Ουσιοκρατία ή περσοναλισμός;

Ουσιοκρατία ή περσοναλισμός;

Διαβάσαμε πρόσφατα ένα άρθρο (https://orthodoxostypos.gr/%e1%bc%a1-%e1%bc%80%ce%bd%ce%b1%ce%af%cf%81%ce%b5%cf%83%ce%b9%cf%82-%cf%84%ce%bf%e1%bf%a6-%e1%bd%81%ce%bc%ce%bf%ce%bf%cf%85%cf%83%ce%af%ce%bf%cf%85-%ce%b5%e1%bc%b0%cf%82-%cf%84%ce%ae%ce%bd-%ce%b8-2/) και θεωρήσαμε πρόσφορο να αναφερθούμε και πάλι στο θεολογικό αυτό δίλημμα που απασχολεί διαχρονικά τους ενασχολουμένους με τις δογματικές διαφορές και αποκλίσεις μεταξύ των χριστιανικών ομολογιών. Η Εκκλησία μας βέβαια διαφυλάττει την αρχαία αποστολική παράδοση και ακρίβεια της πίστεως μέσα από τα πατερικά και λειτουργικά της κείμενα, τα οποία οδηγούν αλάθευτα στην ερμηνεία των δογματικών όρων που καθορίσθηκαν από τις Οικουμενικές και άλλες Συνόδους με παγκόσμιο κύρος και αποδοχή.

Η ερώτηση που τίθεται στον τίτλο δεν είναι μια άμεση απορία ούτε τέθηκε ποτέ έτσι, ωστόσο κρύβει ουσιαστικές αποκλίσεις ανάμεσα στον τρόπο προσέγγισης και ερμηνείας των δογμάτων της Εκκλησίας από τις ποικίλες χριστιανικές παραδόσεις. Και το δόγμα καθρεπτίζεται στη ζωή των πιστών και των εκκλησιών – ομολογιών με τρόπο απτό και συγκεκριμένο. Η ορθή απάντηση θα λέγαμε εκ μιας πρώτης προσέγγισης έχει αποφατικό χαρακτήρα: ούτε το ένα ούτε το άλλο, ούτε τα δύο μαζί ούτε και χώρια. Αν όμως καλούμασταν να απαντήσουμε δια της καταφατικής οδού υποχρεωτικά με την επιλογή μιας απάντησης, τότε θα προκρίναμε σαφώς τον ορθόδοξο περσοναλισμό από τη δυτικοχριστιανική (κατά βάση ρωμαιοκαθολική) ουσιοκρατία.

Το άρθρο – αφορμή του δικού μας πέφτει, κατά τη γνώμη μας, σε ένα επαναλαμβανόμενο πια λάθος: προσπαθώντας να διορθώσει τον προβληματικό περσοναλισμό ενίων ορθοδόξων θεολόγων της γενιάς μας (κυρίως των Ζηζιούλα και Γιανναρά) διολισθαίνει σε ένα είδος ουσιοκρατίας που δεν μπορεί να δικαιολογηθεί σε βάρος του ορθώς νοουμένου ορθοδόξου περσοναλισμού και όχι των κακεκτύπων του, των προερχομένων κυρίως εξαιτίας του αταίριαστου παντρέματός του με τον φιλοσοφικό υπαρξισμό.

Η απάντηση δόθηκε ξεκάθαρα από τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά: “«Ου γαρ εκ της ουσίας ο ων, αλλ' εκ του όντος η ουσία. αυτός γαρ ο ων όλον εν εαυτώ συνείληφε το είναι» (Γρηγορίου Παλαμά, Υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων 3,2,12, επιμ. Π. Χρήστου, Γρηγορίου του Παλαμά, Συγγράμματα, τόμ. Α', Θεσσαλονίκη 1962, σ. 666. Πρβλ. Γρηγορίου Θεολόγου, Λόγος 45,3 PG 36, 625C).

Σε ένα μικρούλη άρθρο δεν χωράνε αυτά τα τεράστια θέματα και οι απύθμενες αναλύσεις τους. Μπορούμε όμως απλά να δούμε το θέμα μέσα από την ίδια την πραγματικότητα: αυτό που κυρίως υπάρχει – υφίσταται είναι το συγκεκριμένο και όχι το αφηρημένο. Ο Γιάννης, ο Κώστας, η Ελισάβετ και όχι μια γενική και αόριστη ανθρώπινη φύση ή έννοια άνθρωπος. Έτσι περίπου ισχύει και για τον Θεό: δεν είναι μια αφηρημένη ή απρόσωπη ή υπερπροσωπική ουσία που μερίζεται σε τρεις υποστάσεις - πρόσωπα, αλλά ο Πατήρ που γεννά τον Υιό και εκπορεύει το Πνεύμα. Τριάς εν Μονάδι και Μονάς εν Τριάδι. Αυτά τα ολίγα και, αν χρειαστεί, επανερχόμεθα…

Κ. Νούσης

Λάρισα, 26/9/2025