Πάπας Λέων XIV: Ένας νέος ποντίφικας με παλιές ρίζες και άλλες προτεραιότητες- Καιρός να ξυπνήσουμε!

Του Σωτήρη Μ. Τζούμα

Το επικείμενο ταξίδι του Πάπα Λέοντος στην Τουρκία και στο Οικουμενικό Πατριαρχείο μάς δίνει την αφορμή να εξετάσουμε πιο προσεκτικά την προσωπικότητά του και να αναλύσουμε τα πρώτα δείγματα γραφής που έχει ήδη παρουσιάσει

Ο Πάπας Λέων XIV δεν είναι η συνέχεια του Φραγκίσκου, ούτε η επιθανάτια λάμψη ενός “πάπα των λαών”. 

Δεν είναι ο χαμογελαστός συνομιλητής που σηκώνει το τηλέφωνο για να απαλύνει κρίσεις, ούτε η πατρική φιγούρα που επιδιώκει τελετουργικές συμφιλιώσεις με την Ορθοδοξία.

Είναι κάτι άλλο: ένας Πάπας “με κέντρο βάρους”, ένας θεσμικός παίκτης που δεν μπαίνει στο παιχνίδι για να μοιράσει συμβολισμούς, αλλά για να αποκαταστήσει δομές, να επιβάλει σειρά, να υπενθυμίσει ότι η Ρώμη ήταν και παραμένει υπερδύναμη ιδεών, δικτύων και παγκόσμιας επιρροής.

Και αυτό, για τον Ορθόδοξο κόσμο –ιδίως τον ελληνόφωνο – είναι η μεγαλύτερη πρόκληση των τελευταίων δεκαετιών.

Είναι μία ψυχρή αφύπνιση για τον Ορθόδοξο κόσμο 

1. Ο “καινούργιος” Πάπας με παλιές ρίζες – και νέες φιλοδοξίες

Ο Λέων XIV, Αμερικανός στη γέννηση αλλά Λατινοαμερικανός στη διαμόρφωση, δεν μοιάζει με κανέναν από τους τρεις άμεσα προηγούμενους Ποντίφικες. Έχει πνευματικό υπόβαθρο, αλλά και ένα είδος ψυχρής, τεχνοκρατικής προσέγγισης που σπάνια συναντάται σε κορυφαία εκκλησιαστικά αξιώματα.

Κι όμως, αυτό ακριβώς είναι το σημείο:

Δεν θέλει να γίνει “ο επόμενος Φραγκίσκος”.

Δεν θέλει «να θυμίζει τον Βενέδικτο» αλλά «ούτε και να μιμηθεί τον Ιωάννη Παύλο Β´»

Θέλει να μείνει στην ιστορία και να τον θυμούνται ως τον Λέοντα τον XIV

2. Όχι, δεν θα είναι ο Πάπας των εύκολων ανοικτών θυρών

Και εδώ βρίσκεται το κρίσιμο σημείο για την Ορθόδοξη πλευρά:

Δεν πρέπει να περιμένουμε από τον Πάπα Λέων XIV ούτε το θάρρος του Φραγκίσκου, ούτε τις γενναιόδωρες χειρονομίες του Ιωάννη Παύλου Β ´ και του Βενεδίκτου  προς την Ανατολή.

Ο Φραγκίσκος:

• έσπασε πρωτόκολλα,
• μίλησε απευθείας στον κόσμο,
• ενόχλησε, άνοιξε, ρίσκαρε.
• 
  

Ο Ιωάννης Παύλος Β´: 

Δεν δίστασε όταν ήλθε Αθήνα να ζητήσει συγνώμη από την Ορθοδοξία για τα λάθη και τα εγκλήματα των Καθολικών κατά των Ορθοδόξων. Και ήξερε εξ αρχής την αποστολή του και  γιατί έγινε Πάπας. 

Ο Βενέδικτος: 

Ήταν μεγάλος θεολόγος και συμπορεύτηκε τα χρόνια των Θεολογικών σπουδών του με μεγάλους Θεολόγους της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ήταν ο Μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αυστραλίας Στυλιανός με τον οποίο ήταν προσωπικοί φίλοι. Είχε όραμα για την κοινή μας πορεία αλλά δεν άντεξε τα εσωτερικά προβλήματα που είχε.

Ο Λέων XIV:

   •   δεν έχει το νεύρο των  προκατόχων του,

•    δεν έχει την   «ανυπομονησία»,
• δεν έχει την πολιτική διάθεση να συγκρουστεί για χάρη ενός οικουμενικού διαλόγου.
• δεν νοιάζεται να δει την ημέρα του Κοινού Ποτηρίου να συντελείται  επί των ημερών του.  Είπαμε η εκλογή του χαρακτηρίστηκε «επιλογή σταθερότητας».

• Και η σταθερότητα σπάνια συμβαδίζει με παραχωρήσεις και εκπλήξεις.

Και αυτό σημαίνει ηγεσία χωρίς συναισθηματικές χειρονομίες, χωρίς “εύκολες” προσεγγίσεις με την Ορθοδοξία, χωρίς αγκαλιές μπροστά στις κάμερες.

Σημαίνει επίσης ότι η ισορροπία στην οποία είχε επενδύσει μεγάλο μέρος της Ορθοδοξίας… τελειώνει.

3. Ο Λέων XIV δεν μοιράζει συμβολισμούς – επιβάλλει ρυθμούς

Οι Ορθόδοξοι –και ειδικά η ελληνική πλευρά– είχαν συνηθίσει σε μια εποχή όπου η Ρώμη, έκανε εντυπωσιακά ανοίγματα:χειρονομίες προς τους φτωχούς, προσφυγικούς συμβολισμούς, επισκέψεις σε δομές ακόμη και θεολογικές υπερβάσεις που στόχο είχαν την “απο-πάγωση” των σχέσεων.

Ο Λέων XIV φαίνεται να σπάει αυτή τη ροή.

Δεν είναι ο “πάπας-ελαφρύς”, ούτε ο “πάπας-αδελφός όλων”.

Είναι ο πάπας της θεσμικής αυτοσυντήρησης, της πειθαρχίας, της καθαρής εξουσιαστικής γραμμής, της σοβαρότητας .

Και κυρίως: δεν έχει κανέναν λόγο να καλοπιάσει την Ορθοδοξία.

Όχι επειδή είναι εχθρικός.

Επειδή δεν τη χρειάζεται.

Η Καθολική Εκκλησία, υπό τον Λέοντα XIV, μοιάζει να επιστρέφει στο δόγμα ότι «ο διάλογος γίνεται μόνο όταν υπηρετεί τον θεσμό».

Και αυτό είναι μια πρόταση ισχύος, όχι κατανόησης.

Οι πληροφορίες για τον Λέοντα XIV μπορεί να φαίνονται «λίγες». Δεν είναι λίγες — είναι επιλεγμένες.

Είναι ένας άνθρωπος που δεν λειτουργεί με υπερπροβολή, δεν φλερτάρει με τη δημοσιότητα.Δεν πάσχει με το φακό. Είναι μετρημένος.

Κάθε του κίνηση είναι σήμα προς τους εντός του συστήματος, όχι προς το κοινό.

Αυτό σημαίνει ότι:

• Δεν θα κατεβάσει τον πήχη για χάρη καμίας πλευράς -ούτε της Ορθόδοξης.
• Δεν θα μπει σε “θερμούς” συμβολισμούς που χαλαρώνουν εντάσεις και δίνουν ελπίδες.
• Δεν θα προσπαθήσει να «κερδίσει καρδιές» — αντιθέτως θέλει να διασφαλίσει ισορροπίες.

Η Ορθοδοξία χάνει έναν «θερμό» συνομιλητή και αποκτά έναν συνομιλητή που του αρέσει να φέρεται και να συμπεριφέρεται με  «απόλυτη ακρίβεια ».

4.Γεωπολιτική ανάγνωση: Πώς διαβάζει ο Λέων XIV την Ορθοδοξία

Εδώ βρίσκεται το κρίσιμο σημείο για εμάς:

α) Βλέπει την Ορθοδοξία ως κατακερματισμένο σύνολο, όχι ως συνομιλητή

Οι ελληνικές, ρωσικές, ουκρανικές, σλαβικές και αραβικές Ορθόδοξες παραδόσεις δεν παρουσιάζουν ενιαίο μέτωπο.Είναι,δυστυχώς, κατακερματισμένες. Και μπορεί ο Οικουμενικός Πατριαρχης Βαρθολομαίος να είναι σοβαρός και αξιόπιστος συνομιλητής αλλά αυτό δεν αρκεί. 

Ο Λέων XIV δεν πρόκειται να επενδύσει σε έναν χώρο που δεν μπορεί να συνεννοηθεί μαζί του   σε όλη του την έκταση, ούτε εσωτερικά.

β) Αντιλαμβάνεται τη Ρωσία ως γεωπολιτικό και όχι ως πνευματικό παίκτη

Η Μόσχα δεν είναι “εναλλακτικό κέντρο χριστιανοσύνης” για τον Λέοντα XIV.Και δεν θα παίξει το παιχνίδι της. 

Είναι απλώς ένας ανταγωνιστικός πόλος επιρροής – και έτσι θα αντιμετωπιστεί.Και ευτυχώς ξέρει ότι δεν μπορεί να εμπιστεύεται τον  Κύριλλο γιατί δεν έχει μπέσα. 

γ) Η Ορθοδοξία  δεν βρίσκεται στο επίκεντρο

Η Ορθόδοξη θέση, όπως αυτή εκφράζεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, όσο ιστορική κι αν είναι, δεν έχει το γεωπολιτικό βάρος της Λατινικής Αμερικής, της Ασίας ή της Αφρικής, όπου ο Καθολικισμός παίζει με εκατομμύρια πιστών.

δ) Οι τελετουργικές επετειακές  κινήσεις (όπως η επίσκεψη στη Νίκαια) δεν είναι μηνύματα “φιλίας”

Είναι διπλωματία υψηλού επιπέδου, διεθνής σημειολογία, όχι προσκλητήριο για δογματική προσέγγιση.

Ο νέος Πάπας δεν προσέρχεται στην Κωνσταντινούπολη ως «οικείος αδελφός», αλλά ως ηγέτης που αντιλαμβάνεται πλήρως τον εθνικό, γεωπολιτικό και θεσμικό χαρακτήρα του ρόλου του.

Η επικείμενη  παρουσία του  στη Νίκαια (Iznik) πρέπει  να διαβαστεί περισσότερο ως τελετουργική και διεθνούς κύρους θεσμική επίσκεψη παρά ως στρατηγική κίνηση προσέγγισης με την Ορθόδοξη πλευρά. 

Το ταξίδι αυτό γίνεται γιατί το είχε προαναγγείλει και το ήθελε  ο Φραγκίσκος και ως το τέλος του μιλούσε γιαυτό. Ο Λέων το πραγματοποιεί κατ´ανάγκη. «Τοις κείνου ρήμασι πειθόμενος».Άλλωστε το ταξίδι αυτό έχει, κυρίως, χαρακτηριστικά πολιτικού ταξιδιού ενός αρχηγού κράτους, ενός ηγέτη μιας χώρας, παρά ταξίδι ενός θρησκευτικού ηγέτη που εκπροσωπεί μια θρησκεία. Και αυτό δεν είναι τυχαίο. Ο Πάπας θα μεταβεί με ελικόπτερο στη Νίκαια και όχι με αυτοκίνητο όπως θα πάει ο Οικουμενικός Πατριάρχης.( Άλλωστε ο Οικουμενικός Πατριάρχης δεν ταξιδεύει με ελικόπτερο) 

Ιστορικά ωστόσο, το ταπεινό Φανάρι πλήρωνε  πάντα βαρύτερο  τίμημα και σίγουρα προτιμούσε  τον «επι πόλου όνου» καθήμενο Χριστό, παρά εκείνον που προσγειώνεται διά ελικοπτέρων. 

 

5. Η Ορθοδοξία πρέπει να αναθεωρήσει άμεσα

Η ελληνική πλευρά –εκκλησιαστική και πολιτική– οφείλει να εγκαταλείψει γρήγορα την ιδέα ότι ο Λέων XIV θα είναι “εύκολος συνομιλητής”.

Η Ορθοδοξία – και ειδικότερα το Οικουμενικό Πατριαρχείο  – καλείται να αξιολογήσει άμεσα τη νέα πραγματικότητα. 

 Ο Λέων XIV δεν είναι Φραγκίσκος: δεν λειτουργεί με μεγάλα συναισθηματικά ανοίγματα, ούτε με την ίδια «μαλακή ισχύ». Είναι τυπικός και αν και χαμογελάει τα αντιμετωπίζει όλα με μία απαράμιλλη ψυχραιμία- στα όρια της ψυχρότητας. 

Αυτό σημαίνει ότι:

• Η υπερβολική προσδοκία από την πλευρά μας μπορεί να αποδειχθεί παγίδα.
• Οι διεκδικήσεις πρέπει να είναι σαφείς, μετρημένες και ρεαλιστικές.
• Το Οικουμενικό Πατριαρχείο  πρέπει να αναγνωρίσει ότι το Βατικανό κινείται σε παγκόσμιο επίπεδο. Δεν έχει λόγο να συμπλεύσει αυτομάτως με τις ορθόδοξες ανάγκες ή προτεραιότητες.

Η νέα παπική ηγεσία απαιτεί ψυχραιμία, καθαρή στρατηγική και επαναπροσδιορισμό των προσδοκιών μας.

Πέντε κρίσιμες προειδοποιήσεις:

1. Δεν θα υπάρξουν “δώρα”:
   Ούτε σε ζητήματα αυτοκεφαλίας, ούτε σε εκκλησιολογική αναγνώριση.
2. Δεν θα υπάρξει θεαματικός διάλογος:ο Λέων XIV δεν επενδύει σε εικόνες συγκίνησης.
3. Η Ρώμη δεν ενδιαφέρεται για τους ορθόδοξους εσωτερικούς ανταγωνισμούς:
   Το Οικουμενικό Πατριαρχείο δεν πρέπει να περιμένει στήριξη σε αντιπαραθέσεις με Μόσχα.
4. Η Καθολική Διπλωματία θα είναι πιο “σκληρή”:το Βατικανό επιστρέφει σε εποχές όπου η θεσμική ιεραρχία είναι πάνω από κάθε προσωπική σχέση.
5. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο  πρέπει να ξέρει τι θέλει – όχι τι εύχεται:Δεν υπάρχουν πλέον “συγκυριακά χαμόγελα”. Υπάρχει μόνο γεωπολιτική.

Ο Λέων XIV θα είναι μετρημένος και καθόλου προκλητικός  — αλλά όχι ακίνδυνος για όσους ελπίζουν σε συμβολικές παραχωρήσεις.  Αυτά ας τα ξεχάσουμε. 

 

 

5.  Ο Λέων XIV δεν είναι εχθρός αλλά ούτε «καρδιακός φίλος» – είναι ο καθρέφτης μας

Ο νέος Πάπας ανέλαβε  τον θρόνο της Ρώμης όχι με διάθεση αντιπαράθεσης, αλλά ούτε με ιδιαίτερη ζέση για στενή προσέγγιση. Είναι ένας ποντίφικας που λειτουργεί με κριτήριο τη θεσμική σταθερότητα, τη συνέπεια και τη σαφήνεια. Δεν αναζητά εύκολες «αγκαλιές», ούτε θα επιδιώξει υπερβολικές παραχωρήσεις.

 

 

Για την Ορθοδοξία – και ειδικά για το Φανάρι– αυτό μεταφράζεται σε μια ανάγκη για να δει τη σχέση σε νέα βάση και με ρεαλισμό. Να ξέρουμε τι ζητάμε, μέχρι πού μπορούμε να φτάσουμε και ποιες είναι οι κόκκινες γραμμές μας. 

Οι σχέσεις με το Βατικανό δεν θα είναι δύσκολες, αλλά θα είναι αυστηρές. Όποιος το κατανοήσει εγκαίρως, θα μπορέσει να επωφεληθεί από έναν Πάπα που δεν χαρίζει, αλλά ούτε συγκρούεται χωρίς λόγο.

 

Ο Λέων XIV δεν έρχεται να διαλύσει γέφυρες, αλλά να αλλάξει το ύψος τους.

Δεν έρχεται ως  πολέμιος της Ορθοδοξίας.

Είναι  η υπενθύμιση ότι η Ορθοδοξία δεν μπορεί να πορεύεται με αυταπάτες, προσδοκώντας κάθε φορά έναν Πάπα που θα “μας καταλάβει”, “θα μας τιμήσει”ή “θα μας στηρίξει”.

Ο νέος Ποντίφικας απαιτεί ρεαλισμό, όχι ρομαντισμό.

Απαιτεί στρατηγική, όχι συναισθηματισμό.

Απαιτεί ενότητα, όχι εσωτερική φαγούρα.

Και γι’ αυτό – όσο κι αν ακούγεται παράδοξο –ο Λέων XIV είναι ίσως ο πιο χρήσιμος Πάπας που θα μπορούσαμε να συναντήσουμε σήμερα.

Γιατί μας υποχρεώνει να δούμε τον εαυτό μας χωρίς καθρέφτες που κολακεύουν.

Ο Πάπας Λέων XIV θα μας δείξει τα όριά μας! 

Η αφελής προσδοκία «βοήθειας» από τη Ρώμη πρέπει να σταματήσει. Ήλθε η ώρα να ξυπνήσουμε  και να προσγειωθούμε στην πραγματικότητα. 

Ο Λέων είναι  η άλλη όψη του Παπισμού: πιο σκληρή μεν αλλά ίσως και πιο ειλικρινής. 

Ή θα το διαβάσουμε σωστά το μήνυμα, ή θα παραμείνουμε εγκλωβισμένοι στις ψευδαισθήσεις ενός παρελθόντος που στην πραγματικότητα δεν υπήρξε ποτέ. 

https://exapsalmos.gr