, “φύσις δε τοις τρισί μία. Ένωσις δε ο Πατήρ, εξ ου και προς ον ανάγεται τα εξής, ουχ ως συναλείφεσθαι, αλλ’ ως έχεσθαι;” (Γρηγορίου Παλαμά, Λόγος πρώτος περί της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος (εκδ. Γρ. Παλαμάς, τόμος 1, 1981, σελ. 126).

Το ομοούσιο στο άρθρο του αγιορείτη φαίνεται να λειτουργεί αυτοματικά και να αποτελεί την απάντηση σε όλα. Θεωρώ ότι η ορθή τοποθέτηση βρίσκεται στη θεληματική “αποδοχή” του ομοουσίου και από τους Τρεις, σύμφωνα με τον Μ. Αθανάσιο και όσα εξήγησε στους Αρειανούς που θεωρούσαν τη φυσική γέννηση του Υιού κάτι το εξ ανάγκης φυσικής προερχόμενο. Και έπειτα, μέσα από τα γραφόμενά του γέροντος αποκομίζεις μια αίσθηση ότι δεν πρέπει να συζητάμε για σχέσεις μεταξύ των προσώπων της θεότητας. Δηλαδή είναι άσχετοι μεταξύ τους; Μη γένοιτο… Ποτέ δεν πρέπει οι υπερβολές ενίων περσοναλιστών να κρημνίσουν τον γνήσιο ορθόδοξο περσοναλισμό εν συνόλω.

Διαβάζοντας κάποιος τους λόγους του αγίου Γρηγορίου Παλαμά “υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων” θα βρει τις απαντήσεις που χρειάζεται στη διάκριση υπόστασης, ουσίας και ενέργειας στον Θεό. Ο θεολογικός περσοναλισμός είναι επίσης ιδιαίτερα σημαντικός για την ανθρωπολογία, διότι εξασφαλίζει την αιώνια διακράτηση της υπόστασης εκάστου στην κοινωνία του με τον Θεό, χωρίς καμία υποψία διολίσθησης σε μια απαλοιφή μας μέσα στο πέλαγος μιας άπειρης υπερπροσωπικής ουσίας, όπως για παράδειγμα ονειρεύεται ο Βουδισμός.

 

 

Κ. Νούσης

Λάρισα, 10/10/2025